Hp h@`  @`! #@%`')+-/1 3@5`79;=?A C@E`GIKMOQ SU`WY[]_a c@e`ikmoq s@u`wy{ @` @ ` ` @ ` @ ` ǀ ɠ ` ׀ ٠  @` O`!Aa  /Aa!!#A%a')+-1!3A5a79=?A!CAEaGKMOQ!SAUWY[]_a!ceagikmoq!suawy{}!Aa!Aa!a!Oa!AaǁɡAaׁ١!a!Oo " b  !B!b!!!!!"!""O"%b"'")"+"-"/1"#3B#5b#7#9#;##?$A"$CB$Eb$G$I$K$MO%Q"%SB%Ub%WY%[%]%_&a"&cB&eb&&i&k&m&o'q"'sB'o'@`  @`! #@%`')+-/1 3@5`79;=?A C@E`GIKMOQ SU`WY[]_a c@e`ikmoq s@u`wy{ @` @ ` ` @ ` @ ` ǀ ɠ ` ׀ ٠  @` O`!Aa  /Aa!!#A%a')+-1!3A5a79=?A!CAEaGKMOQ!SAUWY[]_a!ceagikmoq!suawy{}!Aa!Aa!a!Oa!AaǁɡAaׁ١!a!Oo " b  !B!b!!!!!"!""O"%b"'")"+"-"/1"#3B#5b#7#9#;##?$A"$CB$Eb$G$I$K$MO%Q"%SB%Ub%WY%[%]%_&a"&cB&eb&&i&k&m&o'q"'sB'o'AIDA DOC Ad4AIDA_INLDOC DdBARBIEREDOC Id:<BUTTERFLDOC LdJr%BUTT_INLDOC OdTJERNANI_SDOC }gUERNA_INLDOC 2}fFALSTAFFDOC Sd3FAVORITADOC Vd,FILL_LIBDOC Xd FORZA_INDOC haINHOUD DOC ILABOHEMEDOC \d(LA_FAVORDOC adk;LA_FILLEDOC dd7LA_FORZADOC gdLLEES DITt OLUCIA DOC ld LUCI_LIBDOC nd/MACBETH DOC rdzEMACB_LIBDOC ud/+,NABUCCO DOC xd;6NERO_INLDOC |dI1NERO_LIBDOC dV7NER_BLIBDOC ddNORM_LIBDOC djK$OTEL_IN DOC dtYOTEL_LIBDOC d:=PALJAS DOC d #PALJ_INLDOC dRUSTICANDOC dRUST_INLDOC dd$SIM_BOCCDOC rSSTIFFELODOC my"GSTIFF_AADOC r STIF_LIBDOC mz.STIF_TITDOC [ryTOSCAINLDOC d:TOSC_LIBDOC d6TOVERFLTDOC dCTRAVIATADOC d#10TRUBADURDOC d00TRUB_LIBDOC d=^ATURANDOTDOC dN'TURA_INLDOC dX9UN_BALLODOC dg5LEES_MIJ )cuA263 Zu 066000002060000132000000004012000 1#1 2A I D A1 F0110030001 R [................................................]0110 9[...................................................]0110  AIDA eenoperavanGiuseppeVerdi (1813-1901) Vierakten,zeventonelen Librettodoor:AntonioGhislanzoni CamilleduLocle hetverhaalspeeltzichafinMemphisenThebe tentijdevandeFarao's. DEKONINGVANEGYPTE :tweedebas AMNERISzijndochter:mezzo-sopraan RADAMESeenjongeveldheer:heldentenor AMONRASOkoningvanEthiopi:heldenbariton AIDAzijndochter:dramatischesopraan RAMFIShogepriestervanIsis:eerstebas EENBODE :tenorcomprimario  EENPRIESTERES :coryfee  verderemedespelende:koor+orkest+ballet EERSTEAKTE: 1steTONEEL:Ineenvandevoorzaleninhetpaleisvandefarao teMemphis.  EenjongeofficiervandeEgyptischegarde,Radames, hoortvandeopperpriesterRamfisdathetgeruchtgaat,datde EthiopirshetplanhebbendeNijldeltabinnentevallen.De godinIsisheefteenjongeEgyptischekrijgsman,wiensnaam spoedigbekendzalwordengemaakt,totopperbevelhebberbenoemd. Alsditeenswaarmochtblijkentezijn!Inzijnrecitatiefen aria"Sequelguerrieriofossi"en"CelesteAda"bouwthijdaar luchtkastelenop,daarhijdaninstaatzouzijntehandte vragenvandeslavinAda.Zijisdelijfslavinvanprinses Amneris. ZijnmijmeringenwordenonderbrokendoorAmneriszelf,dieliefde voorhemheeftopgevat(enzeerwaarschijnlijknietgeheel onschuldigisaanzijnkomendebenoemingtotveldheer).Haar vermoedendathaarliefdenietwordtbeantwoord,wordtbevestigd doordereactievanRadamesopdeopkomstvanAda.Ervolgteen trio,waarinAdahaarangstvoordekomendeoorlogmethaar landgenotenbrengt.Amnerisvermoeddathetslavenmeisjehaar rivalezalzijn,enbenadertAdametgeveinsdegenegenheid ("Vieni,odiletta"),enbrengthaarjaloezievoorRadamesnaar voren.RadamesbrengtzijnliefdevoorAdaendevreesdezete verradentotuitdrukking. EenfanfarekondigtdekomstaanvandeFaraometRamfisenzijn gevolg("Altacagion").Hijontvangteenbode,diebericht,dat deEthiopirshuninvalzijnbegonnenennaarThebeoprukken, onderleidingvanhunvorstAmonraso.DezeisdevadervanAda, watechterdeEgyptenarennietbekendis.Defaraomaaktnu bekenddatRadamesdeveldtochttegenhenzalleiden,endeze wordtdoorRamfisnaardetempelvanVulcanogeleid,waarhijzal wordengeconsacreerd.("OrdiVulcanoaltempio"en"Su!del Niloalsacrolido") Allenwensenhemeenzegenrijketerugkomst,waarmeeookAda instemt.Alszijechteralleenachterblijftrealiseertzijzich inhaararia("Ritornovincitor")watdezewensinhoudt:de nederlaagvanhaarthuislandenhaarvaderenallendiehaar dierbaarzijn. Zijwordtverscheurddoordetweestrijdvantweeliefdes,die voorhaarvolkendievoorhaarminnaarRadames. 2deTONEEL:Hetgezangvandepriesteressenkanmenhorenvanuit detempelvanVulcanusalszijdegodFthaaanroepen ("PossanteFtha").Hetgezangwordtafgewisselddoordeaanroe pingenvanRamfisendeanderepriestersophettoneel.Tijdens desacraledansvandepriesteressenwordtRadamesbinnengeleid, waarhijvoorhetaltaarvanRamfiswordtgewijdaandedienst vandegodheidvanEgypte(hetduet"Numecuitodeevindice"),en hetzwaardontvangtwaardoorhijtotveldheerwordtgemaakt.  TWEEDEAKTE: 1steTONEEL:EenkamerindeappartementenvanAmnerisinhet paleisvandeFarao(KoningvanMephis). MenzietAmneristerwijlzijhaartoiletmaaktvooraankomstvan hetoverwinnendeleger.Zijwordtgeholpendoorslavinnetjesen vermaaktdoorjongeMoorseslaven.Zijwachtopdeglorieuze terugkeervanRadamesmetenigeopwinding("Chemaifragl'innie iplausi"en"Ahvieniamormio"). AlszijechterbemerktdatAdaerookbijis,stuurtzijalle slavinnenenslavenweg,omdatzijbeweerdrespecttehebbenvoor verdriet.ZijspreektAdametgeveinsdesympathieaanenzegt, dathethaareentroostmoetzijnteweten,datdeEgyptische veldheerRadames,diehaarlandgenotenversloeg,inhetgevecht gesneuveldis. DitisvoorAdaeenenormeschok,ensterktAmnerisinhaar vermoedensdathaarslavinheimelijkverliefdisopRadames.Deze gedachtenwordenbuienelketwijfelbevestigd,alszijevenlater haarleugenaanAdaopenbaart:Radameslft!Adakan nauwelijkshaaremotiesinbedwanghouden,enineentrotse reactieophetsarrenvanAmneris,onthultzijbijnahaar koninklijkeafkomst.Sneltrachtzijzichteherstellen,en verteltsimpeloverhaarliefdemetRadames,enzegt,dathaar helebestaangerichtisopzijnliefde. Amneriswordtverteerddoorwoede,endenktuitsluitendaanwraak ophaarrivale.ZijgebiedtAdahaaralsslavintevolgennaar detriomfantelijkeintochtvandezegevierendeRadamesinThebe. 2deTONEEL:EenpleinbijdepoortvanThebe. HierzaldeofficileontvangstvanRadamesdoordeFarao plaatsvinden.Debevolkingisopgetogenoverdeoverwinningop deEthiopirs("Gloriaall'Egito,adIside").Egyptischetropen trekkenbinneneneengroepdansersdraagtdeoorlogsbuit. Radamesisdeallerlaatstediebinnenkomt.Naeenuitvoerig balletwordtRadamesdoordebevolkinggehuldigdendoorAmneris intriomfgekroond("Salvatordellapatria").DeFaraostaat Radameseenwenstoe,enRadamesvraagtalseerstegunstde vrijlatingvandeEthiopischegevangen,dienuwordenvoorgeleid. OnderhenbevindtzichAmonraso,Ada'svader,inwieechter niemanddegeduchteaanvoerderherkent.Hijwordtuiteraardwel herkenddoorAda,diezichinzijnarmenstort.Amonrasokeert zichtotdefaraoenverklaartzichzelfalsofficiervanhet Ethiopischeleger.Ondanksdehevigeprotestenvandepriesters willigtdefaraohetverzoekvanRadames,naAmonrasoondervraagd tehebben.(desoloenhetdaaropvolgendeensemble"Quest'assisa ch'iovesto").EchterzullenAdaenhaarvaderalsgijzelaarsin Egyptemoetenblijven. HijschenktdaarnadehandvanzijndochterAmnerisaande zegevierendeRadames,diehierdoortroonopvolgerwordt.Eens zullenzijsamenregerenoverEgypte. AdaenRadameskunnenechternietdelenindealgehele feestvreugde. EnondertussenzintAmonrasoopwraakenbevrijding. DERDEAKTE AandeoeversvandeNijlvoordetempelvanIsis. OpdeavondvoorhaarhuwelijkmetRadames,gaatAmneris samenmetRamfismeteenbootjenaardetempelvanIsis,omde nachtwakendenbiddenddoortebrengen. Adaverschijnttentonele:eriseengeheimeontmoetinggeregeld tussenhaarenRadames.Zijisvastbesloteneeneindetemaken aanhaarleven,alshijvanharwilscheiden.Zijwordtverteerd doorverlangennaarhaargeboorteland("Ohpatriamia").Zij herinnertzichdegelukkigeplaatsenuithaarjeugd,plaatsen waarzijnunimmermeerterugzalkomen. Tochwordtzijnogverteerddoordetweestrijdtussenhaar loyaliteitvoorhaarvaderlandendeliefdevoorhaarbeminde Radames.Amonrasomaakthiervangebruik,alshijplotseling tevoorschijnkomt.(duet"Cielmiopadre")Hijwerkthijnetzo langophaargevoelvoorvaderlandsliefde,totzijerintoestemt Radamesdegeheimepastevragen,waarlangsdeEthiopirszonder tegenstandEgyptezoudenkunnenbinnenvallen. DeEthiopirszijnn.l.vanplantewapenenweeroptenemen,en enzijnvaneenoverwinningalszijdegeheimewegkennen. Amonrasoverklaarthen,datAdagemakkelijkderouteteweten kankomen. Adaweigertechtermeetewerkenhaargeliefdeineendergelijk verraadtebetrekken,ennuontsteektAmonrasoineen verschrikkelijkewoede.UiteindelijkzwichtAdatoch,uit vaderlandsliefde,voorhaarvader.Amonrasosluiptweg,als Radamesaankomt.Vanuitzijnschuilplaatskanhijelkwoorddat degeliefdensprekenverstaan. Adaspeelthaarspelgoed,doorRadameseerstaftewijzen("Pur tiriveggomiodolceAda"). RadamesonthultaanAdadeplannenomdewapenenweeropte nementegendeEthiopirs,endathijdeEgyptenarenopnieuwzal moetenleidenineenvernieuwdeoorlog("Nelfieroanelito").En alsprijsvoorzijnvolgendeoverwinning,ishijvanplanomde FaraodehandvanAdatevragen,enhaarvrijheid.Adamoethem teleurstellen:nochdeFarao,nochRamfis,nochdepriesters zullenooitzoietstoestaan.Deenigemogelijkheidistevluchten uitditland.ZijbeschrijfthemdeprachtvanEthiopi("Latra forestevergine").Radamesisechternietvoordeplannenvan Adamaargeeftuiteindelijktoehaardewensen.Alszijoverde moeilijkevluchtwegenbegint,laathijzichdenaamvande geheimepasontvallen:"LegolediNapata!",degeheime bergpassenvanNapata.DezeroutehebbendeEgyptenarengekozen voorhunaanval.Hetisdeenigewegdieopenis. Amonraso,dieditallesheeftgehoord,kanzichnietlanger inhoudenenkomtopgewondentevoorschijnenmaaktaanRadames zijnwareidentiteitbekend.OntzetrealiseertRadameszichwat hijheeftgedaan:onwillekeurigzijnlandverraden! AdaenAmonrasoproberenhemtekalmeren,enhemovertehalen samenmethentevluchten. OpditmomentverlatenAmnerisenRamfisdetempelenbetrappen hen.AmonrasostortzichmeteendolkopAmneris,maarRadames weerhoudthem,ensmeekthemsamenmetAdatevluchten.Amonraso enAdavluchtensamen,enRadamesgeeftzichoveraanRamfis. VIERDEAKTE: 1steTONEEL:Eenganginhetpaleis,bijdeingangVande rechtszaal. Radameswachtopzijnveroordelingdoordepriesters.Amneris, dienogsteedsvanhemhoudtwilproberenhemteredden.Zij weet,dathijtrachtteteontsnappenmetAda("L'abborrita rivaleamesfuggia").Zewachtophunkomst,tenprooiaan tegenstrijdigegevoelensvanhaatenliefde.HaarrivaleAda blijktontsnapttezijn,enzijweetnietofzijRadamesuitde machtvandepriestersbevrijdenmoetofaanhaargevoelensvan haatenjaloeziemoettoegeven. ZijgebiedtdewachtRadamesvoorhaarteleidenenbiedthem vrijheidaan-meerdandat:zichzelfendetroon-mitshij haardeverzekeringzalgevendathijAdazalvergeten(het duet:"Giisaterdotiadunansi").AlsRadamesechterhoortdat, hoewelAmonrasodienachtisgedood,Adadekanskreegte ontvluchten,ishijdaaroverzoverheugd,dathijwederomzijn liefdevoorhaaruitspreekt.WoedendlevertAmnerishemdaarop overaandepriesters,dieineenzaalonderhettoneelrecht overhemsprekenenhemterdoodveroordelen.Amnerishoortdeze rechtzittingindezichtbarezaalaan,hopenddathijzalworden vrijgesproken.Alsdepriestersnahunoordeelweerdezaal doorkomen,smeektzijhunRadamestebegenadigen,omdathij onschuldigis.Zijantwoordenhaarechter,dathijeenverrader is,zijnstrafzalzijn:levendtewordenbegravenonderhet altaarvandeGod.Amnerisisnudoorverdrietovermand ("Ohime...morirmisento"). Amnerisslingertheneenvervloekingnaenvaltbewustelooste neder("Sacerdotti,compiasteundelitto"). 2deTONEEL:HetbinnenstevandetempelenhetgrafvanRadames. Hettoneelisverdeeldintweeetages:  -boven:hetbinnenstevandetempelIsis -onder:decryptewaarRadameszalwordenbegraven. Radamesisnaarzijngraftombegeleid("Lafatalpietra").Als zijngedachtenterugkerennaarAda,hoorthijeenzuchtenkan hijheelflauweennabijfiguurzien.HetisAda,dieinhet geheimhaarwegheeftgevondenindegrafkelderomsamenmethem testerven,verenigdmetheminliefdeendood.Hetisnutteloos tetrachtendesluitsteenvanzijnplaatstekrijgen,endebeide geliefdenwachteninelkaarsarmengelatendedoodaf(slotduet: "O,terraaddio"). Onderwijl,bovenhetgrafindeTempel,richteenzwaargesluier deAmnerismeteenstemverstiktdoortraneneengebedtotIsis, omhaarminnaarvredeenrustteschenken. -0-0-0-0-0-0-0-0-0-0-0- 066000002060000132000000004012000 11 2#Inleiding van Aida1 F0110030001 9[...................................................]0110  AIDA  door:GiuseppeVerdi (eenvanmijnminstslechteopera's) HetSuezkanaalwerdgeopendinNovember1969metveelfestivi teiten.Op17Novembervoereenvlootschepenvoorafgegaandoor deAiglemetaanboordKeizerinEugniealseerstedoordeze nieuwewaterweg.Op1NovemberhadCairozijnnieuweOpera-gebouw geopendmeteenuitvoeringvanVerdi'sRigoletto,gedirigeerd doorzijnvroegereleerlingEmanueleMuzio.Verdiwasuitgenodigd omeenhymnevoordeopeningtecomponeren,maarditaanbodhad hijafgewezen:"teneerstehebikhetmomenteelveeltedrukmet anderebezigheden,ententweedeishetnietmijngewoonteom gelegenheidsstukkenteschrijven"DaaropwerdVerdiuitgenodigd eenoperateschrijvenvoorhetvolgendeCairoseizoen,waarbij hijzijneigenvoorwaardenmochtstellen.Hijzei'nee'en nogmaals'nee',enlaterwerdhet'misschien',toenhijinMei 1870helemaalenthousiastwerddooreenuittrekseldathijlas vooreenoperameteenegyptischonderwerp.Hijvondhet:"goed geschreven,schitterendvoorwatdescenesbetreftenhoewel misschienniethelemaalorigineel,zijnertochtweeofdrie situatiesdieergmooizijn". Hijzei'ja',toenzijnvoorwaardengretigwerdenaangenomen: 150.000frank(driemaalhetbedragdathijontvingvoorzijn vorigeoperaDonCarlos),testortenopRothschild'sBankte Parijs,bijafleveringvanhetwerk,enalleenvoordeegyptische rechten.EenopvoeringteCairometeenanderedirigentstondhij welachter,hijvondhetnietnodigzelfderepetitiesteleiden. Welblevenalleandererechtenvandeoperaaanhem. Devoorwaardenwarendusergruim,maarindezefasevanzijn levenwasVerdierdemannietnaar,omopdrachtenuittevoeren alleenvoorgeld(hetgeldmoesterwelinruimematezijn, andersbegonhijerooknietaan),maareenopdrachtmoestwel ietszijn,waarhijzichzelfinkonvinden,enwaarhij innerlijkbijbetrokkenwas.NuweAidakennen,kunnenwe misschienbegrijpenwatdebeweegredenenwarenvandecomponist. Hetwarenteleurstellendetijdenvoorhemgeweest,in1858wasde operaUnballoinmascheradoordenapolitaanserecencenten afgekraakt,endaaromnamVerdivangeenenkeleitaliaanseopera meereenopdrachtaan.In1861schiephijzijnmeestambitieuze operatotdantoe:Laforzadeldestino.Dezeoperawerd,waar ookuitgevoerd,omschrevenalstelastigentelog.Gedeeltelijk wasVerdihetmetdezekritiekenweleens,wantlaterheefthij hetwerkgeheelherzien.In1868washijeindelijkpasgereedmet deuiteindelijkeversie.In1863schreefdenieuwemilanese prominentecriticusArrigoBoitozijnode'All'arteitaliana'. Hierinsprakhijdehoopuitdatdeitaliaansemuziek,die bezoedeldwas'sindsdeheiligedagenvanPergolesienMarcello', geschoondzouwordendooreennieuwegeneratiecomponisten. "Misschienisdemanreedsgeboren,dieweerschonepurekunstop hetaltaarkanplaatsen,datnubevuildisalsdemurenvaneen bordeel". Verdi,diedemeestvooraanstaandeitaliaansecomponistwas,trok zichditnatuurlijkpersoonlijkaan.Hijvattehetopalseen persoonlijkebeledigingvoorhemenvooralzijnwerken,envele jarenvrathetaanhem. Ookin1863leiddehijeenheropvoeringvandeherzieneVespres siciliennesindeOperavanParijs.Hetorkestwasonwilligen beledigend,endeoperawerdzeerlauwontvangen.Metmoeitehad menVerdiovergehaaldzelfdeoperatedirigeren,enhijverliet Parijsookonmiddellijknadeeersteopvoering. In1864schreefBoito,datMeyerbeer'swerken"veroorzaakthad den,datitaliaanseopera'sbijhonderdenineenstorten,zoalsde stenenvandemurenvanJericho". In1864-65herschreefVerdizeerzorgvuldigeenoperadiehem zeerdierbaarwas:Macbeth,voorhetThaterLyriqueteParijs. Hetwerdopgevoerdmetschitterendedecors,eenduidelijkepoging deOpra'seerdereopvoeringvanMeyerbeer'soperaL'Africaine deloefaftesteken.TochwerdMeyerbeer'swerkgeprezenboven datvanVerdi. In1867deedVerdinogmaalseenpoginghetparijsepubliekvoor zichtewinnen,ditmaalmetDonCarlosopgevoerdinde'Opra'. Ditwasookminderdaneendaverendsukses.Hetlangeverhaalvan teleurstellingenwerdoverschaduwddoorhetdaverendesuksesdat deherzieneuitvoeringvanLaForzadelDestinohadindeScala vanMilaan,enditbrachtdetoenaderingtotstandtussende componistenItali'svoornaamsteopera-huis.Eenkwarteeuwhad Verdikoppiggeweigerdookmaarietstedoentehebbenmetde Scala.Datdateerdealvan1845metdeopvoeringvanGiovanna d'Arco.Maarlaterdatjaarkwamdetotalescheidingdoorde gezamenlijkecompositievan"Rossini'sRequiem",dathetplanwas vanVerdienwaarvoorhijhet'Liberame'hadgecomponeerd. NietteminwasVerdiweerzeerenthousiastomweeraanhetwerkte gaanmetietsnieuws.Inzijnbrievenspreekthijernietmeer overommetcomponerentestoppen(hetgeenhijsinds1845steeds weerdeed).In1868-69washijindrukkecorrespondentiemet CamilleduLocle,devoornaamstelibrettistvanDonCarlosennu directeurvande'Opra-Comique',omvoordittheatereenstukte schrijven.ErwarengesprekkenmetSardou.Erwerdgeopperdhet stuk'Nero'teschrijvenendemogelijkhedenvanMoliresTartuf fewerdenbezien.(InSant'AgataisnogeenscenarioinVerdi's handschrifthiervan.Veelwerkwerdbestudeerd:FrouFrouvan Meilhard&Halvy(delibrettistenvanOffenbach'sLabelle Hlne,BarbeBleu,LaVieparisienne,etc)vondhijwelaardig enstijlvolvoordeeerstedrieakten,maargewoontjesinde laatstetwee. AdrienneLecouvreurvanScribetrokdaarnazijnaandachtinde helestapellibretto's,dieDuLocleopSant'Agatalietbrengen. Maarnietswashelemaaltottevredenheidvandecomponist.Niets brachtdatsprankjevuurover,nietsbrachtdecomponisttotzijn beroemdegezegde:"Datishet!Datiswerkelijkhetenige! Vooruitdirectaanhetwerk!".Alsdeoperaserieuswasbedoeld, danwildehij"eenoriginelecreatiezoalsbijvoorbeeld:Fids inLeProphteofValentineinLesHuguenots".(Dereferenties aandescheppingenvanMeyerbeerzijneenduidelijkeaanwijzing; indediscussiesdieuiteindelijktotLesVspresSiciliennes leidden,endielaterDonCarlosmogelijkmaakten,eisteVerdi herhaaldelijksituatiesdieeven"origineel"warenalsdekro ningssceneinLeProphte.).Maarhetlijkterop,dathijin werkelijkheideenkomischeoperawildemakenmeteenonderwerp dat"unpo'dicomique'moestzijn.Maarwatergebeurdewas,dat hijeenEgyptischeuitnodigingkreegenhetscenariovanAida.En hieropbeslootVerdinogmaalsomeengrootseoperatecreren. InApril1870zondAugusteMariette(eenzeervooraanstaand Egyptoloog,indienstvandeViceroyofKhedivevanEgypte)aan DuLocleeenmanuscriptvan23pagina'sdathetscenariobevatte vanAida.Dithadhijzelfgeschreven.(Zoalshijzelfverklaarde wasdrukkengoedkoperinEgyptealskopiren,dushadhij4 exemplarenlatendrukken)DeKhedive,zoschreefhij,waszeer onderdeindrukvanhetwerkenhoopte,datVerdigenegenzou zijnmetditonderwerpeenoperademaken.AlsVerdizou weigeren,zoudevolgendegoedekeusGounodzijn,enmochtGounod ookweigeren,danhooptemenWagnerbereidtevinden,wantWagner wasechtinstaatomietsgrootstemaken. InMeizondDuLoclezijnscenarioaanVerdi,zeggendedatde Khedivehemdithadgevraagd,enhijslootdeopmerkingover Wagnererbijin.Verdibevestigdeontvangstvanhetschrijvenmet debovenaangehaaldeuitroepenvervolgdemet"maarwieschreef dit?Ditisgeschrevendooreenexpert,iemanddiehettheater goedkent".NiethelemaaleerlijkschreefDuLocleterug:"Het EgyptischelibrettoisgeschrevendoordeKhediveenMariette Bey,deberoemdeegyptoloog."Verdi(inzijnbrievenaande uitgeverRicordi)sprakzijnernstigetwijfelsuitoverhet auteursschapvandekhedive. Veellater(in1891)maaktedezoonvanMarietteaanspraakopeen gedeeltevanderechtenvandeoperaAida.Verdischreeftoenaan DuLocle(meteenzelfdegebrekaaneerlijkheidofmeteenvande gebruikelijkeselectievehiateninzijngeheugen,diemeervan zijnopmerkingentyperend:"Ikbenstomverbaasd.....Ikdenkdat jejezelfookwelkuntherinnerendatjemevierkleine velletjespapiertoezond,diegedruktwarenzonderdenaamvande auteur;jijverteldemedatdeKhediveeenoperametdit onderwerpwildeomdatheteenEgyptischgebeurenis.Ikwastoen indeveronderstellingdatdeauteurdeKhedivezelfwas.Aldat ikvanMarietteBeywist,wasdatzijdezorgdroegvoorde costuums..." (Dezeveelbesprokenvellenpapierzijnlangetijdspoorloos geweest.Verdi'sbiografenhebbenechtereenorigineelvandeze papierengevonden.In1976vondJeanHumbertzeindeBibliotheek vande"Opra",enhetbleken23dichtbedruktevellenpapierte zijn.) Aanwiemoetnudegrootsteeerwordentoegekendvoordetekst vanAida?IndetekstdieinCairowerdgebruiktstond simpelweg:"ParolediA.Ghislanzoni",endeitaliaanselibret to'szeggen"VersidiA.Ghislanzoni",zonderietstevermelden vanDuLocleofMariette.Defranselibretto'sechtervermelden: "ParolesfranaisesdeC.duLocleetCh.Nuitter",zonderGhis lanzonitevermelden.Marietteverklaarde:"Aidaisinwerkelijk heideenscheppingvanmij...Innwoord:hetontsprootuitmijn brein".ZijnscenariowerdvertaaldinhetitaliaansdoorVerdi enzijnvrouwGiuseppina.(Deeerstetweeactenwerdeninzijn handschriftgevonden,endederdeenvierdeacteinhaarhand schrift).InJuni1870brachtDuLocleeenbezoekaanSant'Agata ensamenmetVerdiwerktehijhetscenariovanMarietteuittot eenlangproefstuk,deelsdialoogendeelssamenvatting,vooreen libretto.Laterschreefhij:"Ikschreefhetinhetfrans,niet alleenhetscenario,maarhetgehelewerk,ariavooraria,en dialoogvoordialoog".Maarnatuurlijkoverdreefhij,deproef stukkenzijnbewaardgeblevenomhettebewijzen.Sommigedelen wordenslechtsgeschetst,ofschoonvermeldmoetworden,datzijn franseproza,deuiteindelijkeitaliaanseversiezeerdicht benaderd.Hetontwerpheeftaanheteindvandederdeactegeen slot,enverschiltookzeerveelvandevolledigeopera.De vierdeacteiswelbewaardgeblevenineenontwerpvoorhet librettoinhethandschriftvanVerdi.Hetisduidelijkdatna hetvertrekvanDuLocle,Verdihetlibrettoherschrevenheeft. DaarnazondhijhetnaarAntonioGhislanzonivoordeuiteindelij kebewerking(dedichterwaarVerdimeesamengewerkthadbijde bewerkingvanLaForza,enhijwasderedacteurvanhet uitgevershuisRicordi,dathet'huisbladuitgaf:"LaGazetta MusicalediMilano".Infeitewashijde'huis'-librettistvan Ricordi.  Aidaheeftnoganderevoorvaderen.In1904schreefEduardMariet tedememoiresvanzijnbroer,waarinhijverklaarde,dathet ideevaneenopera,diespeeldeinhetoudeEgypte,doorhemaan zijnbroerAugustegegevenwas.Eduardsontwerpvooreenlibretto genaamdLafianceduNil,enhetscenariovanzijnbroervoor Aidalekenveelopelkaar.VolgensEduardbevattendetwee ontwerpengroteovereenkomsten:"descenesencombinatieszijn precieszoalsikzehadvoorgesteld,alleenwierpenmijntwee geliefdenzichindeNijl,inplaatsvantestervenindedonkere diepten,zoalsRomeoenJulietdeden". Verdihadduswelgelijktoenhijzei,datdesituatiesniet geheelnieuwwaren.AmnerisiseenafstammelingvanRoxaneinhet werkvanRacine:Bajazet,enzijhaaltdezelfdehandigheiduitom AidahaarliefdevoorRadamestelatenverklaren,alsRoxanedeed (inRacine'swerk)metAtilde.Detrouwbeloftevandeheldinin eenopera,dieverscheurdwordtdoorhaarliefdeenhaarplicht aanhetvaderland,isnatuurlijkeenbekendgegeven.Rossini's MosenMoamettoIIzijnslechtseenpaarvoorbeelden.Sommige schrijvershebbennaarstiggezochtnaareenngeerdereoorsprong vanAida.Zijdachtenhetb.v.gevondentehebbeninMetasta tio'sNitteti(uit1756).Ditgaatovereenegyptischeprinses eeneenbeeldschoneslavin,dieinwerkelijkheideenprinsesis, endiehaarrivaleisindeliefdevanhaarheld.Dieheldheeft ookeengrotespectaculairetriomfaleintochtmettoneel-bands, egyptischekrijgslieden,ethiopischekrijgsgevangenen,eenwitte olifantenkamelen.Laterverkiestdeheldvoordedooddoorzich telateninmetselenineenkerkerinplaatsvantemoetentrouwen metdeegyptischeprinses.Nochtanszaldelezergeenovertuigen deovereenkomstenvindenmetAida.Metastastio'slibrettoheeft eenhappy-endmeteendubbeletrouwerij.(Menkanzichvoorstel lenhoehijeeneindegemaaktzouhebbenaanAida:Radamszoude langverlorengewaandebroervanAmnerisblijkentezijnente middenvaneengrootvreugdefeestenalgeheleverbroedering,zou RadamesmetAidatrouwenenAmneriszoumetAmonrosainhet huwelijktreden.) AnderedelenvanAidazijnoverduidelijk'geleend'.Ghislanzoni moetzeerzekerdebeschikkinghebbengehadoverMedeavanCesare dellaValle,dehertogvanVentignanoendelibrettistvan Rossini'sMoamettoII.IndatwerkgeeftdeHeervanCorinthede helddeopdrachtzijnbedreigdestadteverdedigenteneindede handvanzijndochteralshoofdprijstekunnenverkrijgen.De openingswoordenzijnhier:"Altacagion,fidiCorinti,alvostro Signord'intornooggiv'aduna".Vergelijkditmetdeopenings woordenvandeKoninginAida:"Altacagion,v'aduna,ofidi Egizii,alvostroReintorno".EnRadamszegtinAida: "Abbandonarlapatria,l'arede'nostriDei"enditisduidelijk deechovaneenzinuitMedea:"Abbandonarlapatriaedi paternilari".EneenontmoetingtussenAmnerisenAidadoetheel sterkdenkenaanhetgesprektussenMedeaenGlauce. Vandeanderekantiserwaarschijnlijkgeenenkeleredenomaan tenemendateropzettelijkis'geleend'wanneerhetcabaletta Amneris-Radamsmetdezelfdewoordenbegint:"Chitisalva,o sciagurato",alsdestrettainStiffelioindefinalevande eersteacte,ofalsRadamszingt:"fuggiamodaquestemura"in deduet-cabalettaindeNijl-scene.Hijgebruiktdaardezelfde woordenalsGulnara,deheldininIlCorsaro,inhrduet- cabaletta.  Aidaiseenwerkvanconsolidatie.Inzijnstudieuit1956"Opera alsDrama"noemdeJosephKermanhet"eenspeciaalgeval".Hij vindtereenhaastconstanteonvergelijkbaarheidtussenhet ogenschijnlijksimpelewelbespraakteheidvanhetlibrettoende ontstellendecompexiteitvandemuzikaleuitdrukking.Zeker,de techniekvanVerdihadnognimmereendergelijkhoogtebereikt. Kermanbetreurt"eenvreemdeonwaarheidinAida,diezogeheelin tegenstellingismetVerdi"(diealtijdnaardewaarheidzocht). Indejaren1870haddendetoehoordersookenigebedenkingenover Aida.ZijkendenDonCarlosenditisietsgeheelanders. Nadepremirein1872indeScala,schreefdemeestbekende italiaansecriticusFilippoFilippi:"eriseenvreemdetwee slachtigheid,oflievereenconflicttussenaandeenezijdede ideen,deprincipes,detendenzenenzelfsdewetenschappelijke proceduresvande'nieuweschool'enaandeanderezijdedegrote liefdevandecomponistvoorzijneigenverleden".InDonCarlos hadFillippieengelukkigesamensmeltinggevonden,eninAida vondhij"vreemdeenabrupteovergangentussendeverschillende stijlen".(Wemogenhierwelstellenhier,dathetnietvolte houdenis,datVerdinietdoorzijntijdgenotenisbeinvloed). EensoortgelijkeklachttegenAidais,datdekarakters(met uitzonderingvanAmneris)geenechtemensenzijnengebrektonen aanpersoonlijkheid.Hetzijnstereotypefiguren,diealeeuwen opdeplankenrondlopen.ZoalsJulianBuddenhetzegt:"Radams, AidaenAmonasrozijngeenafzonderlijkefiguren,zijzijn vooroordelenvanheroischidealisme,dielijdenondervrouwelijke liefdeensluwprimitiefgeweld." EnBuddengaatverdermetnogeenredenaantedragenwaaromAida tegenwoordigmindergeliefdisdanDonCarlos:"InAidawordtde wettelijkemachtvanhetlandnooitintwijfelgetrokken,behalve doorAmneris.Endoorhaarslechtsoppersoonlijkegronden,omdat demanwaarzevanhoudt,doorderechterlijkemachteerlijken redelijkterdoodisveroordeeld.DonCarloswasvervuldvan edeleuitsprakenvanverhevenpolitiekidealisme,heldhaftige vastbeslotenheid,uitgesprokenzelf-onderzoekentwijfelsover verantwoordelijkheid.Menisersteedsvandoordrongen,dathet lotvandrielandenafhangtvandebeslissingenvanhunleiders, endekorenzijnactievedeelnemersaanhetdrama.Dekorenin Aida,hoewelzeerbelangrijk,zijneerderdeelvandezeersterk gekleurdeachtergrond,waartegendehoofdrolspelershunspel vertolken.NatuurlijkishetvanbelangvoordeEgyptenarenende Ethiopirswelkezijdeerzalwinnen.Maardeaandachtvande operawordtnooitduidelijkdaaropgericht.TerwijlinDonCarlos steedsweerdeVlamingen,deFransenendeSpanjaardenworden belichtendemensenwienslotafhangtvandebeslissingendie vanhogerhandwordengenomen. Amonasrospreektuitvoerigoverhetlijdenvanzijnonderdanen, maarofhijnueenoorlogszuchtigmanisofeenvrijheidsstrijder wordtnooitduidelijk.Hetwelofnietrechtvaardigzijnvande Ethiopischeinvalkomtnooitaandeordeindeopera.Aidais geheelzonderduidelijkepolitiekeinhoud.Verdikonnatuurlijk ookdedagnietvoorzien,waaropMussolini'sfascistischetroepen hetvaderlandvanAidazoudenbinnenvallen,endetriomfale intochtzounuonverdragelijkegevoelenskunnenopwekkenin liberalegewetens. Amnerisvervloekingvandepriester-macht("Empiarazza!anatma! suvoilavendettadelcieloscender!")iseenoverweldigend hartstochtelijkeuitbarsting,maarhetisdievaneenvrouw,die demanwaarzenaarverlangt,heeftverloren.Hetisniette vergelijkenmetdeverkillende,geweldigeaanklachttegende Kerk,dieinDonCarlos,deachtergrondvormt. ZodoendekanAidazowelmensenteleurstellen,diezich(zoals Tchaikovsky)nietkunnenvereenzelvigenmetde'standaard'karak ters(diezullenzicheerderkunnenverenigenengeroerdworden doorLaBohmeenMadameButterfly)enmensenverontrustendie vindendatinBallo,ForzaenDonCarlosmensenwordenbelicht dieechtzijn,endatdaaronderwerpenwordenbehandelddienog steedsactueelzijn.InAidavindtmennietsvanditalles. WatboeideVerditochzoaanditonderwerp?Deaantrekkings krachtlagnatuurlijkopverschillendepuntenennieteenvoudig. Sinds1850wildeVerdiMeyerbeerverslaan"opzijneigenter rein",d.w.z.ietsgrootsscheppen,langdurigenspectaculair. Zodanigdathetpubliekingrotegetalezouopkomenenook duidelijkmakendathijwerkelijk"hogere"muziekwildemakenen "eerlijker"muziek.InVpreshadhijeencompromisgesloten.In ForzaenDonCarloshadhijzohooggegrepen,dathetresultaat moeilijktehanterenwas,dezestukkenzijnonpraktischgroot,en geenvanbeidenwasindeoorspronkelijkeversieergsuksesvol. HetsuccesvandeherschrevenForzain1869hersteldezijn zelfvertrouweneninvelebrievenlegthijdenadrukopde uitvoeringindeScalaalsdeeersteaanzetinzijncampagnede italiaansetheaterstehervormeneneennieuwenhogerideete vormenvanwathetlyrischedramainItalizoumoetenzijn.In ForzaenDonCarloshadhijbewezeneennieuwmeesterschapte beheerseninvormengeluid.Hijwas-endatwisthijzelfzeer goed-eenveelbetercomponistalsMeyerbeerofGounod.Doch dezetweehaddenwelhetoorvanhetgrotepubliek,ietswat Verdiinzijnlaatstetweewerkennietvermochttebereiken.Hij wistvanWagnerafenkendeietsvanzijnwerk.Hijbewonderde het,zijhetmetenigereserves.Enhijergerdezichaandejonge enthousiastitalianen,diehunbliknoordwaartsrichtten.Massimo Milaheeftzondermeergelijkmeteenschakelteleggentussende geschrapteAida-ouverture(metzijncontrapuntcombinatiesvan thema's)endeMeistersingerprelude."WijItalianenkunnenzulke dingenookwel,alswedaarhetbelangvanzoudeninzien",iswat Verdischijnttewillenzeggen.Maardeitalianenkondenhet niet;ennadetry-outinMilaanschrapteVerdideouverture. Volgenshemwasheteen"pretentieuzeoverbodigedomheid".Endat ishetook,alswehetzieninrelatietotdemeesterlijkeopera, diehetmoestinleiden. DesamenvattingvanAidaarriveerde.Hetboodietswatspectacu lairescenesopriep.Hetwasgemakkelijktebehandelen,kon zondermeeropmuziekwordengezetenhetwasgoedvanvorm.Het lagvolkomenbinnendemachtvanVerdi'snieuwgevondenschep pingskunstenwaseengoedeoefening.Hetgafhemdekanszichte concentrerenopdramatischemuziek:invorm,geluiden,harmonie, uitdrukkingskrachtenstemuitdrukking.Verderkonhijgrote,nog nietbekendekrachtenaanwenden,zonderzicheromtebekommeren ofhetwelpasteinhetverhaal.Daarzorgdedeeenvoudigeeen rechttoerechtaanplotwelvoor.Hijkonzichgeheelophet componerentoeleggen.Enhijschiepookeenvanzijnmeest geinspireerdewerken. Destruktuurvandeoperaisperfekt.Aidaisveel'netter'dan b.v.DonCarlos(laatstaanLaForza)enopsommigemanierenljkt hetopeenDonCarlos,dieeenopknapbeurtgekregenheeftenmeer gecomprimeerdis.Beideopera'shebbeneenopeningsscenewaarin deromantischetenorspeelt,gevolgddooreenensembleeneen koor.Inbeidewerkenisdetweedesceneneergezetineentempel metplechtiggezang.Dederdescene(ookweerinbeideopera's) begintmeteentraditioneelvrouwenkoormeteentussenstukvoor eensolovandemezzo.Inhethartvanbeideopera'siseenenorm spektakelmeteentoneel-band,meerderekorenendehoofdrolspe lers,dieinhetpubliekeencrisisdoormakentemiddenvanhun persoonlijkelevens. Hetlargoconcertatoisinbeidegevalleneenalgemeenverzoekom gratie,datkeiharddoordepriesterswordtgeweigerd.Deopenba revoorstellingwordtdaarnagevolgddoorintiemerescenesmet monologenenduettenenalleenhetkooralsdepriestershun vloekuitstortenoverdeheld.(DeorigineleuitvoeringvanDon CarlosheefteenkoorvandeInquisitieindelaatsteakte) Indelaatsteduettennemendeheldenheldinafscheidvanelkaar inditlevenenzienuitnaareenvreugdevolleherenigingineen andere,mooierewereld. Opdeovereenkomstenmoetnietteveelnadrukwordengelegd,maar alsmeneropattentisgemaakt,werpthettocheenbeterlicht opdegrotereflexabiliteitencompactheidvanAida.Flexibelin zulkedingenalshetplaatsenvandeeersteariavandeheldin (Ritornavincitor!),enhetcomprimereninslechtsdriekarak ters,geenvijf,enhetiseenemotioneelwebwaarinzij verstriktzitten,zijzijnverscheurddoorhunverschillende gevoelens.(MenkanhetmisschienvergelijkenmetCarlos'hopelo zeaanklacht:Odestinfatal",terwijleenjubelendkoorafgaat) DemoeilijkeverhoudingtussendehartstochtenisinDonCarlos eengecompliceerdsamenstelvandriedriehoeken,terwijlinAida allesisgebaseerdopeensimpeletraditioneledriehoeksverhou ding. VerdiheeftnietdomwegdesamenvattingvanMariettegeaccepteerd zoalshetgegevenwerd.HetopdelenvandeTweedeAkteintwee sceneswaszijnidee.(InMarettesverhaalontfutseltAmnerishet geheimaanAidagedurendedeTriomf-scene)Hijzelfontwierphet planvoordelaatstescene,waarindeschitterendverlichte TempelvanVulcanusbovenMariettesduisterekerkerisgeplaatst. Wanneerhetaankomtophetuiteindelijkelibretto,daniszijn handduidelijkherkenbaarinminstensdehelft.Zijncorrespon dentiemetGhislanzoniisberoemd,hetzijndemeestbelangrijke documentenindesamenwerkingtussencomponistenlibrettist. Verdi'sbrievenwerdenuitgegevendoorAlessandroLuzio(nietin dejuistevolgorde)indeCopialettere.Hetlaatstemeest diepgaandeonderzoekhierovervindtmeninBudden'sTHEOPERASOF VERDI. Verdi'sbelangstellingginguitnaareencombinatievan dramatischeeffecten,theatraledirectheid.emotionele stemmingen,de'parolascenica',vaart,contrastenbekwameen muzikaalgeinspireerdedichterlijkeomgevingen.(Ditallesheeft Buddenhetmeestdiepgaandonderzochtengeschreven)Latenweeen voorbeeldgevenhoedegrotemeesterwerkte.Op12November1870 schreefhijaanGhislanzoni: 9[...................................................]0110 "Aanheteindzouikhetgangbareleederuitwillenlatenen dewoorden"iomanco;tiprecedo;attendimi!;morta!;vivo ancor!etc."willenvermijden.(Ditisnatuurlijkgeenerg vriendelijkeopmerkingoverdetekstvanGhislanzonivande laatstescenevanLaForza))Hiervoorindeplaatszouik lieverietsteders,ietsvluchtigs,eenkleinduetofeen afscheidvanhetlevenwilenhebben.Aidamoetzachtinde armenvanRadamsarmenvallen.OndertussenzingtdanAmne ris,knielendopdesteendiedekerkerafsluit,een Requiescantinpacem.Ikzalhieronderdesceneuiteenzetten zoalsikhetzie,danbegrijpjemebeter......" Endatdoethijdanook,vanafhet"Lafatalpietra"tothet slot.VoorRadamslyrischeslotzangstelthijvoor:"Morire!tu innocente.Morire,tu...."alshetbeginvan"achtcantabile zeven-woordenregels".Maarreedsdevolgendedagschrijfthij weereenbrief,metalweereenanderidee: "Gisterenvroegikjeomachtzeven-woordenregelsvoor Radams,vrAida'sachtregels.Dezetweesolo's,hoewel dieookverschillendemelodinhebben,zoudentochdezelfde vormhebbenenhetzelfdekarakter;enzodoendezijnweweer bezigopdeafgezaagdemanier.Defransen,zelfsinhun gedichtenvoorzang,hebbendegewoontesomskorteensoms langeregelstegebruiken.Waaromkunnenwijhetnietop dezelfdewijzedoen?Degehelescenekanenmoetpureen eenvoudigecantabileworden.(integenstellingtotafwisse lingtussenrecitatiefencantabile).Eenietsafwijkende dichtvormvoorRadamszoumeverplichteneenanderemelodie tecomponerendanwegewoonzijnmetdeachtzeven-woords regels,enikzouookhettempoendeversmaatvoorAida's solomoetenveranderen(eensoortsemi-aria).Alzo,meteen: ietsongewonecantabilevoorRadams, eenandere,eensemi-aria,voorAida dedoden-zangvandepreisters hetafscheidvanhetlevenvandegeliefden enAmneris'inpace zoudenweeengevarierd,goedontwikkeldensemblehebben; enikslaagerbeslistinomhetopverantwoordemuzikale wijzetotngeheeltesmeden.Wezullenietsgoedsgemaakt hebben,iniedergevalietswatbuitenhetgewonevalt. EndaarnazetVerdiRadamscantabilealsvolgtuiteen,terwijl hijGhislanzonivraaghetoprijmtezetten: Morire!Tuinnocente! Morire!Tu,sbella? Tunell'aprildeglianni Lasciartavita? Quant'iot'amai,no,nolpudirfavella! Mafumortalel'amormioperte. Morire!Tu,innocente? Morire!Tu,sbella? "Jekuntjenietvoorstellen",vervolgtVerdi,"wateenwonder schonemelodiegemaaktkanwordenvandezebijzonderevorm,en hoeveelcharmeeruitgaatvandevijf-woordenregel,nade zeven-woordenregels,enhoeveelafwisselingerwordtgebracht doordetweeelf-woordenregels.(hetbestezounatuurlijkzijn alsbeidenofvrouwelijkeofmannelijkeslotwoordenhad den)....Houdtwelvastaanmijn"tusbella",datgeeftzo'n heerlijkecadans".ToenGhislanzoni'sversvormarriveerde,noemde Verdizeschitterendmaarniethelemaaljuistvoorzijnuiteinde lijkedoel,enhijgaftoe,dathijzijneigenversregelsreeds opmuziekhadgezet.HijvroegdedichterbijhemopSant'Agata tekomen."Wezullenallessamentoteengoedeindebrengen.Wees nietbangvoordelaatstescene,dieisnognietrijpomgesmeed teworden,hetstaalisnogkoud." Hetuiteindelijkeresultaat(met"vita"boudwegongerijmdlatend) is: Morir!spuraebella! Morir....permed'amore Degliannituoinelfiore Fuggirlavita! T'aveailcieloperl'amorcreata Ediot'uccidoperavertiamata! No,nonmorrai! Troppot'amai! Tropposeibella! Menkaneindeloosdoorgaanmetbewijzenaanvoerenwaaruitduide lijkwordtwelkeenenormezorgVerdibesteeddeaanhetlibretto, devorm,demelodie,desituatiesenderelatiesvandeverschil lendescenestothetgeheel.Verdiwerktealtijdmetzeerveel zelfvertrouwen,maarnognooitmetzoveelzorgvoordedetails. Hetherzienvanhetlibrettoendecompositievandemuziek gingenhand-in-handenindetussentijdvoerdedecomponisteen drukkecorrespondentieoverdecostuums,hettoewijzenvande rollen,degrootteensamenstellingvankoorenorkestende specialeinstrumentendiehijverlangde.DeuitvoeringinCairo moestwordengevolgddooreenproductieindeScalaenalsmen tussenderegelsdoorleest,danvalthetnietmoeilijkVerdi ervantebeschuldigen,dathijdebestesolistenreserveerdevoor deuitvoeringindeScala.Daarzouhijimmerszlfdeopera repeteren,regisserenendirigeren. HetouvrewasbijnagereedinNovember1870.Hetdcorvoorde productieinCairowerdinParijsvervaardigdonderdesupervisie vanMariette,zodatallesauthentiekzouworden.DeFrans- PruisischeoorlogenhetbelegvanParijsgooidenroetinhet eten.Deuitvoeringenwerdenuitgesteld.Verdiwasinstaatnog enigebewerkingenuittevoerenenndaarvanwaszeer belangrijk.DeNijl-scenebevatteoorspronkelijkeenromanzavoor Aida: Schiavedesertaedorfana Dellamaternecure (datiseenromanzauitKingLeardienooitwerdvoltooid): Mepellegrinaedorfana Lungidalcielnatio EnhetwaseenomzettingvanLeonoresromanzainLaForza.Verdi componeerdehet,marbesloothetteschrappen.InAugustus1871 schreefhijGhislanzonidetekstvanderomanza,datuiteindelijk werd: Opatriamia Hijwasbezorgd,datAidateintrigerendzoulijkenindeze scene,dezetedereherinneringaanhaarvaderlandzethaarineen sympatiekerlichtenmaakthaarookeengeloofwaardigerslachtof fervoorAmonasro'svuilespelletje.HetwasVerdi'sbezielende gedachte,datdewoorden:"Opatriamia...maipitirivedr" terugmoestenkerenalseenrefrein.ZonderdeFrans-Pruisische oorlogzouAidaeenvandemeestgevoeligeenschitterende passageshebbenmoetenmissen. Zondervoorbeeldenvandemuziekerbijtehalen,kanmenonmoge lijklatenzienwelkeensubtieleharmonischeklankenerinAida zijn.Denieuwefijngevoelighedenvancontrapunt(zoalsBudden zegt,zijndienietaangeleerdalaMeyerbeeromhetsnobbisti schepubliektebehagen,maarmeereenongedwongenennatuurlijke klankkleuralsvaneenMozartofSchubert-kwartet. 9[...................................................]0110 Hetnetwerkvanmotieven,nietalleenvandemelodininrelatie totdekarakters,maarookennogingewikkeldervandethema's dieverschillendeideentotuitdrukkingbrengen.Deexotische "Egyptische"toonladdermetzijnspecialeondertonen,dieVerdi lijkttehebbenuitgevonden.Devreemdekleurenindeokestratie (veelgebruikvandeharpen;langewervelendestukkenvoorde houtblazers;blokkenmuziekvoordriefluitenendrietrombones) Verdiheefterveelwerkvangemaaktzichtelateninformeren omtrentderituelenvanhetOudeEgypteenhetbelangvande muziekdiedaarbijhoorde.Mariettewisthemtevertellen,dat deHeiligeRitengedanstwerdeninlangegewadenenopeen langzaam,plechtigritme.Waarschijnlijkwasdebegeleidende muziekeeneenstemmiggezanginbas-tonen,meteenzeerhoge sopraanerboven,gezongenwerddoorjongejongens.Deinstru mentendieditsoortmuziekbegeleidenwaren24-snarigeharpen, dubbelefluiten,trompetten,grotediepetrommen,enormeklep persencymbalen.EengeleerdevriendvanRicordiverstrekte dezelfdeinformatietenaanzienvandeegyptischeinwijdings riten,dieMozartenSchikanederhaddengebruiktvoorDieZau berflte.Verdi(dieeensverklaarde,datrealistischcomponeren goedwas,maareennieuwrealismeuitvindennogbeter)vondtoch veelbruikbarestofbijalleinformatiediehijkreeg,maar uiteindelijkschiephijzijneigenegyptische"sound".Hoede muziekismoetmenzelfbeluistereninhetgehelewerk,docheen voorbeeldmaghiergenoemdworden.Menkanonderwoordenbrengen waterbijvoorbeeldgebeurdbijhetbeginvandeDerdeAkte, datmagischemaanverlichtegeluidsbeeld.Eersteviolen,gedempt, tokkelenstaccatoGovervieroctaven.Tweedeviolen,gedempt, voegeneentremolotoeopGenD,terwijlaltviolenoverdrie octavenGaanslaan,langzamereenverdeeldecello'slateneen zachte,brilliantehogeChoren.Eenfluitsluipterbijmetzijn geluid,begintmeteenmelodieinGenD,gaatplotsoverin trillersenblijftzwevenindeG'senisdaarnaintwijfel tussenG-majeurenG-mineur.DehogeGblijftaanhoudengeduren dehetgezangvandepriestersenvervolgtdanzachtjes,met begeleidingvantweeviolenendntreedtAidaop. Maarhetenigedatteltis:beluisterhetzelf. -0-0-0- DeopvoeringteCairowerdgegevenop24December1871.De uitvoeringindeScalawaszevenwekendaarna,op8Februari 1872Oplaconiekewijzeschreefdecomponistaanzijnvriend Arrivabene:"Hetpubliekwaardeerdehetwel.Ikwilnietbeschei dentegenoverjoudoenenikmagzeggendatditzekernieteen vanmijnslechtsteopera'sis.Detijdzalhetdeplaatsgeven, diehetverdient.Kortom,hetlijktmetoe,datheteensukses isdatzijnwegnaartetheaterswelzalvinden." InAprildatjaarverzorgdeVerdizelfdevolgendeuitvoeringte Parma.FrancoFaccio,dedirigentvandeScala,verzorgdede uitvoeringinJunitePadua.InMaart1973verzorgdeVerdide uitvoeringteNapels.Inaldezeopvoeringenwerdenderollen vanAidaenAmnerisgezongendoordesolistenvandeScala: TheresaStolzenMariaWaldmann.Radamswerdvertolktdoor GiuseppeCapponi,dieingestudeerdwasvoordeScala-premire, maardoorziektedestijdshelaasverstekmoestlatengaan.De AmonasrovandeScala(FrancescoPandolfini)zonginPaduaen Napels.InMeizongenStolz,Waldmann,CapponienAdrianoPanta leoniAidainAncona.AanvankelijkwildeVerdigeentoestemming gevenvooropvoeringen,dievolgenshemintheaterswerden gegeven,dienietvoldedenaanzijn(hoge)eisenvoorwat betreftorkest,solisten,koorendecors.Enookeistehijen serieuzeartistiekeaanpak,dievereistwasvooreen'moderne' opera,integenstellingtotdeoudestijl,waarbijhetene nummernahetanderewerdafgeraffeld.Inmeerderebrieven steldehij,dathijmetLaForza,DonCarlosenAida,eennieuw soortoperahadgeschreven,werkenwaarvandeuitvoeringgediri geerdengeleidmoestenwordendoornenkelepersoon,diede algeheleleidingenverantwoordingmoesthebbenoverallede tails,zowelmuzikaalalsvoordecorsentoneel.Eennieuwsoort opera,waarbijelkdetailsbelangrijkwaseneendeelvanhet grotegeheel. Maarwatlater,in1973,gafhijtoestemmingvoor"algemeen gebruik",entoenbegonAidadetriomftochtoverdegehele wereld.Eenofficieelproduktie-boekwerduitgegeven,metontwerp voordedecors,posities,eninstruktiesvoorelkebewegingen gebaar,zelfstotdeplaatsvandehulpdirigentvanhetkoor.Ook werdenpraktischetipsgegeven,zoalshetdovenvandegaslichten bijhetopkomenvanAmneris,ombrandtevoorkomeninhaarlange rouwsluier.Geenenkeleafwijking,zoverklaardedehandleiding, vandevoorgechrevencostuumsofhetofficiletoneel,zouworden getolereerd. InOktober1873bereikteAidaBuenosAires(metAntoinetta Anastasi-Pozzini,diedeCairo-Aidapremirehadgedaan),enin NewYorkdirigeerdeMuziodepremireinNovember1873.Het muziekgezelschapuitNewYorkbrachthetdaarnatentonelein Philadelphia,Boston,ChicagoenMilwaukee.InApril1874konmen hetbeluistereninWenenmetAmalieMaternaalsAida(diedaarna inBayreuthdeeersteBrnhildewerd).Verdizelfdirigeerdein Wenenin1875,weermetStolzenWaldmannenhetjaardaarop dirigeerdehijinParijsinhetThatre-Italienookweermet Stolz,WaldmannenPandolfini. DepremireinLondonwasookin1875indeCoventGarden,met AdelinaPattialsdeheldin. DeMetropolitanOperavoerdehetopin1886,metTheresaHerbert- ForsteralsAidaenBrandtalsAmneris.Hetwerddaarinhet Duitsgezongen,zoalsalleopera'sinde'Met'van1884tot1891 inhetDuitswerdengezongen.DaarnazongLilliLehmannhetin hetitaliaansensindsdienwerdAidademeestopgevoerdeoperain de'Met'. Wehoevennatuurlijknietdoortegaanmetdetriomfaletochtvan dezeoperalangsallelandenterwereld,maarnuitvoering dientnogtewordenvermeld.DatwasdeopvoeringinMaart1880, indeParijseOpra.Datwasde150stepremire,diedeopera beleefde.VerdizelfkwamnaarParijsomdealgeheleleidingop zichtenemenentedirigeren.Eenhalveeeuwhadhijgehunkerd ominParijseenbeslissendenonvoorwaardelijksuccesteoog sten,ennuwashijdaneindelijkzover.Nadepremireschreef hijaangravinMaffei:"Ikdenkdatheteenjaaroftwaalf geledenis,datikjeschreefdatDonCarlosgeensucceswas.Nu kanikschrijvendatAidahetwelis." Eensucceswashetendatishetnogsteeds.Verdiasgeen componist,die,zoalsWagner,bereidwaszijneigenwegtegaan, zonderzichietsaantetrekkenvanwathetpubliekvanhem dacht.MetDonCarloshadhijde'meyerbeerse'groteoperatot zulkehoogtengebracht,dathetpubliekhonderdjaarnodigheeft gehadomhemmetenthousiasmetekunnenvolgen.Enomdetopte bereikenishijheelwatkerengestruikeld.Meerdaneens herschreefhijopera's,zonderooitdeuiteindelijkeversie,die hemvolledighelemaalbevredigdetecreren.Altijdbleefhij zoekennaarhetvolmaakte. MetAidagreephijminderhoog,tenminstevoorwatbetreftde materievandeopera.Hijkooseenonderwerpdathijvolkomenin zijnmachthad,enwaarinhijzijnmuzikalegaventothet uiterstekonuitleven.Nimmerhiervoorvloeidedemuziekzo rijk.,enhijschiepeenwerkelijkmeesterwerk. Misschienmoetenweheteen'beperkt'meestererknoemen.Perslot moestenOtelloenFalstaffnogvolgen.(in1879washijal begonnenaanOtello) OndertussenwasIn1880deopvoeringinParijsdekroonopzijn werk,enhadhijuiteindelijkbereiktwaarhijaleenlevenlang naarstreefde. -#-#-#- Meppel,Februari1990 066000002060000132000000004012000 11 2#Il Barbiere di Siviglia1 F0110030001 R [................................................]0110 9[...................................................]0110  ILBARBIEREDISIVIGLIA door: GIOACCHINOANTONIOROSSINI (1792-1868) Operabuffaintweebedrijven Librettovan:CsareSterbini (naarBeaumarchais) Personen: 9[:::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::]0110 GraafAlvmaviva.........................Tenor Figaro..................................Bariton Dr.Bartolo..............................Bas Rosine..................................Sopraan Marcelline..............................Alt Basilio.................................Bas Fiorillo................................Tenor 9[...................................................]0110 Berta...................................Mezzosopraan Koor Eersteopvoering:20Februari1816teRome OUVERTURE ~~~~~~~~~~~~~~~~~ EERSTEBEDRIJF  1steSCENE:(EenpleininSevilla) HetisnogdonkerenFiorelloleidt,meteenlantaren indehandeengroepjemuzikanten,datopwegis naareenhuismeteenbalkon.Laterwordenzegevolgd dooreeninlangemantelgekledegraafAlmaviva. Hetisnogheelvroegindeochtend,geenvoorbijgangerte bespeuren.Eengroepjemuzikantensteltzichopvoorhethuisvan Dr.Bartolo,devoogdvanzijnjeugdigenichtRosine.Demuzikan tenzijndoorgraafAlmavivagengageerdomeenaubadetebrengen aanRosine.Almavivaverschijntenzingtmetbegeleidingvanhet bandjeeencavatine:"Ziedelachendehemel"("Ecco,ridentein cielo").Vorstelijkbeloonthijdemuzikanten,diehemuitvoerig bedanken("Millegrazie....miosignore...").Demuzikantenver trekkenenmenhoortFigaroaankomen.Degraafverstoptzichin hetportiek. 2deSCENE: (Figarostaatdaarendegraaf,meteengitaaromzijnnek. verstoptinhetportiek.) Figarodraagteenariavoor"Maaktplaatsvoorhetfactotumvan destad"("Largoalfactotum").DegraafherkentFigaro,zowaar, hetblijktzijngewezendienaar,dekapperFigaro,tezijn.Een manvantwaalfambachtenendertienongelukken,waaronderdatvan toneelschrijver,diehieristeruggekeerd.Degraafspreekthem aan,Figaroherkenthem.Delaatstekrijgtnuhetverhaalvan Almaviva'sverliefdheidtehoren("Ortelospiego,AlPrado").De vindingrijkeFigaromoetereenmiddelopvindendebeide jongeluimetelkaarinverbindingtebrengen.Deoudedoctor Bartolo,diehetlievemooieenzeerbemiddeldemeisjezelf begeert,bewaakthaarzoalseendraakzijngoudenschatten bewaard. 3deSCENE:(VoorzijdemetbalkonvanhethuisvanDr.Bartolo) RosinastaatophetbalkonenspreektmetAlmaviva,diebeneden staat.Zeheefteenbriefjeinhaarhand.Datisgerichtaande weledeleheerLindor(alleverliefderiddersindietijdheetten bijnaLindor),diehaareensopstraatheeftaangesproken. Bartolokomtvolachterdochtbinnenenvraagtwatdatvoor briefjeis,Nietszegtze,enlaathetperongelukvallen.Waar Figarohetleest.Hetiseenklachtvanhaar,dathaarhardvoch tigevoogdhaarleventiranniseert.Bartolowilnietsvanbezoe kersweten. OpFigaro'saandringenbrengtdegraafRosineeenserenade("Se ilmionomesapervoibramate").Rosineantwoordendegraafis gelukkig.RosinawordtgeroependoorBartolo,diehetraamsluit. 4deSCENE: DegraafsmeektFigarohemtehelpen,maardiewilalleenalshij ergoedvoorwordtbetaald.Ervolgteenduettussendegraafen Figaro("All'ideadiquelmetallo"). Figaroweetdaterbinnenkortinkwartieringzalkomen.Metzijn connectieszalhijzorgen,datdegraafbijBartolowordt ingekwartierd.Alsdronkensoldaatkanhijdanwelwatregelenom deDoctoromdetuinteleiden!EnFigaroherinnertdegraafer nogeensaan,datervoorzijndienstengoedbetaalddientte worden.Degraafisindezevendehemel("Ah,ched'amore")en Figarohoortreedshetrammelenvaneengeldbuidel("Delle monete"). FigarogaatnaarBartolo'shuisendegraafvertrekt. 5deSCENE:(EenkamerinhethuisvanBartolo.) Rosinageefthaarhartluchtineenmooigezang,aanvangendmet: "Eenstemweerklinktinmijnhart."(cavatina:"Unavocepoco fa")gevolgddoorhetrecitativo"Sisi,lavincer,Potessi almeno".  6deSCENE: (DezelfdekamerinBartolo'shuis) ZijroeptvervolgensFigarototzichenjuistwilzijhem verzoekenhet'billetdoux'deheerLindorindehandentespelen ("Ah,ah,mifateridere!")ofBartolodoemtop.Figaroverstopt zichenRosinatrektzichterug. 7deSCENE: BartoloenRosinimakenruzieoverFigaro,dievolgensdedokter alzijnhandelsteelt,alleaderlatingen,koppenzettenmasseren enz.wordtallemaaldoorFigarogedaan.Hetiseeninleidingvoor BartoloomooknogevenopdevermoedelijkeaanbiddervanRosina tekomen. 8steSCENE:(DezelfdekamerinBartolo'shuis) Bartolo,diejuistmuziekmeesterBasilodeelgenootheeftgemaakt vanzijnzorgenomRosine,iseenenalwantrouwen.Hijverdenkt eenzekereAlmaviva.Hoezalhijhetaanleggendezebijzijn nichtindiscrediettebrengen?Basilioweetraad:Delaster! (("Cosi,conbuonagrazia").Delasterishetprobaatstemiddel ("Lacalunniaunventicello").BartoloenBasilogaanheen. 9deSCENE: (KamerinBardolo'shuis.Figarokomtuitzijnschuilhoek) EvenzijnFigaroenRosineonbewaakt("Mabrava!mabenone").De barbierisinhetgeheimvandeverliefdeningewijd,hijzal dienstdoenals'traitd'union'.Hijheeftdegesprekkenvan BartolometBassilioafgeluisterd,enbrengtRosineopde hoogte,datBartolohaarzaltrouwen.Figarovertelthaardat zijn'neef'Lindoronderhaarraamstondenigetijdgeleden,en dathijhartstochtelijkverliefdophaaris(duet:("Dunqueio son...tunonm'inganni?").  10deSCENE:  NuechtermistBartoloeenvelletjepapier.Wieheeftdit gebruikt?HijvatverdenkingopenRosinewordtaandetand gevoeld.ookheeftzeinktaandevingers.Maarverderals verdachtmakingenkomtdedokterniet. 11deSCENE; Natuurlijkweetzenergensvan,maarhaarvoogdgeloofthaarniet enluidroepthijhetuit:"Eendoctoralsikleidtmennietom detuin!"("Aundottordellamiasorte").Hijspeeltoptegen haarenbesluiteennotarisdegaanbezoeken,teneindezijn huwelijkmetzijnrijkenichtjetotstandtebrengen. 12deSCENE: ErwordtgebeldenBerta,dr.Bartolo'sdienstmeidlooptmoppe rend("Finorainquestacamera")naardedeur.Erwordtnogalvel lawaaigemaakt. 13deSCENE: Daarisdegraafvermomdalssoldaat.Debeschonken,zoven ingekwartierdecavallerieofficiergeeft,doorwoestmetzijn sabelophetmeubilairteslaan,blijkvanzijnkomst.Desoldaat beledigdBartolo,diezichmeerenmeerstaatoptewinden.De soldaatomarmtdedokter,omdatzijvolgenshemcollega'szijn. 14deSCENE: Rosinakomtbinnenendesolaatsteltzichaanhaarvoorals Lindor(Lindoro).BartolowilRosinaterugsturennaarhaarkamer, maarzeheeftuiteraardhelemaalgeenhaast.Bartolowilechter helemaalgeeninkwartieringenbegintnaareenvrijwaringsbrief tezoeken.Alshihemvindt,gooitLindordebriefvolminachting opdegrond.Hijblijft,enBartolodreigtdathijhemeruitzal latengooien.IndewoordenwisselingziethijkansRosinaeen briefjetoetestoppen.Rosinakrijgtsteedsmeertehorenvan Bartolo,endesoldaatkomthaartehulpenpaktBartolobijde arm.OpBartolo'shulpgeroepkomtFigaroaan. 15deSCENE:(Figarokomtopmeteenteiltjeonderdearm) Figarovraagwaterallemaalaandehandis("Altol").Hij herkentdesoldaatuiteraardnietalsdegraaf.Degraafblijft Bartolobedreigenmetwoordenenmetzwaard.Dewoordenwisseling gaatdoor,toterluidopdedeurwordtgeklopt. 16deSCENE: Eenofficiermeteentroepsoldatenkomtbinnen.Ookzijwillen wetenwateraandehandis.AlsdeofficieroplastvanBartolo degraafwilarresteren,neemtdezedeofficierapartenmaakt zichbekendalsgraafAlmaviva.Iedereenstaatstomverbaasd ("Freddoedimmobile").Bartolowilnogtussenbeidekomen,maar hemenBertawordthetzwijgenopgelegd.Eniedereenisonderde indruk(alle:"Mipard'essereconlatesta").  TWEEDEBEDRIJF  1steSCENE: (DemuziekkamerinBartolo'shuis,Bartoloisalleen) Eindelijkisderustinhuisweergekeerd.Bartoloherademt("Ma vediilmiodestino!Quelsoldato").  2deSCENE: BartolowachtopdemuziekleraarBasilio,dieRosinalesgeeft, maarhetblijktdathijverkoudenis,wanteenjongemandient zichaaninzijnplaatsenhijtreedtbinnenmetdeuitroep: "Vredeenvreugdeaanulieden!"("Paceegioiasiaconvoi!").Hij steltzichvooralsDonAlonso.DegraaftoontaanBartoloeen briefdiegraafAlmavivaaanRosinaheeftgeschreven.Maarhij wilhemzelfaanRosinageven,omdathijhaartochlesmoet geven.MaarBartolozegt,dathijhemzelfzalgevenenstopthem inzijnzak.DaarnagaathijRosinahalen. 3deSCENE: AlleenRosinebemerkt,datdeplaatsvervangerniemandandersis dandedoorBartolozogevreesdeAlmaviva.(aria:"Controuncor cheaccendeamore").Delesvangtaanenvoordeafwisseling kiestdeschonezangereseensdevariatievanProch.Degraafen Rosinazingenliederen,diezinspelenophunliefde. FigarokomtbinnenmetzijnteiltjeomBartolotescheren,want morgenheefthijgeentijd("Perchhodafare").Bartoloheeft nietveelzin,maargeeftFigarotochzijnsleutelbos,omeen schonehanddoektehalen.Datkanhijzelfniet,omdathijde muziekleraarnietmetRosinaalleendurfttelaten.Maarals Figarowegiswordteenluidgeraas,alsvanvallendeborden, gehoord.BartoloschietwegomtezienwatFigaronuweeraanhet doenis.Dankbaarmaaktdegraafvandegelegenheidgebruikom Rosinatenhuwelijktevragen.Enzestemttoe. BartoloenFigarokomenterugenFigarobegintdedokterte scheren. 4deSCENE: Helaas,Basilio,dienietinhetcomplotis,komtbinnenomzijn onderrichttegeven.Datveroorzaaktenigepaniekbijdeaanwezi gen.Figaronu,beduchtvoorBartolo'sbemoeizucht,weethem onderhetscheermestedwingenkalmteblijven.Degraafevenwel, weetBasilioomtekopen.Allenverzekerenzijnudathijzeer ziekisenerbarslechtuitziet.Zeradenhemaannaarbedte gaan.EnBasilioiswijsengaat.Rosinabelooftondertuusen,dat zijvannachtopdegraafzalwachten("Amezzanotteinpun to").MaarBartolovertrouwtaldatgefluisterniet.Hijstuiftop ("Ilsuotravestimento?").EnRosina,degraafenFigaroproberen dedoktertekalmeren("Latestagligira").Allenverlatenhet vertrekenBartoloblijftdiepindezorgenachter.  5deSCENE: Bartolozitdiepindeproblemen("Ah!disgraziatome!macome! edio").HijlaatAmbrogioenBerta(debedienden)komen. Ambrogiowordteropuitgestuurd,omDonBasiliotehalen.Berta moetalledeurenenramensluiten,wantdedokterisinpaniek. 6deSCENE:  Bertabegintaanhetverstandvandedoktertetwijfelen("Che vecchiosospettoso")endenktdatdejarennuwelgaantellen voordedokter(aria:"Ilvechiottocercamoglie"). 7deSCENE: (eenkamermetgeslotenramen,alsinde1stescene) BartolokomtbinnenmetDonBasilio.DezeverteltdathijDon Alonsode(pseudo)-muziekleraarhelemaalnietkent.Hieropstuurt Bartolohemweg,omzospoedigmogelijkmeteennotaristerugte komen. 8steSCENE: BartoloroeptRosina,diestilzwijgendbinnenkomt.Bartolotoont haarhetbriefje,datzeheeftgeschrevenaanLindor.Bartolo heeftnognietsdoorvanAlmaviva'sdubbelrol.Rosinakrijgt opdrachtzichzelfinhaarkameroptesluiten,enBartoloisvan plandesoldatenweertelatenkomen,omdatvolgenshemLindor vanplanisRosinainAlmaviva'shandentespelen.Rosinagelooft hetverhaal,eninwanhoopbesluitzemetBartolotetrouwen. 9deSCENE: (Hevigeonweerklinktenbliksemlichtschijntdoorderamen) Hetismiddernacht.FigaroenAlmavivakomenopomRosinate schaken.ZewetenviahetbalkoninRosina'skamertekomen.Maar Rosinawilnietsmeervandegraafweten.Zijverfoeithem,ze denktdathijhaaralleenmeewilnemenomhaarovertedragen aanAlmaviva!Ineenterzetto,wordtnuallesuitgelegd("Ah! qualcolpoinaspettato"),enallesisweerrozegeurenmaneschijn tussenRosinaendegraaf. Figarowaarschuwthennu,datertweemensenaankomen.Watmoeten zenudoen?Hunvluchtladderisverdwenen!Zeproberenzichte verschuilen. 10deSCENE: DonBasilio-metlantaarn-voerteennotarismetzichmee,die detrouwaktebijzichheeft. AlleenFigaroisnognietverslagenenspreektdeanderenmoed in("Ve,ve,ilnostronotaro.Allegramente.").Basiliovraagt FigarowaarBartolois.Degraafkomtnaarvorenentrekteen ringvanzijnvingereneenpistooluitzijnzak.Hijgeeftde notarisdekeus:trouwenofanderswordtergeschoten. VreugdebijdepasgetrouwdenenFigaro.Hethengelukt!Maarnu komtBartolometdesoldatenbinnen.  LAATSTESCENE: BartolowijstdeofficierdegraafenenwilzichopFigaro storten.Maaralleswordtgesust.Erisnietsmeeraantedoen voorBartolo. ~~~###~~~ (Dezeoperaiseigenlijkhetvoorspelvoor"DeBruidvanFigaro", wantuiteindelijkzouFigarodehelftvandebruidsschatin handenkrijgen,alsBartolometRosinazoutrouwen.Bartoloisnu inhetgeheelnietcontentmethetverloopvandegebeurtenissen enzintopwraak.Ditzalgenoegzaamblijken,alsmetdushet vervolgopdezeoperagaatzienenbeluisteren.)) -0-0-0- 066000002050000132000000004010000 11 2Butterfly#Libretto1 F0110030001 9[...................................................]0110  MADAMABUTTERFLY componist: GIACOMOPUCCINI (1858-1924) libretto:GiuseppeGiacosa & LuigiIllica rolverdeling: 9[:::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::]0110 CIO-CIO-SAN(MadameButterfly)..........Sopraan B.F.PINKERTON(luitenantUSAMarine)....Tenor SUZUKI(dienstmaagdvanCio-cio-san)....Mezzo-sopraan SHARPLESS(ConsulderUSAteNagasaki)..Bariton GORO(denakodo=huwelijksmakelaar)....Tenor BONZO(oomvanCio-cio-sanen JapanseBoeddhapriester).......Bas KATEPINKERTON(vrouwvanPinkerton)....Sopraan PRINSYAMADORI..........................Tenor DeKeizerlijkeCommissaris OomYakusid Deofficiervanhetopenbaregericht DemoedervanCio-cio-san EentantevanCio-cio-san EennichtvanCio-cio-san +KoorbestaandeuitfamilieenbekendenvanCio-cio- sanen mariniers. Eersteopvoering:17Februari1904teMilaan 9[...................................................]0110 EERSTEAKTE OpeenheuvelindenabijheidvanNagasakistaateen japanshuismeteenterraseneentuin.Opde achtergrondbenedenaandeheuvel,dehavenvan Nagasaki.Metveelkruiperigheidenplichtplegingen wordtdoorGoroaanPinkertonhethuisgetoond,dathij zojuistheftgekocht. OpeenheuvelbovenNagasakiisdeAmerikaanseMarinegelegerd. AanLuitenantPinkertonwordendeeigenaardighedengetoondvan hetjapansehuisgetoond,dathijzojuistheeftgekocht.Zijn gidsisGoro,eenhuwelijksmakelaar.Debediendendiebijhet huishoren,wordenaanhunnieuwemeestervoorgesteld.Pinkerton heefteenvrouwgekocht,Butterfly,doorbemiddelingvande huwelijksmakelaar.Dochdejapansewetstaattoeeenvrouwte verlatenwanneermenmaarwil.Hijwachtophaarvoorde huwelijksplechtigheid.DeamerikaanseconsulSharplessvoegtzich bijdetweemannen,enondereenborreltjegeeftdeconsulafop Pinkerton,vanwegezijnlichtzinnigekijkophethuwelijk.Hij heefteengesprekvanhetmeisjegehoordmetdehuwelijksmakelaar ("Ierl'altroilConsolato"),endruktPinkertonophethart,de bedoelingenvanhetmeisjeterespecteren.Hijbrengteentoast uitopdefamilieinAmerikaendeluitenantantwoordmeteen toastopdedag,dathijeenamerikaansmeisjezaltrouwen. Hetgezelschapvandebruidarriveert,enmetveelformaliteiten converseertButterflymetdetweeamerikanen.Nukomtuit,dat zijpasvijftienis,dathaarvaderoverledenisenzijenhaar moedernustraatarmzijn("Nessunosiconfessamainatoin povert.Daaromheeftzijgewerktalsgeisha.Nukomtookde familievandebruidbinnenenzijverstorendeofficilesfeer dieerhangtmethunlawaaienhunoncomplimenteuzeopmerkingen aanhetadresvanzowelbruidalsbruidegom. Pinkertonisslechtslichtelijkgeamuseerd,maarGoroprobeert allesweerinordetekrijgen. Terwijliedereenwachtopdetrouwplechtigheid,verteldButter fly,datzijbijdeChristelijkeMissieisgeweest,envan godsdienstisveranderd,zodatzijnutotdezelfdegodkanbidden alshaarechtgenoot.Japanseambtenarenvoltrekkendekorte ceremonieengaandaarnadeheuvelaf,vergezeldvanSharpless, diemetdelaatstewijzewoorden:"Weesverstandig"vertrekt.De deftigeenvoorPinkertonzeersaaiebruiloftwordtplotseling onderbrokendoordeoomvanButterfly:deBonze.Hijiseen BoedistischepriesterenheefthetgesprekvanButterflyen Pinkertongehoord.Nustelthijhaaropenbaaraandekaak:"Wat deedjijgisterenavondinhetMissiehuis?".Defamilievan Butterflygaatgeshockeerdaf("Hou!Cio-Cio-San!"),enlatenhaar intranenachter.Pinkertonkalmeerthaar,enlangzaamverliest zijhaarverlegenheidenweifelendehoudingtegenoverhem ("Davver?Nonpiangopi").Cio-Cio-SanwordtdoorSuzukigehol penmethaarnachtkledij.EndangaatzijsamenmetPinkertonhun huisbinnen. TWEEDEAKTE  EERSTESCENE InhethuisjevanButterfly.Alleramenenwandenzijn gesloten.Suzukibidtvooreenboeddhabeeld,enBut terflyrustopdegrond. Hetisinmiddelsaldriejaargeleden,datPinkertonNagasaki heeftverlatenenalleenButterfly'smeisjeSuzukiisbijhaar gebleven.Detweevrouwenzijngeheelberooid.MaarButterflyis tevredenmetinhethuisteblijvenomtewachten,daarzijer vanovertuigdis,dathaarmanzalterugkomen.Dagindaguit staartzijoverdezee,ensteedsverwachtzijhetschip,dathem terugzalbrengen("Unbeldivedremo"). GorobrengtSharplessmeenaarhunhuis.enzijlaathenbinnen. Hijheefteenbriefbijzich,maarzijnpogingenomhemaan Butterflyvoortelezenwordenverhinderd.eerstdoorhaar overvloedigegastvrijheidendandooreenslimmevraag,diegaat overeenlosseopmerkingentenslottedoordekomstvanPrins Yamadori,dieverliefdisopButterfly.Gorowilweleenhuwelijk tussendietweeregelen,maarButterflyhoudtvol,datondanks japansegebruiken,zijdewettigevrouwvanPinkertonblijft ("Miomaritom'hapromesso"). GorofluisterttotSharplessenYamadori,datPinkertonsschipal isgesignaleerd.HieropverlaatYamadorihettoneel,enSharpless begintdebriefaanButterflyvoortelezen.Zijvalthemechter inderede,omdatzijaanneemtdathetalleenmaarisomde terugkomstvanPinkertonaantekondigen.Daarhethemonmogelijk isdoortegaan,vraagtSharplesshaar,watzijzoudoen,als Pinkertonnooitmeerterugzoukomen.Zijbeduusdvandezevraag enhaalthaarzoontjeomhemtelatenzien.Pinkertonweethier nognietsvan("Nono.Enatoquand'eglistava").Sharpless beloofdomdezeinformatieovertebrengenenneemtdanafscheid. GoroheeftinmiddelsaanSuzukiverteld,datinAmerikaeen vaderlooskindeenbastaardisdienietwordtgeaccepteerd.Deze gedachtevervultButterflymetafschuwenzijjaagtGorowegmet eenmes.Butterflydenktalleennogaanhaarkind(("Vedrai, piccoloamor"). Hethavenkanonwordtafgevuurd,omaantekondigendatereen nieuwschipisaangekomen.ButterflyenSuzukikijkentesamen vanafhetterras:hetisPinkertonsschip("Bianca...bianca,il vessilloamericano").Butterflyvoeltzichhelemaalgesterktin haargeloofinhaarechtgenoot,enzijenSuzukigaanmetbloemen hethuisversieren,omhemteverwelkomen. Butterflykleedtzichominhaartrouwjapon,enalsdeavondvalt maaktzijdriegatenindepapierenwandenmethaarzoonen Suzuki,kijkendezedriedeheuvelaf,wachtendopPinkerton. TWEEDESCENE ~~~~~~~~~~~~ AlsdeochtendgloortzitButterflystilenkijktnog steedsuitnaarPinkerton,debabyenSuzukislapen. DezondoetSuzukiontwaken,enzijprobeertButterflyte overredenommethaarzoontjetegaanrusten. PinkertonenSharplessarriveren,maarzijstaanniettoe,dat Suzukihaarmeestereszalwekken.SuzukimaaktaanPinkerton duidelijkhoezeerButterflyaanhemisverknocht,maarzijmerkt eenvrouwopindetuin,enSharplessmoethaarvertellen,dat zijdevrouwvanPinkertonis.Deamerikanenzijnalleengekomen omtevragenofzijhetzoontjemeemogennemenenSharpless hooptdatSuzukiditwiloverdenken. Pinkertongaatvlugweg,beschaamdalshijisoverhetonheildat hijheeftaangericht.Hijlaathetaandeanderenoverdeadoptie teregelen. Butterflyisontwaaktenkomtbinnenrennen,zijzoektPinkerton. Daarzijhemnietkanvinden,ondervraagtzijSuzuki.Deontwij kendeantwoordenvanSuzuki,destiltevanSharplessende aanwezigheidvanMevr.Pinkertonindetuin,doenButterflyde waarheidzien.Zonderdatdevraagdirectwordtgesteld,stemtze inhaarzoonoptegeven,alsPinkertonhemtenminstezelfkomt halen. SharplessenMevr.Pinkertongaanweg,enButterflyzaktineen. ZijbeveeltSuzukimethaarzoontjetegaanspelen,daarnapakt zijhaarvadersceremonilezwaard.Alszijophetpuntstaat haarkeeldoortesnijden,duwtSuzukihetkinddekamerin. Butterflyneemtafscheidvanhaarzoonenblinddoekthem,geeft hemeenamerikaansevlagindehandjesengaatdaarnaachtereen kamerschermomzichzelftedoden. Zijvalt,enalszijstervendeisstormenPinkertonenSharpless hethuisbinnen. ~#~#~#~#~#~#~ Meppel,25-08-1989 066000002050000132000000004010000 11 2Madama Butterfly#Inleiding1 F0110030001 9[...................................................]0110 MADAMABUTTERFLY  doorGiacomoPuccini:geborenteLuccaop22Juni1858,leerling vanPonchielli,enoverledenop29November 1924teBrussel. Op24Oktober1924,eenmaandvoorhijstierfineenbelgische kliniek,bezochtGiacomoPuccinihettoscaansestadjeCelle.het kanvoordeziekeenvermoeidecomponistgeengemakkelijkbezoek geweestzijn.Indiedagenwarenernoggeengeplaveidewegen daarindebergen.Hetstadjeligthoogopeenbergwandaange plaktenmenkijktvandaaruitovereenschitterendedicht bebosteRoggioVallei.Alsmenoudefoto'sbekijkt,zietmendat Puccinidaareenofficieelonthaalkreeg,ietswaarhijzijnhele leveneenhekelaangehadheeft.Voorhemwashetstadjeechter eensymbool.Inhetbeginvande18deeeuw,waseenjongePuccini naarLuccagekomenenin1712hadhijeenzoongekregenGiacomo. DezeeersteGiacomoPucciniwerdeenmusicusencomponist,het wasdeeerstevaneenlangerijmuzikalePuccini's,waarvan 'onze'Giacomodelaatsteenmeestberoemdewerd. Puccinihadeenoprechtebewonderingvoorzijnmuzikalevoorou dersenhijvondhetbijzondervervelend,datervoorzijnvaders pionierswerkophetlocaleconservatorium,geengedenkplaatwas terherinnering.DiedaginCellewasenlaatsteeerbetoonaan zijngeslacht. Hijstaatopeenfotovooreengroothuis,hethuiswaarde Puccini's200jaarhaddengewoond.Nuisereenmarmerenplaatop devoorgevel,dieaanditbezoekherinnert,enhethuisis onlangsgekochtdoordeLucchesinelmondo-organisatie,die geholpendoorPuccini'snichtSignoraAlbadelPantaereen klein,maarinteressantfamiliemuseumvanheeftgemaakt. Onderdeveledingendieerstaan,isereenoudegrammofoonmet eenstapeltjeoudeplaten.Pucciniheeftditgekocht,toenhijin 1900opbezoekwasinLondon.MaarPuccinihieldhelemaalniet vanhetgeluid,dateengrammofoonmaakte,enerzijndanook geenwerkenopdeplaattevindenindithuisvanPuccini.Er staanallerleibuitenlandsemuziekstukkenop:eenHindoestaans koor,eenrussischeplaat,8japanseplatenenz.Maardeze japanseplatenhebbennietstemakenmetButterfly.Klaarblijke lijkheeftPuccinialleseenkeergehoord,entoenweggedaan. Platenenafspelerendepiano,waaropButterflygafhijlater cadeauaanzijnzusterenhaardochtertjes.NaarmatePuccini's loopbaanvorderde,werdhijmeerbewustvanhetbelangvande omgevingwaarindeoperazichafspeelt. InzijneerstewerkenLeVillienEdgarspeelthetzichafin respectievelijkDuitslandenVlaanderen.Desfeerisdaaralge meen.MaarreedsinManonLescaut(de18deeeuwseopschikinhet tweedebedrijf)eninLaBohme(detaptoe,diehetfeestjein CafeMomusbesluit),zijneralspecialefransetrekjeste bespeuren.IndecorrespondentiediegaatoverToscaheeft PuccinihetsteedsoverzijnspeurennaarspecifiekeFranse eigenaardigheden.Vaneenbevriendepriestervroeghijinformatie omtrenthetTeDeum(datdeschaapherderzingtinhetderde bedrijf).Detekstwerdspeciaalgeschrevendooreenroomse dichterenineenbriefvandepriesterwordtvermeld,datde groteklokvandeSintPietereennatuurlijkeE-klankheeft.  Natuurlijkzijnaldezebijzonderhedenoppervlakkigebijzaken. AlsPuccinihetheeftover'colore'(kleur),danbedoelthijheel watandersdanVerdi,alsdiehetheeftoverhetsynonieme 'tinta'(schakering).Pucciniwildeallereerstaantrekkelijke versieringen;Verdizochtaltijddediepgaandedramatischescha kering.MaarinhetgevalvanButterflyligthettochweeriets anders.HierwildePuccinieenongewonesfeerscheppen.die karakteristiekzouzijnvoordegehelepartituur.Desuggesties vanjapansemelodin,deintroductievanbuitenissigescenes zoalsdejapansehuwelijksceremonie,devreemdejapansegebrui ken,deknikkendeenbuigendebedienden,degroteskehuwelijksma kelaar.Ditalleseeneenlichtendkader,waarindecentrale figuurvorstelijknaarvorenkomt.TochheeftCio-cio-sanenige karaktertrekkengemeenmetanderheldinnenuitPuccini'sopera's, aliszijweleenklasseapart. IngeenvanPuccini'svolledigeopera'sliethijalleverantwoor dingvoordeoperaopdeschoudersvannmedespelerrusten. OfschooneengevoeligeSharplesswelenigeindrukkanmakenin Butterfly,doeteenslechtebaritonnietveelafbreukaande opera.OokPinkertoniseigenlijkmaareenbijrol.Zijnariain delaatsteakte,waseenlatertoevoegsel.Decomponistbegreep, datzondereengoedearia,geenzangerderolzouaccepteren.Te vaakhebbencritici(ensopranen)Cio-cio-sangezienalseen japanseMimi,ofalsdevoorgangstervanLi.Puccinienzijn librettistzagenhaarduidelijkanders.Butterflybehelsten geeftuitdrukkingaandetotaalverschillendetraditiesvantwee landen:hetcontrasttussendedeoeroudegebruikenvanJapanen deonontkoombarevernieuwingen.Inhetorigineleverhaalwasze bangdatzeeenafdankertjezouzijn,zoalsPinkertonzofraai uitdrukte.Inheteersteconceptvanhetlibrettowasereen centralescene,diezichafspeeldeinhetAmerikaanseconsulaat. HierontmoetteCio-cio-sanSharplessopzijneigenwestersegrond enlaterzouereendirecteconfrontatievolgenmetKatePinker ton,diehaartactlooseen"leukspeeltje"noemde.Datwaseen andervoorbeeldvanamerikaanseongevoeligheid. OmtebegrijpenhoediepgaandhetonderzoekvanPuccinienzijn tweetekstschrijversIllicaenGiacosawas,enhoebezorgdze warenvoorhetthemavandeopera,moetenwenaarhetverhaal vandeadvocaatuitPhiladelphiaJohnLutherLongkijkenende een-akterdieDavidBelascodaarnaschreef.Longsverhaalver scheeninde'TheCentury'in1897.Long'sbelangstellingvoor Japanwaswaarschijnlijkecht,maarhijwasgeenbegenadigd schrijver.Enzijnberoemdstewerkisditverhaal,datdestijds ineenboekjewerduitgegevenvan89pagina's.Alsmenhetnu leestschaamjejeervoor.ZijnpogingenomButterfly'sgeringe beheersingvandeengelsetaalweertegevenstrandenvolkomen. Hetmagdanvoornkeerleukzijnmaardetweedekeerwordthet vervelend,ennaeenpaarbladzijdenhoogstirritant.Butterfly spreekteensoorttoneel-steenkolen-engelsdatelkgreintjediep teinhetverhaalwegneemt.Pinkertonishelemaalgrof.Hij refereertsteedsaanButterflyals"mymoonmaid'enmaaktaan eenstukdoorzeerslechteenmisplaatstegrappenoverde oostersemanieren.Hetisookeenvanzijnnietzolollige grappen,dieButterflyertoeaanzetzichtelatenbekerentot hetchristelijkegeloof. Hoehetookzij,Berlascowisteengoedideetewaarderen.enwat zeergoedisinzijntoneelstuk,isde'couleurlocale'.Maar BelascoheeftookwelheteenenanderaanhetverhaalvanLong veranderd.BijdeopeningvanhetstukisPinkertonalgeruime tijdweg.DebabyvanButterfly(Trouble)kanallopen,enKate PinkertonisalviermaandengetrouwdenwoontookinNagasaki, OokzijwachtopPinkertonsterugkeer.Pinkertonkomtinhet toneelstukhaastnietvoor,hijlaateenswatgeldachterbij Butterfly(datzeweigertaantenemen)enislaternetoptijd terugomButterflyinzijnarmentelatensterven.Maarhelaas, ookinhettoneelstukishetengelsvanButterflynietbeter.Ook dedoodvanButterflywaseenuitvindingvanBelasco.InLong's verhaalraaktButterflyslechtgewond,enverdwijntmetSuzukien Trouble. Belasco'stoneelstukkenwarenaltijdspectaculairevoorstellin gen,zijnberoemderealistischescenesentoneel-effectentelden zwaarder,dandedialoog.Zoduurdeophettoneelde'wacht- scene'devolle15minuten.Ditiswaarschijnlijkdescene geweest,dieopPuccinidemeesteindrukmaakte.Hijzaghetstuk metEvelynMillardindehoofdrol,indezomervan1900.Puccini sprakgeenengelsmaargenoottochvanhetstuk,datinhetDuke ofYorkTheatrespeelde.Hetwasnietdirectnadevoorstelling, datPuccinibeslooteenoperahierovertemaken,enhetduurde noglangervoorBelascoderechtenuithandengaf.InAugustus 1900schreefPucciniaanzijnuitgeverRicordi:"IkzouUzeer dankbaarzijn,alsUmijzoukunnenvertellenofUgeschreven heeftnaarNewYorkoverdatAmerikaanseonderwerp.Toenikin Parijswas,washebikweeriemandlatenvragenaanZolaom L'AbbMouret.MaarZola'santwoordwaswederom:Neen,Massenet. Datonderwerpkunnenwedusooknietnemen.MarieAntoinette misschien?Allesisalgezegdoverderevolutie,datonderwerpis dood.Ikweetnietwelkekantiknuopmoet!" InOktobervandatjaarschreefhijnogsteedsmetIllicaover MarieAntoinette,eenonderwerp,datalsinds1897speelde.Het waspasinMaart1901,datPucciniuiteindelijkeenitaliaanse vertalingvanhetverhaalvanLongstuurdeaanIllica,methet commentaar:"Leeshethetschrijfmewatjeervandenkt.Ikben erhelemaalwegvan!" Illica'sindrukwasookzeerpositief,maarRicordi,diemeerwas danalleenPuccini'suitgever,hijwasookzijnraadgeveren medewerker,waseraanvankelijknietvoor.Puccinischreefweer aanIllica,datdezeookaanRicordimoestschrijvenomhemte overtuigen.IndiezelfdemaandschreefIllicaaanRicordi:"ik bendriemaandeninNagasakigeweest.Ikhebkennisgemaaktmet debekendehuwelijksmakelaar,dieechtereenwesterscostuum draagt,hetgeenmegoedlijkt.Ikbenookvoorgesteldaande amerikaanseconsul,eenopenhartigeenvriendelijkeman,goeden indegrondvanzijnharteenbeetjefilosofisch.Hijheeftin velelandengewoond,enheeftnueenbeetjeminachtingvooralle zedenengebruikenvandeverschillendevolkeren.Hijzietnu alleenmaargoedemensen,ofhetnuEngelsen,Afrikaanders, AmerikanenofJapannerszijn." AanRicordischreefIllicaeenvoorlopigeopzetvandedrie akten.Eenmaandlaterschreefhijalweer:"Ikbenzeerbetrokken bijButterflyengaermeerdoor.Specialeeffectenenmuzikale momentenzijnerinovervloed.Desceneszijnlieflijkenzeer nieuw". MaarPuccinihadalzijntwijfelsoverdetweedeakte,dieinhet consulaatspeelde.InMei1902stuurdehijeenkopievanhet verhaalaanzijnanderelibrettistGiuseppeGiacosa,wienstaak hetnormaalwas,omderuweschetsenvanIllicabijteschaven. DegezondheidvanGiacosawaszeerslecht,enhijwerktemaar langzaam,zeertotongenoegenvanPuccini.diedreigdeophet laatstomdanhetheleonderwerpmaartelatenschieten. InNovember1902beslootPuccinidefinitief,datdesceneinhet consulaatmoestkomentevervallen.HijschreefaanIllicaombij hemthuisinTorredeLagotekomen,omdenoodzakelijke veranderingenaantebrengen.HijschreefookaanGiacosaen Ricordi.Illicawashetsnelmetdecomponisteens,maarGiacosa wasmoeilijkerteovertuigenenRicordistonderzeersceptisch tegenover:"Ikblijferbij,datdeoperanochvisnochvleesis" schreefhij.TochkreegPuccinidetwijfelaarsaanzijnkanten konhijalzijnaandachtwijdenaandelaatsteakte.Deverschij ningvanKatePinkertonbaardehemdemeestezorgen. VanuitMilaanop21Februari1903schreefhijaanIllica:"Ik vertreknuperautomobielomvijfofzesdageninTorredeLago tezijnmetElvira.Godbeschermons!Ikschrijfwelhoehet gegaanis." Godsbeschermingwasnietnodigvoordeautorit,maaromde relatiemetzijnvrouwElviraweergoedtemaken!Maarvierdagen later,rijdendindeduisternis,maaktedechauffeureenfout toenzeoverdeQuiesa-pasreden,tussenLuccaenTorredeLago. Deautovloogdebochtuit.ElviraPuccinienhunzoontjeTonio warenongedeerd,endechauffeurbrakeenbeen.MaarPuccinilag onderdeautoenhadzijnscheenbeengebroken,verschillende kneuzingenenverwondingeneneenzwareshock.Zijnherstel duurdelangenwaspijnlijk.Gedurendedebehandelingontdekten dedoktoren,dathijsuikerziektehad.Vanafhetongelukis Puccininooitmeerhelemaaldeoudegeworden. Indezomervan1903(zijnbeennogsteedsinhetgips)schreef Puccinialweermuziek.Hijkonweerachterdepianozitten.In AugustusschreefhijaandedirigentLuigiMancinelli:"Butterfly betekentzeerveelvoormij.Hetisverfijnd,helder,hartstoch telijk,endoeltreffend,tenminstezoverhetdetekstbetreft. Hetwordtnugeschrevenintweeakten.Deeersteduurteenuuren vijfminuten,detweedeongeveereenuurentwintigminuten.Er iseenzeergroteenzwarerolvoordeprimadonna,maardetenor endebaritonhebbenzogoedalsnietstedoen.Deeersteakteis eenuiteenzetting,deaktievermakelijk.Detweedeakteis meeslepend,hartstochtelijk,lieflijkenteder." MadameButterflyhadzijneersteopvoeringindeLaScalate Milaan,op17Februari1904.Hetwaseenenormeflop.Hetgejoel engefluitvanhetpubliekovertrofvaakdemuziek.Hetverhaal vandezeverschrikkelijkeavondisalvaakverteld,maarrecent werdervoorheteersteenooggetuigenverslaggepubliceerdin Itali.HetwordtverteldineenbriefvanPuccini'szuster RameldeaanhaarmanRaffaelloFranceschini.Rameldewasnarde uitvoeringgeweestinMilaanmethaardochterAlbina,enze schreef: "LieveRaffaello,jekuntjevoorstelleninwelkestaatik jenuschrijf.Wezijnmeerdooddanlevens.Ikweetamper datikschrijf.Ikligmomenteelinbedenhetis4uurin deochtend,enikkannietslapen.Enalsikeraandenkhoe zelfverzekerdweallemaalwaren!Giacomospraknieteens overdeopera.Wegingenerheenmetheelweinigbange voorgevoelens,engelukkigzatenweineenloge.Anders haddenweeenpubliekevoorstellinggegeven,wewarenhele maaloverstuur.Hetpubliekwasvanafhetbeginvijandig. Datmerktenwemeteen.WezagenGiacomohelemaalniet,de armejongen,omdatwenietachterhettoneelkondenkomen. Wezatenhetuittotheteinde,maardetweedeaktehebik nieteensgehoord,envoordeoperahelemaalwasafgelopen, rendenwehettheateruit. Walgelijkpubliek,gemeenenlaf.Geenenkeltekenvan respect.TweeuurnadeoperahadGiacomozijnkrachtenweer hervonden,wijvreesdenallemaalhetergste. Giacomoisernogsteedsvanovertuigd,dathijeenuitste kendwerkheeftgemaakt,enhijhooptdatdeoperawordt gered.Ikweetnietwatikjemoetvertellen,wantikweet erteweinigvan.Ikwaszooverstuur,helemaalvanafhet begin.Mascagniwaser. Ikzougraagthuiskomen,maarikkanGiacomonunietinde steeklaten.Zegnietsvandezebriefaanhem.Alsiemand ietsvraagt,zegdan,datGiacomogezegdheeft,dathet publiekergkritischwas,maardatheteengoedwerkis,ja hetiszelfszijnbesteopera....." Puccini,samenmetIllicaenGiacosa,gingweeraanhetwerk.De drieschaafdenenslepen,herzagenendeeldendelaatsteaktein tweedelenmeteenpauze.Indenieuweversievandeopera,werd ngmeernadrukopderolvanButterflygelegdennogsubtieler werdendecontourenvastgelegd. EenpaarmaandennahetdebcleindeScalawerdMadameButterfly weeropgevoerd,nuinBrescia.Hetwerdeenoverweldigendsucces. Datsucceswerdspoedigherhaaldinanderetheatersenbinnen kortetijdstonddezeoperasamenmetLaBohmeenToscaophet internationalerepertoire. AlhoewelPuccininogmeersuccesvolleopera'sschreef(onder anderehetmeesterwerkGianniSchicchienIlTabarro),drukte hetaanvankelijkefiascovanButterflytocheenstempelopde componist.Hijschreefhetgedurendeeenperiodewaarinhetmet zijnhuwelijknietgoedging(datwerdjammergenoegalleenmaar slechter),engedeeltelijkgedurendedetijddathijherstelde vanzijnopgelopenverwondingen.Butterflyisdemeestdroevige operavanalPuccini'swerken.Zelfsdelange,wonderlijkgeva rieerdeEersteAkteisvolmetmelancholiekevoorgevoelens.Zoals Cio-cio-sanbangis,dathaargelukzogrootis,datzeeraan zalbezwijken.Sommigecriticihebbendedeoperabeschuldigdvan sentimentaliteit,enalshetsentimenteelgebrachtwordt,ziter eenkernvanwaarheidinhunbeweringen.Maardeheldinisniet eensimpel,pruilendslachtoffervaneenmisplaatsteliefde.Haar standvastigekarakterheefteenstaalhardekern.Zekandedood onderogenzien,evenmoedigalszijhaarfamilietrotseertenin hunverstotinguitdefamilie-clanberust.Maandenlangwachtzij zoophaargeliefdeineenzaamheid.Butterflyisookgeestig, zoalswezieninhaarterloopseplagerijenmetYamadorienook (alshetgoedwordtgespeeld)inhaaruitlegaanSharplessvande amerikaanseechtscheidingprocedures. Cio-cio-sankannietwordenlosgemaaktuithaaromgeving,die geslotenvijandigewereld,diePuccinizozorgvuldigheeftge schapen,omhaartragedieteversterken.Hetisgezetineen atmosfeer,diezogeheelbuitendewesterseconventiesligt.De sfeervandepartituurisessentieel.Puccinigebruiktedelokale sfeerookinlatereopera's-heelbijzonderinLafianciulladel WesteninTurandot-maarnooitzosubtiel,zobekwaam,zo uitvoerigalsinditjealtijdbijblijvendeJapansedrama. Zoalshijzelfzei:hetwerdgeschrevenindelaatstejarenvan mijnjeugd.Hetwashetkeerpuntinzijncarrireeninzijn leven. ~~~~~ ~~~~~~~~~~ ~~~~~ Meppel,27-08-1989  066000002050000132000000004010000 11 2#Synopsis ERNANI1 F0110030001 9[.............................................................]1011 Eveneenkleineinleidingalvorensweaandeoperazelfbeginnen: *-Piavevolgdedetoenmaligemode,doornetalsHugo,elkeakteeenaparte *-titelmeetegeven.Detitel'DeBandiet'wasechterHugo'stweedeakte, *-endeeersteakteheette'DeKoning'. *-DeechtenaamvanErnaniis:DonJuanvanAragon,GrootmeestervanAvis, *-HertogvanSegorbeenCardona,MarkiesvanMonroy,GraafvanAlbatera, *-BurggraafvanGor.LaterzalhijCarlovertellen,dathijvanmeer *-plaatsengraafisdanhijzichkanherinneren. *-DonJuanvanAragoniseenspaanseedelman,diezijnrijkdommeniskwijt- *-geraaktdooreenfamilieruziemetdehuidigekoning.Alzijnbezittingen *-zijngekonfiskeerdenhijiseenvogelvrijegewordenmeteenprijsop *-zijnhoofd.Tweedingenzijneenobsessievoorhem:Teneerstewilhij *-zichwrekenopzijnvadersvijand,ententweedewilhijdehandvande *-jongeDonaSol,diehierindeoperadeduidelijkerklinkendenaamvan *-Elviraheeft.  ERNANI  DeBandiet  1steScene: EeneenzameplaatsindebergenvanSaragossa. IndevertezienwijhetmoorseslotvanDonRuyGomezdeSilva. Hetistegenzonsondergang.Eenbendevanopstandigebergbewoners isaanhetetenendrinken.Sommigenkaarten,anderenmakenhun wapensschoon. Nahetopeningsdrinklied("Eviva!Beviam!Beviam!")ziendemannenhunlei- dernaderen.Hijisgehuldineensomberzwijgen.Endemannenvragenwater aandehandis("Ernanipensoso").Ernanivertelthenoverzijnliefdevoor Elvira:"koelalsdedauwopeenbloem"(andante:"Comerugiadaalcespite"). Hijvertelthen,dathijzalstervenvanverdrietalshijhaarkwijtzalra- ken.DocherisenhuwelijkaangekondigdtussenElviraenhaaroudeoomde Silva.VastbeslotendezeliefdelozeverbintenisdeverijdelenvraagtErnani zijnmannenomhulp.Demannenbiedengretighunhulpaanhetmeisjeteont- voeren.DaaroptreedErnanivoorhetvoetlichtenzingtzijnaria.Maarzijn mannenwaarschuwenhemvoorzichtigtezijn. KorthieropverlatenErnanienzijnmannenhettoneelinderichtingvan Silva'skasteel. 2deScene: InElvira'sverblijfinhetkasteelvanSilva. HetisnachtenElviraisalleen. (Eriseenkleinepreludevansnaarinstrumenten) AlshetdoekopgaatzienweElviraalleenenverdrietigzitten.Zevertelt onsdathetmiddernachtis("Surtelanotte"),dathaarvoogdSilvanietis teruggekomenendatzeblijzouzijnalshijnimmerterugzoukeren,dat 'verderfelijkespook',endathaargedachtenbijhaargeliefdeErnanizijn. Danbegintzeeencavatina("Ernani,Ernani,involami"),dieVerdi'seerste grootseariais. DanvolgtereenkoorvanElvira'shofdames("Quanted'Iberiagiovani"),die haardurecadeau'sbrengenvanhaarvoogd.ditwordtinbolero-stijlgezon gen,voordecouleur-locale. Elvirabedanktdedames,enzingtdanhaarcabaletta("Tuttosprezzoche d'Ernani").ZoalsErnani'sariainheteerstegedeelteisditeentypische voetlichtscene.Hierinverteltzeons,datzeallejuwelenensnuisterijen verachtdienietaanErnanidoendenken.Dedameszeggenhaarwatvrolijkerte zijninhetvooruitzichtSilva'sbruidteworden. AanheteindvolgendehofdamesElvirauithetvertrek. Carlokomtop(melodramatischincognito)gevolgddoordeopgewondenduenna Giovanna.CarlodraagthaaropElviratehalen,enGiovannavertelthem,dat zealdagenniemandwilzien,endatSilvanietaanwezigis.Maaropaandrin- genvanCarlogaatzetochElvirahalen. Dekoningvertelthaardathijvanhaarhoudt,maarElvirawilnietsvanhem weten.Dangooithijhaardewoordenvoordevoeten:"Isdaneenbandietde trotsemeestervanUwhart?"("Eunmasnadierofaisuperbodeltuecor?")Ze antwoordzachtenontwijkend,enhijveranderdzijntactiekenvertelthaar dathijvanhaargehoudenheeftsindsdeeerstedagdathijhaarzag("Da queldchet'hoveduta"). Elviraantwoordhemophooghartigewijze("Fierosangued'Aragona"),dater edelbloedvanAragondoorhaaraderenvloeiteneenkroonophaarhoofdkan geenliefdeinhaarhartbrengen. AlszenietwilverliestCarlozijngeduldengrijpthaarbeet,maarzijpakt eendolkuitzijngordelendreigteersthemendaarnazichzelftedoden.Nu roeptCarloomzijnvolgelingen,maarinplaatsdaarvanverschijntineens dooreengeheimetoegangErnani. EerstvolgtereenstukvoorCarlo("TuseErnani!")hetgeenminofmeeraf- gemetengedeclameerdwordt.Dezemanier,halfdeclamatieenhalfaria,zal Verdiindetoekomstvaakgaangebruikenenhetzijndanzeersterkegedeel- ten.(Donizettideedietssoortgelijks,maarnooitmethetorkestopzo'n sterkewijze.)AanheteindeverliestCarloechterzijngeduld.Endandagen ElviraenErnanihemeensgezinduit. HierheeftPiaveakteIenIIvanHugoverwisseld,hetgeenslechtuitkomt voorderolvanErnani,wantCarloishiermeestervandesituatie.Inhet toneelstukisCarloomsingelddoorErnani'sbendeledenenheeftErnanidusde overhand.MaarzekerzosterkalsinhettoneelstukwerptErnanialleredenen voorzijndodelijkehaataandevoetenvandekoning. TochwordtErnani'sredevoeringafgezwakt,wantgelijkertijddreigtElvira zichzelftedodenmetCarlo'sdolk,alsdetweemannenniettotredekomen. EnweerwordtErnanidegelegenheidontnomen,ommeertezijndaneendoor woedeverblindeminnaar. OnverwachtskomtRuyGomezdeSilvabinnen.Hijiszeerverontwaardigdde tweemannenaantetreffenindevertrekkenvanzijnverloofde("Chemai veggio!").EndankomenGiovannaenandereledenvandehofhoudingbinnen,en Silvawijsthenopdemanierwaaropzijnhuisisonteerd.Eerstspreekthij totzichzelfmetzelfmedelijden("Infelice!Etuocredevi")enrichtzich daarnatotCarloenErnani("L'offesoonor,signori")waarinhijhenvraagt hemtevolgen,wanteendaadzoalsdietwehebbengesteld,dientteworden gewroken.Beidemannenprotesterentevergeefs. DanwordtdelandjonkerDonRiccardovanCarloaangekondigddoorDonIago, hethoofdvandehofhouding. 9[.............................................................]1010 "Zoveeltebeter",roeptdeSilva,"dankanhijgetuigezijnhoeikdeeer vanmijnhuiszalwreken".MaarDonRiccardokomtbinnenenherkentdekoning enbuigteerbiedigenbrengtzijnkoningheteerbetoonwaarhijrechtop heeft. Uiteraardisiedereenzeerverbaasd.Nunadertheteindevandezeakte,waar- inhetenepaarzangersafgewisseldwordtdooreenander.Eneindigtmethet duetvanErnanienElvira. EerstzienweSilvaknielenvoorzijnkoningenhijvraagtvergiffenis,wat Carlomaaraltegraagschenkt.Carlogeeftalsredenvoorzijnbezoek,dat zijngrootvader,dekeizerMaximilliaanisgestorven,enhetwasdusnietwat Silvadacht,toenhijheminhetvertrekvanElviraaantrof.Hijkwamom steuntezoekenbijeenfamilie,diealtijdtrouwwasgeweestaandekoning. "EnmetUwwelnemenzalikgaarnedegastvrijheidvanUwhuisvoordenacht aanvaarden",zobesluithij. ErnanienElvirazijnverbijsterdoverdezewending,maarCarlofluisterttot Ernani,dathijhemzalredden."Dezevolgelingvanmijvertrektonmiddel lijk"vertelthijaandeSilva."Inderdaad,eenvolgeling",mompeltErnani ("Iotuofido?"),"eendiejezalvolgentotaanjedood". MaarElviradringterbijErnaniopaansneltevluchten,nuhetnogkan.De verwarringisgrooteniedereenzingtoverietsanders,zelfsGiovanni,die hetallemaalnognietsnapt. Silvaheefthetoverzijntrouwaandekoning;Carloheefthetoverdevreugde vanhetkeizerrijk.IedereenbehalveElviraisErnanivergeten. TWEEDEAKTE  DeGast  Scene: EenschitterendehalinhetkasteelvanDonRuyGomezdeSilva. AandemurenhangendeportrettenvanSilva'svoorouders,samen metdefamiliewapens. Edelen,pagesenhofdameszijnverzameldvoordeSilva. Deaktebegintmethetkoor:"Esultiamo"waarinoppolka-ritmedevreugde overhetnaderendehuwelijktussenElviraenSilvawordtbezongen. Alsdegastenvertrekkennaareenandervertrek,kondigtDonIagoeenpelgrim aan.VerkleedalspelgrimkomtErnanibinnen,dieomonderdakvraagt.Silva richtzichtotdeportrettengalerijenzegtdatalzijnvooroudersgastvrij waren,dusookhij.enhijnodigtErnaniuithethuwelijkbijtewonen. Elvirakomtbinneninhaartrouwjapongevolgddoorhaarbediendes.Alshij hoortdatElvirabinnenhetuurSilva'sbruidzalzijn,gooithijzijnmantel afenroeptdathijmeteenhuwelijksgeschenkkomt:Deprijsopzijnhoofd! Nuvolgteenlangeinelkaargevlochtenscene,diebegintmetErnani's"Oro, quant'oroogn'avido". VolgensdeSilvaenElviraheeftErnanizijnverstandverloren.DochErnani heeftnietstevrezen,daareengastheiligis.Welwordenallewachtposten uitgezet,zodatdegastnietkanvluchten. DeSilvastuurtElviramethaardamesweg,dedamesvertrekkenendaarnaook SilvaenIago,maarElvirablijft.Despanningtussendetweeistehorenin demuziek.DanbarstErnanilosmet:"Tuperfida!".Ennuvolgteendialoog- duet.HethoogtepuntkomtwanneerElviraCarlo'sdolktevoorschijnhaalten zegtdatzijophaarbruidsnachtzichzelfzaldoden. Ernani'swoedeverdwijntenverklaartnogaltijdvanhaartehouden,Elvira valtinzijnarmenmetdewoorden"Caroaccento!". OpdatmomentkomtSilvaterugmetontblootzwaard,endringtzichtussende tweegeliefden.SilvazintopwraakmaarwordtgestoorddoorIago,diemeldt datdekoninginaantochtis.SilvastuurtIagowegomdekoningteverwel- komen,enlaatErnaniverdwijnendooreengeheimedeurachtereenportret. Zijnpersoonlijkewraakzalmoetenwachten.ElvirawilsamenmetErnanister- ven,maardatisnietdebedoelingvanSilva. Eenkortemars-achtigemelodiekondigtdekomstvandekoningaan.Carlokomt binnenmetRiccardoenedelen.Hijisnietineenvriendelijkestemmingen hijwilwetenwaaromhijhetkasteelinoorlogsstemmingvondmetdeophaal brugomhoog("Intendo-diribellionel'idra?").Indienereenopstandonderde edeleniszalhijdatneerslaan.VergeefsprobeertSilvatevertellendater nietsaandehandis.MaarCarloheeftuitgoedebron,datdebandietErnani inhetkasteelzijntoevluchtheeftgezocht. Silvaantwoorddan,datereenpelgrimonderzijndakvertoeft,endewetten vangastvrijheidverbiedenhemErnaniteverraden.WaaropCarlovraagt,of hijdanwelzijnkoningwilverraden?Silvaantwoord,datSilva'snooit iemandverraden,endathetkasteelloyaalis,evenalszijnbewoners. MaarCarlogeeftbevel,datSilvazijnwapensinlevertenlaatdoorzijn riddershetkasteeldoorzoeken.CarlodaagtSilvauitdekoningteweerstaan ("Lovedremo,veglioaudace").DemoreleoverwinningisechteraanSilva,die waardigblijft. Deridderskerenterug(koor:"Fuesploratadelcastello")enmeldenalles afgezochttehebben,maargeenbandietgevonden.Carlodreigtdandoormar- telenwelachterdeschuilplaatstekomen. ElvirakomtbinnensnellengevolgddoorGiovannaenhaardames.Zijwerpt zichaandevoetenvanCarloensmeektomgenade.Bijhetzienvanhaar, wordtCarlotochmilder.HijbiedtSilvaaandathijElvirameezalnemenals gijzelaarster.HieropvaltSilvaopzijnknienvoordekoningensmeekthem nietzijnenigevreugdeinhetleventeontnemen,nuhijouderwordt. "GeefmedanErnani"eistdekoning.MaarSilvakanzijngegevenwoordaan Ernaninietbreken.CarlorichtzichtotElviraenzegthaar,dathijhaar gelukkigzalmaken("Vienimeco,soldirose"). Silvaisdiepongelukkigenzijnonderdanendenkendatditzijnnaderende doodwelzalversnellen. CarlovertrektmetRiccardoendeedelenenzijnemenElvirasteunendopde armvanGiovannametzichmee. AlleengelatenroeptSilvatotzijnaandemuurhangendevooroudersdatzijn haatvoordekoningeeuwigzalzijn.Maarvoorhijdaarietsaankandoen, moethijeerstafrekenenmetErnani.Hijneemttweezwaardenuiteenwapenrek enopentdegeheimedeurenErnaniverschijntweer.DeSilvawileenduelmet Ernani,maardezeheeftgeenzinommeteenoudemantevechten.Hijzegtwel datSilvahemmagdoden,alshijvoorhijsterftElviranogeensmagzien. AlsSilvaechterverteltwaterisvoorgevallen,beseffendetweemannendat dekoningdederdegegadigdeisvoordeliefdevanElvira.Woedendzijnzij nubeiden. Silvaroeptzijnriddersop,enErnanibiedthemzijnhulpaanindestrijd tegendekoningenbiedtSilvazijnjachthoornaanalsblijkvanvertrouwen. Silvahoeftermaaropteblazen,enErnanizalkomenenblijzijnlevenin dewaagschaalstellen("Ecoilpegno").Hieropzwerendemannensameneeneed ("Iddion'ascolti,evindice"),datzijdekoninklijkeverraderzullendoden. Allenkomennuop,zwaaiendmetzwaarden,klaarvoordestrijd("Inarcion! Cavalieri"). Allengaanaf. 9[.............................................................]1010 DERDEAKTE  HETPARDON  SCENE: EenonderaardsgewelfteAix-laChapelle,waarinhetgrafvan Charlemagne.Hetgrafdraagthetopschrift"CarloMagno" Eentrapleidtnaareengrotedeurentweezwakkelichtenhangen inhetmidden,dieonslatenzienhoeCarloenRiccardogehuldin mantelsnaarbinnensluipen.Riccardodraagteenfakkel. Deakteopentmeteenvoorspelvoorbas-klarinetbegeleiddoortweegewone klarinettenenfagotten.  Demannenhebbengehoorddatditdeplaatsiswaareencomplotzalworden gesmeedomCarlotevermoordenopdedagdathijgekozenzalwordentot HeiligeRomeinseKeizer. CarlostuurtRiccardowegmetdeboodschapdriekanonsschotenaftelaten vurenindienhijwerkelijkgekozenis("Ascolta,semaipresceltoiosia"). Danmoethijhierweerterugkomenzodatdesamenzweerdersontmaskerdkunnen worden,enhijmoetookElvirameenemen. CarloblijftachterenhoudteentoespraakophetheiligegrafvanKarelde Grote("GranDio!").Daarnahaalthijeensleuteltevoorschijn,openthet grafenverschuiltzicherin. Ledenvanhetgeheimegenootschapkommenvoorzichtigbinnen,gehuld inmantels.  OokErnani,SilvaenIagokomenbinnen,netzogekleedalsde anderen. Sinisterishungezang("Perlalegasantaegiusta"),alszijhunplanont- vouwenCarlotevermoorden.WaarbijvooralSilva,enookErnaniendonIago opdevoorgrondtreden.Zijbesluitenhetlottelatenbeslissenwiedemoor- denaarzalzijn,enhetlotvaltopErnani.Endezeisblij,dathijnude kansheeftzijnvadertewreken. SilvaprobeertErnaniovertehalentevluchtenendemoorddoorhemtelaten plegen.MaarErnaniistetrotsomzijnplichtteverzaken."Eenvreselijk doodzaljelotzijn"waarschuwtSilvahemnog,maarvergeefs. Ennuvolgteenkoor,waarophetpatriottischepubliekdestijdszoverzot was:"SiredestiilLeondiCastiglia"(LaatdeLeeuwvanCastilliontwaken). DitbehoorttothetzelfdegenrealsVapensieroenOSignoredaltettonatio, dochhetiszomogelijknogopzwepender.enhetiseenstrijdlied,dievoor degoedetoehoorderalleenmaarvertaalthoefttewordenvan'DeLeeuwvan Castilli'in'DeLeeuwvanSt.Marcus'.Inpurekrachtheeftditstukzelfs geengelijkeinVerdi'swerken. Maarallestoerewoordentenspijt,isdeafloopandersdanmendacht.Er wordendriekanonsschotengehoord,enCarlostaptuithetgraf.Eenmoment zijndesamenzweerdersverbijsterdendenkendatdegeestvanKareldeGrote isopgestaan.Metbulderendestemroepthijhenterrecht:"CarloQuintoo traditor!" Carloslaatdriemaalopdegrotebronzendeur:  Degrotedeurvanhetgewelfgaatopenenzesmannen,dieCarlo gekozenhebbenkomenbinnen,rijkgekleedingoud-brokaat.Zijworden gevolgddoorpages,diefluwelenkussensdragen,waaropdescepteren dekroonenanderekeizerlijkeattributenliggen. DuitseenSpaanseedelenenhundamesomringendekeizer.Onderhen bevindtzichookElvira,gevolgddoorGiovanna.Riccardostaataan heteindevandeprocessie,dieverlichtwordtdoorfakkels.  Carlogeeftopdrachtdesamenzweerderstearresteren.Alleendehertogenen gravenzullenonthoofdworden,deanderenzullennaardekerkersworden gestuurd(inHugo'sdramawerdenzijvrijgelaten). Ernanikomtnaarvorenenstaatopzijnrechtonthoofdteworden,daarhij velemalengraafenhertogenmeeris("Decretadunqueore").Hijhadzijn vaderenvaderlandwillenwrekenmaargeeftzichnuover.Carlostemttoe.Nu komtElviranaarvorenenstortzichaanCarlo'svoetenensmeekthemom genade("Ah!signor,set'concesso").DoorhaarvurigverzoekhoudtCarlo evenstil.WeerrichthijzichtothetgrafvanCharlemagneeneertdegrote keizer("OsommoCarlo"). Carlogeeftnualgeheleamnestie,enzegtElviraenErnani,datzijkunnen trouwen.EerstElviraenErnani,endaarnaallenzingenlofopCharlemagne: "ACarloQuintosiagloriaeonor!". Zoeindigtdederdeakteinglorieenblijdschap,behalvevoorSilva,dienog staattemompelenoverwraakendeoneerzijnhuisaangedaan("Vendetta gridamil'offesoonor!"). 9[.............................................................]1010 VIERDEAKTE  HetMasker  Scene: EenterrasinhetpaleisvanDonJuanvanAragon. Aanheteindiseenrasterwerkwaardoormendeverlichtetuin vanhetkasteelkanzien.Vrouwenenmannen, sommigengemaskerd, pagesenbediendendwarrelenvrolijkdoorelkaar. Allenzingentererevanbruidenbruidegom("Oh,comefelicigioiscongli sposi!") Dankomtereengemaskerdeop,dieongeduldigomzichheenkijkt.eniedereen vraagtzichaf,wieditnukanzijn.Allenzeggendathetlijktofhijuit hetgrafisopgestaanendathijnietveelgoedsvoorspelt,metzijnvurige ogen,dievandehellijkentekomen. Degemaskerdegaatmetdreigendegebarennaardetuin.Enonverwachtsver- schijnenernogmeergemaskerden.Erwordtgezongen,datzemaarmoetengaan, endegelukkigenalleenlaten.Alleenzijdievrolijkhetfeestmeewillen vierenmoetenblijven. Langzamerhandverdwijntiedereen. Ernani(nudusDonJuanvanAragon)komtmetzijnbruidElviravandebal- zaal.Zijgenietenvandestilteenkijkennaardesterren(Ernani:"Vedicome gliastristessi,Elviramia")maarElviravaltheminderedemethaar verhaal,datzezonaardesterrenkeektoenzeinSilva'skasteelophem wachtte.Maarnuzullenzijvooreeuwigsamenzijn(samen:"Finoalsospiro estremo"). Indevertehoortmennuhetgeluidvaneenhoorn.BitervervloektErnani dezeinterruptie,maarzachtjeszodatelvirahetniethoort.Dieisnog steedsindezevendehemel. Maarweerwordtdehoorngehoord,nuluider."Detijgerzoektzijnprooi" zegtErnani,enheefthetovereenduivelseoudemandieindeschaduwen rond-sluipt. WeerhoortmendehoornenErnaniprobeertzijnpaniekvoorElviratever- bergen.HijzegtElvira,dateenoudewondhempartenspeelt,envraagthaar eenmiddeltjeervoortehalen.Elviraverdwijntnaardebruids-suiteen Ernanistaatoppunthaartevolgen,alsdegemaskerdeSilvaverschijnt.Die herinnerthemaanzijneed("Eccoilpegno"),maarErnaniisnugeneigd liefdevooreertelatengelden.Kandedagvanafrekeningnieteenbeetje wordenuitgesteld,vraagthijaanSilva("Ascolta,ascoltaundettaancor")? Maardezeisspijkerhardenbiedthemeenvergiftigdedolkeneenflesvergif aan.Ernanimagzelfkiezen,maarmoetwelopschieten. Elvirakomtaansnellenenprobeertdemannentotredetebrengen.Danisze vanplanSilvaneertesteken,maarbedenktzichensmeektSilvaomrust. Silvaisniettevermurwen:"Evano,odonna,ilpiangere,vano",enblijft Ernani'sdoodeisen. Hiervolgthetbestedeelvandeopera,waarinorkestensolistensubliem elkaaraanvullen. UiteindelijkgrijptErnanidedolk,neemtgevoeligafscheidvanElviraen steektzichzelfindeborst.AlshijsterftvaltElvirainzwijm.Silvastaat intriomfnaardittafreeltekijken.  (InHugo'sdramastervenDonaSolenErnanieenpijnlijkedoodaan hetgif,ensteektSilvazichzelfneer) Meppel,16April1990   066000002050000132000000004010000 11 2#Inleiding ERNANI1 F0110030001 9[:::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::]1010 ERNANI  door: FrancescoMariaPiave (naarhettoneelstukvanVictorHugo:Hernani) eersteuitvoeringinhet TeatrolaFeniceteVenetie 9Maart1944 Karakters: ERNANI(debandiet)...............................PrimoTenore DONCARLO(KoningvanSpanje).....................PrimoBaritone DONRUYGOMEZDESILVA(eenspaanseedelman)......BassoComprimario*) ELVIRA(zijnnichtenverloofde)..................PrimaDonnaSoprano GIOVANNA(haarmeisje)............................SecondaDonna DONRICCARDO(opperstalmeestervandekoning).....SecundoTenore JAGO(opperstalmeestervanDonRuy)...............SecundoBassa *)tegenwoordigprimobassodoorhettoegevoegdecabalettainde1ste Akte verder: Opstandigebergbewonersenbandieten-Edelenenledenvanhethof vanSilva-HofdamesvanElvira-Edelenvanhethof vanDonCarlo-Ledenvande'HeiligeAlliantie'-Spaanseen DuitseEdelenenhundames. Mensendieafentoeverschijnen: Bergbewonersenbandieten-Vertrouwelingenenedelenvanhethof vanhetHeiligeRomeinseKeizerrijk-pagesvanhetkeizerlijkehof- Duitsesoldaten-dames-volgelingenzowelmannelijkealsvrouwelijke. DeactievindtplaatsindePyrinen,inAkeneninSaragossa inhetjaar1519, 9[:::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::]1011 ERNANI 9[:::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::]1011 "Ernani"wasdelaatstevandedrieopera's,vanheteerstetrio,diedenaam vandejongecomponisttoteenbegripmaaktevanhetitaliaanseopera-land, enhetduurdenietlangofditgoldookvoorderestvandewereld.Zijn katapult-starthadVerdimetNabucco(1842)gekregenenILombardi(1843-en lateromgewerkttotJerusalem)warenvoorlopersvandezeopera.Ondankshet dubbelesuccesvanNabuccoenILombardiwildeVerdihetlotniettartenom ookeenvierdeoperainhetMilaanseScala-theaterenmetdeimpressario Merelliuittevoeren(Deeersteoperadaarwas'UnGiornodiRegno'geweest, diegefloptwas.) InweerwilvanMerelli'sdreigementenbeslootVerdieenopdrachtteaanvaar denvanMarkiesNanniMocenigo,presidentvanhetGranTeatroinVeneti,dat degrootsteconcurrentwasvandeScalainNoordItali.Inde17deeeuwwas Venetidebakermatgeweestvandeitaliaanseoperaen200jaarlaterwaser geenenthousiasterestadvoorhetopera-gebeureninheelItali.Indezestad hadRossinizijninternationalefaamgekregenmetTancredienL'Italianain Algeri,enhierbesloothijookzijncarrireopdetopvanzijnroemmet Semiramide.Toenwerdenerkranseninhetwatergeworpen,eneenenormevloot vangondelseneenvarendorkestdeedhemuitgeleidenaarzijnhotelonder hetspelenvanstukkenuitzijnlaatstewerk.EenVenetiaansetriomfwasin dietijdeenzeerspecialetriomf. InhetcontractdatVerdinukreeg,stonddathijtweeopera'smoestgeheel voorzijnrekeningmoestnemenvoorhetcarnavalsseizoen1843-44.Teneerste moestereengeheelnieuwwerkgecreerdwordenententweedeeennieuwtje voor'LaFenice':ILombardiMaarhetduurdewelevenvoorVerdizichmethet contractkonverenigen.Zelfsinhetbeginvanzijncarrirewashijsteevast vanplanzijneigenvoorwaardentestellen.Hijwildeingeengevalhetge- helewerkgevenopdevoorgesteldedatum,omdathijnietgewendwasdeinstru- mentatiegereedtehebbenvoordatdepianorepetitiesbezigwaren,enhij maaktezijnoperanietafvoordeeerste(nognietaangeklede)generalere- petitie(l'antiprovagenerale)geweestwas.Envoorminderdan12.000Oosten- rijkseliresbegonhijernietaan.Ookwildehijnietvolledigbetaaldwor- denvrdatdederdeopvoeringwasgeweest.(ZijnervaringmetUnGiornodi Regnohadhemgeleerddathetmogelijkwasdaterslechts1uitvoeringkon zijn.) OoksteldeVerdi,daterminstenseenmaandtijdmoestzijntussendeopvoe- ringvanILombardi'endenieuweopera.HetlibrettozougeheelVerdi'sver- antwoordingzijn,hijmoestdelibrettistkiezenenbetalen,nadathijzelf hetonderwerpzouhebbengekozen. 9[:::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::]1010 Ditwashetmoeilijkstevandeopdracht.Verdispeeldemeteenhoeveelheid ideen,meestuitdeengelsegeschiedenisenwerkenvanengelseauteurs.In dezetijddachthijvoorheteerstaan'KingLear',maardatplanverwierp hijweer,alsookTheCorsairvanByron.Eenoperavandatgenrezoueenba- ritonnodighebbenvanhetkalibervanRonconi,maarhijofeenevengrote zoudatseizoennietbeschikbaarzijninVeneti.Metweinigsuksesprobeerde VerdiomSoleraenCammaranoteinteresserenvoorByron'sTheBrideof Abydos.Hijgingzelfszover,omeensynopsisvoorCatarinaHowardtemaken, maarwashetnietechtenthousiast,omdatdekaraktersdaarinwatonprettig zijn. AlsalternatievensteldehijColadiRenzi(maardatzounooitdoordecen- suur komen);daarnaCadutadeiLongobardi,maardaarbijzoudenteneerstete veelgroteakteursnodigzijn,zoalseenextrabasenbaritonententweede washetdramatewazig. OmstreeksJuliwijzigdehijzijnkoersweeromdathijdachtdathijdeideale plothadgevondenvoorVenetiinByron'sTheTwoFoscari.Aandedirectie verteldehijover"...eenwerkvolhartstocht,datzeereenvoudigopmuziek tezettenis,enwaarvoorikreedseendichterhebgevondenvoorhetlibretto Eengrotenaam,diezichechternognietbekendwilmaken...."(ditiswaar- schijnlijkRomanigeweest.) MaareindJulischreefMecenigoaanVerdi,datzowelCatarinaHowardalsI dueFoscaridoordecensuurwarenafgewezen.Deeersteomdathettewreed was,endelaatsteomdatmenbangwas,dathetstukeenbeledigingzouzijn voordenakomelingenvanfigurenalsLoredanoenBarbarigo. OndertussenhadVerdieenbriefgekregenvaneenzekereFrancescoMaria Piave,eenvriendvanBrennadesecretarisvanhetTeatro,diehemschreef dathijaaneenlibrettowasbegonnenmetalsonderwerpCromwell,enalsde componisterinteresseinhad,zouhijhetmetgenoegenafmaken.Verdi schreefeenbemoedigendantwoord,maarlegdezichnietvast.Hetwaspasna- datMocenigoplechtighadverklaard,datPiavehettheatergoedkendeenveel vanmuzikalevormenwist,datVerdierintoestemdeommethemsamentewer- ken.Enzobegoneenvruchtbaresamenwerking,diemeerdantwintigjaarzou duren. Hetonderwerpwaardetweetoebeslotenenofficieelwerdgoedgekeurddoorde directieop10Augustus,wasnietVictorHugo'sCrwomwell,maareenzekere AllanCameron.HethandeltoverdeontsnappingvandetoekomstigeCharlesII, nadeSlagbijWorchester,metbehulpvaneenloyaalclan-hoofdendiens dochterEdith.Zoalsveleverhalendiezichtennoordenvandegrensafspelen (enooknogenkeletezuidenvandegrens)werddittoegeschrevenaanWalter Scott.OverditonderwerpenhaarauteurbleefVerdivoorzichtigenmetgoede redenen. IndewereldvanhettheaterwasPiaveeennieuwkomer.Hijwasdeoudstezoon vaneenmisluktzakenman.Hijwasvoorbestemdomgeestelijketeworden,doch dezakelijkefamilieomstandighedendwongenhemomhetseminarieteverlaten enhijvonduiteindelijkeenbaantjebijeenuitgeverijalscorrector.In zijnvrijetijddeedhijvertaalwerkenmaaktelichteproza,waarinhijtoon- de,dathijweltalenthadeneenneigingtoteenverouderdsoorthoogdra- vendheid.(GiuseppinaStrepponinoemdehemlaterplagend'Ilgrazioso') AlsmedewerkerwasPiavevolgoedeideenensteldezichaltijdsoepelen plooibaarop.DezekwaliteitenwaardeerdeVerdisnel.Maarnooitvergathij zijnaanvankelijkwantrouwent.o.v.Piave.Gedurendehunlangesamenwerking behandeldehijdedichtersomsmetgenegenheid,somsmetongeduld,zonder enigenigrespectvoorzijninzichtofuitspraken. Datmaakthuncorrespondentiezointeressantomtelezen.Hettoontoverduide lijkwelkeideenVerdikoesterdeovermuziek-dramaindietijd,enzijnon- verzettelijkheidomzijndoeltebereiken.InzijnbrievenoverAllanCamaron schrijfthijhoofdzakelijkoverzijnbezorgdheid,dathetpubliekzichzal vervelen. InhetalgemeenmaakteVerdiiederevolgendeaktekorter,hijcomprimeerde steedsmeer. TenslottevondeindAugustusdaneenbeslissendeontmoetingplaatsinMilaan tussenVerdienMocenigo.Zijbesprakenhetvoltooidelibretto.Beidenwaren heterovereens,datdeintrigegeheelherziendiendeteworden,alsmethet onverhoopttochzougebruiken.Mocenigosteldezelfsvooreenanderwerkte nemen,b.v.TheTowerofCromwellofHernani.MaarAllanCamaronwasalgoed- gekeurddoordecensuurenPiavezoubetaaldmoetenwordenvooralhetwerk dathijalhadgedaan. DecomponistendedirecteursteldeneennieuwesamenvattingsamenvanAllan Camaron,enintroduceerdenindelaatsteakteCromwellvooreenbelangrijke alleenspraak.Omdeeenofandereredenvondenzedenaamvandeheldeen beetjebelachelijkenveranderdenheminEvan(Euan)Cameron,ennoemdende nieuweopera'Cromwell'. MaardoordatMocenigodemagischenaamHernaniuitsprak,waserbijdecompo- nisteenkleinvuurtjegaanbranden,datalspoediggrotezouworden.Een paardagennahunontmoetingschreefhijMocenigo,datCrwomwellnieterg interessantzouzijn:"....Hetishelderengoedvanopzet,maarhetison- gelooflijksaai....nietdeschuldvandedichter,maarvanhetonderwerp .....KondenweHernanimaardoen...Hetzouveelwerkvoordedichterbe- tekenen,maardaarkanikeenvergoedingtegenoverzetten...ikhebde eersteaktealdoorgenomenendiekansamengevatwordentoteenoverweldigen deintroductie..." Verdi'senthousiasmeisgoedtebegrijpen.NaILombardihadhijbehoefteaan dediciplinevaneenintrigewaardeactiegeconcentreerdisopeencentraal gegevenenwaarvanallegebeurtenissenindezelfdecatagorievallen. DitiswathemindeeersteplaatsbrachttotIDueFoscarientoendatwerd geweigerd,toteendramavanVictorHugo.Hernani,datmetluidruchtigsucces opgevoerdwerdinParijs(1830),verkondigdehetevangelievandeRomantiek ofhet"LiberalismeindeLiteratuur",zoalsHugohetnoemde.Maardevrij- heidwaarmeedekaraktersinHernaniwordenbehandeld,deongerijmdheidvan hungedragingen,wordengeleiddooreenintellectuelegedachte;destrijd tusseneerenliefde.Uiteraardzijnerveledrama'swaarinliefdedesporen zijneneerdeteugels.MaarinHernaniishetnietdeeer,zoalswerd geschrevendoorb.v.RichardLovelace.Hetismeereentrotsdieeenobsessie wordt,dieallekaraktersomvormttotgigantischeegosten.Zijzweren wederkerigewraakvoordemeesttrivialeaangelegenheden,zijbewijzenelkaar buitensporigegenegenheid,envernietigenzichzelfenelkaaromvoldoeningte krijgenvooreenofanderdomprincipe.Zelfsinhunnederigheidzijnzij arrogantenzijzijnnergenszoijdel,alswanneerzijhuneigenonwaardig heidverkondigen.VandedrierivalenindeliefdevoorDonaSol,iser slechtsn(DonCarlo,laterkeizerKarelV),diedoordringttoteerenglo- rie.Zijnliefdeisdeminstwaardige,maaralleenhijheefteenbeetjege- voelvoorhumor,enhijishetdiede'vrije'handelingheeftinhetdrama alshijgratieverleendaandedriesamenzweerders. 9[.............................................................]1010 DonaSol,haarwitharigevoogdDonRuyGomezdeSilvaenhaaredelegeliefde devogelvrijeverklaardebandietDonJuanvanAragon,aliasHernanideBan- diet,zijallenwordenhetslachtoffervandegedragsregelsdiezijzichzelf stellen.InHugo'sdramavolgtdeeneonlogischehandelinglogischopdie, diedaaraanvoorafging.DitgafVerdihettempo,degrotebewogenheiden bovenaldedramatischeeenheidwaarhijnaarzocht. Dedichterwasechterdiepteleurgestelddoordewijzigingindeplannen.Hij waservanovertuigddatHernanigevaarlijkwas,eniniedergevalzouhet zijndramatischekarakterverliezen,alshetomgezetzouwordentoteenli- brettovooreenopera.Hijwerdinzijnideengesteunddoorzijnvriend Brenna,dieVerdieropwees,datPiave'slibrettovoorCromwelldatookge- baseerdwasopeendramavanVictorHugo,ookdoordepolitiewasverboden. Endatgingnogmaarovereenrepublikeinseheerserdieophetspoorkwamvan eensamenzweringwaarbijzijneigenlevenophetspelstond.Hoeveelminder tolerantzoudepolitiewelnietzijntegenoverdehoudingvaneenBandiet, dieinopstandkomttegenzijnLeenheer? Maaropeenvergaderingvandedirectievandeopera,werdHernanigoedge keurdenPiavemoesttevredenzijnmeteenfinanciletegemoetkomingeneen officileverklaring(zwartopwit),datzijneigenAllanCamaronnooitopge- voerdzouwordenonderdetitelCromwell(Pacinizettehetvierjaarlaterop muziek).OndertussenzouAlllanCamaroninreservewordengehouden,voorhet gevalHernanidoordepolitieverbodenzouworden. VerdiheeftwaarschijnlijkgedachtalHugo'sideenovertekunnennemen, maarMocenigoenPiavewisten,daterveelveranderingennodigwarenomer eenoperavandekunnenmaken.Geenkoningzouwordentoegestaanzichtever- stoppenineenkastje(zoalsDonCarloinHugo'seersteakte).Deeervoorde huidigeopzetkomtdustoeaanPiavemetMocenigoinzijnschaduw.Zijmaak- tendegroteintroductiedoorErnanienzijnbandieten. DesynopsisheettenietErnanimaarDonGomezdeSilva.TotzoverwasVerdi heterwelmeeeens,maarhijvoegdeeraantoe,datdelaatstetweeakten meerhetdramavanVictorHugomoestenvolgen.Enzohadhijnogmeeraanwij- zingeno.a.vooreenmooiecantabileophetmomentdatRuyopkomt(Datkwam weeromdatdebaritonSuperchiditvolgensVerdinodighad),ermoestophet eindevandevierdeakteeentriokomenengeenrondo,enz.enz. Verdiwistooknogsteedsnietwiedehoofdrollenzoudenvertolken.Debezet- tingvanhetVenetiaansetheaterwashemeigenlijknietnaardezin,envele anderesolistenergerdenhemdoorhunveleverzoekenomtocheenbelangrijke roltoebedeeldtekrijgen. Uiteindelijk,naveelgeharrewar,gafdepolitietoestemmingvoorhetstuk. Zijsteldenalleennogalsvoorwaarde,datbijdebezwering-scenegeenzwaar- denzoudenwordengetrokkenendatbijzijnuitdagingvanDonCarlo,Ernani's taalgewijzigdmoestwordenindievaneenonderdaantotzijnrechtmatige vorst. NukonVerdiuiteindelijkzijnbeenstijfhoudenvoorwatbetreftderolbezet ting.Piavehadalsaandedirectievandeoperalatendoorschemeren,datde rolvanErnanihetbestedooreentenorzoukunnenwordenvertolkt.Maar BrennahieldvoldatdesopraanViettidehoofdrolmoestkrijgen(eenalsman verkledevrouwisindehoofdrolonmogelijk),maaralsErnanikonzijniet optredenenDonCarlomoesteenouderemanzijn.Maardedirectievondtwee grotetenorenbeschikbaargedurendehetcarnavals-seizoen.AlsVerdiVietti nietineenleidenderolwildehebben,waarommaaktehijdannietzowelCarlo alsErnanitenoren?OfhijkonderolvanCarloaandebaritonSuperchige- ven,dankonSilvaeenbassoprofondoworden.Jammergenoegwasdeenigegoede basRosivanhetFeniceTheater,nognietervarengenoegomeenhoofdrolte kunnenvertolken.MaaralsVerdieenanderesolistwisttevinden,zoude directiezijnbestdoendezetecontracteren,alzoudatookveelgeld kosten. Doordeveranderingenvandesolisten,moestookhetlibrettoweeraangepast worden.Menbleefaanhetveranderen.Hetoperaseizoenbegonzoalsgewoon lijkop26December,enditmaalmeteendesastreuzeopvoeringvanILombardi, waarindetenorContizoerbarmelijkslechtzong,datVerdihemvierkant weigerdevoorzijnnieuweopera.Menmoestdepremiremaaruitstellentotde groterivaalvanConti,detenorCarloGuascobeschikbaarzouzijn.Ofmen zouzijncontractmoetenafkopen. WeerprobeerdeMocenigoeencompromis.Opdatmomentwarenerrepetitiesvoor NabuccoinVeronametdetenorVitali.OpzijneigeninitiatiefgingVerdi daarnaardepremire,alsdevoorstellingbevredigendwas,konVitalide titelrolkrijgen,maarVerdi'soordeelwasnegatief. OpdiemanierkreegVerdizijnzin,enwerddepremirevanErnaniofL'Onore CastiglianouitgesteldtotMaart. VerdiwerddooraldezeverwikkelingenzeergespannenendeVenetianenwerden ooksteedskritischer.DepremirevanILombardiwaseenflopgewordenen Pacini'sFidanzataCorsawasnogeengroteremislukking.Nadezetweeslechte voorstellingendiendeMocenigozijnontslagin,maarwerdovergehaaldhetin tetrekken. Eenanderegeheelnieuweopera:Levi'sGiudittatrofgeenbeterlot.Verdi schreefaaneenvriend:"Alsiknuweereenfiascozalbeleven,schietik mezelfdoorhethoofd.Ikkandegedachtedaaraannietverdragen,endie VenetianenverwachtenGodweetwat!" VervolgensschreefGuascoeenbriefvanuitMadrid,dathijtevermoeidwasde titelroltevervullen,maarhijveranderdevangedachtetoenhijvernam,dat dedirectievandeoperahemzouvervolgenwegenscontractbreuk.Danwashet weerSofiaLoewediebezwarenmaaktetegendeuiteindelijkebezetting,daar zijgehoopthadopeenrondo-finalevoorhaarzelf.Enuiteindelijkvondde basdiederolvanSilvazounemen,deroltemin.Voorhemindeplaatsvond VerdieenjongebasAntonioSelvainhetkoor.Dezewasdecomponistaltijd dankbaar,dathijdoorhemeenglanzendecarrirekonbeginnen.(Vijfjaar laterzouhijderolcrerenvanCountWalkerinLuisaMiller)  Dochtussenalletegenvallersenmoeilijkhedendoor,diebijnaelkoperage- beurentendeelvallen,warenertekenendieeropwezen,datditnieuwewerk eensensatiezouzijn."Dekopierderszeggenallemaaldatheteenmeester werkis",schreefBrennaaanMocenigo.Enbijdeopvoeringkonnochdeschor- restemvanGuasco(dieiedereenrillingenbezorgde),nochLoewe'sslechte intonatie(dienaarmenzei,hetgevolgwasvanhaarwoedeoverhetlaatste trio),nochhethoorngeschalophettoneel(waarMocenigoaanvankelijkbe- zwaartegenmaakte),verhinderen,datErnanieengeweldigsucceswerd.(Zeven jaarlaterbijdepremirevanRigolettozoudendezelfdeargumentengebruikt wordenomietstewijzigenomdathetnietpasteindestijlvanhethuis. ToenmoestdezakverdwijnenwaarinSparafucilehetlijkvanGildaaanhaar vadersvoetenwerpt."Ismensomsbangdathetnieteffectvolgenoegzal zijn?"wasdevraagvandecomponist.En:"WaaromdenktUermeervante wetendanik?")Endehoornsblevenhierdus.HiermeewerdVerdi'sfaamwe- deromeenstukgroter,endezekeerwerdzijnnaammeteeneenbegripbuiten degrenzenvanItali.Hoehetookverderzougaan,nuwashijeencomponist vanwereldfaam. VanuitParijsprotesteerdeVictorHugosterktegende"klungeligeparodie"op zijntoneelstuk.EntoenhijtweejaarlaterhetThtredesItaliensbe- zocht,stondhijerop,datzoweldenaamvandeopera,alsdenamenvande hoofdrolspelersveranderdzoudenworden.DeoperawerduitgevoerdalsIl Proscritto;ErnaniwerdOldradovanVeneti,CarlowerdeenzekereAndrea GrittidielaterDogevanVenetizouworden;Silvawerddemislukterivaal Zeno.Dezepraktijkenwerdenookinanderestedengebezigd,waardenamenvan VictorHugoenHernaniteveelsmaaktennaarrevolutie. InPalermo(1845)werdhetElvirad'Aragona,inNapels(1847)IlCorsarodi Venezia.Maarwaarermaareenitaliaanseoperastondkwamvroegeroflater Ernanitentonele. HetismoeilijktebegrijpenwaaromVictorHugozotegenhetwerkvanVerdi gekantwas.HetwasnietdeeerstemaaldatHernanialsoperawerduitge voerd.Reedsin1834hadVincenzoGabussieendergelijkeoperageschreven voorhetThtreItaliensendaarmoetHugozekervanhebbengeweten.Bellini hadookoverwogeneenoperatecomponerenoverhetzelfdeonderwerp,enalleen demoeilijkhedenmetdecensuurdedenhembesluitenomdaarvoorindeplaats LaSonnambulatemaken. FrancisToyebeschrijftPiavealsdeman,dievanHugo'sdramadesituaties heeftgenomen,endedetailsheeftweggegooid,zodathetresultaatnietbe- grijpelijkis.Ookzegthij,dateronnodigveelissamengevat.Beide beschul-digingen zijnterecht.Hetiswaar,datPiaveonnodiglangeredevoer ingenheeftingekort,maarnergenszo,dathetverhaaleronderlijdt.De redevoeringenzijnvoorhetgrootstegedeeltereferentiesaanhistorische gebeurtenissen.Daarhieldhetpubliekvan,alseenruggegraatvooreen historischdrama,ofanderswarenhetdichterlijkevertalingenvangevoelens, dieeengoedcomponistin16matenkanvertalen. Alsdeoperaoverdrevenvoorkomtindezemodernetijd,danmoetmenbedenken dathetdatnietmeerisdanhettoneelstuk.Ookisernietszobelachelijk inPiave'sstuk,alswanneerSilvazichrichttotdeportrettenvanzijn voorouders.AlsPiave'slibrettogeenideegeeftvandewatcynischehumor vanDonCarlo,waarindemanblijkgeeftmeerinzichttehebbendanzijn bezetenrivalen,danwordtdegrootheidvandemanwelgesuggereerddoor Verdizelf.enweldoordesimpelstemaniervanalles:doordestem.Hijis eenbariton.IndezeoperazetVerdioverduidelijkdemodellenneervoorzijn mannenstemmen:degranietenmonochromebas(Silva),dieouderisdandewor- telsvanzijnfamilie-trots;deheldentenor,lyrisch,vurig,wanhopig (Ernani);eneenstemdiedeelneemtintweenaturen,nueensalseenkoelte, danweerstormachtig:debariton(Carlo),degrootstedragendekrachtvande italiaanseopera.Ernaniisuitgebouwdopdetegenstellingvandezedrie stem-typen,waardoordeeendeandermeerrelifgeeft.Ditisinhoofdzaak watzonieuwisaanErnani.Watbetreftharmonieenorkestratieishetveel minderduidelijkvernieuwendalsILombardi.Hetaantalvernieuwingenisook minder.Maarhetwerkwintzeerveelaankrachtdoordegroteredoelgericht heid,endatvolgteigenlijkvanzelfuitdelogica,dieHugoinzijndrama- tischetafrelenhadgebracht. Slechtsintweeopzichtenishetevenwichtvanhetoorspronkelijkedramaver- minderdindeopera.Alstenor,hoeheldhaftighijookmagzijn,isErnani duidelijkdemindereindevocalestrijdmetdeVerdiaansebasenbariton.En ookheeftPiave,doorzijngeheelandereopzetvandeeerstetweeakten,de heldberoofdvanzijngrootstemomentenvanroemenluister,n.l.wanneerde koningaanzijngenadeisovergeleverd,maarhijergeenmisbruikvanmaakt. Hetiswaar,dathijdaarentegeneenopeningsscenevoorzichzelfheeftge- kregen,maardatisniethetideevanHugo.Hetisgebruikelijkindeitali- aanseopera,endoetinfeitenietsvoorhetaureoolvandeheld. MaartochisvanafhetbegindegeestvanHugoaanwezig.Verdiwastienjaar jongerdandetoneelschrijver,enhijwasdeelvanhetpubliekwaarophet stukisgericht.Enookhadhetpubliekinhetalgemeengenoegvandeopge- schilderdemarionetten,dieophettoneelliepen.MetVictorHugokwamde realiteitophettoneel. DelevendigekrachtvanHugo's'alexandrines'(zogenoemdnaardeoudefranse dichtstijlwaarinhetverhaalvanAlexanderdeGrotewerdgeschreven),wordt weerspiegeldinVerdi'smuziek,dieveelkrachtigerisdanalleswathijer- voorhadgeschreven.VictorHugowasprecieswatVerdialtijdhadgezochten hetistypisch,datookdeandereoperanaareenstukvanHugo(Rigoletto) eveneenseenmijlpaalwasindecarrirevandecomponist. Menhoortinditwerkveelvanwathijinlaterewerkenuitzoubreiden.En datwarenervele,wantindevolgendezesjaarzouhij10opera'sschrijven. Datwarendejaren,diehijlaterzijnjarenalsgalei-slaafzounoemen. ErnanibegintnetalsILombardimeteenprelude,maardezeissuperieuraan zijnvoorganger,netalsdeoperawaarzebijhoort.Zeheefttweeelementen, diebeidencentraalstaaninhetdrama.Heteerstebegintmeteensamenspel vantrompettenentrombones,ditstukwijstophetgedeeltewaarinErnanieen eedzweert,dathijzijnlevenopzalgevenvoorSilva,wanneerdeoudeman ditzouwillen. Deanderemelodiezoumenhetliefdes-themakunnennoemen,maareigenlijkis hetverkeerdheteenthematenoemen,wanthierkomthetveelbetertotuit- drukkingdanindeoperazelf. DitwasdeeersteoperavanVerdidieinLondonopgevoerdzouworden. -#-#-#-#-#- Meppel.15April1990  066000002060000132000000004012000 11 2#Falstaff1 F0110030001 R [................................................]0110 9[...................................................]0110  FALSTAFF  door: GIUSEPPEVERDI (1813-1901) CommmediaLiricain3acten Librettist:ARRIGOBOITO Personages: 9[::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::]0110 SIRJOHNFALSTAFF.......................Bariton DeHeerFORD............................Bariton Mrs.ALICEFORD..........................Sopraan ANNE,hundochter.......................Sopraan FENTON..................................Tenor Dr.CAJUS................................Tenor Mrs.QUICKLY............................Alt Mrs.MARGARETMacPAGE...................Sopraan BARDOLFO(Bardolph).....................Tenor PISTOLA(Pistol),bediendevanFalstaff.Bas 9[...................................................]0110 eersteopvoering:Milaan,9Februari1893 FALLSTAFF  Deoperaspeeltomstreekshetjaar1400teWindsor EERSTEAKTE  1steTONEEL: Scene: HetinterieurvandeGarterInn(Osteriadella Giarretteria).Aaneentafelmetderestenvaneen overvloedigemaaltijd,zitFalstaff.Hijverzegeldtwee zojuistgeschrevenbrieven. JohnFalstaffzit,zoalsgewoonlijkindeherberg.Hijheeftiets meergedronkendanstriktnoodzakelijkis,enindestemming daardoorverwekt,tweebrievengeschreven.Terwijlhijnuzelf voldaanuitrustvanzijntaak,heefteenhevigdispuutplaats tussenzijndienarenBardolphenPistol,enDr.Cajus.Erisgeld uitdezakvandedoktergeroldenhijgeeftPistolenBardolfde schuld.Tenslotteverlaatdelaatstedekroegmethetvoornemen inhetvervolgalleentezullendrinkenmetnuchtereenfatsoen lijkelieden.Een"Amen",doordeanderenindevormvaneen canongezongen,klinkthemtotafscheidna. Vervolgensgaatmenovertoteendronkemansgebedennadatmen bevondenheeftdatFalstaffgeenpennymeerbezit,heftSirJohn eentreurigliedaan.beginnendmetdewoorden:"AlsFalstaff magerwordt,watdan?"("Mistruggetelecarni!SeFalstaff s'assotiglia"). Maardewandelendespekmassa,SirJohn,staatnietzogauw verlegen;waarzouhemanderszijnprachtigefiguurtoedienen alshijergeenpartijvantrok?Tweeminnebrievenheefthij geschreven,eenaanmevrouwAliceFord,eneenaanmevrouwMac Page.Zijversmachtenvanliefdevoorhem("Equella!Ohamor! Seguardodistella!).DatBardolphenPistolhuntaakvan "postillond'amour"vervullen........ Helaas,detweespitsboevenhebbengewetensbezwaren.Koppelaars dienstenwensenzijnietteverrichten,deeergaathenboven alles.Niet?Geennood....DanlaatFalstaffzedoordepage Robinbezorgen.Vervolgenszingthijvoorzijndienareneen schoonlied,waarinhijhenzijnopvattingvandeeerblootlegt. ("L'onore!Ladri!Voistateligiall'onorvostrovoi!")Hierna grijpthijeenbezemenwonderlijkishettezienmetwelkeen aplombhijdebeideonwilligeschavuitendedeuruitvaagt. 2deTONEEL: Scene: Eenengelsetuin. LinksishethuisvanFordtezien. Margaret(Meg)enMrs.Quicklygaannaarhethuis,waar juistAliceenhaardochterNannette(Anne)naarbuiten komen. DebeidehierbovengenoemdedameshebbenvanFalstaffminnebrie venontvangen,diewoordelijkmetelkaarovereenkomen.Zijbe sluitendeze"wijnzakdewijnzakken"eenpoetstebakken. (ensembleMeg/Quickly/Alice/Nannetta:"Quelotre!Queltino!") TerwijlzijeroversprekenenvergezelddoorAnne,mevrouwFord's dochter,watonderdebomenpromeneren,naderenopeenafstand Ford,Dr.Cajus,Bardolph,PistolenFenton(dieinhetgeheimmet Anneomgaat).ZovenheeftFordvanSirJohn'sgewezendienaren vernomenwelkeaanslagopzijnhuwelijkseerendievandeheer MacPageberaamdwordt("Eribaldo,unforbo,unladro").Thans tredendemanneninoverlegomtrentdestrafdiezedeoude schurkzullenopleggen(ensembleFord,Fenton,Cajus,Bardolph, Pistol).Daaromhebbendetweegroepjes,dievandemannenendie vandevrouwen,eenapartje.Demannenenvrouwengaanweg,en FentonenAnnemakenvandegelegenheidmisbruik,doorelkaar enigekusjestegeven. Demannenkomenweerterug,gevolgddoordedames.Hunplannen zijnklaarenineenensemblegevenallenvanhunafkeervan Falstaffblijk("Deituebarbarodiagnostico").Vrolijkneemtmen afscheidvanelkaar. TWEEDEAKTE  1steTONEEL: Scene: IndekroegGartersInn. Falstaffzitzoalsgewoonlijkopzijnvasteplaatsen drinktnogeens.BardolphenPistolbevindenzichopde achtergrond. WieSirJohnFalstaffvindenwil,zoekehemindekroeg.Datweet ookMrs.Quickly.Zijtreedtdekroegvandeedelmanbinnenenna een"Knicks"reiktzijhemeenbrief.HijisvanAliceForden totzijngrotevoldoeningverneemtdeoudeveroveraareruitdat hij'smiddagsomdrieuur,hetogenbliknamelijkdathaar jaloersemannietaanwezigis,verwachtwordt. MevrouwQuicklyisnuvertrokkenenjuistzitFalstaffte overleggenhoehijmeneerFordnueensnetjesdehorenszal opzetten("Alicemia"),ofdaartreedteenzekereheerBrook (MastroFontana)dekroegbinnen.OfhetSirJohnbeliefteen glaswijnmethemtedrinken?Hieriszijnbeurs;gaarnezouhij devreemdelingeenadviesinwinnenovereenliefdesaffaire. (PistolenBardolphwordenweggestuurd.)Hijisnamelijkverliefd opmevrouwFord,maarhijvondbijhaargeengehoor.Washetvoor SirJohnmogelijkdeonneembarevestingvoorhem,Brook,te veroveren?Wantindatgevalzouhetaanhemgemakkelijkvallen metgoedgevolgteopereren.Falstaff(dienietweetdathijde vermomdeFordvoorzichheeft)strijktzicheensoverdebuik. Ford'szaakstaaterniethopeloosvoor,omdrieuurheefthij, SirJohn,metdeschoonheideenafspraak.Nogenigeurenslechts enhijzalbijhaarzijn.FalstaffneemtdebeursvanBrooken gaatheen.TerwijlnuFalstaffzichgaatverkleden,isBrookin degelegenheidzijngemoedteluchten.Hijberstalshetwarevan woede.Ingedachtenziethijhetzondigepaaralinelkaars armen.Eenstukhoornveewildemenvanhemmaken!!!("Esogno?o realita?...Dueramienormi") DaarisFalstaffweeromenonderveelwederzijdseplichtplegingen gaanzeopweg.  2deTONEEL: Scene: EenruimekamerinFord'huis,gemeubileerdmeto.a. eenkamerscherm.Tweebediendendrageneengrotemand metwasgoedbinnen. AliceenMegzijningesprek. DebeidevrolijkeweeuwtjesvanWindsorsprekenafopwelke manierzedeoudezondaarzullenontvangen.MevrouwQuickly verteltvanhaarervaringenindeGartersInn("Giuntaall'Alber goGiarrettera")enverteltdathijspoedigzalkomen.Endaar naderthijreeds.......MevrouwQuickly,diezoalsweweteninhet complotis,enmevrouwMacPageverbergenzich.AliceFordtokkelt sentimenteelopdeluit.ZodrakomtechterFalstaffbinnenofhij zingtslagvaardigmee:Hetlied:"Bloemke,gijwordtge plukt"("Alfint'hocolto.Raggiantefior").Alicedoetnietvoor hemonderenzingt:"Bijzulkeenprachtzouikverliezen"("Ogni piubelgiolielminuoceespregio"").Helaasduurthungeluk nietlang,MrsQuicklyenhaarvriendinkomenhenwaarschuwen, datFordopkomstis.Zozwaarlijvigdeoudeminnaarookwezen mag,metnsprongishijachterhetkamerscherm.Fordiseen briesendeleeuwgelijk("Chiudeteleporte!Sherratelescale!") endezaakdreigteenslechtverlooptenemen,temeerdaarFord enigevriendenheeftmeegebracht,diehemhelpenzullende belagervanzijneertevangen.Allesinhuiswordtondersteboven gekeerdenwonderbovenwonderkijktniemandachterhetkamer scherm.Maarzogauwzijndewoedendemannenineenander vertrek,ofdebeidevrouwenstoppendesidderendeFalstaffin eenmandmetvuilwasgoed.IntussenzijnFentonenAnnethuisge komenenzondertewetenwathiergaandeis,zettenzehier achterhetkamerscherm,hunminnespelvoort("Bella!ridente!"). Alsnudezoekendeweerbinnenkomen,klinktplotselingeen klappendezoendoorhetvertrek.Ah,daarachterhetschermmoet zichdeeerroverschuilhouden.Enterwijlmenomzichtigophet schermtoesluiptmethetdoelomvreselijkwraaktenemen, steektFalstaffevenzijndikkehoofduitdevuilewasop.Hij stiktbijna.Devrouwenechterstoppenhemextragoedinen zettenzichmethunweelderigelijvenophemnier.Dochdaar werptmenhetschermomverenziedaar.....Terwijlnudezoeken denverderrennen,latendevrolijkevrouwtjesdoordeknecht,de inhoudvandewasmand,doorhetgeopendevensteruitstorten, zodatdezeindegrachtbenedenterechtkomt.Eengroteplonsen danluidgelachvanalledames.Deherenkomenbinnenrennen,en AliceneemtFordmeenaarhetraamomtekijken. Deeerisgered. DERDEAKTE  1steTONEEL: Scene: BuitenvoordeGartersInnstaateenbank,waarop Falstaffisgezeten. Bovendedeurvandekroeghangtdespreuk"Honnysoit quimalypense" InzwaarmoediggepeinszitSirJohninzijnstamkroeg("Mondo ladro.-Mondoribaldo").Welkeenmisreenschrikhadhij uitgestaan.Zekerishet,indienzijnbuikhemnietbovenwater hadgehouden,dathijjammerlijkverdronkenzouzijn;finimetde heldendadenderliefde....!Maarzie,daarisMrs.Quickly.Zijn liefsteiswanhopigoverdeonhandigheidvanhaarbedienden;maar alsbalsemopdewondezendtzijhemeennieuweuitnodiging.Deze nachttetwaalfuurinhetkoninklijkepark,bijdeBeheksteBoom dochverkleeds.v.p.alsZwarteJager.(OmdehoekglurenAlice, Meg,Cajus,Ford,AnnenaarFalstaff,enziendathijdebrief aandachtigenigemalenleest.Hijgeloofthet!) Prachtig,datisaangenomen!!! Falstaffgaatdekroeginenmenluistertaandedeur.Ieder spreektoverdeplannenvoorvanavond,behalveDr.Cajus,dienog steedsdenktmetNannettatezullentrouwen. Demannenwetennuookvandezaakaf,ookzijzullenereen verkleedpartijvanmaken.Fordzaldaarbijdegelegenheidbenut tenAnnemetFentonteverenigen. 2deTONEEL: Scene: InhetparkvanWindsor. Inhetmiddendegroteboomeromheenenigstruikgewas enhettoneelwordtdoordeopkomendemaanverlicht. Middernacht.DeeerstedieverschijntisFenton("Dallabbroil cantoestasiatovola").AnneisalsElfenkoninginverkleed,haar liefstezalzichalsmonnikmoetenvermommen.Drazalblijken waarom.Nuvolgenookdeanderen.Allenzijngemaskerdenmen verbergtzichinhetstruikgewas.Klokslagtwaalfverschijnt Falstaffineenwijdemantelenopzijnhoofdeenwijdvertakt hertengewei("Uno,due,tre,quattro...").DaarnaderthemAlice. MaarnauwelijksheeftFalstaffzijneersteliefdeswoordengesta meldofdaarverschijntookMrs.MacPage.Geennood,hijbemint beide.Maarnuweerklinkteengeheimzinniggeroep:"Deheksen komen".Hijvluchtachtereeneik.Elfjes,nymphen,sylphen omgevenhem(deElfenkoningin:"Erriamsottolaluna").Zij knijpen,duwenenstompendearmeedelman,helslawaaivaneen gierendespokenwereld.MaarplotselingherkenthijBardolphaan diensrodeneus.Eentwistontstaat,dieallesamenzweerdersin bulderendgelachdoetuitbarsten.TenslottezelfsFalstaff,de gefopte.Zijnwenietallengefopteinhetleven? AlsnutenslottedemonnikFentonenhetelfjeAnnebijeenzijn gebracht,heffenallen,endatonderaanhefvanFalstaff,een prachtiggezangaan:"Allesistochschertsopaarde,wijzijn geborendwazen"("Tuttoelmondoburla"). 066000002020000132000000004004000 11 2#1 F0110030001 R [................................................]0110 9[...................................................]0110 LAFAVORITA  door: GaetanoDonizetti (1797-1848) Op13Oktober1838arriveerdevanuitMarseilledestoomboot LeopoldeIIvanuitNapels.Eenvandepassagierswasdeveertig jarigecomponistGaetanoDonizetti,dieopwegwasnaarParijs. HijwaseerderindeFransehoofdstadgeweest,datwastoenzijn operaMARINAFALIEROdaardepremirehad,inhetItaliaanse Theater.Maardezekeerhadzijnbezoekeenandere,enzeer specialebedoeling.Hijwasophetkeerpuntvanzijncarrire. OntevredenmetNapels,naenlangeassociatiemethetTeatroSan Carlo,hadhijdebandenverbroken.Inlaterebrievenschreefhij welovereenterugkeer,maarzijnlaatsteactievejarensleethij tochinParijs.Dezekeuzewasmisschiennietopzettelijk,maar hetwasweleengoede.Indejaren'30-ennogveletientallen jarendaarna-waseensuccesinParijshethoogstdenkbarevoor elkecomponist.Rossiniwasdaarookaljarengevestigd,ende muzikaleensocialenestorBellinivestigdezichin1833.Hij triomfeerdedaarmetIPURITANI,enstierfeenpaarmaanden later.OpdeleeftijdvanzesentwintigjaarkwamRichardWagner in1839,enVerdibegonzijnlangehaat/liefderelatiemetParijs in1847.VerdibrachtzijneersteoperaJERUZALEM,degroots veranderdeaanpassingvanILOMBARDIALLAPRIMACROCIATE. ToenDonizettizijneersteonderkomenbetrokindeRuedeLouvois (decomponistAdolpheAdamwaszijnbuurman),warenervier belangrijkeopera'sinParijs:l'AccedmieRoyale(ookbekendals l'Opra);deOpra-comique;deThatredesItaliensenhet ThatredelaRenaissance.Inslechtsenkelemaandenwerden Donizetti'swerken-nieuwenoud-inallevierdetheaters opgevoerd. HetitaliaansetheaterbliesnieuwleveninROBERTODEVEREUXen L'elisird'amore.VoordeOpra-comiqueschreefhijLaFilledu Regiment,datdirecteendaverendsukseswas.del'Oprabracht eenveelgroterwerkuit:Poliuto.Datwasgeschrevenvoorde SanCarlo,maardaarnooittengehoregebrachtvanwegede problemenmetdecensuur(datwasookeenvandehoofdredenenvan Donizetti'svertrekuitNapels).Hetjongeenveelbelovende ThatredelaRenaissancegafLuciadeLammermoor,ineennieuw fransevertalingvanAlphonseRoyerenGustaveVaez.Ditstel schrijvers,beideferventaanhangersvandeinvloedrijkeen vruchtbareschrijverGustaveScribe,zoudenspoedigmeerwerk voorDonizettidoen.OokgavenzijVerdihetlibrettovoor Jeruzalem.BijwijzevanvoorwoordvoorhunvertalingvanLucia, schrevenRoyerenVaezeenopenbriefaandecomponist,diebegon met:"GeachteMaestro,Parijsheeftnetalsalleanderehoofdste denvanEuropa,reedslangUwgrotesuccesbewonderd....".Dat warenwarewoorden,dochDonizettiwasongetwijfeldzeergretig omzijnroemtevergrotenenteconsolideren.Zijnenorme werkzaamheidwaslegendarisch.Maarindeeerstemaandenin Parijs,werktehijtochnieterggeconcentreerdenmeerdaneens uittehijzijnwenshettheatermaarvaarweltezeggen.De laatstetijdvoorzijnvertrekuitNapelswaseentragedie:zijn beideouderswarengestorven,endaarnazijn(op30Juli1837) zijngeliefdevrouwenpasgeborenzoon.Maarzoalshijschreefin zijnsmart,aanzijnoudeleermeesterSimoneMayer:"Muziekis degrotekrachtinme,zonderdatzouiknuookdoodzijn!" DefransebewerkingvanLuciawaseengrootsucces,ende RenaissancemaakteeencontractmetDonizettiomeenandereopera teschrijven.Eendrie-akter,meteenlibrettovanRoyerenVaez. DetitelzouzijnL'AngedeNisida",engebaseerdopeen toneelstukvanFrancoisBaculardd'Arnaud(LesAmansmalheureux ouleComtedeComminge).Opongeveerhetzelfdetijdstipwerd doordel'Opraeenvier-akterbesteld:LeDucd'Albemeteen librettovanScribe.Hetwerkaandezetweestukkengeschieddein dezelfdetijd,maarDonizettimaaktegeenvantweeaf.Enige jarennazijndoor,werdLeDucd'AlbeafgemaaktdoorMatteo Salvienopgevoerdin1882inRome(inhetitaliaans).L'Angede NisidawerdnaenigebewerkinguiteindelijkLaFavorita. AntenorJoly,deimpressariovanThatredelaRenaissance,was eenmanmetvisie,maareenslechtemanager.Zoalsdonizetti schreefaaneenvriend:"DeRenaissanceisgesloten,enik verlieshetcontractvanNisida..Oef!Hetmanagementwas chaotisch,erwerdmetgeldgesmeten...".Gelukkigdeedzijn operaLesMartyrshetgoedindel'Opra.AlhoewelDonizetti ruziehadgehadtijdensdevoorbereidingenmetdedirectievan l'Opra,waserweervredegeslotentussenhen,enhijkreegeen volgendeopdracht.HijbeslootNisidategebruikenmeteen totaalhernieuwdenherzienlibretto.Heteersteprobleemwashet aantalakten.DeRenaissancehaderdriegewildendel'Opra vier.Decomponistendetweelibrettistenhaddeneensimpele oplossing:deeldeeersteakteintween.Donizetti'leende' voortseentenor-ariauitdeooknietvolledigeDuoAlbe("Ange sipur"beterbekendals"Spirtogentil").Hijschreefookeen gedeeltenieuwemuziek,onderandereeenaria,diewerdgeist doordesopraanRosineStoltz,diederolvanLonorzougaan vertolken.Dezeariawerdlaterdeanderegrotehituitdeze opera:"OmonFernand"(of"OmioFernando") NetalsRossinienBellini,werdDonizettibijzijnlevenaleen legende.Zijneerstebiografenvertellenvelesterkestaaltjes overzijnliefdesleven,enzijnenormearbeidskracht.Eenberoemd verhaalgaatoverLaFavorita'slaatseakte(algemeenbeschouwd alsDonizetti'sbeste).Volgenssommigenwerddezeheleaktein nnachtgeschreven.WatookdemeningvanDonizettioverhet managementisgeweest,hijkonzenietvangierigheidbetichten. DenieuwedirecteurPillethadhemgoedbeloondvoorLesMartyrs envoorLaFavoritawerdookweerflinkindebuidelgetast.Voor depremirewasdegeliefdetenorGilbertDuprezuitgezochten LonorwerdgezongendoorRosineStoltz(diewasdeveeleisende enspilziekemaitressevanPillet).RosineswarenaamwasVictoi reNol.enzewasnaeenhardeleerschoolindeprovincie opgeklommentotdekoninginvandeopera.Zijmaaktehaardebuut op25Augustus1837inLaFuivealsRachel.Aanvankelijkzoude geliefdesopraanMarieCornliederolvanLonorvertolken,maar haarsterwastanende,endecarrirevanRosinebleefmetupsen downsstijgentot1860. EchterwasnochdesternochdeoperaLaFavoritaeendirect succes.Desopraanwashaaraanvankelijkeverlegenheidkwijten haddaarnueenkeihardeassertiviteitvoorindeplaatsgesteld, diehaarnietgeliefdmaakte. Maarondankshetgeschrijfvandecritici,werddeoperadoorhet publiektochgewaardeerdentroknaenigetijdvollezalen.Het succeswerdsterkverhoogddoorhetoptredenvaneennieuwe sensationeledanseres,CarlottaGrisi,wiensechtgenootJules- JosephPerrotverantwoordelijkwasvoordechoreografie.Het succesvanGrisileiddetotdecreatievaneennieuwspeciaal voorhaargeschrevenballet:Giselle. DejongeWagnergingooknaarLaFavoritaenwasvollof, alhoewelhijzijnbedenkingenhad.VolgenshemmoesteenDuitse componistveelvanzijnernstenstrengheidlatenvaren,terwijl deitaliaansecomponistdoordeParijsesfeer,vanzelfeenbeetje serieuzerenterughoudenderwordt.VoordeonvermoeibareDonizet tiwashijvollof. LaterkwamWagneropzijnlofuitingenterug,hijwasnietmeer zo'nfanvanLaFavorita.Endatwaswelbegrijpelijk,wanthij kreegdeopdrachtdeoperatebewerken:voorpianoenstem;voor voorpianoalleen;voortweepiano's;vooreenkwartet;voortwee violen;voortrompetenz.Totalegagehiervoor:1100francs.Geen geringbedragindietijd,maartochooknietgenoeg,omLa FavoritabijWagnergeliefdtemaken. VanuitParijsgingdeoperadeprovinciein,enwasdaareen evengrootsucces.ZoalsDonizettiwelvoorzienhad,washetthema -metmonniken,kloostersenoverspel-nietgeschiktvoorItali. InJuni1842wasdeeersteopvoeringinItali,endatwaseen schandaal.Maarop16Augustus1843wasdeeersteuitvoeringin deScalateMilaan.DevertalingvanCallistoBassiwaseen drastischeveranderingvanhetverhaal.Ommoeilijkhedente voorkomenmetdecensuur,verlegdeBassihettoneelvanhet14de eeuwseSpanje,naarPerziinde12deeeuw.Demonnikenwerden Tempeliers,LonorawerdElda,eengrieksemaagd,enFernando werdomgedoopttotGilberto.Inverschillendeitaliaansetheaters draaideLaFavoritaonderverschillendenamen:Elda,Daila, RiccardoeMatildewarensommigevandienamen.Nadeopvoering indeScalawerdendaarnog25uitvoeringengegeven.Deopera verdweenenkwampasweerterugindeScalain1860,toende Oostenrijkersenhuncensuurhetlandhaddenverlaten.Bijdie gelegenheidwerddevertalingvanFrancescoJanettiopgevoerd,en dievertalingwordtnogsteedsgebruikt. Erzijnenkeleverschillentussendefranseendeitaliaanse versie.Indeitaliaanselaatsteakteb.v.geeftBaldasarrede informatie,datzijndochter-Fernando'szuster-ongelukkigwas alskoninginvanSpanje,daarAlfonsohaarverraaddemetLeonora. Ditiseenextradramatischedraaiaanhetverhaal,waarde origineleschrijversRoyerenVaeznietaangedachthadden. VolgensShaw(1894)wasLaFavoritaeenverouderdstukje,maar volgensToscanini:"Degeheleoperaisprachtig,maarvande laatsteakteiselkenooteenmeesterwerkopzich". -0-0-0- DonizettischreefaanzijnvriendAntonioVasselliop7Maart 1845:"Diedoordecensuurverschrikkelijkeitaliaanse vertalingenzijnmeeendoorninhetoog!" IndeoriginelefransevertalingisBalthazardeSuperieurvan hetkloostervanSintJohannesvanCampostella,envande beroemdstepelgrimsoordenuitdeMiddeleeuwen,Ferdnandiseen novietdezichopmaaktvoorzijngeloftealsmonnik. Indeitaliaansevertaling(erzijnertwee:vanBassiendievan F.Janetti)isBaldassarregeenmonnikmaareenedelmanende vadervanFernandoendegemalinvankoningAlphonso! TergedachtenisaanDonizetti'sbedoelingenvolgenweindeze uitvoeringdeorigineleversie. -0-0-0- 066000002050000132000000004010000 11 2La Fille#Libretto1 F0110030001 R [................................................]0110 9[...................................................]0110 LAFILLEDUREGIMENT  EERSTEBEDRIJF  ~~~OUVERTURE~~~ AanderandvaneenkleinTiroolsdorpjestaanenige dorpelingeninderichtingvandebergentekijken.Enkele vrouwenbiddenvooreenbeeldvandeH.Maagd.Demarkiezin vanBerkenfield,zitdaarziekvanangst,enhaardienaar Hortensiusdientvlugzouttoe. Indevertehorenwekanongebulder. HetspeeltzichafinTirolin1805,alsdestrijdkrachtenvan Napoleondaarzijn.DeoorlogheeftdemarkiezinvanBerkenfield, dieopwegisnaarhuis,gedwongentestoppenbuiteneendorpje aandevoetvandebergen.Zijklaagtdatertegenwoordiggeen respectmeerisvooriemandvanhaarstand("Pourunfemmedemon nom")envolgenshaarzijndeFransenslechtseenstelletje rovers.DorpelingendiedeopmarsvandeFransenopafstand volgen,verklaren,datdeFransenteruggedrevenzijn(allen:" Allonsplusd'allarmes").Eenstoereoudefransesergeant (Sulpice)verschijntopeens,totgroteontsteltenisvandemar kiezin,diewegrent,omzichteverstoppenineennabijgelegen hutje. SulpicewordtgevolgddoorMarie,eenmarketenster,diedoorhet regimentalseendochterisgeadopteerd.Eerstsprekenzeover hetleveninhetleger,zonderdatzoudenzenietkunnenleven (o.a.duet:"Ahbruitdelaguerre").Hunvaderlandende overwinningen,datishetwareleven!ookhorenwehierdeeerste Rataplan,rataplanetc.DanondervraagtSulpicehaarovergeruch ten,diehijheeftgehoord:Zijisgezienmeteenjongeman. Marieantwoord,datdatcorrectis.Dezejongemanheefthaarhet levengered,maarwatvoorSulpicehetergsteis,dejongemanis eenTiroler. DesoldatenhebbeneenTirolergevonden,dierondhetkampsloop (koor:"C'estuntraitre")enalszijhemopbrengenmaaktMarie hembekendalshaarredder.Ditdoetdestemmingvandesoldaten omslaan.HijheetTonio.Hijwordtverwelkomddoordesoldaten, nietinhetminstdoorzijnsteunaandeFransen.Mariemoethet liedvanhet21steregimenttenbestegeven,watdoorallen voortgezetwordt(""Levoila,levoila").Danwordendesoldaten doortromgeroffelopgeroepenenmarcherenaf,Toniometzich meevoerend.ToniozietkansterugtekerennaarMarieeneen tijdjealleentezijnmethaar,enhetspanbekenthunliefde voorelkaar. DemarkiezinkomtuithaarschuilplaatsenverzoektSulpiceom eenveiligeescorteopwegnaarhuis.InhungespreklegtSulpice verbandtussendenaamvandemarkiezinendenaamvande kapiteinvanhetregiment:KapiteinRobert.Ditwasalenkele jarenterug.Demarkiezinbeweertdatdekapiteineenverhouding hadmethaarzuster.Hundochter,begrijptSulpicenu,isMarie. SulpicemaaktvandegelegenheidgebruikomMarieaanhaar "tante"voortestellen.Toniomengtzichernuookinhet gesprekenbepraathetregiment(deweesvadervanMarie)om toestemmingmethaartetrouwen. Demarkiezinechter,isvastbeslotenomMariewegtehalenvan hetregiment,enhaarmeetenemennaarhaarfamilie.De markiezin,HortensiusenSulpiceverdwijneninhetnabijgelegen hutje.Wanneerdoortromgeroffeldesoldatenweerverschijnen, haastHortensiuszichopdepaardenintespannenvoorde markiezin.Desoldatenzingenweereenvrolijkliedoverdeop handenzijndestrijd""Rataplan,rataplanetc."). DanzienweTonioaankomenmetdeFransecocardeopzijnmuts. Hijisineenbestestemming("Ahmesamis,queljourdefte!"), Hijverteltdefransesoldaten,dathijvanafvandaagookfrans soldaatis.Danvraagthijaandesoldaten,omdatzijallende vadervanMariezijn,omhaarhand.Aanvankelijkvoelenzeer nietvoorhundochterteverliezen.Maaruiteindelijkgevenze dantochtoestemmingwaarnaToniolosbarstinzijnberoemdearia: "Pourmonme,queldestin". DankomenMarieenSulpiceaan,ennuwordtmedegedeeld,dat MariemetdeMarkiezinmeezalgaan.Iedereenisdiepverontwaar digdenteleurgesteld,datzehaarmoetenverliezen.Marieisook teleurgesteld,datzewegmoet("Ilfautpartir!Adieu!").Tonio kannuooknietmeermeemetMarie,omdathijgetekendheeftvoor hetfranseleger.Teleurstellingalom. UiteindelijkvertrektdehuilendeMariedantochmetdemarkie zin.Detrommelsdoenhaaruitgeleide.Sulpicepinkteentraan weg,enToniostamptvanwoedezijnnieuwecocardeinelkaar. TWEEDEBEDRIJF  ~~~tussenspelvanhetorkest~~~  Inhetkasteelvandemarkiezin.Eensmaakvolingerichte salon,erstaato.a.eenpiano.Groteopenslaandedeuren leidennaareenbalkon.Denotaris,diezojuisthethuwe lijkscontractvoorMarieheeftopgemaakt,buigtvoorde markiezinenvertrekt.Demarkiezinblijftalleenachter. DemarkiezinheefteenhuwelijkspartnergearrangeerdvoorMarie: dehertogCrackenthorpeenvandegrootsteedelenvanDuitsland. ZeontbiedSulpicenaarhaarhuis,enverzoekthemMarieaante moedigen.WanthoewelMarieineenhuwelijkheefttoegestemd,is zijverrevanenthousiast. DemarkiezinheeftveelmoeitegedaanomMariebeteremanieren bijtebrengenenhetleveninhetregimenttevergeten.Maarals MariebinnenkomtenSulpiceziet,ishetoverduidelijk,datze nogsteedsverliefdisopTonioenweerterugverlangtnaarhaar vroegereleven.TotgroteergernisvandemarkiezinvervaltMarie inplaatsvanserieuzeliederentezingen,weerinsoldaten gezang("Enavant!Enavant!"ensamen:"C'estlerefraindu rgiment").Demarkiezinraaktdooraldatplatvloersegedoe geheelvanstreek. DemarkiezinverteltSulpice,datvandaagnog,dehuwelijksakte doordehertoggetekendzalworden.Allebelangrijkemensenzijn voorhetfeestvanvanavonduitgenodigd.Hiernaverlatenbeide hettoneel,Mariealleenachterlatend:"C'enestdoncfait,et monsort".Maar.....alszedesalonwilverlaten,hoortzeineens tromgeroffel.TotMarie'sgrotevreugdekomenhaarvroegere kameradennaarvoren.OnderhenTonio,dienuisgepromoveerdtot officier(Tonio,MarieenSulpice:"Touslestroisrunis.") Toniogaatnaardemarkiezinenvertelthaar,dathijvanMarie houdt("Ecoutez-moi,degrace").Maardemarkiezinvertelthem haarplannenenstuurthemweg.Wanneerzealleengelatenwordt metSulpice.bekentdemarkiezin,datMarieeigenlijkhaar dochteris.Hethuwelijkdatzeheeftgeregeld,moetdevervelen desituatietussenmoederendochtereenbeetjeopklaren,denkt ze. Hethuwelijkscontractzalnogdezedatwordengetekend,ende moedervandehertog:HertoginvanCrackenthorpkomtmethaar gevolgaan,voorhethuwelijksfeest.IntussenheeftMarieook vernomendatdemarkiezinhaarmoederis.Zijkomttelaatvoor dehuwelijksplechtigheidenmetijzerenwilzetzezichertoeom hetcontracttetekenen.MaarplotselingkomtToniomethet regimentbinnenomeenhalttoeteroepenaandeplechtigheid ("Ausecoursdenotrefille"). HijverteltiedereenvanMariesvroegerelevenalsmarketenster. Degastenvindenhetallemaalergromantischendemarkiezin wordtbewogenhetmeisjehaareigenkeuzetelatenmaken.Haar keuzeisnatuurlijkTonio. Dehertoginvertrektboosenalleanderenvierenfeest! EINDE  066000003050000132000000006010000 11 2Inleiding#La Forza Del Destino1 F0110030001 9[.............................................................]1011  LaForzadelDestino: ===================== IndetweejaardievolgdenopdepremirevanUnBalloinmacheraschijnt Verdinietsaanmuziektehebbengedaan.Tenminstevoorzoverbekendenuit zijncorrespondentieisnategaan.Welbleefhijincontactmetzijncolle- ga'szoalsPiaveenMariani,zolangalsermaargeennieuweoperatersprake werdgebracht.Hijginghelemaalopinhetwerkopzijnlandgoedenwerddoor deomstandighedenookindepolitiekgedrongen. DitwarendejarenvandeSlagbijSolferinoendebevrijdingvanhetZuiden doorGaribaldienniettevergetenVerdi'seigenhuwelijkinSavoye.Datwas toennogeendeelvanItalimaarzouspoedigdoorFrankrijkwordeningelijfd nadeVredevanVillafranca.Zijnvaderlandsliefdewaswelbekend(hijen MarianihaddenGaribaldivanwapensvoorzien)enspoedigwerdhij,zeertegen zijnzin,gekozentotafgevaardigdevanBorgoSanDonninoinhetnieuweita- liaanseparlementin1861.VerdiiszelfsnaarCavourgegaanomzijnontslag aantevragen. Velemensenvroegenhemomweeraanhetcomponerentegaan(persoonlijkof viazijnvrouw),maarVerdiwimpeldeallesaf.Uiteindelijkwarenhetde zangersEnricoTamberlickenMauroCorticelli,diedefamilieVerdiieder apartschrevenvanuitRusland,dieVerdi'sbelangstellingweeropwekten. Beidenvroegenofdemaestrovoorhetseizoen1861/62voorhetKeizerlijke TheatervanSintPetersburgeenoperawildeschrijven. InprincipeaccepteerdeVerdihetvoorstel,omdathijcarteblanchezoukrij- genvoorwatbetrefthetonderwerp.MenweetnietwaaromVerdinuwelweer aanhetcomponerenging.Washetgebrekaangeld,omdatdemoderniseringvan zijnbedrijfteveelgeldhadgekost?Dachthijopdiemanierzijnlandbeter tekunnendienen,daninhetparlement?IniedergevalkoosVerdiVictor Hugo'sRuyBlasalsonderwerp.Maarditwaszelfsvoorhetrelatiefruimden kendehofvanTsaarAlexanderIIteveel.Hetonderwerpwerdafgewezen,ende heleoperatiekwamnuoplosseschroeventestaan,Verdibeloofdeweluitte kijkennaareenandergeschiktonderwerp.Maardatbleekmoeilijktevinden. UiteindelijkwerdalsonderwerpgekozenhetdramaDonAlvaroofLaFuerzadel Sino,doorAngelPrezdeSaavedra,HertogvanRivas.Rivaswasvandezelfde generatiealsGarciaGuttierrez(ElTorvador). Uiteraardishetdramaandersdandeopera.InhetdramastaatDonAlvaro centraal,dezoonvandeOnderkoningvanPeru,diedelaatsteafstammelinge getrouwdheeftvandeIncaheersers.Daarhijtrachttezelfdeonafhankelijke heerserteworden,werddeonderkoningafgezetengevangengenomen.Alvarois naarSpanjegekomenomvoordevrijlatingvanzijnvadertepleiten.Inhet beginisAlvaroeentreurigenmysterieusman,diehetongelukhadverliefd tewordenopEleonora,dedochtervaneentrotsedochverarmdeMarkiesvan Calatrava.Hijwordtbewonderdvoorzijnmoedbijhetstierenvechten,en wordtalombemindomzijngoedemanierenengoedgeefsheid.Maaromdathij weigertzijnafkomstteonthullen,isdeMarkiestegeneenhuwelijk.Daarom besluitenhijenEleonorawegtelopen,maaromdatEleonoraophetlaatst aarzeltzijnzijnietoptijdopvertrokkenenwordendetweedoordeMarkies gesnapt.AlshijzichovergeeftaandeMarkies,gooitAlvarozijnpistoolop degrond,maardooreentoevalvanhetlot,gaatditaf,enwordtdeMarkies dodelijkgetroffen.Stervendvervloektdeoudemanzijndochter. Inhetrumoerdatvolgtwordendetweegeliefdengescheiden.Verteerddoor gevoelensvanschuldenwroegingdoenzijgeenmoeiteelkaarweertevinden. EleonoragelooftdatAlvaroweernaarzuid-AmerikaisvertrokkenenAlvaro denktdatEleonoradoodis.Zijzoekteersteenschuilplaatsbijeentantein Cordova,daarnaineeneenzamekluizenaarshutindebergenbijhetEngelen Klooster. OndertussenzijndetweezoonsvandeMarkies,CarlosdeofficierenAlfonso destudentinderechten,opzoeknaarhettweetal.AlvaroenCarlosontmoe- tenelkaarinItali,zijzijnbeideinhetlegerindeOostenrijkseSucces- sieOorlog.Zijreddenelkaarslevenenzwerenelkaareeuwigevriendschap, maaralsCarlosachterAlvaro'sidentiteitkomtdaagthijhemuittoteen duel.AandatduelsterftCarlos.DaardenieuwewettenvandeKoningvan Napelsduellerenverbodenhebben,wordtAlvarogevangengezet,enondanks protestenvanzijnbevelhebberenmede-officierenwordtAlvaroterdoodver- oordeeld.Eenlotwaarhijdankbaarvooris.Ophetlaatstemoment,gedurende eenoostenrijkseaanvalophunkamp,ontkomthijenzowilhetlotdathij blijftleven.UiteindelijktrekthijzichteruginhetKloosterderEngelen, waarhijPaterRaphaelwordt. HierwordthijgevondendoorAlfonso,diehemookaluitdaagttoteenduelen Alfonsoverliestenwordtdodelijkgewond.Hijvraagtvergiffenis,maarAlva- rovoeltzichnietwaardigdittegeven.Hijvraagtraadaaneenanderemon- nik,dieEleonorablijkttezijn!Zijrentnaarhaaropdegrondliggende broertoe,diedeconclusietrekt,datzijenAlvaroaldiejareninzonde hebbengeleefd.Datkanhijnietvelen,hijtrekteendolk,steektEleonora neerensterftzelfook.Alvaro,diedooraldezelotgevallenzijnverstand kwijtis,gooitzichvanderotsen,hetmenselijkrasvervloekend. Ditisruwweghetverhaal,maarerismeer:Rivasheefteennieuwedimensie aanhetdramatoegevoegd,doorrealistischescenesintebouwen,onderde gewonemensenvanSpanje.Dezebotsenmetdehoofdfiguren,diedaardoormeer gestaltekrijgen.Hijgebruiktdegangbarespaansesituaties:eenstudentin derechtendielatijnsinzijngesprekkengebruikt;dejongepraatjesmaker; dezigeunerwaarzegster;dediensterdiedewoordenverkeerdgebruikt;enz. Hetzijnkarikaturenvanechtemensen,maarzijmakenweleensfeerdieons terugbrengtnaareenwereldvangezondverstand.HierbijstekendeCalatra vasmethunwaanzinnigetrotsenhunlustopwraakwelvreemdaf.AlsEleo- noratochspijtheeftoverhetplanomwegtelopen,ishethaarpraktische diensterCurradiehetwelzietzitten:Haarvaderzalnaardeburgemeester gaan,diestadenlandzalaflatenzoeken,maarnaeentijdjezalalleswel bedaren.EnalsEleonoranaeenjaartjemeteenkleinzoonbijdemarkies komt,zalalleswelvergetenenvergevenzijn.EndetweebroersAlfonsoen Carloszullenmaarwatingenomenzijnmeteengullezwagerdiehunschulden kanbetalen. Currakanwelgelijkhebben,maarhetLotbeslistanders.enhetlotisbe- langrijkvoordespanjaardendieinvoorbeschikkinggeloven(fuerzadel sino).Indeopenings-sceneverteltdezigeunerinPreciosilladatdetranen haarmoederindeogenschietenalszedenktaandehandlezingvandebaby Eleonora.Eleonoraisvoorbeschikttothetnoodlotvanafhetbegin.Carlos wilmaaraltegraagvechten,omdathijdenktdathetLothemspeciaalvoor datdoelvanSpanjenaarItaliheeftgebracht.Tegenheteindewordtvoor- beschikking,onwetendheid,bijgeloofenafgunstduidelijkgemaaktdoorde lachwekkendeleken-paterMellitone.Dieisaltijdjaloersgeweestopdeabt vanhetklooster,omdatdieallegeheimenvoorzichhoudt.Verontrustdoorde vreemdepaterRaphaelvraagtMellitonedeabt,ofhetwaaris,datdeduivel inditkloosterheeftgewoond,vermomdalsmonnik.Hetantwoordis"Ja,maar deabtkreegeengoddelijkewaarschuwingenwarenergeenkwadegevolgen. MaaralsopheteindAlvarowaanzinnigindedieptevalt,enallemonniken eenkruisslaanisMellitoneblijmetzichzelf.Dezekeerhadhijdegodde- lijkeaanwijzinggekregen!DepremirevanhetstukinMadrid(1835)waseen succesennetalsHernanivijfjaarlatersprakenervelenschandeover.In 1850werdhetvertaaldinhetitaliaansdoorF.Sanseverino,enzokwamhetop hetlijstjevanmogelijkeonderwerpenvooreenopera.Maarin1852konhet nietgebruiktwordenomdatdebestuurdersvanNapelsniettoelietendateen degelijkstukinhetSanCarlotheateropgevoerdzouworden.In1856toen VerdieenonderwerpzochtvooreenoperavoorVeneti,konhetookalniet. Maarin1861wasdecensuurinItaliminderstriktgeworden. InmiddelsmochtVerdieenoperamakenopRuyBlasvoorSintPetersburg,en daaromvermoeddehij,datdanookLaForzawelzoukunnen. InhetverhaalzijnEleonora,haarvaderenhaarbroerszijnnietmeerdan vagefiguren,diealsdragersfungerenvoordebizarrelogicavandeplot. AlleenAlvaroheefteenduidelijkgezicht.erisietsabsurdsindemanier waaropdetweebroerssteedsmaarweerAlvarotartenmet:eerloosheid,laf- heidenoneerbareintenties,terwijlzegenoegbewijzenvanhettegendeel hebben.EenShakespearehadhungevoelensbeterkunnenbeschrijven.Maar RivaswasgeenShakespeare.Hijwaseenliberalearistocraat,diezichinde oorloghadonderscheidenendieleefdeindeVerlichteEeuw.ZijnCalatravas vliegenvanhetenenaarhetandereuiterste,zondereenveranderinginhun gevoelens.Somszijnzetweekeerlevensgrootensomszijnhetmaardwergen. VoorVerdiwasditallemaalgeenprobleem,hetwasvoorhemalsmusicus mogelijkerverbandintebrengen.Erwarendrieschrijversdieindrukophem maaktenShakespeare,SchillerenHugo.(nietindezevolgordewaarschijn lijk).Eninzijnoperaheefthijvanalledrieschrijversietsovergenomen. Hugovindenweteruginhetdramatischeconcept,Schillerindekamp-sceneen Shakespeareindeuitbeeldingvanmenselijkheidvandehoogtotlaag. VoorhetlibrettowenddeVerdizichvoordelaatstemaaltotPiave,dienu dankzijVerdi'svoorspraaktoneeldirecteurvandeScalawas.Diehadook helpenzoekennaareenonderwerp,enonderanderewastoenGeorgeSand'sge- durfdeCosima,ouLahainedel'amouroverfeminismeenvrijeliefdeter sprakegekomen. Verdikreegookhulpaangebodenvananderen,zoals(dedichter)GraafOppran- dinoArrivabene,diehemeenkamp-scenestuurde,waarindesoldatenlofzin- genovereenmooiemarketenster.MaarVerdilegdedatterzijde.Welvroeghij toestemmingaanAndreaMaffeibepaaldepassagesovertemogennemenuitzijn vertalingvanWallensteinsLager.Hetwasmodeomeenkamp-scenetemaken naarhetvoorbeeldvaneentoneelstukvanSchiller,waarinsoldaten,marke tensters,zigeuners,waarzeggerseneenmonnikmeteengrappigepreek,een geweldigescenemaken. Debewerkingtoteenoperakostteveelmoeite,omdathetaantalmedespelers drastischbeperktdiendeteworden.ZowerdendetweebroersAlfonsoen Carlostotnpersoongevormd.Muzikaalwasditnoodzakelijk,maarhetmaakt hetverhaalwelingewikkelder.DonAlvaromoetdenkendathijCarloheeft gedoodendanjarenlatertotdeontdekkingkomendatdatniethetgevalwas. DaaromisdejongeCalatravadetweedemaalnogveelwraakgierigerdandaar- voor.NogverwarrenderisdesamensmeltingvanCarlometdestudentPereda. OmdathierdoorEleonora'sbelangrijksteredenomzichteverbergenverloren isgegaan,n.l.datpriv-levenpubliekgewordenis.Inhettoneelstukant- woordtzeopdevraagvandeabtwaaromzijzichwilafzonderenennietin eenkloosterwilgaan,antwoordtzedatzealtijddoorgebaarofwoordaan haarverledenzalwordenherinnerd.Endeanderezusterszoudenhaarnietals gelijkeaccepteren.Datishaarindeherbergduidelijkgewordendoorde woordenvanCarlo'smetgezelPereda. Ditwordtallemaalnietduidelijkindeopera.Daarantwoordzeopdevraag vandeabt,datzezichalseenwaanzinnigezalgedragen,tenzijhijhaar toestemminggeeftalskluizenaartelevenindegrot.Maarzoalsaltijdbij Verdi,komendebeweegredenenopdetweedeplaats.Deminderbelangrijke figurenindeoperamakendaterwelheelergveeltoe-valtoevalbijtepas komt.Trabuccowordtveranderdvaneenmuilezeldrijverinhandelaarintweede handsspullen,enz. PiavedeedeenshetvoorstelomspaansevolksmuzieknaarSt.Agatameetene- men,maarVerdiweesditvandehand,daarhijnietdegewoontehadommuziek tebestuderen.PiavekwamdiezomervaaknaarSt.Agataensamenwerktenze hardaandeopera.VaakstuurdeVerdistukkenterugnaarPiave,metdebood- schaphetkorter,levendigerenkrachtigertemaken,waarbijhijvaakzelf schreefhoehijdachtdathetmoestworden.WantvanVerdimochtzoalsaltijd despanninginentussendescenesnooitverflauwen.Zodoendewerdookde langerede,waarinduidelijkwordtwaaromCarloEleonoraneersteektingekort, zodatdeduidelijkheid(n.l.dathijgelooftdatdetweeinzondeleven)weg is.OokwordtnergensduidelijkwieAlvaronuwerkelijkis. IngrotelijnenwasdeoperaklaarinNovemberennubegondemoeilijketaak naarderolbezettingtezoeken.VerdilietaanhettheaterinSt.Petersburg wetendatzebuitendenormaletenor,sopraanenbas,debeschikkingmoesten hebbenovereenuitstekendesopraan,diedezigeunerinPreciosillakondoen, eenbassoprofondovoordeabteneenkomischebaritonvoorbroeder Mellitone. BeginDecembervertrokVerdinaarRusland,viaTurijnenParijs.Nogsteeds wasdeoperanietgeheelaf.Devoltooiinghingn.l.afvandeuiteindelijke versievandeduetten,daarnognietbekendwaswelkesolistenzoudenoptre- den,ditgoldvooralvoordetenorenbaritonpartij.InRuslandzoudende repetitiesmeteenbeginnen,maaralleswerdafgelast,daardeprimadonna ziekwas.Verdivroegomzijncontractongedaantemaken,maardatwerdge- weigerd,deoperazoueenjaarwordenuitgesteld. Verdigingindetussentijdo.a.naarLondon,waarhijdeuitvoeringzagvan zijnInnodelleNazioni,datuitgekozenwasomItalitevertegenwoordigenop deWereldtentoonstelling.Maaromeenofanderetechnischefutiliteitmocht hetstuknietopdeten-toonstellingwordenuitgevoerd.Hetengelsepubliek droegVerdiophandenenwasverontwaardigd,daaromwerdhetopgevoerdin HareMajesteitsTheater,inengeweldigebezettingmeteenkoorvan200per- sonen. Verdizelfwasnietonderdeindrukdatzijnstuknietofficieelerkendwerd. Vooronsishetwelvanbelang,omdatheteennieuwsoortmuziekwas.Ookwas ditheteerstestukwaarbijVerdimetdedichterArrigoBoitosamenwerkte (zoalslaterinOtelloenFalstaff). InSeptembergingVerdimetGiuseppinaweernaarRusland,tweemaandenvoor depremire.Deoperawasnugeheelklaar,maarVerdibleeferaanwerken,en steedswerdenaria'sveranderd,weggelatenoftoegevoegd. 9[.............................................................]1010 VoordesopraankoosVerdiCarolineDouvry-Barbot,hetgeennogontaardein eendaverenderuzie,daardecontra-altConstanceNantier-Didiernietmetdat mensvanBarbotsamenwildewerken.Gelukkigwerdderuzieinderminnege- schikt. Depremirewasgeenovertuigendsucces,alkreegVerdiwelvelapplausen werdhijridderindeOrdevanSt.Stanislaus.Erwasslechtsnkrantdie lofuitstortteoverVerdi,deanderenwarenminderenthousiast.Eenvande bezwarenwas,datdeoperatelangzouzijn.Tochwasdeoperaavondnaavond uitverkocht.NaRuslandgingdeoperainMadridinpremireendeVerdi'sbe- merktendatdeoperadaarzeerkoelontvangenwerd.Verdiwerdbeschuldigd vanimitatie,hetverlatenvandehembekendewegenenhetverkrachtenvan eenheiligspaansmeesterwerk.OokdeschrijverRivaszelfwasdatoordeel toegedaan. Verdiwerdwelbeschuldigdvanimitatie,maarMussorgsky'sBorisGoudanovzou nooitzijnontstaan,alsLaForzaernietalslichtendvoorbeeldwasgeweest. TochwasVerdinietgelukkigmethetgeheel.Wathemvoornamelijknietzinde, wasdaterdriedodenvielendoorgeweld,deuiteindelijkeoplossingzouhem zesjaarkosten.HijgafweltoestemmingvooropvoeringindeItaliaanse theaters,maardeopvoeringinParijsmoestuitgesteldwordentothijhetge- heelgemaakthad,zoalshijwilde.VeelbrievenheeftVerdiindietijdge- schrevenaanmensenwaarvanhijdachtdatdiehemeenoplossingaandehand kondendoen.OokwaserdemoeilijkheiddatvooreenParijseuitvoeringer eenballetbijmoestkomen,zodathetgehelewerknoglangerzouworden,ipv. korterzoalsvelenvoorstelden.Veleoplossingwerdenaangedragenenvele veranderingengemaakt. DocheersthadVerdinoganderwerktedoen.Hijhadeennieuwcontractvoor 'LeOpra',endatwerdDonCarlos(1867).Pashiernahadhijweertijdvoor LaForza. DeuiteindelijkeoplossingkwamvanTitoRiccordi.Diehadplannenomeen hernieuwdeForzaindeScalaoptevoerenmeteenuitstekendebezetting.Hij hadhiertweeredenenvoor:Hijwildederuziebeslechten,dieVerdialdie jarenmethetMilaan'seersteopera-huishad,enhijwildeVerdiindegele- genheidstellenallenoodzakelijkeveranderingenaantebrengen. Verdistemdemetdeplannenvandeuitgeverin,maarerwaseengrotemoei- lijkheid.Piavehadeenhartaanvalgehadenzoudelaatsteachtjaarvanzijn levenverlamdzijn.Verdisteundedemanenzijngezinfinancieel,maarwer- kenkonPiavenietmeer. Piavewaswatmenzoukunnennoemendehuis-librettistvanuitgeverijRicordi endenoord-italiaansetheaters.AanAntonioGhislanzonivieldeeertoezijn taakovertenemen.Hijwaseendichter,journalisteneenmanusjevanalles. HijwasgeboreninLucca(1824)enwaszijnloopbaanbegonnenalsbaritonin dekleineretheaters. GhislanzonimaaktezijnopwachtingopSt.AgataenvondVerdiveelveranderd. Hetwasnueengezonduitziendebuitenman,heelwatandersdandeblekehol- ogigejongeman,diehijeensontmoethadtijdensdeopvoeringvanAtilla. SamenmetRicordihadGhislanzonialveelwerkgedaanaandeverbeteringvan LaForza. 9[.............................................................]1010 Veleveranderingeninduetten,aria's,enz.stondennogtewachten.Inde tweedeakteb.v.warendedriehoofdfigurenAlvaro,LeonoraendeAbttever uitelkaarkomentestaan.Deenigeoplossing(eenideevanVerdi)washette lateneindigeninchristelijkeberusting.Menhadhetbestookeenhappy-end kunnengeven,datmochtindieromantischetijd.Maarhetzounietopzijn plaatszijngeweestineenromantischmelodrama.Bovendienmoetertegenover dereligieuzeceremonieaanheteindevandetweedeakteeendramatischete- genhangerkrijgenindefinale.Oorspronkelijkvervloektallesinhetorigi neel,maarindeuiteindelijkeversievandeoperaondergaathijhetalsde wilvanGod. Hetreligieuzedeelwordtnietlangerbeheerstdooreenkoorvanmonniken, maarisnuverpersoonlijktindeAbt.Endetegenstrijdighedenwordenopge- lostindefinale(zoalszovaakbijVerdi),dooreenconfrontatievande hoofdpersonen.Datiszo'nkarakteristiekeoplossingvanVerdi,datmenzich afvraagtwaaromhetzesjaarmoestdureneereenoplossingwerdgevonden. Hierzijnveelgissingenovergemaakt.Waarschijnlijkishetvaninvloed geweestdathijindietijdincontact(viaClarinaMaffei)kwammetAles- sandroManzoni,deschrijvervanIPromessiSposi.EenboekdatVerdisinds zijnzestiendevaakherlezenhad. 9[.............................................................]1010 Nudeoperarondwasbegonweerdemoeilijkheidgeschiktesolistentevinden. DescenesvoorPreziosilla,MelitoneenTrabucozijnpurekomedie,hetgeen weereenandersoortartiestvraagt.DaarVerdinietcontentwasmetdeso- listendreigdehijverschillendemalenzichterugtetrekken,metmedenemen vandenieuwepartituur,zodatdeuitvoeringzoumoetengeschiedenindever- sievan1862.Hijwildegeenconcessiedoen. Maaruiteindelijkmoestenertochnogveranderingengemaaktwordenvoorde verschillendesolisten.HierbijkreegGhislanzonideruweschetsvandenieu- wegedeeltenvanhetlibretto.DatzetteVerdi(karakteristiekvoorhem)dan opmuziek.Ghislanzonimoesthetdanzodanigmaken,datdewoordenvloeiender liepen,terwijldeopzetvanVerdigehandhaafdbleef. HettoneelzelfhadookdevolleaandachtvanVerdi,enallesmoestkomenzo- alshijhetinzijnhoofdhad,totindekleinstedetails. Ookhetkoorendedirigentkregenstrengeinstruktieshoeergezongenmoest worden.ZelfsdesamenstellingvanhetkoorwerddoorVerdigedicteerd.Daar Verdivrouwenalssopraanalleenverschrikkelijkvond,moestenerookjongens stemmenaanhetkoortoegevoegdworden(voordekamp-scene),enenkelegoede solistenaandesopranen. Alzijnmoeite,inspanningenenbemoeienissenwierpenwelvruchtaf,wantde premirewaseensukses ZelfsVerdiwastevredenoverdesolisten(LaStolzenTaberinizongende hoofdrollen)enookhetkoorenorkestwerktenmetvuurenprecisie.Verdi's terugkeernaardeScala,diehemnazijneerstesuccessenzoveeljaarhad moetenmissen,washiernaweerinopkomst,omweerhetbelangrijkstetheater vanItaliteworden.Jammergenoegwashetwelhetbeginvanheteindevan dezeervruchtbarevriendschapensamenwerkingmetdedirigentAngeloMaria ni.eenvanderedenenwaswaarschijnlijk,datMarianiijdelwasenmeeren meereervoorzichzelfopeiste.TerwijlVerdivond,datalleeerdecomponist toekwamendatookeendirigenthetnietinzijnhoofdmoesthalenveranderin genaantebrengeninzijnmuziek.Demodernedirigentenkregenn.l.het idee,datzehetbeterwistendandecomponistzelf.EndatkonbijVerdi nietdoordebeugel. 9[.............................................................]1010 UitdebloemlezingvankritiekenopLaForzadoorallejaren,diedoorAndrea dellaCorteisgemaakt,lijkthetoferoperavanVerdiis,diezoveeltegen- strijdige reactiesheeftgebracht.Erzijnechtertweedingendiesteedsweer naarvorenkomen.Teneerstehetgebrekaanfundamenteelverbandententwee- dedetegenstrijdigheidtussendekomischeenserieuzeelementen.Sommige criticizienhetwerkalseenachteruitgang,naheteleganteencompleteUn balloinmaschera.Anderenzienhetweeralseenpopulairwerk,eenouderwet semaaraangenamemengelingvanhetverheveneenhetalledaagse. DitisgeheelintegenstellingmetVerdi'seigenoordeel.Volgenshembehoor- deLaForzasamenmetDonCarlostotdezeldzamecatagorievanserieusdrama. Enomdieredenweigerdehijhetjaardaarophetwerkuittelatenvoerenin hetSanCarlotheaterinNapels,omdatdebezettingvankoorenorkestvol- genshemonvoldoendewarenvoorzo'ngrootsenmodernwerk.Pasin1876werd hetdaartenslotteopgevoerd. LaForzamoetmen,zoalsalVerdi'slatereopera's,opeenspecialemanier bezien.Hierisheteendramadatmeereenepischgedichtis,enmoethet verbandeenbeetjelosjeszijn.Hoegevarieerderdeverschillendedelen,hoe sterkerdeonverbiddelijkheidvanhetnoodlotlijkt,diedeslachtoffersover zulkeafstandenachtervolgt.Eenkorterenmeergeconcentreerdstukzoudit effectnooithebbenkunnenbereiken. Natuurlijkisdoorexpertshethelestuknageplozenomtezoekennaarstukken dieVerdi'geleend'zouhebben.zoisergevondendatLeonora'saria(4de akte)ietszouhebbenvanSchubertsAveMaria.Maariederweet,datVerdi hardwerkteenveelgestudeerdhad,maarnietdemuziekvananderenlas.In zijnstudieindemuziekhadVerdiuiteraarddeDuitseenItaliaanseklassie- kenbestudeerd,maarbeginnendmetDonizettienMercadante,warendeitaliaan secomponisteneropgebranddeduitseerfenisvanzichafteschudden.Maar uiteraardzijnerduidelijkeovereenkomstentevindenindezeoperamet SchubertenMozart.Diehaddendezelfdeopleidinggehad.  Dannogeventerherinnering:Erzitongeveeranderhalfjaartussendeeerste entweedeakte,meerderejarentussendetweedeenderde,enmeerdanvijf jaartussendederdeenvierdeakte. -#-#-#-#-#-  Meppel,20Arpil1990 066000000000000132000000000000000 11 21 F0110030001 9[....................................................]0110  INHOUD ~~~~~~~~~~~~~~~~ 9[:::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::]0110 1.LaFilleduRegiment................Donizetti 2.LaFavorita.........................Donizetti 3.LuciadiLammermoor.................Donizetti 4.MadameButterfly....................Puccini 5.Tosca...............................Puccini 6.LaBohme...........................Puccini 7.Turandot............................Pucinni 8.IlBarbieredeSiviglia.............Rossini 9.Pagliacci...........................Leoncavallo 10.CavelleriaRusticana................Mascagni 11.Norma...............................Bellini 12.DieZauberflte.....................Mozart 13.Nabucco.............................Verdi 14.IlTrovatore........................Verdi 15.Macbeth.............................Verdi 16.Aida................................Verdi 17.LaForzadelDestino................Verdi 18.LaTraviata.........................Verdi 19.Falstaff............................Verdi 20.UnBalloinMaschera................Verdi 21.Otello..............................Verdi 22.Nerone..............................Mascagni 23.Stiffelio...........................Verdi 24.SimonBoccanegra....................Verdi 25.Ernani..............................Verdi 066000002060000132000000004012000 11 2#La Boheme1 F0110030001 R [................................................]0110 9[...................................................]0110  LABOHEME  door: GIACOMOPUCCINI (1858-1924) Operainvierakten naar'LaViedeBohme'vanHenriMurger Librettisten:GiacosaenIllica Personen: 9[::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::]0110 Rodolfo.................................Tenor Schaunard...............................Bariton Marcello................................Bariton Colline.................................Bas Mimi....................................Sopraan Musette.................................Sopraan Benoit..................................Bas Alcindro................................Bas 9[...................................................]0110 Eersteopvoering:1Februari1896teBerlijn.  EERSTEAKTE  Scene: Eenvlieringkamertjemeteengrootraam,waardoormen debesneeuwdedakenvanParijskuntzien.Hetis Kerstavond. Hetschilderij"FaraoverdrinktindeRodeZee",waaraanMarcello reedslangetijdwerkt,beginthemeindelijktevervelen("Questro marrosso").Hetisdaarbijgeduchtkoudopdezolderkamer. Rodolfotenminstepakteenstoelopomereenvuurtjeindeopen haardmeetemaken.Plotselingveranderthijechtervangedach ten,hijgrijpteenlijvigmanuscriptdaargaatheteerste bedrijfvanzijndramainvlammenop.AlsColline,defilosoof, binnenkomtenzichomhetvuurtjeverheugt,verdwijntookhet tweedebedrijf.Daarkomentweeboodschappen-jongensbinnenmet etenswaren,wijnensigareneneenbundeltjehout.Zeworden gevolgddoorSchaunard,demusicus,enmeteengrootsgebaar gooithijvijf-francstukkenoverdevloer.Etenswarenflessen wijn,sigarenwordenoptafelgezet.Hoera!zijlevenweerop. Nauwelijksluistertmennaarhetverhaalvanhoehijaandit allesgekomenis.Etenwordtniettoegestaanmaarweldrinken. Hetetenwordtweggeslotenvoorkwadedagen("Edorchefate?"). DochnukomtookBenoit,dehuisheerbinnen.Hijkomtde achterstalligehuurophalen.Maarhijwordtopwijngetracteerd enweldrakomtzijntonglosenhijbeginttezwetsenoverzijn liefdesavonturen("Timiduingiovent").Ditwordtdejongeluite kras.Onderdebedreigingdatzijallesaanzijnvrouwzullen vertellen,wordthijmetgezwindespoedenzonderzijnhuurpen ningendedeuruitgewerkt.Devriendengaannuopwegnaarhet cafMomus.Menverdeelthetgeldenallons.....!Rodolfoeven wel,blijftachteromnogeenkrantenartikelteschrijven.Weldra wordthijgestoorddoorzijnmede-bewoonsterMimi,diehaarkaars bijhemwenstaantesteken.Zijiseenzwakschepseltje,zij huivertvandekouenRoldolfobiedthaareenglaswijnaan.Dat fleurthaarspoedigop.Maarnuflaptdezojuistaangestoken kaarsuitenRodolfoblaaststiekemzijneigenkaarsuit.Beiden zoekeninhetdonkernaardesleutel,dieMimiheeftlaten vallen.Bijhetzoekenrakenzijbijtoevalelkaarshanden("Che gelidamanina").Nudekaarsopnieuwaangestokenis,blijkthun belangstellingvoorelkaargroterdanvoorheen.Rodolfovertelt haardathijeendichteris,enhetjongemeisjevertelt,datmen haaraltijdMiminoemt("Si.MichiamanoMimi").Haarachternaam luidtPinson.Zijisnaaister;steedsalleenwerktzijophaar kleinekamer.Hetblijktdatzijelkaarbijdeeersteaanblik reedshebbenliefgekregen.Buitenwordtdoorhunvriendengeroe pen.Zijomhelzenelkaarengetweenvertrekkenzijnaarhet nachtfeestinCafMomus. TWEEDEAKTE  Scene: VoorhetCafMomusinhetQuartierLatin.Indekroeg ishetzodruk,datmenbuitenaantafelmoetzitten. VoorgenoemdcafinhetQuartierLatinheersteenbontgewoel vanmensen.Burgers,soldaten,alleswemelttussendekramenvan dekoopluidoor.Demarktliedentrachtenmetluidgeroephun warenaanteprijzenenkoperstelokken("Arranci,datteri! Caldiimarroni!").AllevriendenkopenopkostenvanSchaunard eenkleinigheid.MimikrijgtvanRodolfozelfseencoquette capuchon(Mimi:"Unacuffiettaapizzi").Dochterwijlnude vriendeninhetcafbijeenzitten,zietMarcellozijnoude vriendinMusetteaandearmvaneenexcentriekheerschap:Alcin dorodeMitonneaux.Musetteschijntzichnietbijsterteamuse ren.Alsnudeconsumptiewordtbesteld,brultMarcello:"Mijeen flesvergif!"enhijwentzichmoedwilligvanzijngewezen vriendinaf.Enkelestudentenvermakenzichomhetongelijke paar,datzichthansaandemaaltijdzet.HetbevaltMusette allemaalnietengooitzelfshaarbordetenopdegrond.zij probeertnogsteedsdeaandachtvanMarcellotetrekken.Inzijn jaloersheidverteltMarcelloaanMimiweiniggoedsoverMusette. Steedsbrutalerwordenzijnopmerkingen,ensteedskribbiger wordtMusette.Deoudegekwaarzijmeeis,isditweinignaarde zin.Omnuhaarvroegereminnaarvoorzichteherwinnen,zingt Musetteeenvrolijkewijsje("Ehtuche...").Zebemerktdaar nietsmeetebereiken,stuurtzijhaarbegeleidermethaarschoen naardeschoenmaker.Haarvoetdoethaarontzettendpijn!Onder tussenlegtzijhetweermetMarcelloaan.Daarklinktechterde muziekvandewacht-parade.Zevertrekkenendekelnerdieafwil rekenen,wordtverwezennaardeoudeheer,diespoedigterugzal komen.Alleslooptmeeopdemaatvandemuziek,endaarMusette eenschoenmist,wordtzijdoordevriendenopdeschouders gedragendoorMarcelloenColline. DERDEAKTE  Scene: Sneeuwenvinnigewinterkou. WezienhettolhuisvanEnfer,eenvandetollenvan Parijs.Aandegevelhangthetomgewerkteschilderij vanMarcello,hetisnu'DeHavenvanMarseille. DaarnadertMimienvraagtaandesergeantdienaarbuiten gekomenisnaardeschilderMarcello.Alsdezeverschijntroept zijzijntussenkomstin;hetmoetuitzijntussenhaarenRodolfo enMarcellomoethaardaarbijhelpen("Rodolfo...Rodolfom'amae mifugge").DochdaarRodolfojuistnunadert,stuurtdeschilder haarweg.Enwatdoetzij?Zeverbergtzichdaardichtbijenuit hetonderhoudtussendebeidevriendenverneemtzij,datRodolfo haarbeschuldigtvanvlinderachtigheid;ergernoglijkthemde gevaarlijkehoest,diehijbijhaarheeftopgemerkt.Helaas,zij zalnietmeertelevenhebben.OpditmomentbemerktRodolfohaar inhaarschuilplaats;zijheeftallesvernomen.Zijrakenineen drukgesprekgewikkeld(Mimi:"Dondelietauscaltuogrido"). Marcello,dieinhetcafMusette'svrolijkgelachhoort,ijlt woedendenjaloersnaarbinnen.EvenschijnendehartenvanMimi enhaarminnaarelkaarweergevondentehebbenennauwelijks bekommerthetpaarzichomdeliefdestwistdietussendebeide anderen,nuuithetcafkomendisontbrand.HoewelMimahaar minnaarwilverlaten,schriktdeeenzaamheidtijdensdekoude winterhenbeideaf.Zijzullenhunafscheiduitstellentothet heerlijkevoorjaar.  VIERDEAKTE  Scene: Dezelfdezolderkameralsindeeersteakte. MarcelloenRodolfoveinzentewerken. MarcelloenRodolfozittenweerbijeenophunvlieringkamer;zij doenofzijwerken,maarhunhoofdenhunhartzijnbijhun meisjes,MimienMusette.RodolfostreeltzachtMimi'scapuchon, Marcelloeenlint,dateensaanMusettetoebehoorde.Dochdaar verschijnenSchaunardenColline.Hetisslechtsbroodenbokking hetgeenzijmeebrengen,maarnietteminwordtonderallerlei grappenenvrolijkheidgenoten.Eenfleswaterineenhoedmoet degekoeldechampagneverbeelden.Demaaltijdwordtbeslotenmet eenrondedans(fandango),zelfseenduelopdepookenkolenschop komteraantepas.OpeensstormtMusettebinnen,maarniet vrolijkalsvroeger:"Mimi"zegtzij,"Volgtmeopdevoet,maar uitgeputendodelijkziek."Daariszijreeds.Geheelontstelt brengtRodolfohaarnaarbedenzijsluimertin.Haarvriendin ontdoetzichvanhaaroorhangersomzeteverpandenenvoorhet geldeenmoftekopen.ZijvertrektdaartoemetMarcello. Colline,naeenkortesamenspraakmetzijnmantelgehoudente hebben("Vecchiazimarra,senti"),brengtdezewegomdaarvoor medicijnentekunnenkopen.RodolfoenMimiblijvenalleen achter.Zijbekenthemnuslaapvoorgewendtehebbenomde anderentotheengaantebewegen.Inhetgesprek.voortdurenddoor Mimi'shoestbuienonderbroken,wordendeherinneringennogeens opgehaald:hunkennismaking,huneerstekusenz.Musetteen Marcellokerenterug,deeerstemetdebeloofdemof,geschenken vanRodolfo,enMimidruktdieaanhethart,datweldrazal ophoudentekloppen.TenslotteverschijnenSchaunardenColline. Musetteknieltneerenbidt;dochdedoodsstrijdtreedtin.Men heefteenartsbesteld,waarblijfthij.......?Methaarhanden indievanRodolfosluimertzijin,maarnuvooreeuwig.Meteen schreeuwvaltRodolfoophetbedneer:"Mimiliefste!"roepthij uit.....Allenblijveninstommewanhooptoezien. -0-0-0- 066000002050000132000000004010000 11 2#1 F0110030001 R [................................................]0110 9[...................................................]0110 LAFAVORITA  door: GeatanoDonizetti (1787-1848) Eenoperain4aktenen5tonelen. HetverhaalspeeltzichafinSpanjeinde14deeeuw. WezieneenarcadeinhetkloostervanSintJohannesvan Compostella.Demonnikenschrijdenonderdearcadedoor.Achter henkomenBaldassarreenFernandogelopen. EERSTEBEDRIJF: 1steTONEEL: Deoperabeginteneindigtinhetklooster vanSintJohannesvanCompostella.Deactievandeeerstescene vindtplaatsbijeenkapel,waardereliquienvandeapostel wordenbewaardterbedevaartenaanbidding.Demonnikenschrijden voortineenplechtigeprocessieopwegnaardekapelomtegaan zingen("Bellalba,foriera").Baldassare(Balthasar),deVader Superieur,blijftachterommetFernandotespreken,dieachter geblevenis,eningepeinsverzonkenis. Fernandobiechtop,dathijzichnietlangergeroepenvoeltom zijngeloftenafteleggen.Hijishopeloosverliefdgewordenop eenvrouw,diehijeensgezienheefttoenzezattebiddeninde kapel.Hijvergelijkthaarschoonheidmetdievaneenengel("Una vergine,un'angeldiDio").Toenzedekerkverlietheefthij haarwijwateraangebodenomeenkruistekentemaken.Hierbij raaktenhunhandenelkaarenhijrealiseerdezich,datzijnlot veranderdwas.Baldassarreisgeschokt("Efiaver?Sondestoo vaneggio?"),omdathijgehooptengedachthad,datFernandohem eenszouopvolgenalshoofdvandeorde.Verdermaakthij Fernandoduidelijk,dathijverliefdisgewordenopeenvrouw, waarhijhelemaalnietsvanweet.Hijlegtuit,datFernandoin eenkloosterdekansheeftominallerustdegeheimenvande liefdeteontwarren.Indestormenvandewereldseliefdeen passieishetaltijdwoelig("Laperfidia,iltradimento"). HijgeeftFernandoechtertoestemminghetkloosterteverlatenen zegenthemenbidt,datGodinzijntoorndezeonstuimigeliefde nietzalvervloeken("Freneticoinsano").Volledigindewar tussendehemelseliefdeendeaardseliefdevooreenvrouw, staatFernandodaarenbidt,dathetlothemzijngeliefdezal doenvinden.FernandogaatheenenBaldassarreblijftzichtbaar ontstemdachter. 2deTONEEL: OpeenfijnplekjeaandekustvanheteilandLeon. DamesvanhetCastilliaansehofdansenenzingentussende bomenenbloemen,slavenbeschuttenhenvoordestralenvande hetezomerzon. Inez,degezelschapsdamevanLeonoradeGuzman,zingtmethet koorvandehofdames("Beiraggilucenti,bell'aurebeate!").Allen wachtenopdeaankomstvaneenschip,datFernandobijzijn geliefdezalbrengen("Silenzio,silenzio").Eindelijkontmoeten detweeelkaar,enalshetverhaalverdergaat,krijgenweinde gaten,datditnietdeeersteontmoetingis.Gloedvolverklaren zijelkaareeuwigetrouw("Ahmiabene!Ahmiobene!"),maar Leonoraweigerthaarwareidentiteitprijstegeven,totstomme verwonderingvanFernando.zijvraagtFernandowegtegaanen haartevergeten.Hijmagnieteensnaarderedenvragen("Fia vero?Lasciarti!").(Alsditabsurdmogeklinken:bedenkwel,dat ditzichafspeeltinde14deeeuwinSpanje,enmenmoetde hoffelijkeliefdemaaraannemen). LonortoontFernandoeenbrief.Zijvertelt,datiederedagdat zijelkaarontmoetten,zijhemdezebriefwildegeven,maarhaar liefdevoorhem,weerhieldhaarervan.Hunsamenzijnwortonder brokendoorInez,dievertelt,datdekoningdeaanwezigheidvan Lonoropprijszoustellen.Zijoverhandigtdebriefaan Fernandoenvertrektonmiddellijk. AlleengelatengelooftFernando,dathijderedenvoorLonor's vreemdegedragwelweet("Iononmertrava").Natuurlijkiszijvan edeleafkomstenishelemaalniets,zonderenigewereldlijke bezittingen.Hijleestdebrief,diehemmededeelt,dathij aangesteldisalskapiteinvanhetkoninklijkeleger("GranDio! Chedegno").Ditziethijalseenteken,datLonorwildathij zichbewijstenhaarzodehandkanvragen,alseengelijke.De sceneeindigt,alsFernandovertrektomzijnfortuintegaan zoeken. TWEEDEBEDRIJF  IneenvertrekinhetpaleisvanAlcazar. Vanuitdekamerheeftmeneenprachtiguitzichtoverdemoorse tuinen("Giardinid'Alcazar").AlphonseXIiskoningvanSicili. Hijspreektzijnlofuitoverdemoedenhetleiderschapvan FernandoindeslagbijTarifa("SeldelMoroccoilre").Daar heefthijeenvolkomenoverwinningbehaaldopdegezamenlijke legersvandekoningenvanMarokkoenGrenada.DonGaspard,een edeleaanhethof,informeertdekoning,dateenbelangrijk documentontvangenisvandePaus,waaringezinsspeeldwordtop zijnillegaleliefdevoorLonordeGuzman.Dekoningisvanplan methaartetrouwenenvanzijneigenvrouwtescheiden.Maarhet hofistegeneendergelijkeontwikkelingenheeftdepaus ingelichtoverdeplannenvanhunkoning.Wanneerhijalleenis, mijmertdekoningoverzijndwazeverliefdheidopzijnmooie maitresse.("Made'malvagiinvan") Leonorakomtbinnen.Aanvankelijkzijnbeidenverheugdoverde overwinningvanFernando.HiernabeschuldigtLonordekoning ervan,dathijhaarheeftverleidenontvoerduithetkasteelvan haarvader("Quandolesogliepaternevarcai").Hijheefthaar misbruikt,omdathijhaaralsmaitresseheeftgenomenennietmet haarisgetrouwd.Dekoningprobeerthiergrapjesovertemaken. Indezeregels(waarindoordecensuurisgekort)belooft Alphonse,dathijaanalhaarverzoekenzalvoldoenendathij zalgaanscheidenenmethaarzaltrouwen.("Leonora,Leonora,mio amore!") Leonoraisgeschokt.Zijisverdeeldtussendeliefdevoor Fernando,socialeeerbaarheidendeleervandeHeiligeKerk. MaarAlponsebezweerthaar,laktehebbenaandeautoriteitvan deKerkenhoudtvol,dathijhaarkoninginzalmaken.Hij beveelthaaromalleverdriettevergetenentegenietenvanhet ballet,dathijterharereerzalgeven. GedurendehetballetkomtDonGaspardbinnenenonderbreekthet dansen("Tuafedeintera").Hijheeftbewijzen,datLeonorade koningheeftbedrogen.Zijheefteenanderegeliefde,maar Leonoraweigertdenaamvanhaarminnaartenoemen.Temiddenvan dezeverwarringkomtBaldassarrebinnenvergezelddooreenmon nik.Hijheefteenbriefbijzichmethetpauselijkezegel.Hij zegtgekomentezijnomdekoningtewaarschuwen,datdeHemel verbolgenisoverdeimmoreledwalingenvandekoning("Redi Castiglia,Alfonso!").Alphonsemerkthiersnedigop,dathijde trouwdieeengelovigeaandekerkmoetschenkenerkent,maardat hetvoorBaldassarrebeterzouzijn,alshijzichzourealiseren, dathijrespectentrouwaandekoningverschuldigdis("Esacro ilmiovolere").Hijgeefttoe,dathijmetLeonorawiltrouwen. Indezewereldishijechterzijneigenrechterenzaldoenzoals hemgoeddunkt.Baldassarrewaarschuwtdekoningenbeveelthet hofomLeonoratemijdenenindenaamvanGodendePaus vervloekthijdeoverspeligen,diehetrisicolopeninde kerkelijkebangedaanteworden("Ociel,ociel...Ah,paventail furor"). Inverwarringverdwijnthethof. DERDEBEDRIJF  EengrotezaalinhetpaleisvanAlcazar Fernandoisalleen("Aleisonpressoaffine")Hijisterugge keerdalseenheld.ZijnhelemaalvervuldvanLeonora,diehij nognietkentalsdemaitressevandekoning.Hijkrijgt gezelschapvanAlphonseenDonGaspard.Dekoningmaaktzich zorgenoverdegeschiedenisdieweinhettweedebedrijfgezien hebben,maaralshijFernandoziet,doethijhemeenbelofteover eenbeloningvanwegezijnmoediggedrag.Fernandoverklaartzijn liefdevoor'eennobeledame'envraagtvrijmoedigomhaarhand. NukomtLeonorabinnen,endekoningbegrijptineens,datzijhet is,waaropFernandozoverliefdis.Hijstemttoeinhet huwelijk,maarneemtLeonoraeventerzijdeomhaartewaarschu wen,dathijwraakzalnemenvanwegehaarontrouw. AlleengelatenpiekertLeonoraoverhaarlot("Fiadunquevero?- Ciel").TeneinderaadroeptzijInezensmeekthaarFernandote zoekenenhemtevertellenwieenwatzijisenhemom vergiffenistesmeken.Allenalshijhaarwilbegrijpeniser kansopeengelukkigetoekomst.Leonoraverlaathettoneelnet voordatDonGaspardbinnenkomt,diebijkoninklijkdecreetInez arresteert. Devoorbereidingenvoorhethuwelijkbeginnennu.Dekoningkeert terugmetFernando,diehijbenoemdtotMarkiesvanMontral.Het hofisbeledigd(koor:"Digianellacapella").Leonorakomt binnenenwordtdoorFernandoweggeleidvoordetrouwplechtig heid.Eenpaarvandehovelingenblijvenwalgenvanditalles ("Quelmarchdebassesse").Hoekanhet:Demaitressevande koninggaattrouwenmeteenvent,diehetenemomentnietsis,en evenlaterMarkies!?!Nogevenhijhijwordtprins! Deplechtigheidisvoorbij.Allenkerenterugnaarhethof,zowel geschoktalsmisnoegd.DieverdraaideFernandosnaptnogsteeds nietwaaromhijzokilbejegendwordt.Uiteindelijkisde'edele wetvaneer'heiligvoorhem.Beledigingenmaken,dathijeen duelvraagt,zodathijzijneerkanverdedigen.Baldassarrekomt openverteltaanFernandodewerkelijkeidentiteitvanzijn vrouw.Hijsmeekthemhetpaleisonmiddellijkteverlatenvoor zijneigenveiligheid.Maardekoningkomtbinnenvergezelddoor Leonora.Fernandostaptnaarvoren:"MijnHeer,ikbenallesaan Uverschuldigd.Mijngeluk,mijnleven,mijntitel,mijnpracht enpraal.MaarUheeftmeteveelbetaald,endatallestenkoste vanmijneer".("Sire,iotideggio") Eendramatischesceneishetgevolg,waarbijFernandoafstand doetvanzijntitels,("Serba,ah!Serbaitiotesori")zijn zwaardtrektenditdoormiddenbreektendestukkenvoorAlphonse gooit.Onderwijlvervloekthijdebeledigingvanzijnzogenaamde huwelijkmetLeonoradeGuzman.Hijverzoektdehovelingenom respect.Zijantwoordendoorvoorhemtebuigen.Opdiemanier kunnenFernandoenBaldassarreveiligvertrekken. VIERDEBEDRIJF VoordekapelvanSintJohannes. Fernandostaatophetpuntomzijngelofteafteleggenals monnikinhetkloostervanSintJohannesvanCampostella.(De italiaanseversieverdraaiddeceremonieindebegrafenisvande koningin,diezoalsmenzichherinnert,doorJanettiveranderd werdinFernando'szuster,demonnikenwerdenveranderdin pelgrimsenrouwenden). Descenetoontmonnikenliggendvooreenstenenkruis,terwijl anderenhuneigengrafdelvenenmediterenoverdedood ("Compagni,andiam,andiam").BaldassarrebenaderdFernandoen prepareerthemvoordegeloftevanzijnzijnroeping("Figlio diletto,ascolta").Dangaathijwegomaandachtteschenkenaan eennieuwenoviet.Aanheteindvanhetverhaalwordtons verteld,datditLeonorais,verkleedalsmonnik.Hetismogelijk datBaldassarre(dievernoemdisnaareenvandeDriekoningen) metzijnwijsheideninzichteenontmoetingtussendetwee geliefdenplaatslaatvinden,omzodooreenverzoeninghet uiteindelijkgelukvanhunzielentebewerkstelligen. AlleengelatenpiekertFernandooverzijnlot,hoedeengelvan zijnliefdeplotselingineenvreemdedroomgevangenwerd ("FavoritadelRe!")en("Spirtogentil").Hijdachthaargevon dentehebben,maardewerkelijkheidverdraaidezijnhoopineen leugen.BaldassarrekeertterugomFernandonaardekapelte brengenomzichtekledenalseenvastlidvandekloosterge meenschap.OndertussenkomtLeonoraopinhaarvermommingen zoektFernando,omhemvergiffenistevra gen("Fernando,Fernando").Haargezondheidisgebrokenenzeweet datzestervendeis.Maarhaarlaatstewensisomabsolutiete krijgenvanhem,diezezodiepheeftgekrenkt.Zehoortdathij degelofteaflegt:"Heer,hiermedestelikmijzelfinUwdienst. Kom,zodatUwgenademijnhartzalverlichten".Leonoravaltin zwijmaandevoetvanhetstenenkruis.Fernandoverlaatde kapel,hijisduidelijkverward,enziet-zoalshijdenkt-een vanzijnmedebroedersinmoeilijkheden. "Verwensmeniet",zijnLeonora'seerstewoorden,alshijver schriktterugdeinst("NonmaledirLeonora").Hijstaaterop,dat zijhetkloosteronmiddellijkverlaat,omdatzijgewijdegrond bezoedeld("Ahva,t'invola!Equestaterra").Maaruiteindelijk zwichthij,alsLeonorahemsmeektomhemvoortegaanineen gebedomgenade.Ditisnugebondentedoenalskloosterling. Zevertelthem,datzijdewereldheeftoverwonnenenalleenmaar wenstebevrijdtewordenvanzijnwoedeenverwensingen("D'ambo sulcapounsoloerrorricade").DiepbewogenbidtFernandovoor Leonoraengeefthaartenslottedeabsolutie.Nogmaalsverlangt hijomhetreligieuzelevenvaarweltezeggen,enzijnfortuinte zoekenineenanderland("Iot'amo!").MaarnuishetLeonora, deboetelingeenvergevenzondares,diedeonvolwassenentrotse monnikinwijdtindedieperebedoelingvandeliefde.Zebidtdat Godhemwerkelijkmagverlichten.Weethijdanniet,dathet alleendeGoddelijkeGenadeis,diehemterughoudtvanzijn waanidee,diehemzijnzondervergeeft?Hijmoetlerenzijnlot teaccepteren,netzoalszijhaareigenlotheeftgeaccepteerd. Reddinggeschiedtdoorhetgeheimvandedood,enalleenhetgraf zalheneensherenigen. LeonorasterftindearmenvanFernando.Hijschreeuwtomhulp. Baldassarreenzijnmonnikenkomenop.Hijdraagtzijnbroeders optebiddenvoordedode'noviet'."Bidmorgenvoormij",voegt Fernandoeraantoe. DeoperaeindigtmethetgebeddatLeonora'szielherenigdzal wordenmethaarSchepper. 06602020202800 1 2# F0110030 9[...................................................]011 LAFILLEDUREGEMENT Componist:GeatanoDonizetti (1797-1848) EERSTEAKTE: HetspeeltzichafinTirol,alsdestrijdkrachten vanNapoleondaarzijn.Deoorlogheeftde markiezinvanBerkenfield,dieopwegisnaarhuis,gedwongente stoppenbuiteneendorpjeaandevoetvandebergen.Dorpelingen diedeopmarsvandeFransenopafstandvolgen,verklaren,datde Fransenteruggedrevenzijn. Eenfransesergeant(Sulpice)verschijntopeens,totgrote ontsteltenisvandemarkiezin,diewegrent,omzichteverstoppen ineennabijgelegenhutje. SulpicewordtgevolgddoordemarketensterMarie,diedoorhet regimentalseendochterisgeadopteerd.Sulpiceondervraagthaar overgeruchten,diehijheeftgehoord:Zijisgezienmeteen jongeman.Marieantwoord,datdatcorrectis.Dezejongeman heefthaarhetlevengered. DesoldatenhebbeneenTirolergevonden,dierondhetkamp sloopenalszijhemopbrengenmaaktMariehembekendalshaar redder.HijheetTonio.Hijwordtverwelkomddoordesoldaten, nietinhetminstdoorzijnsteunaandeFransen.Toniozietkans eentijdjealleentezijnmetMarie,enhetspanbekenthun liefdevoorelkaar. DemarkiezinkomtuithaarschuilplaatsenverzoektSulpice omeenveiligeescorteopwegnaarhuis.InhungespreklegtSul- piceverbandtussendenaamvandemarkiezinendenaamvande kapiteinvanhetregiment:KapiteinRobert.Ditwasalenkele jarenterug.Demarkiezinbewertdatdekapiteineenverhouding hadmethaarzuster.Hundochter,begrijptSulpicenu,isMarie. SulpicemaaktvandegelegenheidgebruikomMarieaanhaar "tante"voortestellen.Toniomengtzichernuookinhet gesprekenbepraathetregiment(deweesvadervanMarie)om toestemmingmethaartetrouwen. Demarkiezinechter,isvastbeslotenomMariewegtehalenvan hetregiment,enhaarmeetenemennaarhaarfamilie. TWEEDEAKTE: Demarkiezinheefteenhuwelijkspartner gearrangeerdvoorMarie:dehertogCrackenthorp. ZeontbiedSulpicenaarhaarhuis,enverzoekthemMarieaante moedigen.WanthoewelMarieineenhuwelijkheefttoegestemd,is zijverrevanenthousiast. DemarkiezinheeftveelmoeitegedaanomMariebeteremanieren bijtebrengenenhetleveninhetregimenttevergeten.Maarals MarieSulpiceziet,ishetoverduidelijk,datzenogsteeds verliefdisopTonioenweerterugverlangtnaarhaarvroegere leven. TotMarie'sgrotevreugdekomenhaarvroegerekamaradennaar voren.OnderhenTonio,dienuisgepromoveedtotofficier.Hij gaatnaardemarkiezinenvertelthaar,dathijvanMariehoudt. Maardemarkiezinvertelthemhaarplannenenstuurthemweg. WanneerzealleengelatenwordtmetSulpice.bekentdemarkiezin, datMarieeigenlijkhaardochteris.Hethuwelijkdatzeheeft geregeld,moetdevervelendesituatietussenmoederendochter eenbeetjeopklaren,denktze. Hethuwelijkscontractzalnogdezedatwordengetekend,ende moedervandehertog:HertoginvanCrackenthorpkomtmethaar gevolgaan,voorhethuwelijksfeest.IntussenheeftMarieook vernomendatdemarkiezinhaarmoederis.Zijkomttelaatvoor dehuwelijksplechtigheidenmetijzerenwilzetzezichertoeom hetcontracttetekenen.MaarplotselingkomtToniomethet regimentbinnenomeenhalttoeteroepenaandeplechtigheid. HijverteltiedereenvanMariesvroegerelevenalsmarketenster. Degastenvindenhetallemaalergromantischendemarkiezin wordtbewogenhetmeisjehaareigenkeuzetelatenmaken.Haar keuzeisnatuurlijkTonio. Dehertoginvertrektboosenalleanderenvierenfeest! EINDE  066000002060000132000000004012000 11 2#La Forza del Destino1 F0110030001 R [................................................]0110 9[...................................................]0110  LAFORZADELDESTINO  Eenoperainvierbedrijven(zeventonelen) door: GIUSEPPEVERDI (1813-1901) Librettodoor:FrancescoMariaPiave Medespelenden: ILMARCHESEDICALATRAVA,demarkiesvanCalatrava DONNALEONORA,zijndochter DONCARLODIVARGAS,zijnzoon DONALVARO,minnaarvanLeonora PREZIOSILLA,eenjongezigeunerin PADREGUARDIANO,abtvanhetfranciscanerklooster FRAMELITONE,eenfranciscanermonnik CURRA,hetkamermeisjevanLeonora MASTROTRABUCO,eenmuilezeldrijver UNALCADE,eenburgemeester UNCHIRURGO,eenchirurgijn verder: Muilezeldrijvers,SpaanseenItaliaanseboeren. SpaanseenItaliaansesoldatenenrecruten, Marketensters,bedelaars, Pelgrims,Franciscanermonniken, Ordonnansen,gewoonvolk, enz. INHOUD: Hetverhaalspeeltzichafinhetmiddenvande18deeeuwin Spanje,entijdensdeOostenrijksesuccessieoorloginItali. LeonoradiVargas,dedochtervandeMarkiesvanCalatravabemint Alvaro,eenmestiesuitPeru.Haarvaderishetechternieteens metdezeverhoudingenverbiedthaarAlvarenogmaalsteontmoe ten,wanthijzietnietsineenhuwelijkmeteenhalfbloed.De tweegeliefdenhebbendaarombesloten,samentevluchten. EERSTEAKTE  -***-OUVERTURE-***- -Menziet:  Eenmetwandkledenaangekleedvertrek,volmetfamilie- portrettenenwapenschilden,allesinde18deeeuwsestijl, maaralleseenbeetjehaveloos.Heldermaanlichtkomtdoor openstaanderamenaandeachterzijdebinnen.Eenanderraam isgeslotenenbevindzichlinkshiervan.Tussendetwee ramenstaateengrotekast.Dekamerheeftvierdeuren.Aan deachterzijderechtsisdehoofddeur,deandere,indezelf demuurleidtnaarCurra'skamer.Dedeurenindelinkermuur leidennaardevertrekkenvanDonnaLeonoraendievanhaar vader,deMarkiesvanCalatrava.Aandelinkerzijdestaat eenkleinetafelmetdaaropeengitaar,eenvaasbloemenen tweezilverenkandelaars.Dekaarsenbranden,enzijnde enigeverlichtingindekamer.Erstaateenleunstoelbijde tafeleneenklokeneenportretvandemarkies,verder verschillendestukkenmeubilair.Dekamerheefteenbalkon, hetgeentezienisdoordeopenstaanderamen. -0-0-0- Leonoraenhaarvaderwensenelkaarwelterusten("Buenanotte, miafiglia").Vadersluitderamen,entreuzeltwatrond,tothij eindelijkvertrekt,totgroteopluchtingvanLeonora,daardie zittewachtenophaarminnaar.Samenmethaarkamermeisjewacht zijenpratenoverdetoekomst.Zijisvoltwijfelsenbrengtdat naarvoreninhaararia"Patria,familia,padre.....Mepellegrina edorfana". DankomthaarminnaarAlvarobinnen,volongeduldomtevertrek ken,maarLeonorasmeekthemnogeendagtewachten.("Dimano sipartira").Maaralshijzegt,datzenietmeervanhemhoudt, geeftzeuiteindelijktoe. HunvluchtwordtechterverijdelddoordekomstvandeMarkies, gewapendmetzwaard,vergezelddoortweedienaren.Alvaroheeft zijnpistoolgetrokkenenrichtdatopdetweedienaren,diezich schielijkterugtrekken.Ervolgteenwoordewisselingmetde markies-LeonoraenAlvaro,waarbijheftigeverwijtenenbe schuldigingenoverenweervliegen. Alvaroneemtalleschuldopzich,maardegraafisinzijneer aangetastenwilAlvarododen.HieropgooitAlvarozijnpistool opdegrond,enstaatongewapendtegenoverdemarkies.Doorde valechter,gaathetpistoolafendemarkieswordtdodelijk getroffen. Debediendenbrengendedodelijkgewondemarkiesweg,enAlvaro leidtLeonorametzichmeenaarhetbalkon. TWEEDEAKTE  1steTONEEL: Menziet: DegrotewoonkeukenvaneenherberginhetdorpjeHornachue los.Aandelinksachterisdedeurnaardestraat,aande achterzijdeeenraam,eneenkastmetlevensmiddelen.Aande voorzijdelinksbrandteenhaardvuur,enietsdaarachter gaateentrapnaardeslaapkamers.Eengrotetafelisgedekt voorhetavondmaal,endewaardendewaardinzijndruk doendehetavondetentebereiden.Deburgemeester,eenstu dentenenigemuilezeldrijvers,waaronderMeesterTrabuco zittenverspreidinhetvertrek.Drieparendanseneen Seguidilla.Opeenanderetafelstaatwijn,glazeneneen fleseaudevie. -0-0-0- LeonoraenAlvaro,zijntijdenshunvluchtvanelkaargescheiden. AlsmanverkleedvluchtzijvoorhaarbroerCarlos,diededood vanzijnvaderwilwreken.Hijheefthaartotindeherberg gevolgd,waardezigeunerinPreziosilladeaanwezigemannen opruitomnaarItalitegaan,omtegendeDuitsers (=Oostenrijkers)tevechten.Zijdoetaanwaarzeggen,envoorspelt vooralleneenroemrijkeloopbaanindeoorlog. Boerenenmuilezeldrijverszingen:"Hol,hol,hol",engenie tenvanhetgoededatdeherberghentebiedenheeft. DankomtPreziosillabinnendansen.Zeispopulairbijdemannen, enzebegintmeteendemannentebepratenomnaardeoorlogte gaan.(metburgemeester,studentenkoordieantwoorde:"Al suondeltamburo"). Dankomteentroeppelgrimszingendlangs.Engaanmeezingen. Leonora(verkleedalsman)komtookvoorzichtigbinnenenis bedroefddatniemandhaarkanhelpen.Alsdepelgrimsverder gaan,verdwijntLeonoraweernaarhaarkamer.Iedereengaatweer zittenendewijnwordtrondgedeeld. MenvraagtTrabucowiedepersoonis,diemethemismeegekomen, enofheteenmanofeenvrouwis,enookCurraisverkleed,en isgezien.MaarTrabucogeeftgeenantwoordopdezevragen.De studentlaatwetenwiehijis("Lvuolsaper?Eccol'istoria mia").Hieruitblijktdatdestudentniemandandersisdan Carlos,debroervanLeonora,dehetverhaalgeeftvandemoord opzijnvader.HijgeeftzichnuuitvoordestudentPereda,die bijnazijnstudievoordokterafgemaaktheeft. Hiernagaatiedereenvrolijknaarbed. 2deTONEEL: Menziet: Eenvlak,kaalstukopeenberghelling. Aanderechterzijdeeenrotspunt.Aandeachterzijdede voorgevelvandekerkvandeMadonnavandeEngelen.De kerkdeurisgesloten,maarlichtjesschijnendoorderamen bovendedeur.BergenenhetdorpjeHornachueloszietmenop deachtergrond.Aandelinkerkantisdeingangvanhet klooster.Eenbellekoordhangtnaastdedeur,waarineen roosterisaangebracht.Ietsnaarrechtsstaateenkruisop eenviertredenhogeverhoging. ~~~~~~~ Leonorakomtop,meteenmannenjasaan,eenbreedgerandehoed,en rijlaarzen. ~~~~~~~ Moeenterneergeslagenkomtzebijhetkloosteraan("Songiunta !Grazie,oDio"),endanktgoddatzijeindelijkbijhaar laatstetoevluchtsoordisaangekomen Hetgeluidvaneenorgelwordtgehoord,enhetgezangvan monniken("Venite,aderemuseproceda"). Leonorabeltaanbijhetkloosterendedeurwordtopengedaan doorFraterMelitone,maardiewilhaarzomaarnietbinnenlaten. Deabtwordtgehaald,enaanhemverteldLeonorahaargeheim,ze iseenvrouwenisdoorpastoorCletohierheengezonden.Alsde abtzegtdathijhaarzalhelpen,knieltzijdankbaarvoorhem neerenkusthetkruis("Piutranquillal'almasento").Zij vertelthemdatzijnugeheelteruggetrokkenwilgaanleven. Zevraagthemofzeindekerkermagwoneninderotsenbijhet klooster,waarooiteenanderevrouwheeftgewoond.Deabtstelt voordatzeineenvrouwenkloostergaat,dochdatwilzeniet.Na hetheleverhaalverteldtehebben,begintdeabttetwijfelen. Nudeabtweetdathaarbeminde,perongelukhaarvaderheeft gedood,endathaarbroeropwraakuitis,opzowelhaarbeminde alszijzelf,staatdeabttoedatzeindekerkergaatwonen.Zij moetwelbegrijpen,datalleenzijtweenhetgeheimmogen kennen,endatalszeeenmaalindekerkerzit,zijernietmeer uitkan.BlijstemtLeonorain,metdegedachteeindelijkrustte vinden. NukomtMelitoneaanenvraagtdeabtallefranciscanente roepenomtebiddenvoorhethoogaltaar("Tuttiifratellicon ardenticeri").MelitonevertrektweerenLeonoragaatmetdeabt meeenverdwijneninhetportiershokje  Dedeurvandekerkgaatopen.Hethoogaltaarisverlicht. Demonnikenkomenindubbelerijbinnen,metbrandende kaarsen.DeabtenLeonora,dienueenmonikspijdraagt, komenookbinnen.Leonoraknieltvoordeabt. Deabtvertelt,datdezearmezielbijhemisgekomenvoorhulp daarhijwilboetenvoorzijnzondenenhiertussendebergen boetewildoen.Hijdraagtallemonnikenop,omdezezondaarniet testoren.Allenstemmentoe.Deabt,Melitoneendeandere monnikenkomenovereendathijdiezijnwoordbreekt,doorachter hetgeheimofdenaamvandezemantekomen,vooreeuwig vervloektzalzijn("Achiildivietofrangerosasse"). Leonorakustdehandvandeabtendezezegenthaar.Dangaat Leonoraalleennaarhaarplaatsvanafzondering. DERDEAKTE 1steTONEEL: DezescenespeeltzichafineenbosnabijVelletriin Itali.Stemmenhorenwevanuitdeverte.DonAlvaro,in hetuniformvaneenkapiteinvanhetleger,komtlangzaam naderbij. Hetblijktdatdestemmenvanmannenzijn,dieaanhetkaarten zijn.Alvaroisbedroefdenheeftweinigzinomverderteleven zonderLeonora("Lavitauninfernoall'infelice"). DanklinktdestemvanCarloomhulp,daarereenonverhoedse aanvalplaatsvindt.Alvaroschietwegomteassisteren.Nade overvallersverdreventehebbenkomthijterugmetCarlo.Carlo isnietgewond,endankbaardatAlvarohemhetlevenheeftgered. Danklinkenkretenvooreengroteaanval,enCarloenAlvarogaan samenwegnaardestrijd. 2deTONEEL: Menziet: Hetkantoorvaneenspaanseofficiernabijhetslagveldin Itali.Aandeachterzijdevanhetvertrekzijntweedeuren, waarvandelinksenaardeslaapkamerleidt.Deanderenaar buiten.Hetisochtend.Degeluidenvandestrijdkunnenin devertewordengehoord.Eenlegerartseneenpaarhulpen komenbinnenenrennennaarhetraamomnaarbuiente kijken. Demannenhebbenhetoverdefellestrijdenmenhoortkreten:"A SpagnaGloria!"(LeveSpanje)enookanderen,dieroepen:"Viva Italia". ZwaargewondwordtAlvarobinnengebracht,enbehandelddoorde dokter,dieereenzwaarhoofdinheeft.Deopgelopen verwondingenzijnernstig. Alvarodenktdathijgaatsterven.Carloverzekerdhem,datde eervaneenCalatravaophetspelstaat,endathijhemerdoor zalslepen.bijhethorenvandienaamschriktAlvaro. HijlaatCarloeensleuteltjevaneenkettingomzijnhalshalen, enhijlaathemzweren,datnazijnoverlijden,Carlodatgene dathijinhetkistjevind,zalverbranden. DedokterenzijnassistentenvertrekkenenlatenCarlomet Alvaroachter.Alvaroneemtafscheid,enCarlobetreurthet heengaanvanzijngeliefdevriend("Morir!tremendacosa!"). Carloisintweestrijd:hetkistjenureedsopenenofniet?De nieuwsgierigheidwint,enhijopenthetkistje.Totzijnschrik vindthijhetportretvanLeonora. DedokterkomtterugenverteltCarlo,dathetlevensgevaarvoor Alvarogewekenis.DolblijisCarlo,datAlvarozalleven,nukan hijtochzijnvaderwrekenopAlvaro("Esalvo,Esalvo!Oh giosa!"). 3deTONEEL: ScenespeeltzichafineenmilitairkampnabijVelletri. Hettoneelisverlatenenhetisnacht.Eenpatrouille nadertvoorzichtig. "Compagni,sostiano":Zevindeneenleegkampvreemdengaan daarommaarweerverder. DonAlvarokomtopenisnogsteedsniettevredenmetzijnlot. DankomtookDonCarloeninformeertnaardegezondheidvan Alvaro.Alsdiehemverteldgezondtezijn,daagtCarlohemuit vooreenduel.VolgensAlvaroishijonschuldigaandedoodvan Carlosvader("lanottefatal").Alvarohoortnuook,datCarlo achterLeonoragejaagdheeft,endatLeonoradusnogleeft,want zeishemontsnapt.Carlozegtnogmaals,dathijLeonorazal dodenalshijhaarvindenkan.NudatAlvaroweetdatLeonora leeft,wilhijverderlevenenisbereidteduelleren.Naeen verderefellewoordewisselingtrekkenbeidemannenhunzwaarden beginnenhetgevecht.Maareenpatrouillekomttussenbeideen neemtCarlomee.  Alvarogaatookheen.Dereveillewordtgeblazen.Spaanseen Italiaansesoldaten,jongens,kamp-volgers,zoweljongens alsmeisjes(Preziosillaiserookbij)komenop. Inallevrolijkheiddieontstaat,roeptPreziosillaiedereenop omnaardewaarzegstertekomen("Veniteall'indovina").Zowelde spaansealsdeitaliaansesoldatenwordengeprezenenzullende overwinningbehalen.DankomtTrabucometzijnhandelswaren,maar hijverkooptniets,enkooptoorlogsbuitvandesoldaten. Ookbedelaarskomenop,bedelendometen("Pane,pan,percarita, pane"),eneengroepkrijgsgevangen.Allesoldatenwillennuwel naarhuis,maarPreziosillaprobeertiedereentebepratenomdoor tegaan.Enalismendeoorlogzat,Preziosillaweetiedereenop tevrolijken,metzangendans.Desoldatenkrijgenweermoed. PaterMelitone,diebinnengekomenwas,enopgenomenindedansen demenigte,beginttegenaldatdansenenfeestmakenteageren: "Toh,toh,Poffareilmondo".AldatofferenaanVenusenBachus zinthemnietenbedelaarsensoldateneniedereenkrijgtervan langs,maardesoldatenzeggenhemmaaroptekrassen.Voordenu bozemenigtedepaterkwaadkanberokkenen,komtPreziosilla tussenbeideenweetdehelemassaophaarhandtekrijgenmet haarvrolijkezang"Rataplan,rataplan".  VIERDEAKTE  1steTONEEL: Hetisnuvijfjaarlater,enAlvaroleeftinhetklooster bijHornachuelosonderdenaamRaphael. Menbevindtzichnuopdebinnenplaatsvanhetkloostervan deMadonnaderEngelen.Deabtlooptheenenweer,lezendin zijnbrevier.Bedelaarsvanbeiderleikunneenvanelke leeftijdkomenaanmetpannetjes,bordenetc,ometen. TerwijlMelitonesoepuitdeeltklagendebedelaarsoverhet weinigedatzetoebedeeldkrijgen("Fatelacarita").Volgensde bedelendemannenenvrouwengeeftdefraterRaphaelmetgullere hand.Volgensdeabtisgulheideenplicht,maarMelitoneziet hetalseennaarwerkjevoorhemzelf,omaalmoezenuittedelen. AlsdevrouwenblijvenroepenomfraterRaphael,wordtMelitone kwaadenschoptdesoepketelomenschelddebedelaarsuit.De abtprobeerthemtekalmeren,maarMelitonevertelthem,dat volgenshem,fraterRaphaeleenwildezwarteis.Waarschijnlijk deduivelzelf.Deabtvertelt,datheteengeheimiswaarom fraterRaphaelinhetkloosteris,datkanhijnietvertellen. Danhorenweeenluidgebel. Deabtvertrektomtezienwieeraandedeuris.Hetblijkt Carlotezijn,diehooghartigverzoektomfraterRaphael.Carlo isblijeindelijkAlvarogevondentehebben("InvanoAlvaroti celastialmondo"). GekleedalsmonnikkomtAlvarobinnenennoemtCarlozijn broeder,maarCarlomoetnietsvanvriendelijkheidhebben("Daun lostronevointraccia"),enwileenduel.MaarAlvarobezweert hem,dewereldtehebbenafgezworen,alhoewelhijnogsteeds verliefdisopLeonora.AlsCarlohemblijftsarrenenuitdagen, wordtAlvarowoedendenvraagtomeenzwaard.Gewapendsnellen beidemannennaarbuiten. 2deTONEEL: Wezieneenvalleitussenderotsen,diedoorsnedenwordt dooreenbeek.Eriseendeurvooreengrot,meteenklok. Hetisavondendemaankomtopenschijnthelder.Leonora komtop,bleekenverward. Leonorabidt,datzezielerustzalkrijgen("Pace,pace,mioDio !").Ooknajarenlangeafzonderingiszijhaargeliefdeniet vergeten.Alszijiemandaanhoortkomen,schriktzij,entrekt zichteruginhaargrot.Hetgeluidvanzwaardenwordtgehoord, enCarlobegintteroependathijdodelijkgewondis.Alvaro denktdaterindegroteenkluizenaarwoont,diekanhelpenen beltaan.Maareenstemachterdedeurzegt,datdedeurniet geopendzalworden.MaarAlvaroblijftaandringen,enblijftde alarmklokvanhetkloosterluidenenalsLeonoradedeuropentom deindringersteverdrijven,herkennendetweegeliefdenelkaar. Alvarozegthaar,datereenmanligttesterven.Hoewelhij allesgedaanheeftomeengevechttevoorkomen,moesthijweleen duelmethaarbroeraangaan.Leonorasneltweg. Eenkreetwortgehoord,enAlvarogaatLeonoratehulp,die dodelijkverwondis.MetzijnlaatstekrachtenheeftCarlohaar neergestokenomdeschandediezijnfamilieisaangedaanuitte wissen.AlvarovervloektGod,maardetoegesneldeabtkalmeert hem,enallesaanGodovertelaten,dieallesbeterweet. LeonorabezweertAlvaro,datallesnugoedis.Zijzullenelkaar spoedigweertreffenensameneeuwiggelukkigzijn("Lieta poss'ioprecederti"),hiernablaastzijdelaatsteademuit. -0-0-0-Meppel03-03-1990  ******************************************************************** Deze diskette is samengesteld door de Stichting ST, Postbus 11129, 2301 EC Leiden. Onze bibliotheek van public domain programma's omvat op dit moment (zomer 1990) al zo'n vier honderdvijftig disks. Daarop vindt u programma's op elk gebied, van tekstverwerker en database tot de leukste spelletjes, de fraaiste tekenprogramma's en de handigste utilities. Ook bevat onze bibliotheek een speciale afdeling voor public domain disks met Macintosh software, die te gebruiken zijn onder de ALADIN emulator. Deze MAC-PD serie bevat tot nu toe ongeveer vijfendertig disks. ******************************************************************** U vindt in het twee maandelijks tijdschrift "ST" (Onafhankelijk tijd- schrift van en voor gebruikers van Atari ST computers) een overzicht en een bespreking van de inhoud van de nieuwe public-domain diskettes. Dit tijdschrift bevat tevens een bestelkaart zodat U vlot over de software kunt beschikken. De Stichting ST geeft ook een speciale PD catalogus disk uit. Deze public domain disk is geproduceerd en gedistribueerd door: ************** Stichting ST afd. Software Bakkersteeg 9A 2311 RH LEIDEN ************** Ondanks onze controle komt het af en toe voor dat een diskje niet goed is gecopieerd.Mocht U dit overkomen, aarzel dan niet en stuur de defecte disk aan ons terug. U krijgt dan direct een vervangende disk toegestuurd. ************************************************************************ Teneinde het voor ons mogelijk te maken om productiefouten op te sporen en vervolgens in de toekomst te vermijden, zijn alle disks, geproduceerd door de Stichting ST, voorzien van een groen productienummer. ************************************************************************ 066000002050000132000000004010000 11 2#Lucia di Lammermoor1 F0110030001 R [................................................]0110 9[...................................................]0110  LUCIADILAMMERMOOR tragischeoperaindriebedrijven door: GEATANODONIZETTI (1797-1848) libretto:SalvatoreCammarano medespelenden: 9[::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::]0110 LORDHENRYASHTON.......................Bariton LUCIA...................................Sopraan EDGAROFRAVENSWOOD.....................Tenor LORDARTHURBUCKLAW.....................Tenor RAYMONDBIDIBEND........................Bas ALISA...................................Mezzosopraan NORMAN..................................Tenor ~~~~~~~~~ eersteopvoering:26September1835teNapels 9[...................................................]0110 ~~~~~~~~~  LUCIADILAMMERMOOR Verklarendevrijheidbinneneentraditie. Nogsteeds,sindsdeuiterstsuccesvollepremireinhetvoor aanstaande'TeatroSanCarlo'teNapelsop26September1835,is Donizetti'sLuciadiLammermooreenvandemeestberoemde, uitgevoerde,enuitgegevenopera'svandevroegnegentiende eeuwseitaliaanseopera'sgebleven.DeblijvenderoemvanLucia, zelfsgedurendedejarentoenderomantischebelcantowerken overschaduwdwerdendoorhetverismorepertoire,kantoegeschre venwordenaandemeeslependelyrisme,aandedramatischetekst, envooreenbelangrijkdeelaandegroteaantrekkingskrachtdie hetaltijdheeftgehadopdediva'svanelkegeneratie. Alswedegroteprimadonna's,vanhetverledenenhetheden onderdeloepnemen,danishetzeeropmerkelijkwelkgroot vocaalgebieddezebestrijken:vanpurecoloratuurtotdramati schesopraan.Eengedeeltelijkelijstmoetnamenbevattenals: TacchinardiPersiani(-deeersteLucia-),Strepponi,Patti,Lind, Nilsson,Sembrich,Melba,Kurz,Tetrazzini,Hempel,GalliCurci, DalMonte,Pagliughi,Pons,Callas,Sutherland,Moffo,Scotto, Sills,MonseratCaball.Datsommigevandezedameswerden toegejuichtdoordecriticivoorzulkeverschillenderollenals: Rosina,Gilda,Violetta,Butterfly,Mimi,FedoraenSalom,geeft duidelijkaan,welkeenenormeverschillenerzijngeweestin interpretatie. Omditverschijnseltebegrijpen,moetenwewelbegrijpen,datde italiaanseoperagecomponeerdgedurendedeeerstehelftvande negentiendeeeuw,gezienwerdalsenserieindividueleeenheden. Dezekondennaareigeninzichtwordenveranderd,gearrangeerd,of weggelaten,afhankelijkvanderolverdelingendelocalemoge lijkhedenvanhettheater.Impressario'senzangers/zangeressen brachtenveranderingenaandievaakverwisselingen,tussenvoegin genen/ofversieringenenverfraaiingeninhielden.Bijvoorbeeld: alhoeweldeoriginelepartituurvanLucialaatziendatde WaanzinsariageschrevenwerdinF,zijnveranderingeninE-mol nugewoongeworden.VolgensChorley(zie"ThirtyYearsMusical Recollections")ishetallemaalbegonnenmetPersiani,deeerste Lucia.Dezelfdezangeresmaakteerookeengewoontevanomeen heleariatevervangen.Binneneenjaarnadepremire,koos PersianivaakinplaatsvanLucia'sopkomst-aria,deongeveer dramatischidentiekescenevanDonizetti'sRosmonda(1834).Na tuurlijkkunnenerveleredenenzijnvoordezeverwisseling,maar wekunnenerveiligopgokken,datPersianideandereariakoos, omdatdoordeuitgebreidefioraturahaarstemveelbeteruitkwam. OpdezelfdewijzehebbendegrotevertolkersvanLuciadezerol vertolktmetallerleiversieringenenuitbreidingen,ofietser tussenin,netwathenhetbesteuitkwaminverbandmethunstem oftechniek.Rossinischreefvanaf1813inzijnpartituren duidelijkversieringenvoor.DonizettiwasinLucianietzo specifiek.Alsgevolghiervanwerdveelaandeverbeeldingof kunnenvandezangeresovergelaten.Menzongsommigestukken zelfseenoctaafhoger! OokspecificeerdeDonizettigeencadansvoordeWaanzins-aria, maarlietalleenzien,waareencadansgewildwas,daargebruikt konworden.InhetgevalvanPersiani,diebekendstondvoorhaar effectieveenstijlvolleversieringen,kunnenweaannemen,datze eenbloemrijkeinterpretatieweergafenmeerdereaanpassingenen versieringenaanbrachtindeopera.Afhankelijkvandestemming endemogelijkhedenvandestemopdatmoment,kondende versieringenspontaanwordenaangebrachtofweggelaten. Dezeflexibiliteit,typerendvoorhetbelcantotijdperk,zien weookinRossini's"Barbiere",waarderolvanRosinastijlvol gezongenkanwordendooreenmezzo-sopraan,eenlyrischesopraan ofeencoloratuursopraan.Hetisduidelijk,datdecriteriavoor hetbeoordelenvaneenmodernebelcantouitvoering,gebaseerd moetenzijnophetbegripvoordetechnischemogelijkhedenvande stemvandezangeres,diedemuziekvandecomponistmoet aanvullen. Tegenwoodigwordtmeestaleenuitvoeringgegevenmeteenminimum aanversiering,dusookgeencoloratuur. DegeschiedenisvanLuciabegonop9November1834,toen DonizettihetcontracttekendemethetTeatroSanCarlo.Hijzou voorhettheaterdrieopera'scomponeren.Inhetvolgendevoor jaarkwamhijteruginNapels,envernamtotzijnschrikdatmen noggeenlibrettistgevondenwas.HetduurdenogtothalfMei voorSalvatoreCammaranobereidgevondenwerdhetcontractte tekenen.Decomponistendelibrettistwerdenhetspoedigeens overhetonderwerpvoordenieuweopera::SirWalterScott's novelle"TheBrideofLammermoor"uit1819.Beidenwerktenhard dekomendeweken,zodatop6Juli1835degeheleoperaopmuziek stond. FinancileenbestuurlijkemoeilijkhedenbijhetTeatroSanCarlo vertraagdenderepetitiestotverinAugustus.Ineenbriefvan5 SeptemberlaatDonizettiaandeuitgeverRicordiditweten.Ook vertelthij,datPersiani,dienognietbetaaldis,weigertomte repeteren.Echterineenbriefvan16SeptemberkanDonizetti mededelen,datdeproblemenzogoedalsopgelostzijn,endatde premirekanplaatsvindenop28September.Uiteindelijkwasde premireop26September(2dageneerderdanaangekondigd).Het succesvandeoperawasoverweldigend,enzeldeneerderhadeen operazoveelindrukgemaaktinhetTeatroSanCarlo.Binnen10 jaar,wasdeoperaberoemdenopgevoerdinallegrotesteden EuropaenvanAmerika. ~~~~~~~~~ 066000002050000132000000004010000 11 2#Libretto Lucia1 F0110030001 R [................................................]0110 9[...................................................]0110 SYNOPSIS LUCIADILAMMERMOOR  EERSTEBEDRIJF  1steTONEEL: (Hetdramaspeeltzichafinhetbeginvande18deeeuwin Schotland.Wezieneenaantalbewonersindetuinvanhet slotRavenswood.OnderhenNorman,debevelhebbervande ruiterij.) Operabegintmeteenpreludeeneenopeningskoorvanbovengenoem depersonen("Percorrete(Percorriamo)lespiaggevicine"). Normanno(Norman)geeftzijnhelpersdeopdrachtachterde identiteittekomenvaneenvreemdeling,dieherhaaldelijk's nachtsvoorzonsopkomstindebuurtvanhetkasteelisgezien. Alsdejagersvertrekken,komtEnrico(Henry)op,samenmet Raimondo(Raymond),dehuiskapelaan,diezijnvriendis.Henry klaagtoverzijnteruglopendgelukenvoorspoed("En'hoben d'onde.Ilsai").HijisindemachtvanLordBucklaw;slechts dezekanhemuitdehandenvandebeulredden.Hijgelooftook, datalsLucia(Lucy)wiltoestemmenineenvoorhempolitiek voordelighuwelijk,zijnpositieaanmerkleijkverstevigdzou worden. Lucyechter,weigertzo'nvoorstelserieustenemen.Diplomatiek brengtRaymondnaarvoren,datLucywaarschijnlijknogindewar isoverderecentedoodvanhaarmoeder,endaaromweinig toeschietelijkis,Edmundechter,verklaartdatLucywaarschijn lijkalvaniemandandershoudt,n.l.Edgardo(Edgar). EdgarisdeheervanRavenswoodendegezworenaartsvijandvan Henry.Indearia"Cruda,funestasmania"geeftHenryluchtaan zijnwoede.WanneerdejagersterugkerenenNormanenzijn mannendevermoedensvanHenrybevestigen(koor:"Comevintida stanchezza"),zweertHenry,dathijdezeverhoudingdekopinzal drukken. Snelhandelenisnunoodzakelijk.Ditzalhemnietmoeilijk vallen,daarEdgarzichjuistvooreengewichtigezaaknaar Frankrijkmoetbegeven. 2deTONEEL:(BijdeingangvanhetparkvanSlotLammermoor meteenfonteinindevoorgrond) LuciaissamenmethaargezelschapsdameAlisa(Alice).Beiden wachtenopdekomstvanEdgardo.Luciastaartinhetwatervande fonteinenherinnertzichdateenvanhaarvooroudershier doodgestokenwerddoorhaargeliefde.Inditwatermoethaar lichaambegravenliggen("Regnavenelsilenzio").Zijvatditop alseenonheilspellendvoorteken.AlisadringterbijLuciaop aan,omEdgardotevergeten.Luciaisdoofvoorhaarwaarschuwin genengeloofthartstochtelijk,datdeliefdevoorEdgardo,haar eeuwigdurendgelukzalbrengen("Quando,rapitoinestasi"). EdgardoverschijntendeeltLuciamede,dathijonverwijldnaar Frankrijkzalafreizenvooreenbelangrijkezaak.Hijbelooft echter,dathijvoorzijnvertrekhaarbroerEnricoomhaarhand zalvragen.BevreesdvoordewoedevanhaarbroerhaaltLucia Edgardooverhunliefdegeheimtehouden.Edgarlegthaaruit, dathijeenseeuwigdurendewraakopLucia'sfamilieheeftgezwo ren,omdatzeverantwoordelijkwarenvoordedoodvanzijnvader. Slechtsliefdeweerhoudthemervannuzijnwoordgestandtedoen. Plechtigverklarenzijelkaarhunliefdeenwisselenhunringen uitalsaandenken. (Indeperiodewaarindezeoperazichafspeeltwashetin Schotlandeenvasteovertuiging,datdegenedieeenplechtig gezworeneedverbrak,degoddelijkewraakenstrafoverzichzelf afriep.Dezestrafkononmiddellijkuitgevoerdworden,zogauwde eedverbrokenwerd.Daaromwerdenzulkeedennietlichtzinnig gedaan.Hethaddebetekenisvandehuwelijkseed.Hetmeest gebruikelijkewas,datdetweegeliefdeneenmuntdoormidden braken,endatiedereenhelftbewaarde.Hierwerdditgebruik veranderddoorhetuitwisselenvanderingen,omdathetbeter pastindeopera.) AlvorensEdgardogaatvertrekkennemenzijplechtigafscheid (duet:"Verrannoatesull'aure"). (EdgardovertrektenLuciakeertterugnaarhetslot) TWEEDEBEDRIJF  1steTONEEL:(InLordAshton'skamer) Maandenzijnvoorbijgegaan,enindietijdheeftEnricealle brievenvanEdgardoenLuciaonderschept.InmiddelsheeftEnrico allesingereedheidgebrachtvoorhethuwelijkvanLuciamet Arturo(LordArthurBucklaw).EnricoenNormannowachtenopde komstvanLucia.NormannogeeftEnricoeenvervalstgeschrift, waaruitdeontrouwvanEdgardomoetblijken.Hieropverlaat NormannohettoneelenkomtLuciaop. (AlsLuciabinnenkomttoonthaarbleekgelaatendegejaagdeblik aanhoezijlijdtenonderwelkespanningzijstaat.Deeerste tekenenvandewaanzinzijner!) Enricovraagthaarwaaromzezobleekzietenzoverdrietigisop haarhuwelijksdag.EnLuciaverwijthaarbroervolkomengespeend tezijnvanelkmenselijkgevoel("Ilpalorfunesta").Lucia verneemtwelkesnodeplannenhaarbroermethaarvoorheeft.Zij verzetzichdaartegenmetallemacht.MaarAshtontoonthaareen (vervalste)briefvanEdgar,waarindiensontrouwmoetblijken (Enrico:"Unfolletiaccese"enLucia:"Suffrivanelpianto"). Ditenhetfeitdaarenboven,datzijdoorhethuwelijkmetLord Bucklawhaarbroervanhetschavotkanredden(Enrico:"Sitradir mitupotrai"),doenhaarzwichten(Lucia:"Tuchevediilpianto mio").OokwordtaangehaalddatKoningWilliamernietmeeris, endatMarykoninginzalworden. 2deTONEEL: RaimondokomtopenLuciagaathemvolspanningtegemoet. Raimondovertelthaar,datEnricohaarbrievenaanEdgardoheeft onderschept,endatnietshemervankanweerhoudenLucia'slot tebezegelen.Noggroterongelukzalhundeelworden.Raimondo waardeerthettenzeerste,datLuciazichzelfwilwegcijferen voorhetgelukentoekomstvanhaarfamilie. 3deTONEEL: EenzaalingereedheidgebrachtvoordeontvangstvanArturo (Arthur).Enrico,Normanno,Arturo,riddersenhundames, vriendenenrelatiesvanLordAshton,pages,wachten,be diendenvanslotLammermoor,allenkomenop. Eenuitbundigkoor("Perted'immensogiubilo")verwelkomtArturo, dievoorspelteenbeteretoekomstvoordefamilieAshton("Per pocofraletenebre").NuheeftophetslotRavenswoodde verzoeningplaatstussendebeidevijandenArturoenEnrico. Luciakomtbinnenmeteenbetraandgelaat,volgensEnricotreurt zenogomhaarmoeder.Arturotekenthetcontract,datoptafel ligt,naenigaandringentekentuiteindelijkookLuciahet contract. Maarwatgebeurt?JuistheeftderampzaligeLuciahethuwelijks contractondertekend,ofdaarwordenluidestemmengehoorden verschijntEdgardotentonele.NuvolgthetsextetmetEdgardo: "Chimifrenaintalmomento!";Enrico:""Chimifrenailmio furore";Lucia:"Iosperaicheamelavita";RaimondoenArturo: "Quaiteribilemomento";allensamenmetAlisa:"Comerosa inaridita".Waarinallenuitinggevenaanditvreselijkemoment. EnricoenArturogaanuopEdgardoafmetgetrokkenzwaarden,die eveneenszijnzwaardtrekt.MaarRaimondokomttussenbeideen toontEdgardohetgetekendehuwelijkscontract.NaLuciagevraagd tehebbenofditwerkelijkhaarhandtekeningisenopdezevraag eenbevestigendantwoordkrijgt,geeftEnricohaarderingterug, diezijhemeensgaf.Lucia'sverwarringtoont,datzijnauwe lijksbegripheeftvandesituatieenwatzeallemaaldoeten gedaanheeft.Mettrillendevingershaaltzijderingvanhaar vinger,dieEdgardoonmiddellijkuithaarhandengrist.Hij vervloektLuciaenzijnwredelot("Haitraditoilcieloeamor") Iedereenwilhemspoedigstvanhettoneelverwijderen,daardit eenhuwelijksfeestis.IndefinalegooitEdgardozijnwapenweg, envraagtzijnvijandenhemtevermoorden("Trucidatemi,e pronuboalrito"),hijwordtechterdoorallendedeuruitge werkt.Luciazinktophaarknien("Diolosalva....insefiero momento").Zijheeftheteindevanharkrachtenbereikt.Enrico's afscheidswoordenhoudenin,datalleenbloeddezeschandekan wegwissen. DERDEBEDRIJF  1steTONEEL: EenbenedenkamerinderuinevanWolfsCrag(wolvenrots). Buitenishetnoodweer,hetonweert.Edgardozitinzwaar moediggepeinsverzonken.HijwachtopEnrico.voorhet duel,datbeidenhebbenafgesproken. Edgardodenktaandenacht,diezodonkerisalszijntoekomst ("Orridaquestanotte").DankomtEnricoop.Enricovertelt, dathieropdezeplaatsdegeestvanzijnvadernogongewroken rondwaart.Enricoisnodegekomen,daarhijophethuwelijksfeest moetzijn,maarwraakheeftookhemhierdoenkomen.Zijspreken af,ombijzonsopkomstteduelleren(duet:"Ahsole,piratto"). 2deTONEEL: IndehalvanslotLammermoor Iedereenisaanhetfeesten,enhetisvooralleeneengroots feest(koor:"D'immensogiubilo").Raimondokomtbinnenenbe veelt,dathetdansenenfeestenmoetstoppen.Hijdeeltmede, datLuciainhaargeestelijkeontredderingArturoheeftvermoord ("Ah!DallestanzeoveLucia").Raimondoendegastenbidden,dat degodenhennietzullenstraffenvoordezeverschrikkelijke misdaad(Ahquelladestradisangueimpura"). 3deTONEEL: IneenwitgewaadkomtLucianubinnen.Haargelaatdodelijk bleek,haarkleedbesmeurdmetbloed.Meereengeestdaneen menselijkwezenstrompeltzenaarbinnen.IndebekendeWaanzin- aria("Ildolcesuono"),verbeeldtzijzichmetEdgardoherenigd tezijn.Evenzietzijweerdegeestuitdefontein,diegekomen isomhenweertescheiden.Maardezebeeldenveranderenenhet wordthetaltaarwaarzijenEdgardozullentrouwen("Andongli incensi"). 4deTONEEL: Enricokomtbinnenstormeneneisteenverklaringvoordemoord. LucydenktdathaarbroerEdgardois,envliegtophemtoe.Zij smeekthemomvergiffenisvoorhettekenenvandehuwelijksakte metArturo("Nonmiguardarsifiero!").Zijzalechterspoedig vanuitdehemeltothembidden("Spargid'amaropianto"). LuciavaltinzwijminAlisa'sarmen. 5deTONEEL: Hetisnacht.Wezijntussendegrafzerkenvanhetkerkhof vanRavenswood. Edgarmaaktzichopvoorhetduel("Tombedegliavimiei").Hij verlangternaartesterven,daarhethemonmogelijkisverderte levenzonderLucia.Hijdenkt,dathijzichspoedigzalvoegen bijzijnvooroudersindezegraven.Bewonersvanhetkasteel komennuomhemtevertellen,datLuciastervendeis("Oh meschina!Ohfatoorrendo!").Plotselingbegintdedoodsklokte luidenenRaimondokomtomhetdroeveberichttebrengen,dat Luciaoverledenis.Edgarspreektdehoopuit,datLuciaenhij, zoruwinditlevenvanelkaargescheiden,spoedigvooreeuwig samenzullenzijnbijGod("TucheaDiospiegastil'ali").een iederprobeerthemtekalmeren,dochhijgrijpteendolkengeeft zichzelfdedoodsteek.Voorhetoogvandeonthutstetoeschouwers sterfthij. ~~~~~~~~~ Meppel,21-08-1989 066000002060000132000000004012000 11 2Inleiding#Macbeth1 F0110030001 9[...................................................]0110  MACBETH  Eenoperainvierbedrijven door: GIUSEPPEVERDI (1813-1901) (naarShakespeare) Libretto: FrancescoMariaPiave&A.Maffei 14Maart1847:TeatrodellaPergolateFlorence Libretto(FranseVersie) C.Nuittier&A.Beaumont 21April1965ThtreLyriqueteParijs1867 personen: 9[::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::]0110 LADYMACBETH.................................Sopraan MACBETH......................................Bariton BANCO........................................Bas DAMA.........................................Sopraan MACDUFF......................................Tenor MALCOLM......................................Tenor MEDICO.......................................Bas SERVO&SICARIO..............................Bas ARALDO&1steVERSCHIJNING...................Bariton 2de&3deVERSCHIJNING.......................Sopraan/Tenor HEKSEN-MOORDENAARS-VLUCHTELINGEN............Koor 9[........................................................]0110  MACBETH  Belangrijkstevoorvallenindezeopera: EersteBedrijf: Prelude Heksenkoor "Chefaceste?DiteSu!" Macbeth&Banco "Giornononvidimai" Heksenkoor "S'allontanarono!" Hofdame "Neldidellavittoriaio leincontrai" Macbeth&Lady "Ohdonnamia" Macbeth&Lady "Sappialasposamia" Macbeth,Lady,Banco,Macduff, hofdameenMalcolm "Didestariopertempo" Tweedebedrijf: Macbeth&Lady "Perchmisfuggi" Lady(aria) "Lalucelangue" Koorvanmoordenaars "Chiv'imposeunirvianoi? Banco "Studiailpasso,omio  figlio" Macbeth,Lady,hofdame,Macduff enmoordenaars(koor) "SalvaoRe" Derdebedrijf: Heksen(koor) "Trevoltemiagolalagatta infregola" Ballet(3x) Macbeth,heksenendrie verschijningen "Finchapelli,silenti m'attendete" Koorenballet "OndineeSilfidi" Macbeth&Lady "Ovesonio?" Vierdebedrijf: Vluchtelingen(koor) "Patriaopressa" Macduff,Malcolmkoor "Ofigli,ofiglimiei!" Lady,Dokterenhofdame "Vergliammoinvanduenoti" Lady,Dokterenhofdame "Perfidi!all'Anglocontre  mev'unite!" Macduff,MacbethenKoor "Vialefronde" Koor,MacduffenMalcolm "Vittorio!"(enfinale)  MACBETHisVerdi'seersteontmoetingmetShakespeare.Hetis nietpreciesbekendopwelktijdstipdecultureleontwikkeling vandecomponistzoverwas,dathijdeengelseschrijvervan grotedrama'sontdekte.Hetisiniedergevalwelzeker,dat gedurendezijngehelelevenalscomponist,Verdibekendwasmet dedrama'svanShakespeareindevertalingvanCarloRusconi. DezewerdenvoorheteerstgepubliceerdinPaduain1838.Verdi heefto.a.30jaarlanggewildomeenopera"KingLear"te schrijven.Dochdeenekeerwasergeentijd,endeanderekeer warendejuistesolistennietbeschikbaar. DevertalingenvanC.Rusconiwarenstukkenproza,d.w.z.datde dramatischeaspectenendedramatischeeffecteninstukkenpreva leerdenbovendedichterlijkeverbeeldingendewelluidende realisatievandedichtvorm.Rusconi'svertalingwasechterwel deeersteintegralevertalingvanShakespeareswerkinhet italiaans.DittoontdebelangstellingdiedejongeVerdihad voorallenieuweenbelangrijkecultureleontwikkelingen.Maar ditalleshelptonsnietveel,omdatdecomponist-vooralinde eersteenormintenseperiodevancreatieveactiviteit-vaakzijn onderwerpenvoorlibretto'skoosuitdevelescenario'svan theaterstukkenenandereliterairewerken,diezijnaandacht haddengetrokkenalsonderwerpvantoekomstigeopera's.Ende voorgeschiedenisvanditselectieveproceswaszijnbredebe langstellingendeongeorganiseerdemaniervanlezen.Somsver werktehijlectuurzeer,zeerlangzaam,anderekerenbliksemsnel. ZijnkeuzevielopMacbethtenminsteaanvankelijk,dooromstan digheden.Eentenor,diecapabelwasdeleidenderoltevertol ken,wasnietbeschikbaar,De'meastro'wasdrukmeteenlibretto voorFlorence.Driestukkenkwameninaanmerking:"L'Avola" (Grillparzer's"Ahnfrau"),"IMasnadieri"(Schiller's"Ruber") enMacbeth.Eerstzouhet"L'Avolo"worden,maardoordatdetenor Fraschininietbeschikbaarwas,werdhetMacbethomdatdetenor Morianiwelkon.VoorMacbethwasnietzo'nenormetenornodig. DitwetenweuitbrievenvanEmanueleMuzio,diedestijdsbij VerdistudeerdeinMilaan.HetcontractmetdeFlorentijnse impressarioLanariwasvooreenopera,uittevoereninhet TeatrodellaPergolateMilaaninhetcarnavalsseizoenvan1847. Nogbleefhetzoekennaarartiestenvoordeleidenderollen:De tenorenFerriofMorianiofdesopraanLweofdetenorVaresi enz. IngeenoperavanVerdiheefthijzoveelexplicieteinstructies gegeven,voorwatbetreftdevocalekleur,ennooitiserzoveel veranderd.Depre-dominantievanhetdramatischeoverhetpure 'cantabile'.MaarShakespearesvertellingvandelegendeoverde edelevanSchotland'sMacbeth,hadVerdi'saandachtnogvooreen andereoorzaakgetrokken.Deaanwezigheidvanhetbovennatuurlij ke,deheksen,degeestvanBanco(Banquo)envooraldeverschij ningenvandekoningenwareneenkrachtigeprikkelvoorde verbeeldingskrachtvandecomponist.Nuhetwerkvorderdeschreef hijinJanuari1847aanzijnimpressarioLanari:"....toenik onlangsmetSanquericosprakover'Macbeth',enhemmijnwens kenbaarmaakteomdelaatsteakteronddeverschijningente schrijven,suggereerdehijmeerderedingen.Maarhetbesteis waarschijnlijkdehersenschimmen....Mijngod,alsdatzoukunnen wordenzoalsSanquericohetbeschreef,zouheteenwonderzijn, envele,velemensenzoudenkomen..." Hetfantastischeenbovennatuurlijkezouechtertochophet tweedeplankomen,OndeontwikkelingvanVerdi'sdramatische genie,stondtochaltijdhetmenselijkecentraal.Nochtans,was hettentijdevandescheppingvanMacbethgeenonbelangrijke factorindekeuzevandecomponist.Hetisvoldoendeomte bedenken,datinGrillparzer's"Ahnfrau",decentralefiguur wordtachtervolgdenuiteindelijkgedoodwordt,doorde"geest" vaneeneendervoorouders.Maardekrachtvandedramatische spanning,vooralbijdeinnerlijkeontwikkelingvandehoofdper sonen,krijgttochdeoverhandbovenelkeanderegrootheidinhet voorstelling.IndezezinisMacbethgrootsteenmeestbeslissen defactorinVerdi'skunst.Hetbepaaldhetmomentwaaropde componistgewaarwerd,dathijindemuzikale'taal'deelementen moestzientevinden,diedekarakteriserendepolenindeaktie eenspanningsboogkondengeven.Zodanig,datdeisolerendesitua tiesoverbrugdworden,endathetdoorhetgeheledramaloopt. Verdibegreep,datdetraditioneledichtvormvangesloten'num mers'(aria's,duetten,ensembles,koren,finales),afwisselend enwillekeurignaastelkaargeplaatst,volkomenintegenstelling was,metwathijwilde.Hijrealiseerdezich,dathetnoodzake lijkisomzeerpreciezeverbindingentemaken,inmuzikale termen,tussendeinhetoogvallendemomentenvanhetverhaal, zodathetverbandhelderenduidelijkwordt.Alleenopdezewijze kondedramatischespanning,diezoenormkrachtigisinhet origineelvanShakespeare,wordenvertaaldindeopzetvande opera. OphetzelfdemomentdatVerdivoorMacbethkoos,realiseerdehij zichdatdeessentievandetragediegelegenzouzijnindetwee hoofdrollen,enhundialectiekerelatie,gedomineerddoorde zuchtnaarmacht.Macbeth'sgeheime,bijnaonerkendeaspiraties voordetroonvanSchotland,wordensteedsverklankt,ondersteund engestimuleerddoordecynischeaansporingenvanzijnvrouw. Dezevrouwis,inalVerdi'swerken,deenigevrouw,dienaamloos blijft.ZijisenblijftslechtsLadyMacbeth.Detweekarakters zijnonverbrekelijkverbondenineenlot,gekarakteriseerddoor deopeenvolgingvanmisdadendiebenodigdzijnvoorhetverkrij genenbehoudenvandetroon.Dedorstnaarmeermacht- overduidelijkuiteengezetdoorMacbethinzijnkorteduetmet Banconadeeerstevoorspellingdoordeheksen-wordtnogeens onderstreeptinLadyMacbeth'seerstelangearia"Vieni!t'af fretta".DochMacbeth'sverbeeldingheefteenhelereeksaanmoe digingennodig(hetvisioenvandedolk,waarvanhetlemmet besmeurdismetbloed,denachtelijkestemmen,dekreetvaneen uil)alvorenshetconcreetwordtenzichuitindemisdadige actieDuncantevermoorden.Opdezemanier,metongevenaarde dramatischespanning,wordthetmomentvoorbereidt,waarMacbeth metbebloedehandenterugkeert,enaanzijnvrouwverkondigd(met Shakespeare'swoorden):"Ihavedonethedeed"(ikhebdedaad gesteld).Inhetitaliaans:"Tuttofinito!" Dezezin,Verdi'seersteechte"Leitmotiv",heeftdefiguurlijke krachtomintweematendehelesituatiesamentevatten.Enop hetzelfdemomentlegthethetpuntvastwaardedramatische ontwikkelingvanhetcentraledeelvandeoperaverlatenwordt. ZoalsmetzietverbindtVerdihetduetvolgendopdezezin,door eenversterkteherhalingvanhetorkestvandezelfdenotenin dezelfdetoonhoogte(C-Dmol).Opdezemanierwordtdetijd gerekt,eenverduidelijkingvandetegenstrijdigefigurennade misdaad.AngstenspijtbijMacbeth,cynischebespottingvandeze gevoelensdoorLadyMacbeth.Deviertraditionelesectieswaarin ditduelisonderverdeeld,zijneenpreciezeenpertinentewijze herhalingvanMacbeth'woorden,onmiddellijkvolgendopdemoord. Dezeherhalingen,dienogeensherhaaldwordenaanhetbeginvan elkdervierdelenvanhetduet,bevestigenmetonmiskenbare duidelijkheidhetverbandtussendevoorvallenendedramatische logica. DezinvanMacbeth:"Tuttofinito!"wordtherhaalddoorhet koperwerkinhetbeginvandeTweedeAkteenwordtgevolgddoor eenlangeaanhalingvanheteerstegedeeltevanhetduet.Opdeze manierlijkthetalsofdedramatisch-dynamischefunctieonder streeptmoetworden.Maarhetnadrukkelijkeritmevandezezin wordtdoorVerdiookgebruiktinanderemuzikalesamenhangdieer opdramatischewijzeverbandmeehoudt.Zodoendewordthetgehele slotvanheteerstebedrijfgedomineerd,vanafhetmomentvande algeheleverontwaardigingdievolgtopdeverkondigingvanBanco vandemoord("Schiudi,inferno"),totaandemagistralecantabi lepassagewaarindeverontwaardigingverbreedttoteenuiterst krachtigemelodischezin("L'iratuaformidabileepronta"). NaastritmeentoonhoogtegebruiktVerdiaparteinstrumentale timbresdoordegehelescene,omhetverbandtebevestigentussen deapartedramatischemomenten.Hetiswaar,dathetlotvande tweeleidendefigurenhechtverbondenligtindemachtswellust, deontknopingvandehandelingisnietzozeerdedoodvanMacbeth (datheeftVerdizelfsverwijderduitdeherzieneversie),maar degroteslaapwandeling-scenevanLadyMacbeth.Daarinherleeft deLady,nadatzouookhaarechtgenoothetrijtjemisdaden toegevoegdheeft,allehoofdpuntendieleiddentotdemacht. Chronologischgooitzedefeitendoordewar,heelbelangrijkis hierbijdenachtvandemoordopDuncan.Shakespeare'sdrama heeftreedsprecieswoordelijkeverbandtussendetweeepisoden enVerdivoeldeperfectaan,dathetnoodzakelijkwasditop analogewijzemuzikaalteverwezenlijken.Nognvoorbeeld hiervan:Indeloopvanheteerstegedeeltevanhetduetworden dehollegedemptestemmenvandepersonenophettoneelverdub beldinhetorkest,doordekoudenasale,maaraltijdindringende tonenvandecoranglais(hobo).Aanhetzelfdeinstrumentver trouwtVerdideklaagzang(eenhalvetoonlager)inhetorkest toe.Datgebeurtverspreid,geisoleerdenopvallend,tussende korteverwardezinnen,waarmedeLadyMacbethdeseriemisdaden herleeft,enspeciaaldievandieverschrikkelijkenacht.Opdie manierwordendeShakespeare'swoordenaangenomenalseenmodel voordestructureleorganisatievandemuziek.Ditiseen fundamenteelvoorbeeldvooralVerdi'swerk.Hetmeestoriginele karakteristiekwaarvan,indelaatsteanalyse,preciesdebewuste verwezenlijkingvandedramatischeeenheidopmuzikaalniveau wordtaangegeven. Indecorrespondentievandecomponist,wordthethechteverband tussendetweeepisodendikwijlsonderschat.Maarneemeensde brief,dieVerdischreefop23November1848:"....Leterwelop, datdetweegrotemomentenindeoperadezetweezijn:Hetduet tussenLadyMacbethenhaarechtgenoot,endeslaapwandel-scene. Alsdezetweeonderdelenfalen,wordtdeoperaeenflop;endeze tweedelenmoetenabsoluutnietgezongenworden,zemoetenworden geacteerdengedeclameerdmeteenzeergedempteengesluierde stem.Erisgeenanderemanieromhettedoen........" Toenin1863deimpressariovanhetThatreLyrique,Carvalho, voorsteldedatdecomponisteenopvoeringvanMacbethinParijs zougeven,besefteVerdi,datveeldelenvandeoperageheel herschrevendiendenteworden.Bovenalzouereenballetingelast moetenworden.Datwaseenabsolutevoorwaardevooreenoperain deFransehoofdstad.Ditisdeversievandeoperazoalshijnu gespeeldwordt.Hetheefthetgrotevoordeel,dathetopeenmeer verfijndewijzeeneeninmeercomplexemuzikaletaalwordt gegevendandeversievan1847.Inzijnpogingendederuwe kantjeswegteslijpenvandeoorspronkelijkeversieenenkele onbelangrijkepassagesgeheelwegtelaten,kwamVerditotde volgendewoorden:"...erzijnvelenummersdieofzwakzijn,of karaktermissen,hetgeennogergeris...".Hijgingdoorde geheleopera,veelalalleenhetorkest-gedeelteveranderend,maar ookveranderdezijzowelhetvocaledeelalsdebegeleiding. Uiteindelijk,vervingofherschreefhijhelestukken:Hijher schreefLayMacbeth'sariainhettweedebedrijf,datisnu"La lucelangue".Hijvervinghetkoorvandeschotsebannelingenvan eensamengezongenvaderlandslievendkoor(zoals"Vapensiero"in zijnoperaNabucco),dooreenvandemeestgearticuleerdeen verfijndepassagesinhetgehelewerk.HijvervingMacbeth's ariaaanheteindevanhetderdebedrijfdooreenduettussen Macbethenzijnvrouw.Entenslottevervinghijdegehelefinale. HijverwijderdeMacbeth'sslotmonoloogenzettehiervoorinde plaatsinstrumentalestrijd-muziek,indevormvaneenfugaen eenbesluitendoverwinningskoor.(Datwasookeenvereistevoor eenParijseopvoering) Ondanksdezorgvuldigheidendeveelheidvanveranderingen,of misschienzelfsjuistdaardoor,blijftdeverspreidingvande verschillendedeleninvergelijktussendetweeopera'sniet altijdonopgemerkt.Somsgeeftditheteengevoelvanstatisti scheonbalansinhetwerk. DetweeversiesvanMACBETHzijneencruciaalpuntopde paraboolvanVerdi'sontwikkelingalscomponist.Hieruitwordt eenbuitengewoneschatenoriginaliteitvanhetwerkontleend. ZelfsgezienindecontextvanVerdi'stotaleoeuvre.Ondanks misschienenigeonevenwichtigheidtussendedramatischeafloop vandetweeverschillendeversies.Juistdoorhetgroteverschil tussendetweeversies,begrijpenwedetweedebeter.Enwaar schijnlijkishetdaardoor,datMacbethdelaatste30jaarweer zogeliefdis,enophetrepertoirestaatvanzoveletheaters.We mogenzeggendathetsamenmet"SimonBoccanegra"degrootste heroveringisvandeimmensecultureleerfenisdieGiuseppe FortunatoFrancescoVerdionsallenheeftnagelaten. Meppel,18-08-1989 066000002050000132000000004010000 11 2#1 F0110030001 R [................................................]0110 9[...................................................]0110  SAMENVATTINGMACBETH  EERSTEBEDRIJF  EERSTETONEEL:(OpeenheidevlakteinSchotland)  Ineenwoud,ergensinSchotland,zijndriegroepenheksen verdieptinhuntovenarij-kunsten("Chefaceste?ditesu!").Er wordtgezongenengedanst.TweegeneraalsvankoningDuncanvan Schotlandteweten:Macbeth(italiaans:Macbetto)enBan co(engels:Banquo)arriverenopdittoneel("Giornononvidi mai!").Zijkerenalsoverwinnaarsteruguitdeslagtegende rebellenenzijnopwegnaarhuis.DeheksenverwelkomenMacbeth alsleenheervanGlamisenCawdorentoekomstigekoningvan Schotland("Salve,oMacbetto,diGlamissire!").Ookvoorspellen zijeenzeergelukkiglevenaanBanco,enkoningenonderzijn nazaten("Salve!Salve!Salve!"). Detweezijntenzeersteverbaasdoverzulkeonverwachtevoor spellingen,maaralsomdezeprofetientebevestigen,verschij nendaartweeboodschappersvandekoning.DezedelenMacbeth mede,datdekoningdeleenheervanCawdorheeftveroordeelden Macbethtotzijnopvolgerheeftaangesteld.Macbethiszeronder deindrukvandeuitkomstvandeeerstevandetweevoorspellin gen.Bancodaarentegenoverpeinst,datdeHelsoms,omkwaadte doen,slechtsgedeeltenvandewaarheidlaatzien. Allengaanlangzaamaf.Slechtsdeheksenkerenterugnaarhun werkzaamheden("S'allontanarono!-N'accozzeremo!"). TWEEDETONEEL:(IneenhalvanhetkasteelMacbeth) OphaarkasteelverneemtLadyMacbethditnieuwsuiteenbrief vanhaarechtgenoot(aria:"Neldidellavittoriaioleincon trai....").Haarambitieisgrenzeloos.Zeontpoptzichalseen hartelozevrouw,diebereidisallestedoenomaandemachtte komen. Wanneerhaarbediendehaaraankondigt,datkoningDuncanspoedig zalarriverenmetMacbethendenachtophaarkasteelzal doorbrengen,beraamtzijogenblikkelijkhetplanhaarmante beinvloedendeoudekoningtevermoorden(aria:"Duncanosar qui?").Macbethkomtopmetdewoorden:"Ohdonnamia".Macbeth aarzeltbijhethorenvandeplannenvanzijnvrouw,maarisniet instaatdeongelooflijkewilskrachtvanzijnvrouwteweerstaan. Hijwordtookgedrevendoorzijneigenambities,diehemeendolk voorzijngeestesoogtonen,eerstgepolijst,endaarnametbloed besmeurd(aria"Sappialasposamiache;prontoappena").Nog twijfelthij,maardeoverredingskrachtvanzijnvrouwison weerstaanbaar. Danbegaathijdemisdaad.Menhoorteenklokluiden,Lady Macbethhoortdekreetvaneenuil...Macbethkeertterugmetin zijnhandeenbebloededolk("Tuttofinito!"). Volslagenvanzijnstukdoorwathijmisdaanheeft,voelthij, dathijnimmermeerinstaatzalzijnrustigteslapen("Allora questavocem'intesinelpetto").Dochzijnbezorgdheiden verwarringwordtvolkomentenietgedaandoordeonverzettelijke kilheidvanzijnvrouw,diehemslechtsmetcynismebenadert ("Quell'animotrema").ZijontneemtMacbethdebloederigedolken verdwijntinDuncan'skamer,omevenlaterookmetbebloede handenterugtekeren.DanneemtzijMacbethmee. ErwordtluidgekloptenMacdufftreedtop.Macduffgaatdeoude koningwekken("DidestarlopertempoilRem'impose").Banco gaatmethemmeeenisovermanddoorangstigevoorgevoelens.Zij ontdekkendelaffemoordeniedereenwordtgeroepen.Macduff vraagtaanMacbethomhetverschrikkelijkenieuwsvandeontdek kingvandemoordaanhetgehelehofbekendtemaken.De onbekendemoordenaarwordtdooriedereenvervloektenMacbethen zijngevolgvolgenindezevervloeking.(allen:"Schiudiinferno, laboccaedinghiotti") TWEEDEBEDRIJF   EERSTETONEEL:(IneenzaalinhetkasteelvanMacbeth) MacbethisnuKoningvanSchotland.Hijkomtopingepeins verzonken,gevolgddoorLadyMacbeth.DeLadytrachtMacbeth gerusttestellen,maartevergeefs(duet:"Perchmisfuggi"). Macbethvertrektmetdesomberemededelingdatnogdezenacht meerbloedzalvloeien,zoalsdeheksenhemeensvoorspelden. LadyMacbethblijftalleenachter(aria:"Lalucelanque,iffaro spegnesi"). TWEEDETONEEL:(Eenlommerrijkparkbijhetkasteel) Tweegroepenmoordenaarskomenopvanverschillendekantenen komentotdeontdekkingdatzedoorMacbethgehuurdzijnomBanco tevermoorden(allen:"Sparveilsol....lanottestendail vel").MacbethheeftmetopzetMalcolm,dezoonvandeoudekoning Duncanbeschuldigdvandemisdaad.Malcolmisgevluchtnaar Engelandenheeftdaarmededeverdenkingopzichzelfversterkt. Banconeemtafscheidvanzijnzoon,omdathijvoeltdatergroot gevaardreigt("Studiailpasso,omiofiglio").Bancoenzijn zoonFleanzio(engels:Fleance)wordenineenhinderlaaggelokt doordetrawantenvanMacbeth.Bancowordtvermoord,maarFlean ziozietkansteontsnappen. DERDETONEEL:(Eenschitterendeeetzaalinhetkasteel) Wezien:Macbeth,LadyMacbeth,Macduff,edelvrouwen,edelen, gastenetc. Iedereendoetmeeaaneenheilvoordekoning("SalveoRe!").Het hofisverzameldaaneenbanketenLadyMacbethstelteentoast voor("Prendaciascunl'orrevole"),waaraaniedereenmeedoet.Ook LadyMacbethbrengteentoastuit("Sicolmiilcalice").Macbeth veinstverbazingoverdeafwezigheidvanBanco,wiensdoodhem juistdooreenvandemoordenaarsinhetgeheimismedegedeeld. HijbesluitopdeplaatsvanBancotegaanzitten,maaropdat momentverschijntdegeestvanBancoendatvervulthemvan afgrijzen.Macbethslaaktverwardedochcompromitterendewoorden, terwijlzijnvrouwditprobeerttesussendoorwederomeentoast uittebrengen("Sicolmiilcalice"),maarwederomverschijnt Banco'sbloederigegeestvoorMacbeth'sogen. InpaniekbesluitkoningMacbethnaardeheksenterugtekerenen henteraadplegenoverzijntoekomst. DERDEBEDRIJF: (Ineendonkeregrot,zijndeheksenrondeenkookpotdruk doende.Hetdondertenbliksemtdoordenacht.) Ineendonkeregrotzijndeheksendrukdoendehunduivelse brouwselsklaartemaken("Trevoltemiagolalagattainfrego la").Ondertussendansenzij. (-Ballet-) NuverschijntEcate(engels:Hecate),diedekomstvanMacbeth aankondigtenhijbesluitwelkevoorspellingenonthuldzullen wordenenwelklothemtewachtenstaat.Hetdansenwordthervat. (-Ballet-) Macbethkomtbinnenenvraagtdeheksenomdegeestenzijn levenslottelatenonthullen.Drieopeenvolgendeverschijningen waarschuwenhemvoorMacduffopzijnhoedetezijn("OhMacduffo, tuavitaperdono...").Verderonthullenzij,datgeenuiteen vrouwgeborenehemzaldoden.Degeestenvoorspellendathij glorievolzalregerentothetwoudvanBirnhamophemafkomt. DochMacbethisnogniettevreden(aria:"Fuggi,regalfantasi ma")enopzijnpreciezevraagofBanco'szonennahemzullen regeren,staande"GeestenvandeAchtKoningen"openpasseren hemineenrij.Bancoisdelaatsteenhijheefteenspiegelin zijnhand.Ditvervultdevoorspelling.Macbethvaltflauwende nymfenenluchtgeestendansenomhemheen(koor:"Ondinee Silfididall'alicandide"). (-Ballet-) Hijkomtweerbijzijnpositieven("Ovesonio?")enzietzijn vrouwnaastzich.Samenbesluitenzijomwraaktenemenop Macduff,dieooknaarEngelandisgevlucht,doorzijnbezittingen tevernietigenenzijnfamilieuittemoorden(duet:"Oradimorte edivendetta").  VIERDEBEDRIJF: EERSTETONEEL: (ErgensopeenverlatenplekaandegrenstussenEngelanden Schotland,zijnschotsevluchtelingen-mannen,vrouwenen kinderen-verzameld.Macduffstaatverdrietigterzijde) MacduffheeftzijnkampopgeslagenaandeSchotsegrens,met vluchtelingenenbannelingen.Zijbetreurenhetlotvanhun verdruktevaderlandendeuitroeiingvanhunfamilies(koor: "Patriaopressa").Macduffleeft-alsverdrietigeleider-met henmee(aria:"Ofigli,ofiglimiei!daqueltiranno"). Malcolmvoegtzichbijhen,aanhethoofdvandeengelse bondgenoten.Malcolmdraagthetlegerop,zichklaartemaken vooreenaanvalopMacbeth'skasteeldoorzichtecamouflerenmet takkenvandebomenuithetwoudvanBirnham("Svelgaoguna,e portiunramo"). Allentrekkentenstrijde(koor:"Lapatriatradita"). TWEEDETONEEL:(EenkamerinhetslotvanMacbeth) OndertussenwordtophetkasteelLadyMacbethdoornachtmerries overmand.Schuldgevoelensbeginnenaanhaarteknagen.Eenhofda meendelijfartsverzorgenhaar("Vergliammoinvanduenotti"). Zijslaanhaargade,terwijlzijslaapwandeltmeteenkaarsin haarhand.Geheelindewarherleeftzewederomdemoordop Duncan.Tevergeefstrachtzededenkbeeldigebloedvlekkenvan haarhandentewissen("Disangueumano"). DERDETONEEL: Macbethisdodelijkbeangstigdeninpaniek(aria:"Perfidi! All'anglocontramev'unite").Demeestevanzijnvolgelingen hebbenhemindesteekgelatenenhijbeseftdatzijnlotspoedig voltrokkenzalworden.Allevoorspellingenzullenbewaarheid worden.Bijdeaankondigingvandedoodvanzijnvrouw,vertoont hijslechtsweinigemotieenhijbegrijptdatzijneigeneinde ookspoedigkomenzal,omdathijhetwoudvanBirnhamziet naderen.  VIERDETONEEL:(Eenopenvlakte,deengelsesoldatensluipen naderbijonderdedekkingvanhuncamouflage) DeengelsesoldatenmetdeSchotserebellennaderenennade takkenvanhetwoudvanzichafgeworpentehebben("Viale fronde,emanoall'armi"),ontblotenzijhunwapensenvallen aan.IndeslagwordtMacbethdoorMacduffgedood.Maduffisniet dooreenvrouwgebaard,maarmetdekeizersnedeterwereld gekomen.Macduffendezijnebehalendeoverwinning(koor: "Vittorio!)  MalcolmwordtuitgeroepentotKoningvanSchotland(koor:"Salve, oRe!").MetdewoordenvanMalcolm,datmenvertrouweninhem moethebben,endatdezeoverwinningvooreeuwigbijhenzal blijven("Confida,oScozia,inme!"),besluitdezeopera. ~~~~~~~~~~~ 066000002060000132000000004012000 11 2#Nabucco synopsis1 F0110030001 R [................................................]0110 9[...................................................]0110  NABUCCO (EigenlijkNABUCODONOSOR) EENLYRISCHDRAMAINVIERAKTEN,ZEVENTONELEN meteengroteouverture door: GIUSEPPEVERDI (1813-1901) Libretto:TemistocleSolera  NABUCCO(Nebukadnezar),koningvanBabylon:Heldenbariton FENENA,zijndochter :Lyrischesopraan of Mezzo-sopraan ZACCARIA,hogepriesterderJoden :Eerstebas ANNA,zijnzuster :sopraan(comprimaria) ABIGAILE,slavin,natuurlijkedochtervan Nabucco:Dramatischesopraan ISMAELE,neefvandekoningvanJeruzalem:Tenor ABDALLO,oudeofficierinhetBabylonische leger:Tenor(comprimaria) DEOPPERPRIESTERVANBAL :Tweedebas verder:koor+orkest  DeactieinheteerstedeelvindtplaatsinJeruzalem.Deandere deleninBabylongedurendederegeringvanNabukadnezarII,die leefdevan605-562(vrChristus).Hijwashet,diedetempel vanSalomoninJeruzalemverwoestte. EERSTEAKTE (Jeruzalem) (MenziethetinterieurvandetempelvanSalomon) InangstenvreesbiddendeHebrers(Joden)totdeheer.Het volkishierverenigd,alslaatstetoevluchtsoordbijdebelege ringvanJeruzalemdoorNabucco.Zijbiddenombeschermingtegen deBabylonirs(ookwelAssyrirsgenoemdinhetlibretto).Zij weeklagenineengrootopeningskoor("Gliarredifestivi")over devalvanJeruzalem,dieophandenis.DeBabylonirsaange voerddoorhunkoningNabucco,makenzichopvoordelaatste aanval. Zaccaria(Zaccharias),dehogepriesterderHebrers,komtbinnen enaanzijnhandvoerthijFenena,dedochtervanNabuccomee. HijmoedigtzijnvolkaanvertrouwentehebbeninGodshulp (aria:"Sperate,ofigli!").Fenena,diehijalsgijzelaar vasthoudt,konweleenseenwaardevolonderpandblijkentezijn. Hijherinnertheneraan,datJehovahhunvooroudersookuit Egypteverlostheeft. Ismaele(Ismal),eenneefvandeHebreeuwsekoning,brengt nieuwsvandeopmarsvanNabucco:destadisgevallen.Zaccaria vertrouwtFenenaaanIsmaeletoe.Zijzalalsgijzelaarster wordengebruikt.Indecabalettavanzijnaria("Comenottea solfulgente")roeptZaccariaJehova'sbeschermingin,enroept hetvolkopdetempelteverdedigen. IndehieropvolgendescnetussenIsmaeleenFenenalerenwe, datIsmaelevroegergezantderjodeninBabylonisgeweest,en hoeFenenahemdaarhetlevenheeftgered,toenhaarjaloerse halfzusterAbigailehemindekerkershadlatenwerpen.Bijdie gelegenheidwarenzijverliefdopelkaargeworden.Opzijnbeurt ishijnuvastbeslotenhaartebevrijden,maarhunvluchtwort onderbrokendoordateenhordeBabylonischesoldatenonderaanvoe ringvanAbigailekomtbinnenstormen.Zijzijnvermomdals Hebreeuwsesoldaten,enopdiemanierstiekemdetempelbinnen gedrongen. ZijheeftindertijdinBabylonookkennisgemaaktmetIsmaeleen isookverliefdophemgeworden.Aanvankelijktreedtzijdetwee geliefdentegemoetmetsarcasmeenwoede("Prodequerrier")maar danbekentzehaarliefdeaanIsmaele.Zijfluisterthemnutoe, datzenogsteedsvanhemhoudt,endatzijinstaatisvoor zijnwederliefdehetlevenendatvanzijnvolkteschenken. VerontwaardigdwijstIsmaeleditvoorstelvandehand.Vluchten delevietenenvrouwenverkondigendekomstvandeBabylonische koning("Lovedeste"),enevenlaterrijdtNabuccotepaardde tempelbinnen,waarZaccariahemtotstaanbrengt.Hijdreigt Fenenatedodn,alsdekoningvanBabylondeheiligetempel durfttebezoedelen.Nabuccobesluiteerstlankmoedigheidte veinzen,opdatzijntoorndaarnadestekrachtigerzalworden gevoeld(grootensemble:"Sifinga....Tremingl'insani"),maar zijngodslasterlijkewoordenwekkenZaccaria'stoornop,enhij trachtFenenameteendolktedoden.Ismaeleechter,wringthem hetwapenuitdehand.Metzijndochternuveiliginzijnarmen beveeltNabuccodetempelteplunderenenplattebranden.("Mio furor,nonpicostretto"). Abagaile,wiensonbeantwoordeliefdevoorIsmaeleisomgeslagen inhaat,zweertdatzijdeHebrersvandezeaardezalwegvagen. ZaccariaendeHebrersvervloekenIsmaele,diedoorhetbevrij denvanFenena,zijnvolkheeftverraden("Dallegentisii reietto").   TWEEDEAKTE  (Indetroonzaalvanhetpaleis) Deongelovige(ofdegoddeloze) 1steTONEEL: Abigaileiseringeslaagddeperkamentroltevinden,waarophaar afkomststaat.Zijisweliswaareendochtervandekoning Nabucco,maarhaarmoederwaseenslavin.Haarverbolgenheid kentgeengrenzen,erisinhaarhartgeenplaatsmeervoor menselijkegevoelensofliefde,diezijeenskende.Zijzintop wraakopFenena,dienietalleenhaarbemindeheeftafgenomen, maarnuookeenrivaleisvoordetroon.Zijzingtnudegrote aria("Auchiodischiusoungiorno"),waardoorzijtotdiekaste behoort.Teneindehetbekendwordenvandezeschandeteverijde len,besluitzijFenenaterdoodtelatenbrengen,enzonodig Nabuccozelftetrotseren.Nietsweerhoudthaarvanhaarambitie hetlandteregeren.Nabuccozelfisafwezigwegenseennieuwe veldtocht.HijheeftFenenagedurendedietijdtotregentes aangesteld.DittotgrotewoedevanAbigaile. DehogepriestervanBalkomthaarmededelen,datFenena,als regentes,eenbesluitheeftuitgevaardigdomdejodeninvrij heidnaarhunlandtelatenterugkeren.Abigailebeloofthemdit planteverijdelen. Dehogepriesterenzijnvolgelingenverspreidenhetgerucht,dat Nabuccoindestrijdisgevallen.DaarommoetAbigailedemacht overnemen.Zijaarzeltgeenmoment,enleefthelemaalopbijde gedachtedetroontebestijgen. 2deTONEEL: (Eenbinnenplaatsvanhetpaleis.) VergezelddooreenLeviet,diedeTafelsderWetdraagt,nadert ZaccariadeverblijvenvanFenena,Hijzingtdearia"Tusul labbrodeiveggenti".HijisvanplanomNabucco'sdochtertot hetjoodsegelooftebekerenenbidttogodvoorhulpen inspiratiebijdezeopdracht.Fenenabekeertzichinderdaadtot hetjudisme.Hijgaathaarvertrekkenbinnen. DelevietenkomennuopdezeplaatsbijeenenstotenIsmaeleuit hunmidden.Zijvervloekenenbeschimpenhemvoorzijnverraad omdathijeenlandverraderis,diedegegijzeldevijandinhet levengeredheeft(koormettenorsolo:"Ilmaledettononha fratelli"). ZaccariakomtnumetzijnzusterAnnauitFenena'svertrekken, endeeltmede,datdezenuookeenjodinis,waardoorIsmaele ookgeenverraderkanzijn.Abdallo,eenoudegetrouweofficier vanNabucco,komtopdatogenblikaangesneldmetdeontstellende mededeling,dathetgeruchtgaatdatNabuccogesneuveldzou zijn,endathetvolkAbigailetotvorstinuitroept.Deze laatsteechter,isookbinnengekomenmetdeHogepriestervan Balenzijnvolgelingen.ZijwillendemachtvanFenena grijpen. TemiddenvandealgeheleconsternatiekomtNabuccozelfbinnen engrijptdemachtzelf.Hijgrijptdekroonenzetdezeopzijn eigenhoofd.(ensemble:"S'appressangl'istanti").Hijsteekt zijnminachtingvoordegodBalnietonderstoelenofbanken, daardiedeBabylonirstotverraadheeftaangezet.Ookdegod vandeHebrersmoethetontgelden.Uiteindelijkdraagthij iedereenopHemzelfteaanbidden:NabuccoalsdeenigewareGod !HijbedreigtZaccariaendeHebrersmetdedood,alszeniet voorzijnwilbuigen.Maaralshijdewoordenspreekt:"Ikben nietlangerkoning.....IkbenGod!",slaatdebliksemin.De kroonvaltvanzijnhoofd.HetisduidelijkdatNabuccowaanzin nigisgewordenalshijvraagt:"Wieishet,diedekoninklijke stafvanmijwegneemt?"("Chimitoglieilregioscretto"). Abigailekomtnaarvoren,raaptdekroonop,enplaatshemop haareigenhoofd. DERDEAKTE (Devoorspelling) IndehangendetuinenvanBabylon. 1steTONEEL: Abigaile,dienudetroonheeftovergenomennadealgehele inzinkingvanNabucco,ontvangtdeeerbewijzenvandebevolking vanBabylonendeedelen("EAssiriaunaregina").Zijiseen vorstinnaarhethartvandepriesters.DehogepriestervanBal vraagthaareendecreettebevestigenvoordedoodvanFenenaen alleHebrers.Zijdoetofzeaarzelt,wanneerplotselingNabuc cobinnenkomt,slechtgekleedengeestelijkhelemaalindewar. Nahetvolktehebbenweggestuurd,toontAbigailehetdoodvonnis aandekoning("Donnachisei?").AanvankelijkwilNabucconiet tekenen,maaralsAbagailehemtartmetzijnbesluiteloosheiden lafheid,zethijzijnzegelonderhetdekreet.Naderhandbedenkt hij,dathijhiermedeookhetdoodvonnisheeftverordendover Fenena.Hetisechtertelaat.Abagailheefthetvonnisal overhandigdaandegarde.AlsAbagailehemeraanherinnert,dat zijzelfookeendochtervanhemis,gooithijhaarhaarlage afkomstvoordevoeten.Abagailekomtzelfmethetdocumentvoor dedag,enverscheurthettotsnippersvoordeogenvandemet afgrijzenvervuldeman,zodathetnietmeeralsbewijskan dienen.("Oh,diqual'ontaaggravasi"). VergeefssmeektNabuccoinhetstrettavanhetduet("Deb perdona,debperdona")omhetlevenvanFenenatesparen. Abagailekanonbetwistopdetroonblijven,alszijFenenamaar spaart.Maardezepleidooienzijntevergeefs.Nabuccowordtop lastvanAbagailegevangengezet. Abagailezalhaarwraakhebben,enisonbewogen. 2deTONEEL: (AandeoevervandeEufraat) Dehebrerszijnindeketenengeslagen,enmoetendwangarbeid verrichten.Hungedachtenzijnbijhetverlorenthuisland.Zij denkenmetweemoedaandeJordaan,aanJeruzalemenaanhun geboortegrond.Deverbannenjodenbezingenhunheimweeinhet beroemdekoor:"Vapensierosull'alidorate". Zaccariaspreekthenmoedinmetzijnvoorspelling,dathunsla- vernijteneindezalkomenendatBabylonverwoestzalworden. ("Oh,chipange?...Delfuturonelbioudiscerno"). VIERDEAKTE  (Hetgebrokenidool) InhetvertrekwaainNabuccogevangenzit. Nabuccoontwaaktuiteennachtmerrieenkeertlangzaamterugtot dewerkelijkheid.Hijrealiseertzichnupasdathijgevangen gezetis.Hijroeptomzijnpaardenzijnsoldaten.Buitenhoort hijdenaamvanzijndochterFenenadoorhetvolkroepen.Maar zijnhoopdatzijhemtehulpzalkomenwordtdebodemingesla genalshijhoort,dathetvolkhaardoodverlangt. Inzijnwanhoopbeginthijtebidden,enwendtzichtotdegod derhebrers.Hijvraagtomvergiffenisenzweertdetempelte zullenherbouwen("DiodiGiuda!").Hijdoetdegeloftezich totHemtezullenbekerenindienHijvoorreddingzouzorgen.En zie:zijngebedwordtverhoord:Alshijzelfdedeurprobeertte forceren,komtdetrouweAbdallohembevrijden.(cabalettader aria:"Oprodimiei,sequitemi").Abdalloismeteenstel soldatentrouwgeblevenaandekoning.Nabuccoenzinvolgelin gensnellenweg,omFenenatebevrijdenendeverraderste straffen. 2deTONEEL: Dehangendetuinen (opdebinnenplaatsvanhetpaleis) FenenaendeterdoodveroordeeldeHebrerswordenbinnengeleid enFenenazingteenlaatstegebed.GetroostdoorZaccariakijkt Fenenahaarmartelaarsschapsereentegemoet("Ohdischusoil firmamento").NabuccoenzijnsoldatenkomenomFenenaende Hebrersteontzettenuitdehandenvandebeulen(kooren ensemble:"ImmensoJehova").Dekoninggeeftopdrachthetafgods beeldvanBalonmiddellijktevernietigen.Maarhetafgodsbeeld valtreedsuitzichzelfaangruzelementen. Abagailekomtbinnen,ondersteunddoortweesoldaten.Zijheeft vergifingenomenennaderthaareinde.Zijsmeektstervendom vergiffenisenbijhetzienvanIsmaele,verzoektzijNabuccode tweegeliefdeninbeschermingtenemen.Zijsterftterwijlzij degodvande jodenaanroept("Sume....morente....esanime..."). DeoperaeindigtmetdeverklaringvanZaccaria,datNabucco verderalsdienaarvanJehovahzalregeren. -0-0-0-0-0- Meppel,12-02-1990 066000002060000132000000004012000 11 2#Inleiding Nerone1 F0110030001 9[...................................................]0110 NERONE  door: PIETROMASCAGNI (1863-1945) Allereerstietsoverdecomponistzelf.Dezewerdgeborenop7 December1963teLivornoenstierfteRomeop2Augustus1945. Hijnamtegendewilvanzijnvader,diehemadvocaatwilde latenworden,muzieklessenteLivornovanSoffredini.Hijwerd geadopteerddoorzijnoom.Nadathijenkelesuccessenhadge boektenzijnoomwasoverleden,verzoendezijnvaderzichmet degedachtedatzijnzoonmusicuswas,enPietrokeerdenaarhet ouderlijkhuisterug. GraafF.deLarderelwashelemaalwegvanMascagni'smuziek, b.v.zijn'OdeandieFreude',enhijlietMascagnistuderenaan hetconservatoriumteMilaan.Daarkreeghijlesvan beroemdheden,zoalsPonchiellienSaladino. DegeregeldemuziekstudiestondMascagniechternietaan.Hij trokdaaromenigetijdalsdirigentmetverschillendeoperage zelschappenItalidoor. Daarnavestigdehijzichalspianoleraarendirecteurvande muziekschoolteCerignola.DaarverkommerdedeeerzuchtigeMas cagni,destadwasteklein.Gelukkigwarenbeteretijdenin aankomst.DeuitgeverSonzognoschreefeencompositiewedstrijd uit.MetzijnCAVELLARIARUSTICANAwonMascagnideeersteprijs enwaszijnnaamgevestigd. Dezeoperawasheteerstevoorbeeldvanhetverisme,metzijn levendigehandelingensterkeemoties,onmiddellijkaansprekende melodineneffectvolleritmiek.Hetwondehartenvande muziekliefhebbers,ondanksgemeenplaatsenenenigzinsmonotone orkestratie. GeenvanMascagni'sandereopera'sisblijvendinhetrepertoire vandetheatersgebleven.TochtrokkendestijdsL'AMICOFRITZ (1891),IRIS(1898),enLEMASCHERE(1908)nogweldeaandacht. Delaatsteoverigensmeerinnegatievezin. Van1895tot1903wasMascagnidirecteurvanhetconservatorium tePesaro. InmiddelstrokMascagnimetspeciaalsamengesteldeorkestenEuropa enAmerikadoor.Nazijnontslagalsdirecteurvanhetconserva toriumwerdhijdirecteurvandenationalemuziekschoolteRome. -#-#-#- Hetiszeerzeldzaam,dateenhistorischfiguurofhijnu beruchtofberoemdwas,instaatisgeweestomdeverbeelding vancomponistenaantewakkerengedurende300jaaroperageschie denis. Nero,delaatsteenverdorvenkeizervandeJulio-Claudiody nastie,komtalszoiemandnaarvoren.Hijisdehoofdpersoonin veleopera's.DatlooptvanMonteverdi'sINCORONAZIONEdiPOPPEA (1643)enCarloPallavicino'sNERONE(1679)doortotHndel's NERO(1705,maarhelaasverlorengegaan)enGiuseppeOrlandini's NERO(1720)enookEgidioRomualdoDuni'sNERO(1735).Laterin de19deeeuwcomponeerdeKarlGottliebReisingereenNER0in 1822inMnchen,enAntonRubinstein'sNEROkwamuitin1879. Rubinstein'soperawerdzeergoeddoorhetpubliekontvangenen wasgeruimetijdpopulair.Heteerstesucceswasuiteraardvoor eengrootdeeltedankenaandebijzondergoederussische rolbezetting.(b.v.AndrejLabinskimaaktein1905eenplaatmet gedeeltenuitdeopera.) InItalitrokdefiguurvankeizer-dichterdeaandachtvan ArrigoBoitoenPietroMascagni.BoitoenMascagniwarenqua cultuurvolkomenverschillendemensenenzochtenookgeheel anderemuzikaleenartistiekeidealen.Tochwerdenzijbeiden doorNeroaangetrokkeninhunjeugd.Hetzouechternog40jaar durenaleerzijdeoperawerkelijkvoltooiden.Jammergenoeg leefdeBoitonietmeertoendeoperainpremireging. GiovanniTargioni-TozzettienGiulioMenasci(delibrettistvan deCAVELLARIA)haddenin1891alvoorgesteld,datMascagnihet dramavanPietroCossaNERONEopmuziekzouzetten.Hetidee stondMascagniwelaan,ookalomdathettoneelstukvanCossa veelbekendheidgenootinItali,vooraldoordeberoemdeita liaanseacteurErnestoRossi,diedetitelrolvertolkte.Mascag nimochtookdemanierwelwaaropCossaNerohadneergezet:Meer eenbeginnenddichterdanalseentiran.NerodeclameertOedipus RexvanSophoclesinhettheateromgeldteverdienenvoor betalingvandekeizerlijkelijfwacht.Dekeizerwordtaangetrok kendooreengrieksedanseresenisnietbijmachteomantwoord tegevenopdehardevragenenopmerkingenvanzijnofficile geliefdeAtte.AtteheefteenzoonvanNeroenzijishetdie uiteindelijkNerototzelfmoordaanzet.OpdiemanierkomtNero overalseenmenselijkfiguurennietalsdewrededespootzoals degeschiedenishemafschilderd. Nerohoudtvaneengoedglaswijnenmooievrouwen.Hijisook eengrootliefhebbervandeklassiekedichtkunst.Hetisheel aandoenlijk,dathijaanheteindeermeeroverinzitdathij hettheaterverliestdanhetkeizerrijk. Inhetdaaropvolgendejaar(1892)lietdejongeenvermetele Mascagniindekrantvermelden"Boitogeeftmetijdgenoeg". Dezeongelukkigezin,dieeengroteergerniswasvoorVerdi, maaktedatMascagnihetcomponerenvandezeoperaweeruitmoest stellen. Mascagni'saandachtwerdtoeneerstgetrokkennaarVISTILIA,een verhaalvandeCalabrischeschrijveerRoccoDeZerbi(1843-1894). DelibrettistenTargioni-TozzettienMenascigingenaanhetwerk enkwamenspoedigmeteenlibrettodataanvankelijkde goedkeuringhadvanMascagni.Maardecomponistwasalspoedigin andereprojectengeinteresseerdengingernietmeedoor. 9[...................................................]0110 Enigejarenlater,nadatBoitozijneigenlibrettovanNERONE reedshadgepubliceerdin1900,moestdemuzieknogsteeds gecomponeerdworden.Targioni-TozzettienMenascipubliceerden daarnahetlibrettovoorVISTILIA,indehoopMascagni'sinteres seweeroptewekken.WaarschijnlijkisMascagnireedsin1906 begonnenmethetcomponerenvanVISTILIA,maarerwarenenige problemenmetdeuitgeversgerezen(Sonzogno,RicordienChou dens).Hierdoorwerdallesopdelangebaangeschoven.Na1910 werdnietsmeervernomenvanVISTILIA. In1911brachtMascagniISABEAUuitenin1913PARISINA.Onmid dellijknadeeerstewereldoorlogsprakMascagnimetvrienden overzijnhernieuwdeinteresseineen'romeins'werk,daarmee gafhijwaarschijnlijkooktekennen,dathijnietdachtdat VISTILIAooitsuccesvolzouworden.Erwasnatuurlijkalveel vanNERONEgecomponeerdenMascagnideedeenlaatstepoginghet werkaftemakenenhier,besloothij,zouhijzijncarrire beindigen. IndedertigerjarenzagmendeterugvalvanMascagni.enhoewel hijbeschrevenzoukunnenwordenalseenvandegrotenog levendecomponisten,washijoverschaduwddooranderen.Ten noordenvandeAlpenhaddengrotemannenalsStrawinsky,Schn bergenBergzichzelfgevestigdalscomponist,enditwasde voorbodevaneennieuwetijd.Detijdenwarenveranderdener wasgeenplaatsmeervoordetraditioneledichterlijkevorm,of zelfseen"up-to-dateItaliaanseOpera.Mascagnibleefechter trouwaanzijnideaal:"DeeeuwigewaardevandeItaliaanse opera"(="Glieternivaloridell'operaitaliana").Zoalshij30 jaareerderhadgedaanmetLEMASCHERE,zoprobeerdehijnuook weerdedoorhemzobemindeCommediadell'Arteweernieuwleven inteblazen.Hetresultaatwaseennakter:deoperaPINOTTA (1932),dieeigenlijkeenherzieneuitvoeringwasvanINFILANDA uitzijnstudententijd. Inwezenwasditwerkeen'try-out',voordeomwerkingvan VISTILIAinNERONE.Mascagnibesprakdeproblemenvanhetlibret tometArturoRosso,dieopdatmomentdelibrettistwasdiehet meestindemodewas.Desamenwerkingtussendetweelukteniet, eneindigdezelfsbijnaineenproces.Teneinderaadging MascagnitoennaarzijnoudevriendTargioni-Tozzetti,dienu reeds72jaaroudwaseninslechtegezondheidverkeerde.Toch toondeTargioni-TozzettizichbereidomMascagnitehelpen. Menasciwasreedsin1925overleden. HetwerkaanhettoneelstukvanCossavorderdesnel.totaan zijndoodwerkteTargioni-Tozzettiaandittochnieteenvoudige stuk.Denkmaareensaandemoeilijkheidomeenlibrettoomte werkenopmuziek,diealgecomponeerdis!Tochtoondede dichteraanwelkeentoewijdingenvriendschaphijvoeldevoor decomponist.Uiteindelijkwashetwerkin1934gereed.Maar toenkwamenerweermoeilijkhedenmetdeuitgevers:Geenvoelde ervooromhetwerkuittegeven.Daarnawarenergeentheaters tevindendiehetstukinpremirewildenlatengaan. Uiteindelijkvonddepremireplaatsop16Januari1935.Enhet waseensucces,hetpubliekreageerdezeerenthousiast.Mussoli nihadopdrachtgegevenconstantmethettheaterinverbinding testaanpertelefoon,omopdehoogtegehoudentekunnenworden vandeontvangstvandeopera.Hetwaseenzeergoedeenzeer verzorgdeuitvoering.Derolbezettingwasmetgrotesterren zoals:LinaBrunaRasa;MargheritaCarosio;AurelianoPertile; ApolloGranforteenEttoreParmeggiani.Ookwatbetreftde decorsenaankledingwerddeuitvoeringhooggeprezen.Dekritie kenindekrantenenvakbladenwarenechterverdeeld.Gematigden zoalsCarloGatti(eensleerlingvanCatalani)gaveneeneven wichtigeverantwoording,waarinzoweldepluspuntenalsdemin puntjeswerdengegeven.Anderen,envoornamelijkdeFascisten methunengekijk,gavenergafoverhetophemelenvande decadentelevensstijlvanhetoudeRome.Helemaalverbolgen warenzeoverhetkeizerlijkeideaaldatgebrachtwerddoorzulk eennegatieffiguuralsNero. Helemaalvertoorndwarendegenen,inclusiefde'RegimeFascis ta',desuggereerden,datMascagniopzettelijkeenkarikatuur hadgemaaktvanhetOudeKeizerlijkeRome,doorhetinhandente gevenvanzulkeenhebzuchtige,spotzieketiran. UiteraardwasMascagnihieroverzeerverbaasd,wantvanafhet beginhadhijnooitdeintentiegehadomeenhistorischjuist verhaaltemaken.Deresultatenvaneenartistiekevisiewerden inhetgeheel(opzettelijk??)nietbegrepen. Hoehetookzij,deoperaleefdeslechtstweejaar,enbehalvein MilaanwerdzijslechtsopgevoerdinLivorno,Bologna,Napels, Rome,GenuaenZrich. Deuitvoering,diewijhebbenwerdopgevoerdinhetVredenburg MuziekcentrumteUtrechtin1986.Hierkunnenwedusluisteren naarMascagni'slaatstewerk.Menkanziendathetlibrettomet zeerveelzorgissamengesteld,enhetwijktslechtsinde openingssceneafvandeorigineletekst.Daarmoestuiteraard watingekniptworden.Dedichtvormisvloeiendenishechten volgtdeoorspronkelijketekstvaakletterlijk.Eenaantalklei nererollenzijnindeoperauiteraardweggelaten.Bijvoor beeld:DeclouvandetweedeactevanhettoneelstukisdatNero enMenecrate,verkleedalsslaven,VeronillaLonginaachterna zittentotinMucroneskroeg.Indeoperawordtdit'vertaald' indedanseresEgloge,dieopdezemanierincontactkomtmet Nero.Opdiemanierisereenzeergoedenieuweplotgevormd. Mascagnimaaktveelgebruikvandramatischedeclamatieinde muziekenontwikkeldeenharmonischvacabulairdatgebaseerdis omeenscherpecombinatievanververwijderdetoonaarden.Toch zijnerookveelhartstochtelijkgezongendelen(hettrade-mark vanMascagni),enwaarschijnlijkkomendieuitdeoorspronkelijke VISTILIA. Dezehedendaagseuitvoeringisgerechtvaardigdalswehierdoor kunnenzienofMascagnigelijkhadmethetvolgenvande'oude' school.Washetbekrompenheid(endusnietgerechtvaardigd),of kanTraditienogsteedsdooriedereengewaardeerdworden? Meppel,1Maart1990 066000002060000132000000004012000 11 2#Synopsis Nerone1 F0110030001 R [................................................]0110 9[...................................................]0110 NERONE door:PietroMascagni eersteuitvoering:TeatroallaScala,Milaan 16Januari1935 Personages: 9[::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::]0110 CLAUDIOCEASARENERONE............................Tenor (ClaudiusCeasarNero)  ATTE(eenbevrijdeslavin)........................Sopraan EGLOGE(eengrieksedanseres).....................Sopraan MENECRATE(eenkomiek,Nero'sgezel)..............Bariton CLIVIORUFO(principaalvandeSenaat)............Bas (CliviusRufus) VINICIO(PrefectvanhetPraetorium)..............Bariton (Vincius)  ICELO(eenCenturion).............................Tenor (Icelius)  FAONTE(Nero'sbevrijdeslaaf)....................Tenor (Phaontis)  EPAFRODITO(Nero'sbevrijdeslaaf)................Bariton (Epafroditus) BABILIO(astroloog)...............................Bas (Babilius)  MUCRONE(kroegbaas)...............................Bas (Mucronis)  NEVIO(mime-artiest)..............................Tenor (Nevius)  PETRONIO(eenoudegladiator).....................Bariton (Petronius)  EULOGIO(eenslavenhandelaar).....................Bas (Eulogius)  EenHerder........................................Tenor Koor:Grieksemeisjes,patricirs,bevrijdeslaven,volk. Verder:Eenethiopischeslaaf,legionnairs,slavenenmeis jesdieoplierenenfluitenspelen  9[...................................................]0110 SYNOPSIS  EERSTEAKTE 1stetoneel:IneenkroegindeachterbuurtenvanRome. Erstaaneenpaarruwetafelsenbanken. Mucronedekroegbaaseneenslaaf. Mucronestaatbijdedeurenkijktnaardesterren.Hijzieteen komeet,dievolgenshemhongersnoodvoorspelt("Ecolal, l'orribilecometa"). 2detoneel:NukomenookNevio,PetronioenEulogiobinnen.  Dezedriemannengaanaaneentafeltjezittenenbestelleniets tedrinken("Taverniere,Dabere!").Zijpratenoverdetoekomst vanhetKeizerrijk,hetzietervolgenshennietalterooskleu riguit. Ondertussenkomenmeerderemensendekroegbinnenengaanhier endaarzitten. Eenschaapherdermetzijnschapenkomtdoordesteegenmenhoort hemeenwijsjezingen. 3detoneel:devorigen+Egloge Eglogekomtangstignaarbinnengerendenroeptomhulp(Al soccorso...M'inseguono..."),daarzijachtervolgdwordt.Deman nenindekroegvragenwateraandehandis. 4detoneel:allevorigen+NeroneenMenecrate NukomenNeroenMenecratealsslavenvermomdhetcafbinnen. Dezetweeachtervolgendeslavin,kennelijkmetoneerbarebedoe lingen(Menecrate:"Colsuivolalacolomba").Eenruzieishet gevolgenPetroniusgooitNeroopdegrond.Menecrateonthuldde wareidentiteitvanNeroendaaropvolgteersteenwoordenwisse lingmetNevius,dienietdirectbangis.Danverlaatiedereen hetcaf.NeroneenMucroneblijvenachter. 5detoneel: Nerowilnogwelwatdrinken("Inqueltuopinguecorporiconos co")enlaatMucroneeenkarafFalernohalen. NerobetichtMucroneervanonderdakteverschaffenaanvijanden vandekeizer.NeronejaagtMucronedekroeguit,enlachthem uitomzijnangst. 6detoneel:NeroneenlaterAtte Neroisnualleengelatenenvermaaktzichzelfmetwattezingen ("Daquestonappo"),hijiswatovermoediggeraaktdoorde overvloedigeinnamevandeFalernowijn.OnverwachtskomtAtte binnen.Zijheeftnogalwatinvloedopdekeizerenprobeertnu dekeizerervantedoordringen,datzijngedrageenCaesar onwaardigis("Ancort'illudie").Zijherinnerthemaanzijn plichten.HooghartigenwoedendreageertNerohieropendreigt haartelatendoden.MaarAtteraakthierinhetgeheelnietvan onderdeindrukenantwoordhemdapper.EnNerone,diebangis vanhaarhardewoordenenvanwegededrankdezaaknietmeerzo helderziet,roeptMenecrateshulpin. 7detoneel:Atte,Nerone,MenecrateenVinicio Menecratekomtaanmeteenstelvolgelingen("FecivenirVini cio.Unacoorte"),diedekeizerlijkedraagkoetsdragen.Zo voerenzedekeizeraf,opdatniemandheminzijnlaveloze toestandkanzien.Docheenmenigte,diewakkerisgewordenin devroegeochtendkomtaansnellenenzingtlofaandekeizer. TWEEDEAKTE  Scene:EengrootterrasvolmetbloemenindeDomusAurea,men kijktuitoverdestadRome.Aandelinkerzijdestaat eenstandbeeldvanVenusennoganderebeeldenvangoden enhelden.RechtsstaatNerone'stroon. 1stetoneel:NeroneendaarnaMenecrate. NeronezingteenpassagevanSophocles'"KoningOedipus"("Possa laMorte").Menecratekomtbinnenenprijstdekeizeromzijn artistiekegavenenvertelthem,datBabiliodewaarzegger wacht. 2detoneel:Nerone,MenecrateenBabilius  Babiliodeastroloogvoorspelteentoekomstvolgevaren("La nefastacometa")aanNeroneenheelslimvertelthijdatde keizer,zeerzekernuurnazijneigendoodzalsterven. NeronelaatonmiddellijkdeastroloogdoorMenecrateenzijn mannenbewaken,zodathemnietskanoverkomen. NeronegeeftdanMenecratedeopdrachtomdegrieksedanseres Eglogetehalen. 3detoneel:EglogeenNero NeroneontvangtnuEglogeenzogauwhijhaarziet,wordthij smoorverliefdophaar.Hetverbaastdekeizer,datzenietbang voorhemis.Eglogeantwoordhemdatzealtijdgelukkigis(" Perchdovreitremare?").Dekeizerontslaathaaruitdeslaver nijenzetvoorhaardedeurenvanzijnpaleisopen.Beidenzijn verliefdopelkaar. 4detoneel:Faonte,Nerone,Eglogeengrieksemeisjes. Liefdesverklaringenwordenafgelegd,endedoorFaonte binnengebrachtegrieksemeisjeszingenoverdehelderekustenvan Hellas.Engaandaarnaaf. 5detoneel:AtteenEgloge MaarAttehelptEglogezeerabruptuithaardroom:eerstadvi seertAttehetmeisjeomvoorhaareigenbestwiltevluchtenuit Ceasar'shuis("Nondanzaresull'orlodell'abisso"),daarnabe dreigtzijhaar("Sutesciagura,omalaccorta!...Bada...")en uiteindelijkprobeertzijhaartevermoorden.Eglogeprobeert tevluchenvoordewoedendeAtte. 6detoneel:Nerone,Faonte,atteenEgloge. MaarNeronekomtaanrennen,gevolgddoorFaonteenslavenen bevrijdeslaven,enredthetmeisje.Attewordtweggestuurd. NeronelaatdeslavenEglogemeenemennaarhaarvertrekken,en FaontekrijgtdeopdrachtomoverEglogesveiligheidtewaken. 7detoneel:NeroenMenecrateontvangenRufo,Vinicioende SenatorenenPraetorirs. DekeizergeefteenaudintieaandePrinsvandeSenaatende PrefectvanhetPraetorium.IedereenzingtHeilNero!("Salve Nerone!").Erzijnwatstaatsproblemen,maarNeroheeftergeen orennaar.Uiteindelijkvertrektiedereen. 8stetoneel:Neronealleen,daarnaookEgloge NeroneleesteenbriefdieRufobijhemachtergelatenheeft. MaarEglogekomtbinnenenNeronesteltvoortegaanvrijen ("Eglogebella,vieni!").Dekeizerzietdaarmeerinen vergeetallebeslommeringenengeeftzichoveraandeliefde. 9[...................................................]0110 DERDEAKTE (Eerstegedeelte) Scene:Hettriclinium.Allesisrijkaangekleedmetmarmeren goudenvelelampenbrandenhelder.Nerone,Atte,Egloge, Menecrate,Rufo,Vinicio,Faonte,Epafrodito,Iceloen anderegasten,zoalsPatricirs,Senatorenenbevrijde slavenliggenopbankenbekleedmetpurperenkleden. Detafelszijngedektmetgoudenenzilverenbestekende tafelszijnversierdmetmirreenbloemen.Neroneheeft de'Murrinebokaal'voorzich. Allenzijnfeestelijkgekleed,eninhethaardraagtmen rozen.Hetisenorgie. Meisjesspelenopfluitenenlieren,enslavenverzorgen degasten. GedurendeeenbanketinhetpaleisvandeCaesarprijzenalle gastenNeroneskunstendeschoonheidvanEgloge("Gloriaa Nerone,Gloria!").TerwijlNeroneeenliedzingtdatgewijdis aanVenusendeliefde("Quando,alsuaveanelito"),doetAtte stiekemenigedruppelsvergifinderoemervanEgloge.Atte toostmetEgloge,enindedronkenverwarringvanhetgeheel, sliptzijweg.EglogestortineenopNeronesborst.Nupaswordt opgemerktdatAtteverdwenenis.AllenvermoedendatEgloge vergiftigdis. (NukomentweeslavenhaastigbinnenenzoekenFaonteenEpafro dito.Naenigeopgewondenwoordenverdwijnendezeviermannen snel.Icelovolgthen.) NeroneisboosdatAtteverdwenenis("EdAttenonqui")en Eglogebeseftdatzegaatsterven("OmioNerone,iomu oio!...").Enspoedigdaarnageeftzedegeest. Faontekomtbinnenenwaarschuwtdekeizertevluchten,daarhet plebsinopstandisgekomen.Erheerstnualgeheleverwarringen allegasten,bediendenenslavenvluchtenweg.Dezaalende tafelsinslordigestaatachterlatend. 2detoneel:Nerone,Menecrate,FaonteenEpafrodito. MenecratelachtomdetoestandenhieropwordtNeronezeer woedend.HijjaagtMenecratewegengooitdeMurrinebokaal achterhemaan. 3detoneel:Nerone,FaonteenEpafrodito. Neroneisdankbaardaternogtweemannenbijhemzijngebleven ("Alemenovoinomitradite..."). 4detoneel: Neronetreurtdathijalleenisgebleven.("...Eccomisolo!... Oh!tenebrosanotte!...")enkijktnaarhetstillelichaamvan Egloge.Metzijnmantelbedekthijhaar. Inmiddelsistehorendatereenstormopkomtzetten. 5detoneel:AtteenNerone. Attekomtbinnenenzegthemdathijnogeenkansheeftzichin ereteherstellen,alshijhetzelfdegifzaldrinken,datook Eglogenam("Rammentaun'altranotte...").Aanvankelijkweigert Neronedit(("Maledetta!Allontanadalmiosguardo"),maarals Atteblijftaanhouden("Perchm'innamoraid'unuomotanto"), zwichthijenvraagthaaromdebeker. Alshijdebekeraanneemt,horenzijiemandkomen. 6detoneel:Epafrodito,Faonte,NeroneenAtte. EpafroditoenFaontebrengenhetslechtenieuws,datdepaar trouwePraetorirsookvermoordzijnendathetbloedbadinde stadzeergrootis. OokdewaarzeggerBabilioisvermoord.NuwilNeroneonmiddellijk vluchten,wantzijntijdisnugekomen.Gelukkigishetbuiten donkerenhetisslechtweer.Metzijnvierenvluchtenzede donkerenachtin. Onweerenbliksemverscheurendenacht. ~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~ NUVOLGTEREENORKESTRAALINTERMEZZ0 ~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~ TWEEDEGEDEELTE Scene:IndeschamelehutvanFaonte.Aaneenzijdeiseen eenvoudigbed,aandeanderezijdeeenruwetafelmet eenlamp. Tussendewolkenisaanhetfirmamentdefatalekomeet metzijngroterodestaarttezien. 1stetoneel:Nerone,Atte,FaonteenEpafrodito. Neroneishelemaalnietblijinzo'neenvoudigverblijfte moetenschuilen.Hijheeftnuslaapenbegintverschrikkelijk dorstigteworden.MaarhetwaterdatEpafroditovoorhemhaalt weigerthij. NeronepaktdedolkenafdieFaonteenEpafroditobijzich dragen.DdaarnastuurthijFaonteterugnaarRome,omtezien hoedetoestandzichontwikkeldheeft. 2detoneel: Neronewordtnuzeerslaperig,hijdeclameertnogeenversen valtdaninslaap.Attehooptdathijnooitmeerwakkerzal worden("Ntupossamairisvegliarti"). Menhoortnupaardennaderbijkomen.Neronewordtwakkeren begintteraaskallen("Misiaccalcanoattornogl'impertuni"). Attesusthem. NukomtFaonteweerterug. 3detoneel: FaontekomtmetdemededelingdatNeronegeenkeizermeeris, maardatmennuGalbaheeftgekozenendatdeSenaatNeronetot staatsvijandheeftuitgeroepen. Attegrijptnueendolkensteektzichzelfneer,indehoopdat haardaadNeronezalaanzettenhetzelfdetedoen. Epafroditowaarschuwtnudatdelegionnairsinaantochtzijn. Neronepaktnueendolkop,maarwijfeltnogsteeds. MaarhetisuiteindelijkFaontediedemoedheeftNeroneshanden tepakkenenzosteektNeronezichneer.Hijgeeftnogeenkreet: "Chegrandeartistamuore!"(eengrootartieststerft!.) Laatstetoneel:Icelo,Nerone,Faonte,Epafroditoende legionnairs. Icelokomtbinnengevolgddoorenigelegionnairs.Maaraldat Faontekanzeggenis,datdekeizerzichzelfbezeerdheeft.De stervendekeizerzegtalslaatste:"Jebenttelaatsoldaat!" ("Tardi,soldato!") ZosterftNeronealseenwaardigRomein. ~#~#~#~  Meppel,03-03-1990 066000000000000132000000000000000 11 21 F0110030001 R [................................................]0110 9[...................................................]0110  DERDEAKTE (Eerstegedeelte) Scene:Hettriclinium.Allesisrijkaangekleedmetmarmeren goudenvelelampenbrandenhelder.Nerone,Atte,Egloge, Menecrate,Rufo,Vinicio,Faonte,Epafrodito,Iceloen anderegasten,zoalsPatricirs,Senatorenenbevrijde slavenliggenopbankenbekleedmetpurperenkleden. Detafelszijngedektmetgoudenenzilverenbestekende tafelszijnversierdmetmirreenbloemen.Neroneheeft de'Murrinebokaal'voorzich. Allenzijnfeestelijkgekleed,eninhethaardraagtmen rozen.Hetisenorgie. Meisjesspelenopfluitenenlieren,enslavenverzorgen degasten. GedurendeeenbanketinhetpaleisvandeCaesarprijzenalle gastenNeroneskunstendeschoonheidvanEgloge("Gloriaa Nerone,Gloria!").TerwijlNeroneeenliedzingtdatgewijdis aanVenusendeliefde("Quando,alsuaveanelito"),doetAtte stiekemenigedruppelsvergifinderoemervanEgloge.Atte toostmetEgloge,enindedronkenverwarringvanhetgeheel, sliptzijweg.EglogestortineenopNeronesborst.Nupaswordt opgemerktdatAtteverdwenenis.AllenvermoedendatEgloge vergiftigdis. (NukomentweeslavenhaastigbinnenenzoekenFaonteenEpafro dito.Naenigeopgewondenwoordenverdwijnendezeviermannen snel.Icelovolgthen.) NeroneisboosdatAtteverdwenenis("EdAttenonqui")en Eglogebeseftdatzegaatsterven("OmioNerone,iomu oio!...").Enspoedigdaarnageeftzedegeest. Faontekomtbinnenenwaarschuwtdekeizertevluchten,daarhet plebsinopstandisgekomen.Erheerstnualgeheleverwarringen allegasten,bediendenenslavenvluchtenweg.Dezaalende tafelsinslordigestaatachterlatend. 2detoneel:Nerone,Menecrate,FaonteenEpafrodito. MenecratelachtomdetoestandenhieropwordtNeronezeer woedend.HijjaagtMenecratewegengooitdeMurrinebokaal achterhemaan. 3detoneel:Nerone,FaonteenEpafrodito. Neroneisdankbaardaternogtweemannenbijhemzijngebleven ("Alemenovoinomitradite..."). 4detoneel: Neronetreurtdathijalleenisgebleven.("...Eccomisolo!... Oh!tenebrosanotte!...")enkijktnaarhetstillelichaamvan Egloge.Metzijnmantelbedekthijhaar. Inmiddelsistehorendatereenstormopkomtzetten. 5detoneel:AtteenNerone. Attekomtbinnenenzegthemdathijnogeenkansheeftzichin ereteherstellen,alshijhetzelfdegifzaldrinken,datook Eglogenam("Rammentaun'altranotte...").Aanvankelijkweigert Neronedit(("Maledetta!Allontanadalmiosguardo"),maarals Atteblijftaanhouden("Perchm'innamoraid'unuomotanto"), zwichthijenvraagthaaromdebeker. Alshijdebekeraanneemt,horenzijiemandkomen. 6detoneel:Epafrodito,Faonte,NeroneenAtte.  EpafroditoenFaontebrengenhetslechtenieuws,datdepaar trouwePraetorirsookvermoordzijnendathetbloedbadinde stadzeergrootis. OokdewaarzeggerBabilioisvermoord.NuwilNeroneonmiddellijk vluchten,wantzijntijdisnugekomen.Gelukkigishetbuiten donkerenhetisslechtweer.Metzijnvierenvluchtenzede donkerenachtin. Onweerenbliksemverscheurendenacht. ~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~ NUVOLGTEREENORKESTRAALINTERMEZZ0 ~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~ TWEEDEGEDEELTE Scene:IndeschamelehutvanFaonte.Aaneenzijdeiseen eenvoudigbed,aandeanderezijdeeenruwetafelmet eenlamp. Tussendewolkenisaanhetfirmamentdefatalekomeet metzijngroterodestaarttezien. 1stetoneel:Nerone,Atte,FaonteenEpafrodito. Neroneishelemaalnietblijinzo'neenvoudigverblijfte moetenschuilen.Hijheeftnuslaapenbegintverschrikkelijk dorstigteworden.MaarhetwaterdatEpafroditovoorhemhaalt weigerthij. NeronepaktdedolkenafdieFaonteenEpafroditobijzich dragen.DdaarnastuurthijFaonteterugnaarRome,omtezien hoedetoestandzichontwikkeldheeft. 2detoneel: Neronewordtnuzeerslaperig,hijdeclameertnogeenversen valtdaninslaap.Attehooptdathijnooitmeerwakkerzal worden("Ntupossamairisvegliarti"). Menhoortnupaardennaderbijkomen.Neronewordtwakkeren begintteraaskallen("Misiaccalcanoattornogl'impertuni"). Attesusthem. NukomtFaonteweerterug. 3detoneel: FaontekomtmetdemededelingdatNeronegeenkeizermeeris, maardatmennuGalbaheeftgekozenendatdeSenaatNeronetot staatsvijandheeftuitgeroepen. Attegrijptnueendolkensteektzichzelfneer,indehoopdat haardaadNeronezalaanzettenhetzelfdetedoen. Epafroditowaarschuwtnudatdelegionnairsinaantochtzijn. Neronepaktnueendolkop,maarwijfeltnogsteeds. MaarhetisuiteindelijkFaontediedemoedheeftNeroneshanden tepakkenenzosteektNeronezichneer.Hijgeeftnogeenkreet: "Chegrandeartistamuore!"(eengrootartieststerft!.) Laatstetoneel:Icelo,Nerone,Faonte,Epafroditoende legionnairs. Icelokomtbinnengevolgddoorenigelegionnairs.Maaraldat Faontekanzeggenis,datdekeizerzichzelfbezeerdheeft.De stervendekeizerzegtalslaatste:"Jebenttelaatsoldaat!" ("Tardi,soldato!")  Meppel,03-03-1990 066000002050000132000000004010000 11 2Libretto#Norma1 F0110030001 R [................................................]0110 9[...................................................]0110  NORMA   EenOperainTweeAkten componist: VincenzoBellini (1801-1835) librettist: AlessandroLamperi Rolverdeling: 9[:::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::]0110 POLLIONE,ProconsulvandeRomeinen...............Tenor NORMA,priesteres.................................Sopraan OROVESO,Norma,svaderenhoofdmanderGallirs...Bas FLAVIUS,centurionvanhetromeinselegioen.......Tenor CLOTHILDE,vriendinvanNorma.....................Sopraan ADALGISA,jongepriesteres........................Alt Eersteopvoering:26December1831teMilaan. 9[...................................................]0110 EERSTEBEDRIJF: OUVERTURE ~~~~~~~~~~~~~~~~~ 1STESCENE: Hetisnachtinhetheiligebosvandedruden.Hetisvolle maan.Inhetmiddenvanhettoneelstaatdeheiligeeikvan Irminsul,onderdereusachtigetakkenvandeeikstaathet altaar.Kampvurenzijnindevertetezien. DeDrudenvaneengemeenschapGallirs,inhetdoordeRomeinen bezettegebied,makenzichopvoorderitenvanhetsnijdender maretakken.Hetspeeltzichafindetijdvan50jaarvr Christus.eersthorenwede'introduzioneecavatina'vanOroveso ("Itesulcolle,oDruidi"). DehoofdpriesteresvandezeritenisNorma.Zijhopenopeen tekenvandegodIrmin,datzijhunvredesverdragmetdeRomeinen kunnenverbreken,enopoorlogspadkunnengaan. DeproconsulvandestreekisPollione,dieinhetgeheimde geliefdeisvanNorma,enbijhaartweekinderenheeft.Onlangs echterheeftPollioneAdalgisaontmoet.Zijiseennovicepries teres,enPollioneisverliefdophaargeworden(Recitativoe cavatina"Mecoall'altardiVenere").Hijbespreektdezesituatie metzijnhonderdmanFlavio,terwijldeDrudenzichverspreiden omdeopkomstvandemaanaftewachten. DetweeRomeinenverstoppenzichalsdeRomeinenterugkerennaar deplaatswaarhetaltaarstaat.Normaverschijntenbidttotde kuisegodin("CastaDiva")enspreektdevergaderingtoe.Ondanks deargumentenvanhaarvaderOroveso,houdtNormavol,datde tijdnognietrijpisvooreenaanvalopdeRomeinen.Maarde strijderskunnenhunongeduldnauwelijksbewaren(koor+Orveso: "Seilento,si,seilento!").Normavoorspelt,dathetRomeinse Rijkdoorzijneigenverdorvenhedenineenzalstorten.Zijvoert deritenvanhetsnijdendermaretakkenuit,enbelooft,dat wanneerdegodIrminsulhetRomeinsebloedverlangt,zijhenop zalroepen. Terwijldemensennogsteedssprekenoverwraak(koor+Oroveso: "Tuoni;eunsoldelpopolempio"),isNormaintweestrijd:Een revolutiezalhaarverscheuren.Wantwatmoetzijdoen?Haar plichtenofhaarhartvolgen?("Ah!belloameritorna!").Norma verlaathettoneeleniedereenvolgthaar. Adalgisakomtopenzijknieltneervoorhetaltaarenbidom bescherming("Sgombralasacraselva").Pollionekomtuitzijn schuilplaatsenprobeerthaarteveroveren("Va,crudele,alDio spietato").Maarhetishaaronmogelijkomhaarroepingte verloochenen("Etupure,ah!tunonsai").Pollionewil,datzij haargeloofafzweertenmethemmeenaarRomegaat("Abbandonarmi cosipotresi"),wanthijisteruggeroepen.Uiteindelijkzwicht Adalgisaenbeloofthem,datzijelkaardevolgendedagzullen ontmoeten. TweedeScene:(InhethuisvanNorma,inhetwoud.) Normaismethaartweezoonsinhungeheimehuisinhetbos.Zij heeftvernomen,datPollionenaarRomeisteruggeroepenenis bang,dathijhaarmethuntweekinderenzalachterlaten.Zij vraagtClothilde(haargezelschapsdame)detweekinderente verstoppen. Adalgisakomtbinnenomhaarteraadplegen.Hetjongemeisje bekentaanNorma,datzijverliefdisgeworden("Amore.Non t'irritar").ZijsmeektNormahaarvanhaargedanegeloftente ontslaan.Norma,diehaargevoelensherinnert,wilhetverzoek vanhetmeisjewelinwilligen(duetNorma/Adalgisa).Alszij echterverneemt,datPollionedeminnaaris,ontsteektzijin grotewoede("Ohnontremare"). PollionezelfkomtbinnenenNormaconfronteerthemmethaar zojuistverkregenkennis.ZijonthultaanAdalgisa,datzijzelf haargeloftenheeftgebroken:Pollioneishaarbeminde.Niet alleenNorma,maarookhaarkinderenzijnverradendoorPollione metzijnhuichelaarswoordentotAdalgisa.Pollionestaatnu tegenoverdewoedevanNormaendeverslagenheidvanAdalgisa (terzetAdalgisa/Norma/Pollione). DegongvandetempelklinktenroeptNormaop.Zijverlaatmet AdalgisadewoningenwaarschuwtdeopstandigePollione,dathet alarmeenbedreiginginhoudtvoorderomeinsebezetters. TWEEDEBEDRIJF: Eerstescene:(InhethuisvanNorma) Hetisnacht,endekinderenvanNormaslapen.Verscheurden wanhopigwilNormasterven,maareerstwilzehaarkinderen ombrengen,omzo,doorhundood,ookhethartvanPollionete treffen("Dormonoentrambi...").Ookwilzijhenbehoedenvoor deportatienaarRome.Hetishaarechteronmogelijkhaarvoorne menuittevoeren.ZijvraagtClothildeomAdalgisateroepen. Alshetjongemeisjearriveert,vertrouwtzijhaardetwee kinderentoe,omzemeetenemennaarPollione,haartoekomstige echtgenoot("Peifiglisuoit'imploro").MaarAdalgisaheeft beslotenomPollioneoptegeveneninGalliteblijven("Si, giurai"). NuhernieuwenNormaenAdalgisahunvriendschap(duet:"Si,no finoall'oreestreme"). TweedeScene: (Eenverlatenplaatsergensinhetbosvandedruden.) (soldatenkoor:"Nonparti?Finoraalcampo") InhetwoudspreektOrovesozijnGallischekrijgerstoe ("Guerrieri!avoivenirne").Hetisbekend,datPollionegaat vertrekken,maarOrovesoheeftvernomen,datzijnopvolgereen nogveelgrotereonderdrukkeris. DerdeScene:(IndetempelvanIrminsul Normakomtbijdetempelaan,enzijiservanovertuigd,dat Pollionebijhaarterugzalkomen("Eitornera").Clothildekomt methetnieuws,datAdalgisaweerhelemaalterugisbijhaar roeping,maardatPollionevanplanishaarteschaken. BuitenzichzelfvanwoedeslaatNormaophetschildvan Irminsul,enhiermederoeptzijOrovesoop,endedrudenende soldaten.Aangekomenvraagieereenwateraandehandis(koor: "Norma!Chefu?").Zijhitsthenoptotrevolutie(koor,Norma, Oroveso:"Sangue,sangue!Vendetta!").Nuwordtgevraagdwanneer Norma,dieeerstvoorvredewas,deritenvoordeoorlogwil doen. Clothildeonderbreektditallesmetdemededeling,datPollione detempelwasbinnengeslopenengevangenisgenomen.Soldaten sleurenhemnaarvoren,enNormapakteendolkomhemte vonnissen.Maarzijstoptenvraagttoestemminghemteondervra gen("Iodeggiointerrogarlo").Normabeloofthemzijnlevente sparen,alshijAdalgisawilopgeven("M'odi.PeltuoDio,pei figlituoi").DaarisPollionehetnietmeeeens.Dandreigt NormaAdalgisatedoden,enPollioneverzoekthaar,heminplaats vanAdalgisatedoden(duetPollione/Norma). Normaroepthaarvolkterugenmaaktbekend,dateenvande priesteressenhaargeloftenheeftgebroken,endatdiedaarom moetsterven.Iedereenwildenaamweten,enPollioneisbang, datNormaAdalgisazalaanwijzen,maarzefluistertdewoorden, dieinslaanalseenbom:"Ikzelf"("Sonio"). Zijverzoektopdebrandstapeltewordengezet("Qualcor tradisti,qualcorperdisti").Pollione,dienuzijndwaasheid inzietenhaarnogsteedsbemind,kiestervoor,omsamenmethaar opdebrandstapeltewordengezet(duetNorma/Pollione). Normamaaktbekend,datzijtweekinderenheeft,enverzoekthaar vaderOrovesomedelijdenmethentehebben("Deh!nonvolerli vittime")envoorhentezorgen. HierinstemtOrovesomettegenzintoe. Danwordtdebrandstapelgereedgemaaktenhetverliefdepaar staptopdebrandstapel,omzoindedoodverenigdteworden. EINDE   Meppel,30Augustus1989  066000002060000132000000004012000 11 2#Inleding Otello1 F0110030001 R [................................................]0110 9[...................................................]0110 OTELL0  Operainvierakten door: GIUSEPPEVERDI Libretto: ARRIGOBOITO (naardetragedieOTHELLO,ofDEMOORVANVENETIE) (vanWilliamShakespeare) EersteopvoeringinhetTeatroallaScala,Milaan 5Februari1887 Personen: 9[:::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::]0110 OTELL0,eenMoor generaalinhetvenetiaanseleger.........Tenor DESDEMONA,devrouwvanOtello....................Sopraan EMILIA,devrouwvanJago.........................Mezzo-sopraan JAGO,vaandriginhetleger.......................Bariton CASSIO,kapiteininhetleger.....................Tenor RODRIGO,venetiaansedelman.......................Tenor LODOVICO,ambassadeurvande VenetiaanseRepubliek...................Bas MONTANO,Otello'svoorgangerals GouverneurvanCyprus....................Bas 9[...................................................]0110 Verder:SoldatenenzeeliedenvandeVenetiaanseRepubliek, EdelenenhundamesuitVeneti,Cypriotenvan beiderleikunne,Griekse,DalmatischeenAlbanese huurlingen,kinderenvanheteiland,eenkroegbaas, vierbediendenuitdekroeg,endescheepsbemanning. DeactievindtplaatsineenhavenstadopheteilandCyprus Tijd:Heteindevandevijftiendeeeuw.  OTELLO  (NaarShakespearesOTHELLO)  Toenin1879deautoritairecriticusFrancescoD'Arcaiszoals gewoonlijkklaagdeoverhetvervalvandeitaliaanseopera, steldehijvoordatVerdihettoneelstuk"Othello"vanShakespea reopmuziekzouzetten.Zijnlezersmoetenwelheelerg verbaasdzijngeweest,wantVerdi(nu66jaaroud)hadsinds Aidageennieuweoperameergeschreven.EnsindshetRE QUIEM,zoveralsbekend,helemaalgeenmuziekmeergeschreven. Ookwerdalgemeenaangenomen,datVerdihelemaaluitdegratie enuitdemodewas.Hetismoeilijkvoortestellen,dat D'Arcaisnietgewetenheeftvaneendiner,datbezochtwerddoor VerdienzijnvrouwGiuseppina.HierbijhaddeuitgeverGiulio RicordideconversatieaangestuurdopShakespeare,endelibret tistBoito."ToenikOthelloaanroerde",verteldedeuitgever, "zagikdatVerdimijaankeek,achterdochtig,maarmetinteres se.Hijhadhetweldegelijkbegrepenenreageerdezeerzeker." Maarzoalsaltijd,washetnodigommetVerdizeeromzichtigte werktegaan.Zestienjaareerder,ooknaeenmaaltijd,had BoitodeaankomendedirigentFrancescoFaccioopgehemeldalsde mandie"hetaltaarvandeopera,datnubevuildwasalsde murenvaneenbordeel",zoureinigen. Verdihaddatopgevatalseenpersoonlijkebelediging.Enalhad hijsindsdiendedichtervergeven,hijzounimmerdewoorden vergeten,enzesteedsweeraanhalen.dochdetijdhaddejonge beeldenstormergetemd,ende"BeervanBusseto"gerijpt.Toen VerdidesamenvattingvanBoito'sversievanOthellokreeg aangeboden,washijzeerpositief.Hetzouechternogachtjaar durenvoorOTELLO(dateerstJagozouheten)werkelijkheidwerd. MaarVerdihadanderedingenaanzijnhoofd.eerstherzaghij SIMONBOCCANEGRAhelemaalenalleen(zoweltekstalsmuziek), daarhijditzelfeenuitstekendwerkvond.Daarnaherschreef hijinsamenwerkingmetdelibrettistBoitodeoperainvier aktenDONCARLOS(1884).IndezenieuweuitvoeringenkomtVerdi veelbetertotzijnrecht. DeeersteuitvoeringvandenieuweoperaOTELLOvondplaatsop5 Februari1887indeScalavanMilaan.HierbijzongFrancesco Tamagnodetitelrol.RomildaPantaleonivertolktederolvan Desdemona,endeweergalozeVictorMaurelvertolkteJago.De dirigentwasFrancescoFaccio.Deuitvoeringwas,haastonnodig tezeggen,eenweergaloossucces.Hetwashetzegelopdeakte vanachtenswaardigheid,diedecomponisthadverdiendindeogen vanmuziekminnendeuropeespubliekmetzijnREQUIEM.  In1931schreefdeVerdi-kennerFrancisToyeoverVerdi'svoor laatsteopera:"Ikgeloofniet,datooitliefde,hartstocht, smartenhaatvanmensenaanhetpubliekwerdengebrachtmeteen dieperinzicht.Nietsisaangrijpenderdandezemuziek.Shakes pearezelfknhetnietbetergedaanhebben". FrancisToye'soordeeloverdeoperazoudestijdsbijnadoor allenhartelijkzijnonderschreven.Alzouhetnietaltijdvoor dejuisteredenenzijn,datmuziekliefhebberserachterstonden. BijvoorbeeldindeogenvandezojuistoverledenCosimaWagner konVerdinimmerietsgoedsdoen(italiaansemuziekwerddoor hemafgedaanmet"oh,vanRossini&Co").Zelfsoprijpere leeftijdniet.Hetargumentdaarvoorwasongeveerdit:"Verdi wasdoorzijngeboorteeenboerenzijnopvoedingveranderde daarnietsaan.Hijwasdezoonvanouders,dielezennoch schrijvenkonden.Daarhijgeengoedescholinghadgenoten, schoothijtekortinliteraireenmuzikalesmaak.Daardoorkoos hijzijnonderwerpenslechtenliethijzichonwaardigelibret to'sopdringen.Totzijnvoordeelkongezegdworden,datzijn muzikalevruchtbaarheidenzijnprimitievemaarbruikbaregevoel voortheaterhemsomsinstaatsteldenbescheidensuccesjeste behalen.HijhadzelfssuccesmetabsurditeitenalsILTROVATORE enUNBALLOINMASCHERA.Maarzijnmuzikalegevoelbleefonze ker,tothijmetintelectueelverfijndeliedeninaanraking kwam,zoalsBoito.Toenhersteldehijveelvanzijntekortkomin genenwerdenOTELLOenFALSTAFFeensucces." Detijdeneengrondigestudiehebbenaldezevalsevooroordelen uitdrukkelijkweerlegd.WatbetreftdeongeletterdheidvanVer di'svader:dezewastochvoldoendegeschooldomtefunctioneren alssecretaris/penningmeestervandeplaatselijkekerk.Hetly ceumdatdejongeVerdibezocht,brachteengrootaantalvoor aanstaandeenuitstekendeadvocaten,wiskundigenentheologen voort.Enzijneerstebrievenreedsgetuigenvaneenbrede liberaleopvoeding.MaarnochdemensVerdi,nochzijnmuzikale doelstellingenwerdenbegrepen. OpmuzikaalgebiedwasVerdi'sstudieinBussetonietgrondig. MaardriejaarstudiebijeengerenommeeerdemeesterinMilaan heeftditruimschootsgoedgemaakt.Enwatbetreftzijneerste opera's:diezijnalleneennieuwlevenbegonnenendemeeste wordenalsuitstekendbestempeld. Erkandanookgeenenkeleredenzijnomtezoekennaar uitvluchten,diekunnenverklarenwaaromsommigeopera'sworden verwaarloosd,alleenomdatmenernognietvangehoordheeft. Verdizlfzochtnaareencompleteopera.eenwerkwaarintekst -muziekendecorngeheelvormden.Enzoalshijzelfeens schreef:"Watzouhetmooizijn,eencompleetstuk,zonder pauzes,zonderscenes..."Hijwildeallescomprimeren,watzeer totuitingkomtindeenormegespannenheidvanzijnmuziek.Alle franjemoesteraf,zoalshijookdeouverture,diehijgeschre venhadvoorAIDA,schrapte.Datwasoverbodig!Zijnlaatste operaFALSTAFFisminderbekend,omdathijdaarinalzijn idealenkonverwezenlijken.Hijwasfinancieelgeheelonafhan kelijkenkonmakenwathijzelfverantwoordenkon.Daaromis heteencompleetstukgeworden.enmenkanergeenaria'suit lichtenofanderegedeelten.Alleshangtmetelkaarsamenenmen moethetgehelewerkinnkeerbeluisteren.Hiergeldtduide lijk:OnbekendmaaktOnbemind. BovenalleskijkenwenunatuurlijknietlangernaarVerdidoor hetverkeerdeeindvaneenWagneriaanseverrekijker.Wijkunnen onsbeterrealiseren,datVerdi,indetraditievande19de eeuw,heelgoedwistwaarhijmeebezigwas. Helaas,jekuntdeslingervandependuleniettegenhouden.En eenvreemdeffectbijonzehedendaagsewaarderingvoorVerdiis, datdependuledoorslaatnaardeanderekant.Menzetzichweer aftegenOTELLO,ennuisBoito(delibrettist)hetzwarte schaap.Dezewerdlangetijdgezienalsdeleidendeliteraire figuurvanzijntijd.Dochtegenwoordigwordthijnietmeer gelezen.Zijnpogingenomuithetstrakkekeurslijfvande traditionelelibretto'steontsnappen,wordenhemnietindank afgenomen.InhetlibrettovanFrancescoMariaPiavekonMacbeth nogzeggen:"Sicolmil'ugola"(vuldeovervloeiendekelk),maar inOTELLOmoetJagozeggen:"Inaffial'ugola"(besprenkelde slokdarm),alsofermeteentuinslangwordtgewerkt!Doorhet gehelelibrettohorenweShakespearedoorwrochtendoorkneed. Inhettoneelstuk"Othello"zijneramperdrieregelsnodigom hetwredesarcasmevandeMoormetvollekrachtovertebrengen: "Nietkuis?IksmeekUdanomgenade" "IkzagUaanvoordesluwehoervanVeneti" "DiemetOthellotrouwde" Boitolasterterloopsietsin:"Perdonateseilmiopensier fello".Hetlaatste'fello'isduidelijkingelastomterijmen opOtello. TerwijldebombastischestijlvaneenPiaveofeenCammarano (Verdi'seerderelibrettisten)altijdbegrijpelijkwas,zoumen nueenprinsCalaf(uitPucini'sTurandot)nodighebben,omuit "orribileedera"afteleidendatOtelloinzijnliefdes-duet metdezewoordenzinsspeeltopeentroepenmachtdieeenverster kingbestormt. Vandaardatmentegenwoordig,vooralinItali,MACBETHweer prefereertbovenOTELLO.IndeeerdereoperahadVerdiPiaveals zijnliteraireamenuensisgebruikt(envoorsommigegedeelten graafMaffei).HierhadhijShakespearedirectervarenenniet doorhetmediumvaneenuiterstsubtieleintelectueel. Maaraldezereferentiesgevenblijkvaneenvolkomenverkeerde voorstellingvanzowelVerdi'sontwikkeling,alsvandeaardvan zijnopera-kunst.ToenVerdiin1847MACBETHschreef,trachtte hijzoveelmogelijkShakespearestoneelstuksamentevattenin debeperkingenvaneenopera.Datkonnietandersdaningegeven zijndoordeopvattingenvandeitaliaanseoperavandietijd. Decentraleactie,degrilligefantasie,deduisterenoordelijke omgeving,de"terribilata'vandehoofdpersoonenzijnvrouwe. eenschieronmogelijkeopgaveditmuzikaalteverwoorden.Verdi heeftnieteensgetrachthetgedichtvanShakespeareteevena ren.HijkendealleendelompevertalingvanCarloRusconi.Maar menwordtwelgeroerddoorzijnaanhoudendepogingendevoor naamstestemmingenweertegeven,als: "ZalhetwatervandegroteNeptunesditbloed "geheelvanmijnhandenwissen "hetleveniseenverhaal "vertelddooreenidioot,volgeluidenboosheid..." Hijvoorzagdewoordenvaneenminofmeertoepasselijkemuzikale begeleiding(minderinhetgevalvan"Hijheeftgeen kinderen.."). InOTELLOprobeertVerdiomShakespearesrijmteomsluitenmet muziek,ofhetnudeclamatorischoflyrischis.Hiervoorbenodig dehijeenmeerverhevenmaatstafdaneensimpelevertalingvan dewoordenkonweergeven.DebedoelingvanBoito'stoevoegingen (endaarzijnernogalwat),isbijnaaltijd:"demuziekte doenvertragenomzodoendehetmomentaftekunnenwachten, waarophetmetdemeesteovertuigingskrachtkanexploderen".Dit komtzeerduidelijktotuitingindescene,dieleidttothet momentwaaropOtellozijnvrouwinhetopenbaarslaat. InhettoneelstukwasvandezedaadalleenLodovicogetuigeen hetwasdaarookgeenpuntwaaropdenadrukwerdgelegd.Maarin deoperaishetgroteensembledathieropvolgt,deabsolutetop vandezeakte.Ermoesteengrotedramatischespanningworden opgebouwdomhettotuitingtelatenkomen.DaaromlaatBoitode MoorombeurtenlezenuithetVenetiaansedecreetenzijdelings gemenetoespelingenmakennaarDesdemona.Eeninnerlijke tweestrijd,dieonherroepelijkmoetleidentotlichamelijk geweld.Hetmagdangeen"echtShakespeare"zijn,maaroh,watis hetverschrikkelijkmooi! ZelfsgedurendedetijdvandepremirewerdBoitobecritiseerd, omdathijdevenetiaansescenehadweggelaten."Ikweetwatje bedoeld",verteldehijdeamerikaansecriticusenex-zangeres BlancheRoosevelt,"erwordtalgemeenverondersteld,datBraban tio's(Desdemona'svader)woorden: "ZieaanMoor "Zijheefthaarvaderbedrogen....","dehoofdredenen zijnvoorOtello'sjaloezie,maarikzieditnietzo.Devader zeidiewoordenmetgenoegbedoeling,maarOthelloherhaaldeze slechtsterloops.Zeschietenhempasweertebinnen,alshijze herhaaltinzijnjaloerseuitbarstingen.Datgaatnetzo,alsin eendroomdiewegehadhebben,maardieweonsslechtsherinne renalseendroom." Ditmagdaneengoedkopeuitvluchtschijnen,maareenzorgvuldig onderzoekzalBoitotochinhetgelijkstellen.Ineengesproken toneelstukkanmenzinsspelenopeentrauma,datnognietecht doorvoeldwordt,maarblijftknagenaanhetonderbewustzijn.In eenoperawerktditanders,daarwordtvoornamelijkmetmuziek gewerkt.Enmuziekisvooraleentaalvanhetgevoelennietvan gedachten.AlsBrabantio'swoordenenigedramatische toepasselijkheidmoestenbevatten,zoudenzijeenemotioneel antwoordbijOthellomoetenoproepen,watindemuziekverwerkt zoumoetenworden. AlsMonteroneeenvaderlijkevloekuitspreektoverRigolettode Nar,reageertdenarmeteen.Daarnaisnietsmeerhetzelfdevoor hem,herinneringenhieraanblijveninzijngedachtennaarboven komen.Omkorttegaan,dtishetcrucialekeerpuntinde opera.AlsBoitoenVerdibeslotenhaddenomeenzelfdegewicht toetekennenaanBrabantio'swoorden,danhaddenzijzicheen liefdes-duetvanonverdeeldgelukontzegd. HetchtekeerpuntinOTELLOwasvolgensBoitohetmomentdat JagodeMoorverzoekt"optepassenvoorhetgroen-ogige monster". 9[...................................................]0110 "Jaloezie",schrijfthijinzijnvoorwoordvanhet'dispossizio nescenica'(produktiehandboek)aandeuitgeverGiulioRicordi: "Hetwoordisuitgesproken.JagoheeftdeMoorinzijnhart geraakt,enlegtdaarnadewredevingeropdewonde.enzo begintOthello'smarteling.Demanverandert.Eerstishijwijs, daarnabeginthijteraaskallen;eerstishijsterk,danwordt hijaftands;hijwasintegerenoprechtennuishijophetpunt eenvreselijkemisdaadtebegaan;hijwasgezondengelukkigen nukreunthij.Hijstrompeltrondenvaltinzwijmalsiemand dievergiftigdisofwordtgetroffendooreenaanvalvanepilep sie." VerdivolgtdegedachtenvanBoitodoor"Eun'idra,fosca livida"eenvandetweenigemotievenindeopera(deandereis natuurlijk"unbacio..."),enhijontwikkeldedezetotprelude voordevolgendeakte.(MenweetdatVerdi,ophogeuitzondering na,geenouverturesof'leitmotiven'voor/inzijnopera'shad) Gelukkigwordenweindezeoperanietgekwelddoorspeculaties opdemotievenvoorJago'shandelingen:ongeinteresseerdeboos aardigheid,gepikeerdheidoverhetfeitdathijnietisgepromo veerd,enCasiowl(BernardShaw'svisie),ofhetfeitdat"de Moorzijnwerkdoettussendelakens(algemenevisie),ofzoals eenamerikaansecommentatorzei:"eenonbeantwoordeliefdevoor deMoorzelf". DeJagodieShakespearecreerdegeeftonshierweinigsoelaas. Zijnaleensprakenzijnverleidelijkraadselachtig.Menkrijgt hetgevoeldathijnietmeerredenenkanaanvoerenvoorzijn verderfelijkehandelingen,netzoalseenkleinejongennietkan vertellenwaaromhijeenhooiwagenzijnpootjesuittrekt. Eenfilosofieoverhetkwaadwordteentegenstellingvanuitdruk kingen.Integenstellinghiermeekandemuziekhetkwaadafschil derenindezwartstekleuren,natuurlijkaltijdmetbehulpvan detekst.Daarvoormoestindezetrenddoorgegaanworden,enwas Jago'sCredonoodzakelijk,omzijnboosaardigenatuurtebelich ten. Hetheeftgeennut,omzoalsindelaatsteanalyses,teverkla rendatdelaatstewoordenvandezangerinhetCredonietszeg gendzijn.Verdischreefhierover:"Hetgedichtvolduistere nihilistischeverbeelding....eenwredeGod....fundamentelemod der....deworm...Dood......leegte....waarlijkdewoordenvan Shakespeare".Verdismeeddehetgeheeltesamentoteenvande meestbeangstigendeportrettenvanhetkwaad,ooitgeschapen. IronischgenoegwarendewoordenvanBoito: "LaMorteilNulla "Evecchiafolailciel" oorspronkelijkbedoeldomopgenomentewordeninhetlibretto vanLAGIOCONDA.Dewoordenmoestenwordengezongen,nietdoor deschurkBarnaba,maardoordenietminderverderfelijkeAlvi se.GelukkigheeftPinchielliandereideengehad. InheteerdergenoemdevoorwoordschreefBoitooverJago,dat hij"kameraadschappelijkensympathiekmetCasiomoestzijn; IronischmetRodrigo;schijnbaargoedgeluimdeneerbiedigen nederigtoegedaanmetOtello,wreedendreigendtenopzichtevan Emilia,kruiperigtenopzichtevanDesdemonaenLodovico". Teneindezulkeenverscheidenheidvanstemmingenbeteroverte kunnenbrengenkwamVictorMaurel(de'schepper'vanJagobijde premireeneenvandeschrandersteacteursophettoneel)op hetbriljanteidee,omgladgeschorenoptetreden.enzozienwe hemopalleafbeeldingenvandietijd.Enditineentijd,dat zelfsSiegfriedeenlangebaardhad,toenhijhetzwaardsmeed de.Ditwasdestijdseenuitvindingvandehoogsteorde!En zowelVerdialsBoitowarenopgetogenoverditidee.Eenieder diezichdeinmiddelsoverledenTitoGobbiherinnertinzijnrol vanJago,weethoeveelergelegenisineenjuistegelaatsuit drukking. Ditgeldtvoorgoedheidzowelalvoorboosheid.Wekunnen Desdemona'sgekmakendeopdringerigheidvergeten.Haartypisch vrouwelijkeveronderstellingis,datdemoeilijkhedentussen CasioenOtellonietmeerzijndaneendomgeschiltussentwee mannen.Haarmuziekademtzo'nfijngevoeligheidenzo'ngeeste lijkereinheiduit,datzijnooitonzesympathieverliest,en zeerzekernietindathartverscheurendeduetmetOtelloinde derdeakte.Verdiheeftmeerheldinnengeschapen,maarnooiteen diemeerverhevenwas. OndankshetgrootsevanOTELLOhebbennogvelemensenmoeilijkhe denmethetaanvaardenvandezeopera.Menmoetbedenken,dat heteenheelmerkwaardiggeisoleerdwerkis,zowelindetijd, alsinrelatietothetlandvanorigine.zijdiePonchielli's MARIONDELORME(1885)ofCatalani'sEDMEA(1886)haddenbeluis terd(deeerstegreepterugopdetijdvanLATRAVIATAende tweedewaseenvoorproefjevanhetvrismo),vondeninbeide opera'sgeheelniets,dathenhadkunnenvoorbereidenopVerdi's tragischemeesterwerk.EvenminzijnWagneriaanseecho'stevin denindezeopera,ofhetmoestzijn,datmenhetliefdes-duet bedoeld,waarvanderhytmiekovereenkomtmethetduetuitde derdeaktevanLOHENGRIN.Menmoetdanwelbedenken,datLOHEN GRINinhetgeheelgeenafspiegelingwasvanwatmenindietijd vanWagnerverwachtteofgehoordhad.OokWagnerwasnetals Verdieeneenling,eenvernieuwer. Verdizelfschreef(toenhijdekritiekenhoorde):"Decritici haddenbeternaarERNANIofDONCARLOSmoetenluisteren,waarin eenzelfdeopzetwerdgebruikt.Maarwatzeurenwe:hetgaater tochalleenomofdemuziekgoedisofniet?Endaarhoorik nietsover!" Datmenkritiekhadofzelfszijnopera'safkraakte,raakteVerdi nietmeer,hijgafooknietsomapplaus,maarwathemweltrof, isdatmenhembeschuldigdeShakespeareniettebegrijpen."En dantebedenkendatikdezedichteral50jaarbestudeerden ingeleefdheb...." GeenandereleeftijdgenootvanVerdiheeftzijntegenstrijdighe denbeinvloed.Ookheefthijgeennavolgersgehad.Zijnstijlis insommigegedeeltenmodernenopanderepunteneendistillatie vaneenlangereeksjarenmuziekcreren.Enookgeldtzijn enormevereringvoordemiddeleeuwsePalestrina.Zijnmuziekis evenkenmerkendalsonnavolgbaar,alsb.v.delaatstekwartetten voorvioolvanBeethoven. BepaaldegedeeltenuitOTELLOhebbenantecedenteninVerdi's eerderewerken.Alsvoorbeeldkunnenwenoemen:hetstevigekoor "Diofulgardellabufera",datdegelijksoortigemotievenvan eenstormsamentrekt.Netalshetterzet"Sepriach'abbiail mezzo"datdeedinRIGOLETTO.Debrutehamerslagenvande dissonanteharmonie,dieDesdemona'sverbijsteringenontredde ringafschilderen:"Esterrafattafissolosguardotuetremendo". DitistevergelijkenmetdeuitingenvandestervendeLeonora inhaarzieleangstindeherzieneuitgavevanLAFORZAuit1869. Echtervoordeopeengestapeldedissonantenaanhetbeginvande opera,voorde'impressionistische'reeksaccoorden,dieCasio's laatstewoordenvanzijndroombegeleiden,zoalsvertelddoor Jago,voordelangeovergangtussendetwistenhetliefdes- duet,zijngeenantecedenten. Bovendienisdesynthesegeheelnieuw,deschaalgrootserdan ooit,zonderooitaftezakkennaargewoon'geweldig'.Indeze operaheeftVerdialzijnkunnengeperstalsmuzikaledramaturg. Omkorttegaan:FrancisToyehadhetbijhetrechteeind. 066000002060000132000000004012000 11 2#Libretto Otello1 F0110030001 9[...................................................]0110  OTELLO Operainvierakten TekstvanArrigoBoito Scene:Eenpleinmeteenkroegmetprieel.Indevertezienwe hetkasteelendezee.Hetisavondenerwoedteen hevigestormmetdonderenbliksem. DemachtigerepubliekVenetiheefthaarveldheer,demoor Otello,uitgezondentottuchtigingvandeTurksezeerovers.Het speeltzichafindevijftiendeeeuw.Nazijnoverwinningkeert Otelloniettegenstaandedehevigestormterugopheteiland Cyprus.Hijmoethetgouverneurschapovernemenopheteilandvan Montano. Personen:Jago,Rodrigo,Cassio,MontanoenlaterOtello Cypriotenensoldaten. EERSTEAKTE 1stetoneel: Otello'sschipisreedsgezien,maardestormiszohevig,dat deverzameldetoeschouwersernstigbezorgdzijnoverhetlotvan deopvarenden.(koor:"Lampi!tuoni!gorghi!") OnderdewachtendenbevindtzichOtello'svaandrigJagoende venetiaanseedelmanRodrigo,dieverliefdisopDesdemona. RodrigohaatOtello,omdatdezemetDesdemonaisgetrouwd.Jago isheviggepikeerdomdatCassioinzijnplaatsisgepromoveerd totkapitein.Jagozoektnaareenmanieromhetgeluktebreken vanhen,aanwiehijvoorhetoogisverknocht. Destormluwtenhetschipkomtveiligindehaven. Otellowisseltgroetenuitmethendiehemopwachten("Esultate!") engaatmetDesdemonahetkasteelbinnen. Eengrootvreugdevuurwordtontstokenopdekadebijhetcafen soldaten,bemanningenhunvriendenmakenereengezelligeavond van(koor:"Fuocodigioia,l'irarevampa").InJago'sbreinis reedseenplanontsproten:ZijneerstedoelisomOtello'shoge achtingvoorCassiodegrondinteboren.Enhierbeginthij mee,doorCassiouittenodigenmethetdrinkenmeetedoen. Daarhijofficiervandewachtis,weigertCassioaanvankelijk, maargeeftuiteindelijktoeenwordtbehoorlijkaangeschoten. DoorhetgestookvanJago,begintRodrigonuruzietezoekenmet Cassio.Montano,diedegevolgenoverzietvooreenofficiervan dewacht,probeertCassiomeetetronen,maardezebegintmet dronkenkoppigheidtetwistenruzienmetMontanoendezetwee beginnentevechten. OndertussenhebbenJagoenRodrigoalarmgeslagenenwelzo,dat Otelloookverschijnt. 2detoneel:  DezezietzijnkapiteinvolledigonderinvloedenRodrigoge wond(Otello:"Abbassolespade!").Jago'sverklaringisniet duidelijk,maardoetwelvoorkomen,datalleschuldbijCassio gezochtmoetworden.HieropwordtCassioontslagenvanzijn dienstalskapitein.  3detoneel:  DanstuurtOtelloiedereenwegenblijftmetDesdemonaalleen achter,omdewachttehouden. Hiervolgthetwondermooieduet("Giadellanottedensa"),ende actebesluitmeteentafreelvantotalevredigheid,ditin scherpcontrastmetdestormenalleopwindingvanhetvooraf gaande. TWEEDEAKTE  (Ineengrotezaalopdebeganegrondvanhetkasteel) (eenglazenwandscheidtdezaalvandeachterliggendetuin)  1stetoneel:(JagoenCassio) CassiobetreurtzijndegradatieenJagoleefthelemaalmethem meeengeeftduidelijkblijkvanzijnmedeleven.Hijadviseert cassioomDesdemonateverzoekenvoorspraakbijOtellovoorhem tedoen.OpdiemanierspeeltJagozijneigenviezespelletje verder.CassiogaatheenomDesdemonaindetuinoptezoeken. 2detoneel: Jagomaaktnuzijngeloofsbelijdenis("CredoinunDiocrudel"). Hijgeefthierintoe,ineenGodvanWreedheidtegeloven,in hetnuttelozevanhetbestaanenzijneigenschurkachtigheid, omdathijeenuitverkorenafgezantisvanhetKwaad. 3detoneel: TerwijlCassiobijDesdemonais,komtOtellonaarJago,die voordoetalsofhijOtellonietziet,maargeheelopgaatinzijn eigentroebelegedachten. AanvankelijkweigerthijaanOtellotezeggenwaaromhijzoin dewaris.HijslaagterechterwelinomOtello'saandachtte vestigenophettweetalindetuin.Doorslimtevragenente insinueren,weethijOtello'sjaloezieoptewekken.Zodanigdat Otellobewijseistvanzijnverdachtmakingen. OndertussenkomenCyprioten(Doveguardisplendano")Otelloeer bewijzen. NukeertDesdemonaterug,dievergezeldisvanmensenvanhet eiland:vrouwen,kinderen,CypriotenenAlbanesezeelieden.Om beurtenkomenzijnaarvorenenbiedenbloemenaanenandere gaven.Sommigenzingenterwijlzezichbegeleidenopde'guzla' enkleineharpen.Kinderenzingen"T'offrimoilgiglio",de vrouwen"Ate,ate,lafloridamessdaigrembi". Otellowordtdiepontroerddoorzoveelaanhankelijkheidvanzijn onderdanen. 9[...................................................]0110 4detoneel: Alshetkoorstopt,kustDesdemonaenkelekinderen.Sommige vrouwenkussendezoomvanhaarkleed.Zijgeefteenbeursaan dezeelieden.Deeilandersverwijderenzich. Desdemona,gevolgddoorEmilia,treedtdehalbinnenOtello tegemoet. Zichvannietsbewust,speeltDesdemonaJagoindekaart,door voorCassioinopdebrestespringen.Zijhoudtvol,maarOtello weigertpertinentomopditmomentopdezezaakinte gaan(Desdemona:"Latuafanciullaiosono")/Otello:"forse perchdiscendo"). OtellowendthoofdpijnvoorenDesdemonawilzijnvoorhoofd bettenmeteenzakdoekje.Otelloverhindertdatenhetzakdoek jevaltopdegrond.Emiliaraapthetop.MaarJagoontfutselt hethaar.EmiliavermoedtreedsdatJagoietsvalsvanplanis. UiteindelijkstuurtOtelloDesdemonaweg. EmilaenDesdemonaverdwijnenenJagodoetalsofhijvertrekt, maarblijftbijdedeurOtellobespieden. 5detoneel: Otello-metJagoopdeachtergrond Otelloisreedsgeheelinverwarring.Zohalfenhalfgeloofthij reedsindeontrouwvanzijnvrouwenkeertnuzijnwoedenaar Jago("Tu!Indietro!Fuggi!").Jagomoetspoedigmetharde bewijzenkomen,anderszullendegevolgenvreselijkvoorhem zijn,hijzalmoetensterven. Jagobegintweerbewijzenteverzinnenenzovertelthij,dathij gehoordheefthoeCassioinzijnslaapdroomdevanDesdemona ("Eralanotte")enhaarinzijnslaapeenliefdesverklaring gaf.Enverderishijerzekervan,dathijCassioeensgezien heeftmeteenzakdoekjevanDesdemona.Hijbeschrijfthet betreffendedoekjeindetails,hetmateriaalendeborduursels, HerkentOtellodit?Datdoethijinderdaad!Wanthetwashet eerstecadeautjedathijhaargaf! InwoedeontstokenzweertdeMoorenplechtigeeedvanwraak,en Jagozweertmethemmee.(samen:"Si,pelcielomarmoreogiuro") DERDEAKTE  Scene:Indegrotehalvanhetkasteel.Rechtszietmeneenbrede galerijdienaareenkleinerek`zaalleidt.Aandeachter- zijdeiseenruimeerker. Eenboodschapperkomtbinnen. 1stetoneel:Otello-Jagoendeboodschapper. Deboodschapperkomtvertellen,dathetvenetiaanseschipmetde ambassadeursaankomt. OtelloenJagogaanechtergewoondoormethetbesprekenvanhet allesoverheersendeprobleem.Jagoverzekertzijnmeester,dat hijCassioaanhetpratenzalkrijgen("QuitrarrCassio").Dan moetOtellozichindenabijheidverschuilen,zodathijalles watCassioverteltkanafluisteren.Maarhijmoetwelgeduld hebben,anderszalhetuiteindelijkebewijshemontgaan.Daarop laathijOtelloalleen. 2detoneel:Otello,enDesdemonatreedtvanlinksop. DesdemonabemerkteengroteveranderinginOtello'sgedrag.Hij spreekttothaarinbedektetoespelingen,diehaarmetschriken verbijsteringvervullen. ZijblijftechteronschuldigCassioverdedigen.Ditgaatgoedtot Otellozichnietmeerinkanhoudenenhaarwoedendverzoekthet zakdoekjetelatenzien,dathijhaareensgaf.Hijverzekert haar,dathaargrootkwaadzaloverkomen,alsblijktdatzijhet heeftverloren. NogmaalsbepleitzedezaakvanCassioennuraaktOtellodoor hetdolleheenenbeschuldigdhaaropenlijkvanontrouwenscheld haaruitvoorhoer.DaaropwerkthijDesdemonametgewelddedeur uit. 3detoneel:Otello Alleengelaten,draaitOtellozichzelfop("Diomipotevi scagliartuttiimalidellamiseria,dellavergogna"),tothij blindvanwoedeis. 4detoneel:OtelloenlaterookJago TerwijlOtellonogsteedsmetzichzelftedoenheeft("Ah dannazione"),keertJagoterug.Dezedeelthemmede,datCassio nuophetterrasisenhijverstoptOtelloachtereenpilaarop hetterras. 5detoneel:Jago,CassioenOtello JagobegintmetvolmaaktelistigheidCassiotebewerken.Hijtart hemtevertellenvanzijnverhoudingmetzijnmaitresseBianca. Ondertussenloopthijheenenweer.Deenekeerfluisterthijen deanderekeerspreekthijhardop.Hetisuiteraarddebedoeling, datOtelloalleendewoordenenbedoelingenverstaat,dieop Desdemonazoudenkunnenslaan. OpdiemanierwordtdewoedeenjaloezievanOtellosteedsmaar groter. DeclimaxwordtbereiktalsCassiodezakdoekvanDesdemonauit zijnzakhaalt.Hetgelachvandetweemannenomeenmop,die Otellonietheeftverstaan,isteveelvoorhem,dochhijkannu nietsdoen. Menhoortnuhetgeschalvanbazuinenenkanongebulder.Dit kondigtdekomstvandegaleiuitVenetiaanmetdeambassa deurs.CassioverlaatsnelJago. 6detoneel:JagoenOtello JagovraagofOtellogezienheefthoeCassiolachte.Desdemona wordtnuvervloekt. HalfwaanzinnigstuurtOtelloJagonuheenomdegastente verwelkomenenbijhemtebrengen. 7detoneel:Nukomenbinnen:Lodovico,Rodrigo,herautenen onderdanenvanhetVenetiaansehof,edelenmet hunvrouwen,soldaten,trompetters. ZijwordengevolgddoorDesdemona,JagoenEmilia. Allenzingenhetwelkomstlied:"Viva!Evviva!ilLeondiSan Marco". DesdemonaenEmiliamerkenop,datOtelloerzoverwarduitziet. Otelloverneemtuitdebriefdiehemnuoverhandigdwordt,dat hijteruggeroepenwordtnaarVeneti,endatCassiozijnplaats opCypruszalovernemen.Terwijlhijhetperkamentleest,maakt hij-zijdelings-kwetsendeopmerkingentegenDesdemona. Otelloisondertussensteedsgekkeraanhetwordenenhijslaat Desdemona.Allenzijndiepgeschoktdoorzo'neuveledaad,die menvaneengrootkrijgsmanniethadverwacht.  8stetoneel:Cassiotreedtbinnengevolgddooreenheraut. LodovicoprobeertOtelloovertehalenzijnexcusesaante biedenaanDesdemona,maardaarwilhijnietsvanweten.Hij gooithetperkamentwoedendopdegrond.Hijbesluitmorgente vertrekken. Desdemonaiswanhopigenverdrietig("Aterra...si...nellivido fango") Danvolgteenensemble:Emilia/Cassio/Desdemona/Otello/Jago. Jagovreestdatdezeonverwachteommekeeralzijnsnodeplannen indewarzalschoppenenspoortOtelloaansneltehandelenen Desdemonatevermoorden.HijzelfzalCassiowelvoorzijn rekeningnemen. Deverwarringvandetoeschouwersiscompleetalszijhoren,hoe OtellonuinhetopenvbaarDesdemonavervloekt. 9detoneel: Otelloisgeheelvertwijfeld("Fuggirmiiosolnonso...")en valtinzwijm. DeCypriotenzingennoglofvanOtello("Viva!Viva!Otello!"). 9[...................................................]0110 VIERDEAKTE  Scene:Desdemona'sslaapkamer.Erstaateenbedeenbidstoel eenspiegelenenigestoelen.Eenbrandendelamphangt voorhetschilderijvandeMadonna. Erstaateenbrandendekaarsoptafel.Hetisnacht. 1stetoneel:DesdemonaenEmilia LusteloosenmeteenvoorgevoelvannaderendonheilmaaktDesde monazichopvoordenacht("Miparea,m'ingiunse").Zijvraagt Emiliahaarwittebruidskleedklaarteleggenengeeftopdracht, datindienzijmochtsterven,datEmiliahaardanlaatbegraven indatwittegewaad. Danzingtzijeenoudeballade,diezijgeleerdheeftvaneen meidvanhaarmoeder,dieverlatenwasdoorhaarminnaar:Het Wilgenlied("Salce!Salce!").Beidevrouwenzijnvervuldvan dezetragedie.Emiliatrachtvergeefshaarmeesterestetroosten enlaathaardanalleen. 2detoneel:Desdemona DesdemonavaltophaarknienvoordeMadonnaenbidtvooralle verontrustezielen("AveMariapienadigrazia"),engaatdan naarbed.  3detoneel:DesdemonaenOtello Otellokomtdooreengeheimedeurnaarbinnen,hij Hijlegteenkromzwaardopdetafel.Hijstaartnaar deslapendeDesdemona,hijgaatnaarhetbedenkust Desdemonadriekeer,waaropzijontwaakt. DesdemonahoortnuOtello'sstem,diehaaropdraagtoverhaar zondennatedenkenenvredetesluitenmetGod,alvorenszij sterft.Otelloisechternietbijmachteeenbekentenisuithaar tewringen.Zijblijftvolhoudenonschuldigtezijn. Danwurgthijhaar.(DezemethodewashemdoorJagoingegeven.) PlotselingwordteropdedeurgekloptenEmiliarentnaar binnenmethetberichtvaneenveilemoord:"Cassioheeft Rodrigovermoordt!" Ophetzelfdemomentwordthaaraandachtgevestigdopdedirecte tragedie.VanOtelloverneemtzijnudatJagodeaanstichtervan allekwaadis.Wanneerdevolleomvangvanhetgebeurdetothaar doordringt,schreeuwtzijomhulp. 4detoneel:Otello,Emilia,Lodovico,Cassio,Jago. LaterkomenookMontanoendesoldaten. OphetgegilvanEmiliakomenCassio,JagoenLodovicoenenige helpersaan.LangzaamwordtheteeniederduidelijkdatJago's plannenhebbengefaald.Emiliarealiseertzichnupastenvolle deverraderlijkheidvanhaarechtgenootenookweetzijnuhoe hijaanhetberuchtezakdoekjeisgekomen. Montanomaakthetverhaalcompleet:NietalleenisCassio,zoals iedereenkanzien,noginleven,maarRodrigoheeftvoorhij stierfeenvolledigebekentenisafgelegd.Ookhijwasdeelach tigaandegemeneintrige. Jagosneltdekameruit,achtervolgddoordesoldaten. Otelloisteneinderaadenverkeertinbitteresmart.Hij steektzichzelfneermeteendolk,diehijinzijnkleren verborgenhield. HijvaltoverDesdemonaheen, Ondertussenherhaalthetorkestdemuziekvanhetliefdes-duet uitdeeersteakteenOtelloroeptmetzijnlaatsteadem:"Een kus...nogeenkus("Unbacio...encoreunbacio...")ensterft. Meppel,22Februari1990 066000002050000132000000004010000 11 2I Pagliacci#Libretto1 F0110030001 9[.......................................................]0110  IPAGLIACCI ~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~ door: RuggeroLeoncavallo (1857-1919) Libretto: RuggeroLeoncavallo eendramaintweebedrijven Rolverdeling:  9[::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::]0110 CANIO(Pagliacci)......leidervandegroep......Tenor NEDDA(Colombina)......actrice,Canio'svrouw...Sopraan TONIO(Taddeo).........clown....................Bariton BEPPE(Arlecchino).....acteur...................Tenor SILVIO.................dorpsbewoner.............Bariton tweeboeren dorpelingen(koor) 9[...................................................]0110 RuggieroLeoncavallo werdgeboren8Maart1858teNapels enoverleed11Augustus1919teMontecatini. Eersteopvoering:21Mei1892inhetTeatroDalVermeteMilaan (Deproloogisgeschreven,omdatdetenorMaurel,dieeenvriend vanLeoncavallowas,geengroterolhad.Omhemtocheenariate geven,enalseersteoptetreden,werdditlateraandeopera toegevoegd.) ~~~~~~~~~~ HetspeeltzichafaanderandvaneenCalabrischdorpnabij Montralto(Calabri)ophetfeestvanMariaHemelvaart. Tonio,eenvandespelers,treedtvoorhetdoekenkondigt aan,dathijdebedoelingenvandeauteurprobeerttoetelichten ("Sipu?Sipu?").hetiseenspelwaarinmendehaatkanzien woeden,endeafgunstzietknagen.Detranendiemenziet,zijn slechtstoneel-tranen.Maarmensenvergeetheta.u.b.niet,ook spelerszijnmensenvanvleesenbloed,enookindeborstvan eenkomediantklopteenhart. ~~~~~~~~~~ EERSTEAKTE: Schetterendetrompettonen,hetgeboemvaneenturksetrom.Als hetdoekopgaatzienwehettoneelvaneenreizendegroep,datis opgezetaanderandvaneendorpje.Alszehorendatdespelers weerterugzijn,komendedorpelingenluidruchtigaanlopenomde groepteverwelkomen(koor:"Sonqua!Ritornano...")en("Viva Pagliaccio!").Canio,diedegroepleidt,kondigtineengezwol lentoespraak("Ungrandespettacolo")boeren,burgersenbuiten luiaan,dat"hedenavondtenegenuur"hunvolgendevoorstelling aan,dieom11uur'savondszalbeginnen. Zoalshetgewoonlijkgaat,wordendespelersdoorenkelenuithet publiekuitgenodigdeenglasmeetedrinken.DegebocheldeTonio biedtaanomCanio'sjongevrouwtehelpenvandeezelskarte komen,maarwordtruwweggewerktdoorCanio.Dedorpelingen spotten,datNeddabeternietmetTonioalleengelatenmoet worden.HieropwordtCaniokwaadenmoppertopdedorpelingen, datophettoneelontrouwerbijhoort,maaralshijNeddabetrapt opoverspel,danzaldeafloopheelanderszijn.Hijkalmeert uiteindelijkenverlaathettoneelmeteenpaarboerenvooreen borreltje.Derestvandemensengaatnaardekerkvoorde vespers. (Doedelzakspelerskomenopinfeestkledij,zewordengevolgddoor eengroepdorpelingeninhunbestepak.Zewisselengroetenuit metdemensendiealaanwezigzijneningroepjesgaatiedereen weg) (koor:"Andiam!Andiam!") AlleengelatenpiekertNeddametangstinhaarhart,overCanio's laatstewoorden("Qualfiammaaveanelguardo!").Zovindthaar Tonio,die,hoemismaaktdezeookis,werkelijkwaanzinnig verliefdisopdeschoneNedda.Zijvergeetechteralsnelde woedeuitbarstingvanCanioenkoestertzichinhetAugustus zonnetje. Toniokomtbijhaarenverklaartzijnliefdevoor("Sobenche difforme").Zijnsmoesjezoven,dathijdeezelmoestverzorgen, adalleenmaartotdoeleensamenspraakmethaartehebben.Ze lachthemuitmaarhijwordtopdringerig,enzijisgenoodzaakt hemvanhetlijftehoudendoorhemmeteenzweepinzijngezicht teslaan.Nuontwakenbozedriftenindeafgewezene.Hijweetvan haarheimelijkeverhoudingmetdejongeacteurSilvio.Hijzal haarmaninlichtenenverlaathaaromzijnvoornementenuitvoer tebrengen. OphetzelfdemomentkomtSilvio,dieNedda'sgeheimeliefjeis, aan.HijsmeekthaarCanioenhetzwerversleven,datzijver foeit,teverlatenenmethemmeetegaan("Efraquest'ansie"). Zijverzoekthemhaarnietteverleiden,maaralshijhaar beschuldigdnietvanhemtehouden,geeftzijtoe,enbeloofdnog dezenachtmethemtevluchten(duet:Nedda:"Nonmitentar" Silvio:"Nedda!Fuggiami!Rimani!").Tonioheeftietsvandit gesprekafgeluisterd,engaatCaniohalen. (TerwijlSilvioenNeddanogpratenkomenTonioenCanioaanslui pen) ZijkomennettelaatomSilviotepakkentenemen.Silviovlucht indebossen,achtervolgddooreenziedendeechtgenoot.Maarzijn achtervolgingblijkttevergeefs.EnCaniokomtbijNeddaterug. Caniorichtzichtotzijnvrouw,enbedreigthaarmeteenmes,om denaamvanhaarminnaarteonthullen("Tu,pelpadreEterno!"). Zijweigertenzwijgt.Beppe,dederdespelervandegroep, probeertCaniotekalmeren("Padron!chefate!")enontwapent Canio.OndertussenprobeertTonioCaniotekalmeren,doorte beweren,dathaarliefjelaterwelinhettoneelspelzalspelen. AlleengelatenzitCaniozichzelftebeklagen:hijmoetdoorgaan metdevoorstellingvanvanavond,enzichverkledenendeclown spelen,terwijlzijnhartgebrokenis."Ohspelen,terwijlde waanzinaangrijpt!"("Recitar.Mentrepresodaldelerio") TWEEDEAKTE: Toniokomtopmetdeturksetromengaataandekantzitten.  Hetpubliek(ophettoneel)komtaanvoordevoorstellingen gaanzitten(koor:"Ohe!...Che!").Neddahaalthetgeldopende voorstellingbegint. NeddawachtalsColombinaverkleedtijdensdeafwezigheidvan haarmanPagliacci(Canio)ongeduldigophaargeliefde("Pag liaccio,miomarito").Inplaatsvandezeechter,komtTaddeo (Tonio).Dezedoethaareenliefdesverklaringenbrengthaareen serenade("OColumbina,iltenero").Columbine(Nedda)wijsthem smadelijkaf. Nadathijvertrokkenis,komteindelijkhaargeliefde,Harlekijn (Arlechino)binnenenmenzieteenzoetliefdesspelzichafspe len.HijenColumbinegaanaantafel,maaronverwachtskomt PaljasterugenHarlekijnvluchtdoorhetraam.Columbines afscheidswoordendoenCaniodenkenaandewoordendieNedda gebruiktetegenhaargeheimeliefde.Hijkanzichnauwelijks bedwingeneneistvanColumbine/Nedda,datzijhemdenaamvan haargeliefdeonthult.Neddaprobeertzichaanhaarrolte houden,maarCanioraaktmeerenmeerverward.Despelenden spannenzichindetoonvanhetstuktehervatten,maarzijweten het,zijspelenhuneigendrama:dewerkelijkheid.Hijblijftbij zijnstandpunt:hijmoetdenaamvanhaarminnaarweten. Inditdubbelspelgevenzijiets,datdetoeschouwersnooit voordienaanschouwden.Enthousiastonderbrekenzijzonuendan hetspelomhunspanningenkwijtteworden.Immerdevreeswekken dedreigingmethetmes,steedsmaarweerdievraagnaardenaam vanhaarminnaar.Hetiseenspelvanlevenendood("No. Pagliacciononson"). Hetpubliekwordtonrustigenweetnietwatzezien:spelof werkelijkheid? Beppe,dievermoedwathiergaandeis,probeerttussenbeidete komen,maardemismaakteafgewezenminnaarTonio(Taddeo)houdt hemtegen. HalstarrigweigertColombina(Nedda)denaamvanhaarliefdete vertellenenCaniogrijpteenmesvandekeukentafel,enmet eenschreeuwsteekthijhaarneertenaanschouwevanhetpubliek. StervendroeptzijomSilvio,enalsdezetoeschietomhaarte redden,wordthijopzijnbeurtookgetroffendoorhetmoordende staal. Caniostaatalsintrance,enlaathetbebloedemesvallenen verklaartaanhetpubliekdat"hetspelgespeeld". ("Lacommediafinita") ~#~#~#~#~#~#~ Meppel,29-08-1989 066000002050000132000000004010000 11 2Inleiding#Pagliacci1 F0110030001 9[...................................................]0110 PAGLIACCI OfschoonRuggeroLeoncavallo'soperaPagliacciregelmatigoverde helewereldaleeneeuwlangwordtopgevoerd,isdecomponistzo goedalsvergeten.ZijntijdgenootenrivaalPietroMascagniis hetonderwerpgeweestvanverschillendelevensbeschrijvingen,en ookvankritischewijsgerigebeschouwingen.MaarvoorLeoncavallo slechtsstilte.Maarwatwewetenvandebeginperiodevanzijn leven,doethetavontuurlijkenfascinerendklinken.Aanhet eindevandevorigeeeuwschreefLeoncavalloeenautobiografie waarinhijschreef:"IkbegonmijnstudiesinNapels,enkwamop hetconservatoriumalsdag-studentopachtjarigeleeftijd.Ik ontvingmijndiplomaalscomponisttoenikzestienwas..... DaarnagingiknaarBolognaommijnliterairestudiestedoenaan deuniversiteitonderleidingvandegroteitaliaansedichter GiosuCarducci,enikontvingmijndiplomaalsdoctorinde rechtswetenschappentoeniktwintigwas..." InfeitebehaaldeLeoncavallonooitdedoctorsgraad.Inplaats daarvanverliethijdeuniversiteitengingreizen.eerstnaar Egypte,waarzijnoomeenbelangrijkepositiebekleeddeophet MinisterievanBuitenlandseZakenendaarna-toendepolitiek hetlevenvanLeoncavallodrastischveranderde-naarParijs. Zondereencentopzak,vertelthijons:"ikmoestbeginnenals begeleidervanzangersindecaf's.Toenikdaargenoegvanhad, verlietikdewereldvancaf-concertenenvondenkeleleerlin gen,zangersenzangeressen,dieikopleiddetotserieuzeopera solisten.IndietijdhadikhetgelukomdebaritonVictor MaurelteontmoetenendecomponistMassenet,dieonmiddellijk eenwarmegenegenheidvoormeopvatte.Datgroeidelateruittot eenoprechtevriendschap:"OpeendagsprakikmetMaurelover mijnvisieopmijntoekomst.IklashemhetlibrettovoorvanI Medici,datikhadgeschreven.Degroteartiestwaszozeeronder deindruk,dathijvoorstelde,datikmethemmeegingnaar Milaan.DanzouhijmevoorstellenaandeuitgeverRicordi,de uitgevervanVerdi." InLeoncavallo'sjongensdromenmoestIMedici-eenoperaoverde renaissanceinFlorence-deeerstewordenvaneenopera- trilogie.Crepusculum,deanderetweewerken,zoudengaanover SavonarolaenCesareBorgia.Deopvallendeinvloedwashier natuurlijkWagner.EenandereinvloedopLeoncavallowaszonder meerPietroMascagni.DiewaszesjaarjongerdanLeoncavallo.en hadin1890opdeleeftijdvanzevenentwintigjaareenenorm succesgeoogstmetzijnCavalleria.Hetbelangvanditsucces gingnietvoorbijaandecomponistvanhetnogtescheppen pretentieuzewerkIMedici.Zoalshijlaterzelfschreef:....na hetsuccesvandeCavalleriaRusticanavanMascagniverloorik mijngeduld.IkwaservanovertuigddatdeuitgeverRicordi nooitietsvoormezoudoen.Ikslootmeopinmijnhuis, desperaat,maarvastbeslotenomeenlaatstestrijdaantegaan. Eninvijfmaandenschreefikhetlibrettoendemuziekvan Pagliacci.DitwerdgekochtdoordeuitgeverSonzogno,nadathij slechtshetlibrettohadgelezen. Leoncavallo'svriendMaurel,dienureedsdoorveleitalianen werdbewonderddoorzijnschitterendevertolkingvanJagoin OthellovanVerdi,lashetkortelibrettoook,enhijzager welwatin.HijboodaanderolvanToniotezingen,enstelde aanLeoncavallovoor,datTonioookeenariazoukrijgen,zoals diegeschrevenwarenvoorNeddaenCanio.Decomponiststemde hierintoe,enheelslimschreefhijtoendeProloog.Dat betekendenietalleeneenariavoorTonio,maarhethieldookin, datdepopulaireMaureldeeersteartiestzouzijn,diehet publiektezienzoukrijgen. HetwerkwerdnietvoorheteerstopgevoerdindeScala,maarin hetkleinereTeatroDalVerme,dattoenonderdirectiestondvan deimpressarioCarloSuperti.Detoennognietzobekende dirigentArturoToscaniniwerdaangesteldomdepremirete leiden.Devoorbereidingvandeoperawasinspannend,ennog jarenlaterzouToscaninisteedsweervertellen,hoemoehij geweestwasnadeeerstevoorstelling.Doodmoewashijthuisgeko men,enwasgekleedinslaapgevallen,compleetmetgesteven wittehemdenschoenen. Datwasopdenachtvan21Mei1892,debelangrijkstenachtin Leoncavallo'sleven.Nietalleswasgladjesverlopengedurendede premire:deezelvanhetgezelschapindeopeningsscene,was geschrokkenvanhetfelletoneellicht,gleeduit,envielbijna opdeschijnwerpers.Hetpubliekzagdaarhetvermakelijkewel vanin,endezaaldaverdevanhetgelach.Endatgingdoor, omdathetverschriktediebleefbalkenenschoppen.Tochhield hetpubliekvandemuziek,verschillendenummersmoestenherhaald worden,enhetdoekwerdvijftienmaalopgehaaldaanheteinde. DecriticiwarenminderenthousiastendemachtigeCorrieredella seraverklaardedathetsuccesnetzokortstondigezouzijnals hetspontaanwas.MaarPagliaccitrokvanMilaannaarandere theaters,ennaaranderelanden.Hetwerdvertaaldinhet tjechisch,russisch,duits,engels,zweedsenfransineen tijdsbestekvanslechtstweejaar.GeorgeBernhardShawzagde operainLondenenschreef:"OphetmomentdatjePaljashoort, lijkthetinallesopL'Elisire.Hetiswaar,datLeoncavallonog nietsheeftlatenziendatvergelijkbaarismetdemelodieuze inspiratievanDonizetti,maardestapvooruitinserieusvak manschap,inuitwerkingenindetail,indeverscheidenheidin interesses,endegrootsewijzewaarophetorkestenhettoneel werdengetoond,isgeweldig."DeglazenbolvanShawzalopdat momentweleenbeetjebeslagenzijngeweest.DonizettienL'Eli sired'amorezijnnogsteedsbijdetop-tien,waarschijnlijkmeer danLeoncavallo,alhoewelPagliacciooknogsteedsophetwereld- repertoirestaat.Erzijnzelfsgeruchten,datmenookdeandere opera'svanLeoncavalloweernieuwlevenwilinblazen. TotnogtoeisinLeoncavallowerkalleenPagliacciovereind gebleven.,omdatmetalzijngeweld,romantiekentheatraalgedoe hetnogsteedswerkelijkaandoet.Zoalsdecomponistvolhield, dathetgebaseerdwasophetwerkelijkeleven.Opeenavond,toen Ruggeronogeenkleinventjewas,mochthijvanzijnoudersnaar hettheater,begeleiddooreenbediende.Toenzijhettheater verlietenwerddebediendeneergstokendooreenjaloerserivaal. Deovervallerwerdveroordeeldtotdedooddoordevadervan Ruggero,diedehogerechterwas.ZoalsuitgelegddoorMario Morini,degrootstekennervanLeoncavalloenzijntijd,werdhet librettovanPagliacciookbeinvloeddoorLafemmedeTabarinvan CatulleMendsendoorUndramanuevodoorManuelTamayoyBaus. MaarzegtMoriniook,hetverhaalvandetragischeclown,die moetlachen,terwijlzijnhartbreekt,wastraditioneelen bekend.Leoncavallo'svernieuwingwasomhetmetvernieuwde, bittereenaggressievewreedheidophettoneelvandeoperate brengen.Zijnoperawasnietdeeersteechteverismo-opera,maar hetwaswaarschijnlijkweldemeestechte.Toniozingtinde proloog:"wantwijzijnmensenvanvleesenbloed". Enhoewelcriticidezewerkelijkheidnietonderogenwildenzien, hetpubliekendeartiestenvoeldenhetwelaan,enkoesterden het. ##### ############### Meppel,28-08-1989  066000002060000132000000004012000 11 2#Cavellaria Rusticana1 F0110030001 R [................................................]0110 9[...................................................]0110  CAVELLERIARUSTICANA ~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~ Door:PietroMascagni (1863-1945) eenmelodramainnakte libretto:GiovanniTargioni_Tozzetti en:GuidoMenasci naareendramavanGiovanniVerga Rolverdeling: SANTUZZA-eenjongeboeredeern TURIDDU-eenjongeboer LUCIA-demoedervanTuriddu ALFIO -eenkoetsier LOLA-zijnvrouw KOOR-dorpelingen synopsis Scene:Eendorpspleinmetopdeachtergrondeenkerkje.Aande rechterzijdedekroegenmoederLucia'shuis.Eerstis hetpleinleeg,dedagbreektaan. Hetverhaalspeeltzichafophetdorpspleinvaneenklein Siciliaansplaatsje.Nadepreludevanhetorkesthoortmen Tiriddu(achterhetgordijn)eenSiciliaanseserenadezingenter erevanLola("OLolach'haidilattilacammisa"). Hetis'smorgensopPaaszondag.Devrouwenenmannenvanhet stadjelopenoverhetplein.Vanuitdekerkhoortmengezang (vrouwen:"Gliaranciolezzano";mannen:"Inmezzoalcampo"en daarnasamen).SantuzzagaatnaarhetwijnwinkeltjevanLucia, omdeoudevrouwtevragenhoehetgaatmethaarzoonTiriddu. Luciavertelthaar,dathijvertrokkenisnaarFrancofonteom wijnintekopen.Santuzzamaakthaarongerustdoortevertel len,dathijafgelopennachtinhetdorpisgezien. Hetgeluidvanpaardehoeven,hetgerammelvanhettuigeneen zweepslagwordtgehoord.Alfiokomtmetzijnkleinekarretje, gevolgddoorenkelemannen.Alfioendemannenzingendathet levenvaneenvoermangoediseneentrouwevrouw(Lola)wacht thuisophem.("Ochebelmestiere") HijvraagtLuciaomwijn,enLuciaantwoordhem,datTiriddunog steedsonderwegisvanFrancofonte.MaarAlfioweetzeker,dat Tiridduhetplaatsjenietheeftverlaten.Hijheefthemvanoch tendvroegbijzijnhuisgezien.Luciawilhemverderuithoren, maarSantuzzalaathaarophouden.Alfiogaatverderende dorpelingenkomensamenomnaardemistegaan.Vanuitdekerk hoortmen:"Reginacoelilaetare".Santuzza,Luciaenvolk zingenPaas-psalmenvoorzijdekerkbinnengaan("InneggiamoIl Signornonmorte"). SantuzzablijftachtermetLucia.Luciavraagthaarwaaromzij nietverdermochtpratenmetAlfio.Santuzzavertelt,datTirid duhaareerstheeftverleid,entoenverraden,doorstiekem terugtegaannaarzijnoudeliefdeLola("Voilosapete,o mama").EnhoewelLolanugetrouwdismetAlfio,zijnzijen Tiriddugeliefden. Luciagaatooknaardekerk,omtebiddenvoorSantuzza,die blijftwachtenopTiriddu,omhemvangedachtentedoenverande ren. Alshijuiteindelijkkomt,verteltzijhem,datzeweetwaarhij denachtheeftdoorgebracht("No,nonmentire").Zijhoudtnog steedsvanhemenisvanplanhemtevergeven. TiridduontkentdathijvanLolahoudtenbetichtSantuzzavan valsejaloezie.HunruziewordtonderbrokendoorLola,dieop wegisnaardekerk.Lolamaakthenbeidenbelachelijk,alszij voorbijloopt("Fiordigiaggiolo").AlsLolaverdergaatnaarde kerk,gaanTiridduenSantuzzadoormethunruzie.Santuzza smeektTiridduhaarnietteverlaten("No,no,Tiriddu").Kwaad gemaaktdoorhaaraanhouden,gooitTiridduSantuzzategende grondenvluchtachterLolaaan,dekerkin.Santuzzaiswoedend enontdaan,enschreeuwtvervloekingenachterhemaan.Overmand doorverdrietstortzeteraarde. DankomtAlfioaanlopenopwegnaardekerkeninhaarwoede verteltSantuzzahem,datzijnvrouwhembedriegtmetTiriddu ("Chementrecorrete").Zijheeftonmiddellijkspijtvanhaar bewering,maarAlfiozweertonmiddellijkwraak(duet"Infameio son"/"Infamiloro"). (beidenverlatenhettoneel) EenIntermezzogeefteenafschilderingvandeopgetogenheidvan hetPaasfeest. Degemeenschapkomtuitdekerk.Mannenenvrouwenwillennunaar huis(koor:"Acasa,acasa").Tiridduisindezevendehemel samenmetLola.MaarLolawilooknaarhuis,daarzehaarman Alfiomist.Turiddugaatmeteenpaarvriendenvooreenborrel naarhetwijnhuisjevanzijnmoederenLolagaattochmee. Terwijlzijgezelligaandeborrel("Vivailvinospumeggiante") zijnkomtAlfioookaanenhijweigertvierkanthetdoor Tiridduaangebodenglaswijn("Grazie,mailvostrovino").Op goedeSiciliaansewijzeomarmenTiridduenAlfioelkaar,Tiriddu bijtAlfioinzijnooromaantegevendathijdeuitdaging aanneemt("ComparAlfio!").AlfiozegtTuriddudathijinde boomgaardzalwachtenenverlaathetcafe. AlsLuciabinnenkomtzegtTuriddu,dathaarwijntesterkis,en dathijevennardeboomgaardgaat,eenluchtjescheppen("Mama, quelvinogeneroso,ecerto"). HijverzoekthaaromvoorSantuzzatezorgenalseenmoeder, mochthijonverhooptnietterugkeren. Hijvraagtzijnmoederhemomarmenentekussen,netalszedeed toenhijweggingalssoldaat.Luciawordtdoorditsoortgepraat helemaalverward. Zonderzijnbedoelingenverderuitteleggenrenthijweg. SantuzzakomtomdeontdaneLuciatekalmeren. Menhoorteenschreeuwendedorpelingenkomenhetpleinopmet hetnieuwsdatTiridduisneergestoken.Iedereenbegintte schreeuwen. ~~~~~~~~~~ Meppel,04-03-1990 066000002050000132000000004010000 11 2Inleiding#Cavelleria Rusticana1 F0110030001 R [................................................]0110 9[...................................................]0110 CAVELLERIARUSTICANA Indeuitgaveuit1890vanBaedeker'sZuidItalistondoverhet stadjeCerignola:"26.000inwoners,oninteressant".In1890was nvandeinwonersdemuziek-meester,eenjongetoscanergenaamd PietroMascagni.enindatoninteressantestadjehaddeadspirant componistzijnoperainnbedrijfCavellariaRusticanagecom poneerd.OpdezeoperahadMascagnialzijnhoopgevestigd.Hij verbleefreedsdriejaarinhetstadje,enaanvankelijkhadzijn positiedaareengeschenkuitdehemelgeleken:eenoordvanrust enzekerheid.Maarnuwashijenigzinsverbitterdenbegerigom zijnvleugelsuitteslaanentotgrotehoogtentestijgen. PietroMascagniwerdgeborenin1863entoondezijnmuzikale aanlegentalentenreedsopjeugdigeleeftijd.Maarookgafhij blijkvaneenonbeheerstkarakter.Eenmengselvanwarmesponta niteiteneengrotelichtgeraaktheid,endatzouzijnhele carrirekenmerken. NazijnvertrekuitzijngeboortestadLivornonaarMilaanomte studerenaanhetconservatorium(eenmede-leerlingdaarwas GiacomoPuccini),verliethijzijnformelestudies.Ondanksde ondersteuningenaanmoedigingenvanzijnleermeesterPionchielli, liephijwegombijeenrondtrekkendeopera-groeptegaanwerken. Hijwerddaarassistentdirigentendaarnadirigent.In1887had Mascagnigenoegvanhetnomadenbestaan.Op16Februari1887 schreefhijeenbriefaanzijnvader:"...IkhebnieuwsvoorU, datUblijzalmaken.IkblijfhierindestadCerignola..." Dedaaropvolgendemaandvergaderdedegemeenteraadenwerd Mascagniofficieelbenoemdtot"maestrdisuonoedicanto", tegeneensalarisvan100lirepermaand.Datwasgeenvorstelijk loon,maarvoldoendeomheminhetleventehoudenentekunnen trouwenin1888. Mascagnibeslooteeneen-akterteschrijvenommeetekunnendoen aandeberoemdewedstrijd,diegesponsordwerddoordemuziek- uitgeverSonzogno.Ditzoudetweedewedstrijdworden.EnMascag ni'sgeloofinzo'nwedstrijdwasnieterggroot,maargoed,het washetproberenwaard.HijschreefaaneenvriendinLivorno (GiovanniTragioni-Torzetti),diewasvandezelfdeleeftijden eendichter.Zouzijnvriend'Nanni'zovriendlijkwillenzijneen librettovoorhemteschrijven?Mascagnihadeenverhaalvan NicolaMisasiinzijnhoofd,getiteld:"Maritoesacerdote" (EchtgenootenPriester).Datwerkwasuitgegevenin1884.Nanni toogaanhetwerk,enschetsteeenpaarscenes,metdetitel Serafina.MaartoenzaghijeentoneelstukvanGiovanniVerga: CavelleriaRusticana.HijschreefonmiddellijknaarMascagni,en vertelde,datditeenveelbeteroperaonderwerpvoorhemzou zijn.Op14December1888schreefMascagnivanuitCerignola:"Je hadmenietbehoeventeschrijven,daarikvolledigopje vertrouw.Doewatjegoeddunkt. Omeerlijktezijnmoetgezegdworden,datMascagnihettoneel stukookalhadgezien,eenookalgedachthadaaneenopera.... Detijdechter,drong.Targioni-Torzettiwasbang,dathijniet optijdgereedzoukomen.Hijriepeenvriendtehulp,de eenentwintigjarigedichterGuidoMenasci,omhemteassisteren bijhetarrangerenvandetekst.Eerstvlottehetwerknietzo best,maarnaarmatehetvorderdeginghetrazendsnel.Tegenhet einde,toendedichtershunlibrettoterugvroegenomereennet stukwerkvantemaken,schreefMascagni(28Mei1890):"Toenik deoperaineenrukhadopgezetineenvloedvaninspiratie, moestikdevolledigepartituurmaken.Daarnamoestikdevocale partituurmaken.Sindsikvanafhetbeginbangwasnietoptijd klaartezijn,wasikzogedeprimeerd,datikbijnabesloothet maaroptegeven.Maarzoveelwerkvanjullieenvanmijkonik nietverlorenlatengaan...."Ineenlangebriefverteldhijhoe zijnhondjeTitaniaopzijnschootspringenzijngezichtlikte endatbeurdehemop."...inhaarbliklasikietsvanbeschuldi ging,hoopenaanmoediging.Toenbezonikmezelf,slootmeopin mijnstudeerkamerendevolgende7dagenwerkteik16tot18uur perdag.enzie,eergisteren(de26ste),ompreciesmiddernacht, wasdeoperagereed..." Deeersteresultatenvandewedstrijdwerdenaangekondigdop6 mei1890.Drieopera'swarengekozenvoordeuitvoering.Nade uitvoeringenzoudeuiteindelijkewinnaarbekendwordengemaakt. DeeerstedieuitgevoerdzouwordenwasdeoperavanNicola Spinelli:Labilia.DaarnakwamdeCavelleriaRusticana.Mascag nibrachtophetallerlaatsteogenbliknogenigeveranderingen aanindetekst,maakteenigepassagesvoorhetorkestwat lichterenwoondederepetitiesbij.Ineenbriefaanzijn librettistenvan14Mei1890schreefhij:"Ikbentezenuwachtig omzouitvoerigmetjullietesprekenalsikzouwillenoverde uitvoeringvanmijnmuziek.Enhoereageerthetpubliek?Alles watikkanzeggenis,datdesolistenmetveelovergavezingen, endathetorkesthelemaalegisvanmijnopera.Gisterenavond bijdelaatsterepetitieontvingikzowaareendaverendapplaus. Inalleslijktheterop,datmijnhoopnietongegrondis,endat iksucceszalhebben,maarikbenzobang.IkhebdeAlfio tweemaalveranderdendeLoladriekeer...." Maardriedagenlaterkonhijzijnvriendeneenjubelendtelegram sturen:"SuccesmetCavelleriaonvergelijkelijk" Endaarnaschreefhijzijnvader:"Ikbennognietoverde emotiesendeverwarringheen.Ikhadnooitkunnendromenvan zulkenthousiasme.Iedereenapplaudiseerde.Inhetorkeststond iedereenop.Alledames,dekoninginincluis,klapteninhun handen.IkhebnueencontractmetSonzogno,datmedeeerste tweeenhalfjaar15.000lireoplevert.Deeersteprijsis binnen!Mijnpositieisgeheelveranderd...." IndevolgendejarenmaakteMacagninogvelesuccessenmee,zowel muzikaalalsofficieel.Hijkreeghogeonderscheidingen.Zijn werkenwerdenoveralterwerelduitgevoerd,somsechtermaarn maal.Maarhetdaverendesuccesvan1890zounooitmeerherhaald worden.Zijnwerk,enzijnmuzikalenatuurwerdenvaakniet begrepen.Decriticidedendaarookgeengoedaan.Zijvondende kreetverismouit,omdatdatindeliterairewereldookhet gevalwas.Hetwaseenlogischegevolgtrekkingvondenze.Per slotwasVergademeestvooraanstaandeitaliaanseverismo-schrij verenMascagniwerdnahetsuccesvandeCavalleriaenookhet succesvanimitatieservanonmiddellijkgebombardeerdtotde leidervanhetmuzikaleverismo.Methetschrijvenvanzijn verhalenenromansoverheteenvoudigeSiciliaanselevenvolgde Verga-eenvriendenbewonderaarvanZola-duidelijkeen uitgestippeldeartistiekelijn,eencredo. ToenMascagnizijnpopulaireoperaschreef,schreefhijalleen maareenopera.Verga'sboerenzijnhelemaalnietzoalsMascag ni'skoor,datzingtvanbloemenenliefde.EnzelfsTiriddu, ofschoonhijwelwatechtoverkomendetrekjesheeft,isin principeeenhelden-tenor,zelfsinzijndrinklied.EnookAlfio, metzijntraditioneleariasortita,isdeklassiekeschurk- echtgenoot. Eenvroegerezeergoedwaarnemendeitaliaansecriticus,Gianotto Bastianelli,schreefoverhetwerk:"Cavelleriaiseenstuk verismo,maarmeervanwegehetlibretto,danvanwegedeeisendie decomponiststelde".Anderecomponistenschrevenbewustverismo opera'soververscheidenesoortenvanhetbarreleven,meestover Zuid-Itali.Maarzelfsdeberoemdstevanhen-zoalsb.v.Wolf- Ferrari'sDeJuwelenvandeMadonna-warengeenlangleven beschoren,enhetisdevraagofzeooitnogeensopgevoerd zullenworden. Mascagni'slatereopera'shaddenvoorhetovergrotedeelnietste makenmethetverismo.ZijnpastoraleL'AmicoFritz,zijn legendarischeIsabeau,zijnexotischeIris,zijncommediadell 'arteLeMaschere,allemaalwarenhetgetuigenvanMascagni's speurendegeest,zijnverlangenomoponbetredenpadentegaan. Maarookdezewerken,hebbenondankshungoedepunten,zijngeen standaardwerkengeworden,dieinhetrepertoirestaanvande groteoperagezelschappen.AlleendeCavallerialeeftvoort,die explosievanjeugdigeinspiratie,dezekreetomzichzelfte bewijzen.Hetiseenvurigeenvitalereactieophetmonotone bestaaninCerignola. ~~~~~ ########## ~~~~~ Meppel,26-08-1989 066000002060000132000000004012000 11 2#Simon Boccanegra1 F0110030001 9[...................................................]0110 GIUSEPPEVERDI (1815-1901) SIMONBOCCANEGRA Melodramaineenproloogendrieakten Libretto:FrancescoMariaPiave HerzieneLibretto:ArrigoBoito Eersteuitvoeringinhet"TeatrolaFenice"teVeneti 12Maart1857 PROLOOG  9[::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::]0110 SIMONBOCCANEGRA........................EersteBariton (kaperindienstvandeRepubliekGenua) JACOPOFIESCO...........................EersteBas (eenGenuaanseedelman) PAOLOALBIANI...........................Bariton (eengenuaansegoudsmid)  PIETRO..................................Bariton (eenpopulaireleider) OPERA  SIMONBOCCANEGRA........................EersteBariton (DogevanGenua) MARIABOCCANEGRAzijndochter...........Sopraan (onderdenaamAMELIA) JACOPOFIESCO...........................EersteBas (onderdenaamANDREA) GABRIELEADORNO.........................Tenor (eengenuaanseedelman) PAOLO..................................Bariton (eenhoveling,favorietvandeDoge)  PIETRO..................................Bariton (eenanderehoveling) EendienstmeidvanAmelia...............Sopraan 9[...................................................]0110 verder:Soldaten-zeelui-volk-bediendenvanFiesco-de hofhoudingvandeDoge-Afrikaanseslavenenslavinnen. Hetverhaalspeeltzichafinhetmiddenvande14deeeuw. (att:tussenproloogenoperazijn25jaarvoorbijgegaan) DeHerzieneUitvoeringwerdvoorheteerstopgevoerdinhet TeatroallaScalateMilaanop24Maart1881 VERDIOVERPOLITIEKENVERNIEUWING EvenalsMACBETH,LAFORZODELDESTINOenDONCARLOSbestaat Verdi'soperaSIMONBOCCANEGRAintweeversies;ookintwee versiesisILOMBARDI,datJERUSALEMwerd,enSTIFFELIOdat ARALDOwerd.KwistigalshijwasmetvernieuwingennamVerdi elkegelegenheidaan,omeenoperadienietdeaandachtvanhet publiekkonhouden,enwaarhijzelfwelwatinzag,omte zettenenschoonheidsfoutenteherstellenenhetopdiemanier weeralsnieuwoptevoeren. ZoginghetookmetSIMONBOCCANEGRA.VerdibleefinParijsvoor deopvoeringvanzijn19deopera:LESVEPRESSICILIENNES,waar vandepremirewasinJuni1855.InDecemberginghijnaarhuis omSTIFFELIOomtezetteninARALDOvoorhetRimini-Theater.Een nieuweopvoeringvanLATRAVIATAinVeneti,datnueenenorm succeswerdnahetongelooflijkefiascovandepremireinde zelfdestad,zorgdeervoor,dathijeennieuweopdrachtkreeg voorhetseizoen1856-57.HiervoorkoosVerdieentoneelstukvan despaanseschrijverAntonioGarca-Guttirez,dieookILTROVA TOREhadgeschreven.HetzoudoorF.M.Piaveomgezetwordenin eenlibrettovooreenopera.Piavehadalveleopera'svoor Verdigeschreven,alvanafERNANI(1844),enzouditblijven doentotaandeeersteversievanLAFORZADELDESTINOin1862. Gedurende1856reisdeVerdivanennaarPiavevoordenieuwe opera.HetwasperfektmateriaalvoorVerdi:Hetgaatonder andereovereeningewikkeldeouder-kindrelatie,zoalsinmeerde reopera'svanhem.(Verdizelfwasalsjongeknaapalvanhuis gegaanominde'grotestad'testuderenenzichteontwikkelen enverloorlaterineenepidemie,zijnbeidekinderenenzijn vrouw). Hetonderwerpwasookpolitiek,ideaalvoorhetrevolutionaire ItalivandiedagenenvoorVerdi'saanstekelijkemuzikale uitvindingen. Deitaliaansecensuurvroeg,zoalsgewoonlijk,weeromallerlei veranderingenenVerdiwasdezekeerzeergoedbijmachteom zijnwildoortedrijven.InFebruari'57washijnogsteedsaan hetwerkaanSIMONBOCCANEGRA.Op12Maart'57vondechterde premireplaatsinhet'LaFenice',hetmooisteoperagebouwvan heelItali.Decriticivondenheteengoedwerk,maarhet publiekvonddeplotteingewikkeldendedialoogtelangdradig. Ervolgdennogveleopvoeringen:Malta,Lissabon,enBuenos Aires,Milaan(desastreus),NapelsenReggioEmiliatussen1857 en1882.Maartegendietijdwasdeoperadooriedereenverge ten,behalvedoordescheppervanhetwerkzelf. Hetduurdetot1880,naAIDAenterwijlOTELLOzogezegdop stapelstond,datVerditerugkeerdenaarSIMONBOCCANEGRA.Zijn nieuwelibrettistwasArrigoBoito,dezewaszelfeencomponist (zijnopera'szijnMefistofeleenNerone)enzeerliterair begaafdenopdehoogtemetliterairewerkenvanalleperioden. MaaromstreeksdezetijdvondVerdieigenlijk,dathijmaar moeststoppenmetcomponeren.Boitoechterbleefaandringen,dat VerdiOTELLOzouschrijven.BijwijzevanstudievoorOTELLO werddoordeuitgeverRicordiaanBoitogevraagdofdezehetwat zwakkelibrettovanSIMONBOCCANEGRAwildeherzien.Ditwilde Boitomaaraltegraagdoen.Hijschreefdenieuwesceneinde Raadskamerwaardeeersteaktemeebesluitenhijmaaktevele, velekleinereveranderingen.OpdiemanierwasVerdigedwongen zeerveelvandebestaandemuziekopnieuwteschrijven. Hetresultaatvanalditwerkginginpremireop24Maart1881 in'LaScala'enhetwaseentriomf.FrancescoTamagnozong GabrieleAdorno,VictorMaureldetitelrolenEduarddeRezkede bas-rolvanFiesco.AllenwerdenhooggewaardeerdenVerdi maaktemeteenafsprakenmethenvoorderolleninOTELLO. SIMONBOCCANEGRAkreegzeerveelbijvalindenieuweopzet.Het werdzeerspoedigopgevoerdinWenen,ParijsenBuenosAires. LondenenNewYork,waarVerdiveelbewonderaarshad,wachtten tochnog. In1930heeftdegrotevoorvechtervanVerdi:FranzWerfel ervoorgezorgd,datSIMONBOCCANEGRAterugkwaminhetrepertoi revandeWeenseenBerlijnseopera.Napelsvolgdeindatzelfde jaarenNewYorkin1932.Londonechterkwampasin1946. 9[...................................................]0110 GutirezhadzijntoneelstukSimonBoccanegrageschrevenin 1842.DaarvoorwashijspaanseconsulinGenuageweesten zodoendehadhijdegenuaansesfeerlerenkennenwaarinditstuk zichafspeelt.Hijzettetweehistorischekaraktersneer:de gebroedersBoccanegra.Dezewarenberoemdinde14deeeuw: Edigiowasenzeevaarder,misschieneenbeetjeeenpiraat,die deitaliaansewaterenbevrijddevandeAfrikaansepiratenen Simon,diein1339doordegenuanentotDogewerdgekozen.Nadat hijvrijwilligmetpensioenwasgegaan,werdhijin1356wederom totDogegekozen.AlsmanvanhetvolkkoosSimonBoccanegra partijvoorhetgewonevolk,tegendeaanmatigendeenschurkach tigepatricirsvanGenua,dieersteedsopuitwarenhemvande troontestoten.Maarzijnhistorievermeld,dathijdoorgaans succesvolwasinhetverzoenenvandetweepartijenendoorgaans toondehijveelclementiemetdepatricirs. Zelfswisthijdevredetebewerkstelligentussendetwee vechtendefamilies:deGhibelijnenendeWelfen(Guelfi).Van dezetweefamiliesisdeeerzuchtbekendvanuitdegeschiedenis enveelliteratuuriseraangewijd(ookWagner'soperaRienzo). Indegeschiedenisstaatgeschreven,datSimoneenglasvergif tigdewijnkrijgtvaneenpatricischevijandgedurendeeen banketin1863.Hierdoorstierfhijeenpijnlijkedoodonderhet oogvanallegasten.(Verdilaathetgiftoedienendooreen mede-pleber(?),eenpikanteverdraaiingvandefeiten). Gutirezspecialiseerdezichiningewikkeldedramatischescenar io's.IlTrovatoreisvaakverguisdvanwegedeingewikkeldeplot endemoeilijkeonderlingerelaties.InSimonBoccanegraisde verwarringnogingewikkelder;tweekaraktersverschijnenmet tweeidentiteitenentweenamen.MariaBoccanegraisdedochter vanSimonengaatdoorvoorAmeliaGrimaldi.Omhetwatmoeilij kertemakenheeftzedenaamvanhaarmoeder.Opdiemanier zullendebezittingenvandeuitgemoordefamilieGrimaldiniet verlorengaan.DanzienwedatdegrootvadervandejongeMaria, JacopoFiesco,zichnadeproloogAndrealaatnoemenenzo blijfthettothetdoekvalt.Webegrijpenniethoehijweetwat ermetzijnkleindochterisgebeurd,diealsbabywerdontvoerd! Ooksnappenweniethoedeverschillendeverhoudingenliggen. PaoloAlbani(eengoudsmid)haaltindeProloogdeGenuanen ertoeoveromvoorSimontestemmenalsDoge,enhijhaaltSimon overditambtteaanvaarden.AlsSimonontdektdatPaolo's patricischelievelingAmeliaGrimaldiinwerkelijkheidzijnei gendochteris,weigerthijtoestemmingtegevenvoorhun huwelijk.HoemoetenweditbegrijpenalsSimonwelmethaar moedertrouwdeomDogetekunnenworden? Meerraadsels:HoekanGabrieleAdornozosnelvangedaante verwisselen?EerstishijdepotentilemoordenaarvanSimonen evenlaterzijngrootstevoorvechterindestrijdtussende WelfenendeGhibelijnen. Erblijvenonsvelevragenover,zelfsnadenauwkeurigeherzie ningvanhetoriginelelibrettovanPiavedoorBoito.Hetismet historischebeschouwingennetalsmetmythenensagen:bekend heidmaaktdatwehetbegrijpen.Nauwkeuriglezenvandelibret to'svanPiaveenBoito,vaakluisterennaardemuziekvan Verdi,enenigemalennaareenuitvoeringgaanineenschouw burg,zullenveelvandeverwarringdoenverdwijnen.Ookmoeten wenietvergeten,datdeoperawerdgeschrevendooreengenera tie,diehettoneelstukvanGutireznietkendeenooknooit heeftgezien. Eenvandeeerstecommentatorenvroegzichbijvoorbeeldalaf waaromhetzonoodzakelijkwasdatBoccanegraeenzeemanwas. DatiswelduidelijkvoormensendieVerdi'smuziekvanSIMON kennen.Vanbegintoteindisdeoperadoordrongenvanhet geluidvandezee,hetduurtnietlangvoormendaarzekervan is.Genuawordtgedomineerddoorzijnzeezijdeenwerdgeregeerd dooreenDoge,zoalsVeneti.EniederjaarvoerdedeDogede ritenopvanhetnieuwehuwelijktussendestadendezee,dit gebeurdedooreentrouwringinzeetewerpen.Inhetstukvan GutirezwerdBoccanegragekozenvanwegezijnoverwinningenop zee,enlateropnieuwgekozenomdatmaritiemGenuazijngrootste belangstellingkoesterde.Vandaardatdemuziekonstochveel duidelijkkanmaken. DeorkestraleopeninginE-majeurvandeProloogisduidelijkde muziekvandezee,eengolvendtijvanwelluidendheidmeteen diepedeiningvandebassen,diedonkerderkleurenbijhun terugkeer. 9[...................................................]0110 DeoceaanwordnogmaalsopgeroepenalsBoccanegraaanFiescode ontvoeringvanzijndochtertjevertelt.Weerhoortmendedei ninginhetorkest. DeEersteAktebegintmeteenzeegezicht:blikkerendetrillingen voordesnaarinstrumenten,melodieuzeverenvoordehout-instru menten,opgewekteenspeelsearabeskenmetsolideorkestrale ondersteuningwanneerAmeliabegintmet"Comeinquest'orabru na",eenschitterendeffect,datsubtielwordtgevarierdinhet tweedegedeeltevandearia. WanneerhaargeliefdeGabrieleopkomt,isereendelicateklate rendepassagebij"Vieniamirarlacerula"(acciaccatuur).Nu kanmen,zeerzekeralsmeneentheateruitvoeringzietwaarbij dezeeopdeachtergrondwordtgetoond,hetgeluidvandegolven voelen.BijvoorbeeldalsFiesco'szijnzegengeeftaanGabriele enAmelia:"Vieniame",metderijkeharmonieendonkerekleur entijdensdeherkenningvanvaderendochter(hoornboveneen aanstormendorkest)enzeerspeciaaltijdensheteindevanhet duetwaarinBoccanegramompelt:"Figlia!",alszijnkind weggaat. Echo'svandezeekunneneveneenswordengevondenindeTweede AktealsdeDogedoorslaapwordtovermandenhijherinnertzich deherenigingmetzijndochter. Opdezelfdewijzebeginthetorkestmetvreemdechromatische deiningenindebassenbijdeaanvangvandeDerdeAkte. OpenlijkgebeurthetwanneerBoccanegradezeetoespreekt"la marinabrezza,ilmare",ondersteunddooreenverscheidenheid vansprankelendeenglinsterendemuzikalebeelden. Overhetlaatsteensemblehangteenzeelucht. Sommigevandezesuggestieszijnwellichteenbeetjeextrava gant,maardebreedtevanVerdi'svernieuwingeninSIMONBOCCA NEGRAisdanookbuitengewoon,zelfsvooreengerijpteVerdi. HetwordtmisschienalleengevenaardinDONCARLOS.(Deafslui tendemeesterwerkenOTELLOenFALSTAFFblijvenhierbuiten beschouwingdaardievernieuwingenzostrakensamenhangendvan stijlzijn). Beidewerkenwerdengecomponeerdenlaterzorgvuldigherzien.In BOCCANEGRAgaandestijlenverderuiteenenzijndeonderlinge verschilleninstijlmeersubtiel.Hetisooknieteenvoudigom teradenwelkepassageuitdeeersteofuitdetweedeversieis. Voorhetdoekopengaat.......... Wanneermendeplotleest,hoehetookwordtvertelt,ontkomt mennietaanhetidee,datheteenteingewikkeldverhaalis.Er zitvanallesin,maarmenoverziethetniet,enzietslecht hierendaareenlichtpuntje. TochisSimonsamenhangendenduidelijk.Hetontsprootaaneen genialeinval:ineenGenuadatdoorhaatengeweldwerd verscheurd,verdeeldtussenpatricirsenplebers,komtdenaam vanBoccanegranaarboven.Denaamkrijgtsteedsmeerbekendheid enerwordtopaangedrongendathijDogemoetworden. 9[...................................................]0110 Simoniseenkaper.AanheteindvandeMiddeleeuwengrepenvele gelukzoekersdemacht,maarSimonhadgeenenkeleambitievoor detroon.Eerstweigerthijdanook,maardanaccepteerthij het,omdathijdaardoordemogelijkheidzietomhetjongemeisje dathijheeftverleidtotzichtenemen.Niemandkanhemdan meerindewegstaan.Zijisdedochtervaneenpatricische familie,diezijnaartsvijandenzijn. MaarophetmomentdathetvolkhemuitroepttotDoge,vindthij zijngeliefdemeisjedood.Nustaathijergeheelalleenvoorom ineenvandemeestturbulenteperiodenvanGenuateregeren. TeneindedeproblemendebaastewordenvandeRegeringvan GenuaindeMiddeleeuwen,hadmeneengeheelanderinzicht nodig,dantentijdevanVerdi.MaarSimonhandeltalsiemand uitde19deeeuwenalzijninspanningenzijneropgerichtom eeneenheidtussendeverschillendeklassentevormeninnaam vanhetVaderland.Vandaardathijsteedsweereenemotioneel beroepdoetopItali,eensoortvanpopulaire'Risorgimento' gedachte,datzoheelbegrijpelijkwasinVerdi'stijd. Opdezeopenbareenpolitiekeachtergrondishetfamiliedrama geborduurd:dedochterdieverdwijntalsbabyenwordtherkend alseenjongmeisjeondereenanderenaam;dejongepatricir, eenvijandvandeDoge,diehaarbemintendieliefdeziet beantwoord;devadervanhetmeisjedathijeerstverleiddeen diehemeendochterschonk;eenoudemandiezijnaanklager wordt.Hierookdedooreenstrengelingvanpersonenende voorkeurenvandeDogeenzijnlaatstepogingentotverzoening totaanzijndood. 9[...................................................]0110 Hetlibrettomaakthetverhaalingewikkelderenvervaagdde gebeurtenissen.Hetkolossaleideeomhetpolitiekeenemotione legegevenmetelkaarteverweven;demoeheidvandeDogeomaan demachttezijnendemenselijkeeenzaamheidvanSimonworden aannemelijkgemaaktdoordeheletrukendoosvaneensprookjes verhaalteopenen.Kijknaardebijnaachtelozeherkenningvan vaderendochter,valsenamen,vermommingen,hettrekkenvan wapens,demoordenaarvandeverraderdiedeDogevergiftigd.... Omonzeweginhetdoolhofnietteverliezenmoetenweenkele vastepuntenvindenwaarweonsopkunnenorinteren.Wevolgen hetdramavandeDoge,eenzeergoedmensdieernaarstreeftom devredetebewarentussenanderen,diehandelenalsofhijwreed enverschrikkelijkis.Allesmagdanwelverwardendoorelkaar gegooidlijken,maarinSimonsgedachtenheefthetzin:De proloogmetzijnflambouwenenmantels,alseenserieflitslich tenvanuithetdonker,losstaandemomentenenopeengestapeldin deherinnering,hetlegelandhuis,hetdodemeisje,demenigte diehemtoejuicht-zondereenwerkelijkgevoelvanruimte, zonderobjectievevolgorde....deaanwezigheidvandeteruggevon dendochtermethaarairvanonschuld,alseenlegendedievan heelverkomt.....hetconstantegevechtomdeoverhandte houdenindeRaadskamer,inhethuisvandeDogemetzijn verraderlijkemuren,tothijhetpaleisenzijnmachtverlaaten naarzeegaatomdaartesterven,tussendetrossen,gekleed zoalshijeerstwas,tussenzijneigenmensen,deplebers.... Enwevolgenhetgedragvandeverschillendegroepen,vande geschiedenis:vandemensendiezichvolvertrouwenronddeDoge verzamelenalshunnieuweenenigehoop.....staanweevenstil meteerlijkenopenmedelijdenmethetlotvanhetmooie'arme gevangenmeisje'....hetconflicttussendeverschillendepartij endatplotselinginallehevigheidoplaait,deonderdrukking vandecontra-revolutievandeWelfen,dezeeliedenophet schip,diehetzeillatenzakenoverhunstervendeDoge.... Kanheteenfoutzijnvandramatischehelderheidinditmyste rieuzeenkrachtigewerkomonstedwingensteedsweeronze ideenbijeentegarenomdebasis-begrippeninverbandmetde feitentekunnenbevatten?Misschien;hetiseenwerkineen overgangsperiode,herzienenomgewerkt.Maarhetkanookintui tiezijn:dewerkelijkheidvandegeschiedenis,noodzakelijker wijsgezochtindekarakters,inmensen,indemechanismendie herkendmoetenworden. Opdedrempelvanvolwassenheid........... Hetzalaltijdweleenraadselblijvenwaaromeenopera,diezo belangrijkenzomooiisalsSIMONBOCCANEGRA(uit1857)niet eerderinhetvasterepertoirevandeopera-gezelschappenstond. Voordeluisteraarvanvandaagkomthetoveralswarm,muzikaal enmetpsychologischethema'svanongewonecomplexiteit.In Verdi'screatieveouvrespringtSIMONeruit,alseencompositie waarhijlangdurigaangewerktheeft,endathemzeerveeltijd heeftgekost.Dittoontwelaan,hoeingenomendecomponistzelf methetstukwas.In1881paktehijhetweerop,omhetbijte schavenennogcompletertemaken.Zoalswelbekend,hielpBoito hemmethetlibretto.Boitometzijngrotekennisvanliteratuur maakteenkelevandebestepassagesindeopera.Dezebriljante vernieuwingendragenertoebijdatSIMONBOCCANEGRAopnlijn gezetkanwordenmetVerdi'slaatsteopera'senhetisenblijft eenvandegrootste. Eenredenvoordegeringepopulariteitvandeoperaligtinde schaarstevanberoemdearia's,behalvedievandebas"Il laceratospirito"enenkelevoortenorensopraan.Vaakhebben solisteneenminderbelangrijkerolgeaccepteerd,maardanwel eenwaareenjuweelvaneenariainvoorkwam,wantdatwerd gezienalseenonvermijdelijkenoodzaakvoorsucces.Hierheeft dehoofdpersoonechtereenzeergroteroldoordegeheleopera, maarhijmisteenpopulaireuitstraling. Eenaspectvandeoperablijftdeaanwezigheidvandenatuurele menten,dienietvaakvoorkomeninVerdi'sopera's.Enzeer belangrijkishetgebruikvanpauzes,diedoordecomponist nadrukkelijkwerdenaangegeven(b.v.pausalonga).Hetisbelang rijkdatdeinstructiesvanVerdihieropgevolgdwordenbijde uitvoering,daardezepauzesbelangrijkestiltenzijnindeloop vandemuziek. Meppel,18Maart1990 066000002060000132000000004012000 11 2#Stiffelio1 F0110030001 R [................................................]0110 9[...................................................]0110  STIFFELIO  door: GIUSEPPEVERDI Libretto:FrancescoMariaPiave naarhetfransetoneelstuk: LePasteuroul'EvangileetleFoyer van: EmileSouvestre&EugneBourgeois Karakters: 9[:::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::]0110 STIFFELIO(RODOLFOMLLER)...................Tenor eenprotestantsedominee LINA.........................................Sopraan zijnvrouw STANKAR......................................Bariton eenGraaf,devadervanLina JORG.........................................Bas eenanderedominee RAFFAELE.....................................Tenor edelmanvanLeuthold DOROTEA......................................Mezzo-sopraan Lina'snicht FREDERICO....................................Tenor verder:LedenvanStankar'shuishouding,vriendenen envolgelingenvanStiffelio.  HetverhaalspeeltzichafinOostenrijkopStankar's kasteelbijderivierSalzbach. eersteopvoering:TeartroGrandeteTrieste 16November1850 9[:::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::]1110 "STIFFELIO" 9[:::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::]1110 (doorJulianBudden) OpdevraagwelkedemeestonrechtvaardigvergetenoperaisvanVerdiishet antwoordzeerbeslist"Stiffelio".Nietdaterietsirrationeelsisoverdeze verwaarlozing.Erzijnnogalwatfactorendieertoebijgedragenhebben.Ten eersteVerdi'seigenbeslissinghetstukteherschrijvenzevenjaarnade premireineenveelminderovertuigendverhaal,waarbijhijdedominee omtoverdetoteenengelsekruisvaarderAroldo. EndatallesomdatbijdeeersteopvoeringinhetTeatroGrandeteTristde tekstnogalingrijpendwasverminktdoordecensuur.Daaromwashetpubliek nietbijzonderenthousiastenVerdiwasnietbereidomdeoperaincirculatie tebrengentenzijhijdeverzekeringkreeg,daternietmeermeegeknoeidzou worden.Ookwerd"Stiffelio"gecomponeerdonderdeschaduwvaneenongetwij feldgrootserwerk:"Rigoletto".DaarwasVerdireedsaanbegonnenvoorde repetitiesinTristbegonnenwarenvoor"Stiffelio". Watisbegrijpelijkerdandatdeeersteoperaveronachtzaamdwerdtenfaveure vaneencontractwaaringeenspecialevoorwaardenwerdengesteld? 9[.............................................................]1110 Maarditisinhetgeheelnietwaar.Dejaren1849-53,dievolgdenopde terugkeervanVerdienGiuseppinaStrepponizijntoekomstigevrouwuit Parijs.waseenvandevruchtbaarsteperiodenuithetlevenvandecomponist. GedurendedezejarenzettenhijenGiuseppinahunhuishoudenopinBusseto. Dezetijdbegonmet"LuisaMiller"waarinelkecommentatoreennieuwgeluid hoordeenzijeindigdemetderomantischetrilogievan"Rigoletto",Il Trovatore"en"LaTraviata"enelkvandezedriewaseenafgerondmeester werk.DochVerdiwasnietlangervanplanonderwerpentenemenwaarvanhij nietovertuigdwas. "Stiffelio"isgoedenaangrijpend",schreefhijaanPiave,toenhijhet ontvangenlibrettogelezenhad.Hijaccepteerdehetzonderverdercommentaar. Hettoneelstuk"-LePasteur"ouL'Evangileetlefoyer-"doorEugne BourgoisenEmilSouvestrehadzijnpremiregehadinhetThtrelaPorte St.MartininFebruari1849.Heelverwonderlijkwashetreedsuitgegevenin ItaliinhetvoorgaandejaarinhetvertalingvanGaetanoVestris.Enhetis dusaannemelijk,datPiaveerindezevormmeeincontactkwam.Hetwashet meestmodernestuk,datVerdiooitopmuziekzouzetten.Wemoetenhiereen uitzonderingmakenvoor"Ladameauxcamelia's"vanDumas,maardaarmoestde tijdteruggezetwordentotin1700alvorenshetals"LaTraviatainpremire kongaan. Hetonderwerp(overspelvandevrouwvaneengeestelijke)wasteschokkend voordietijd.Deintrigedraaitenkeertendevalsesporen,hetgedragvan dekaraktersiszowelonvoorspelbaaralslogisch.Vandetweeauteurswas vooralEmilSouvestrebekendomdehogemoralistischetooninzijnwerken. VoorVerdi,diesteedsopzoekwasnaarnieuweenongebruikelijkeonderwerpen endiezoveelmeermoralistwasdanDonizettiofBellini,washettoneelstuk volduidelijkeaantrekkingskracht.BijVerdihaddendekaraktersaltijdhet rechtomlieftehebbenenbemindteworden. Piavemaakteeenschetsvoorhetlibrettometzijngebruikelijkevaardigheid envindingrijkheid,alhadhijdeneigingzijnkaraktersmeerdannoodzake lijkwastebenadrukkenvoorelkevolgendeontwikkeling.(Toenhijde herzieneopzetvoor"Aroldolas,zeiVerdi:"Datiswelaardig,alserniet zoveelhe'senho'sinstonden") Eenernstigtekortkomingwasechterdelengteendegecompliceerdheidvande intrige,waardoorhijnietanderskon,dandeoperahalverwegetelaten beginnen.HetbegintbijStiffelio'sthuiskomst,zodoendekomtnooitgoeduit dedoekenhoeLina'sdeugdzaamheidinopspraakisgekomen.Deopbouwvande psychologischekrachtendiehaarkwetsbaarmaaktenvoordetoenaderingenvan RaffaelevonLeutholdkanindeoperanietwordenaangewezen.(Inhet toneelstukwasRaffaelegeenarrogantejongelosbol,docheenkoele,bereken deenervarenverleider).IndeoperakanLinaslechtsvageensoms tegenstrijdigeverklaringenvoorhaargedraggeven:"Ikwerdbijverrassing genomen"-"Ikwerdonwilligindevalgeleid"-"Hetwasverraad".Zijzou eenzeerslechtegetuigegeweestzijnbijeenrechtbank. Ditzouallemaalnietzoergzijn,alshetnietdebedoelingwas,datwehaar sympathiekmoestenvinden,zoalsdattweeenhalfjaarlaterondubbelzinnig gebeurtmetVioletta.EnhetisslechtsdegevoeligemuziekdieVerdi rijkelijkoverhaaruitstrooit,dieonsovertuigtdatzeonzesympathie verdient.OokdemoordopRaffaelewordttegemakkelijkafgedaan.AlsLina aanStiffelioopbiecht,datzeisverradendoorhuntrouwelozegast,zegt Stiffeliototonzeverbazing,dathijhetrechtheefthemopstaandevoetde deurtewijzen.Hijkomtechtersneltotdeontdekking,datStankarhemis voorgeweest.(ditistypischzo'ndubbeleommekeer,tevergelijkenmetde laatsteaktevan"IdueFoscari",waarinhetlijktalsofdezoonvandeDoge tothemzalterugkeren,omkortdaaropbijhemvandaangescheurdteworden). Maarallesdatvoordienheeftplaatsgevondenishierduidelijkgeenreden totwraakindereligievandeAssasverirs(ofmoetenzeAhasverirsheten, naardeWandelendeJood?Indiensverhaalzienzijhetvoorbeeldvanhun eigenverlangennaareenonhaalbareperfectie.Volgensdeleerstellingenvan deBergrede,heeftStankarveelmeervergiffenisnodigdanLina). Maarallebedenkingenvielenvoorhetitaliaansepubliekvandietijd helemaalweg,enverbleektenvoordecensuurtotonbenulligheden,inverge lijkmethetideevaneengetrouwdemandiehetpriesterschapuitoefende.En dePauswasoppermachtiginItali.WieweetwelkeenonheildeLutheranenen Calvinistenzoudenkunnenaanrichtenophetschiereiland?Daarommoestal voordepremirederolvanStiffelioveranderdwordenindievaneenleek. OpdetitelpaginavanhetlibrettowerdenJorgenhijnietbeschrevenals "ministri"(geestelijken),dochals"settari"(sekteaanhangers).Inhetseptet inde1steAktewerdenderegels"D'evangelicopastore/Lavirtudeincor glista"vervangendoor"Lapurezzadell'onore/Labontadeincorglista". Bijdeclimaxvanhetduetinde3deAkte,waarLinaeenberoepdoetop Stiffelionietalshaarmanmaaralspriester,werdderegeldiedoorVerdi zeerzwaarbenadruktwerd:"Ministroconfessatemi!"veranderdin"Rodolfo deh!ascoltatemi"endatslaatwerkelijkhelemaalnergensop.(Gelukkigisde uitvoeringwaarwijeenplaatvanhebbenweerteruggekeerdnaardeoorspronke lijketekst).Dedrastischeveranderingendiegeistwerdendoordecensuur voordekerk-scene,werdenuitgebreidvermeldindekrantvanTrist,de"La Favilla".DeAhasverirszijnverzameldindekerk,dieechternietlanger eenkerkis,daarhetkruisdoordecensuureruitisverwijderd.Hetaltaar iswegendebankenzijnweggehaald.Ookwordthetdegelovigenverbodenop degrondteknielen!!!Zemoetenstaandebiddenenmoetengeenenkele indicatiegevendatzeverzameldzijnomhetWoordGodstehoren.Onnodigte zeggen,dathetStiffelioverbodenwashetEvangelieteciteren,doch uitsluitendeenalgemenebedeopvergiffenismochtmaken. 9[.............................................................]1110 VoordeuitvoeringinNapelsendePauselijkeStatenmoesteennogradikalere oplossingwordengevonden.Dedecentralefiguurwasnieteensmeereen prediker,maareenDuitseStaatsministergenaamdGugliemoWellingrode. VoorVerdiwasditnatuurlijkallemaalmeerdaneenmenskonaccepteren.Toen hijhoordedat"Stiffelio"inaanmerkingkwamvooreenopvoeringinde 'Scala'inhetvoorjaarvan1851,schreefhijnaarzijnuitgever:"Alsde censuurhetoriginelelibrettometdewoorden"Ministroconfessatemi...'Ah Stiffeliosonio....etc."nietaccepteert,danwordtheteffectonmogelijk endaaromlijkthetmetbetertewachtenmetdeuitvoeringtotiktijdkan vindenomdehelelaatstekerk-sceneteherschrijven,endanhelemaalzonder kerk." Eengelegenheidhiervoorscheenzichvoortedoen,toenVerdiwerdgevraagd teassisterenbijdevoorbereidingvaneenopvoeringteBologna.Maartoen hijhoordedathetdievervloekte"Wellingrode"moestworden,trokhijzich woedendterug.Hetkwamdoordatdeautoriteitennadepolitiekegebeurtenis senin1848/49geenenkelrisicomeerwildennemen.Envoor"Stiffelio"zou hetooknietgenoegzijnalsalleendekerk-sceneherschrevenzouworden.Er zoueengeheleomzeetingmoetenkomenvantijd,omgevingensfeer. Metdeomzettingvan"Stiffelio"in"Aroldo"heeftVerdizeerzekersommige delenversterkt,hetgeenduidelijkisinhetgroteduetinde3deAkte.Hij gafookeensterkerestruktuuraandefeestmuziekinde1steAkte,hijmaakte deplotwatduidelijkerenhijvoegdeenkeleleukedingentoe.Tochishet moeilijkniethetgevoelteonderdrukken,dathijhethartuitdeoperaheeft gehaald,waarbijhijhetnieuweenoorspronkelijkevervingdoorhetclich- matige.Dereligieuzekleur(de'tinta')van"Stiffelio"wordtonmiddellijk bijhetbeginneergezet,alsdebasJorgzijnopmerkelijkearioso-recitatief zingt.EndoordegeheleoperaisJorghetgewetenvanStiffelio.Deeerste woordenzijngezetopeenmotiefvanoverlappendekwarten("Ohsantolibro"), dieherhaaldwordenineenopgaandelijnnaarhetseptet"Collacenere disperso".Datiseenbekende19deeeuwsemelodievorm,dieeenbijbetekenis heeftvanreligieuzeoorsprong.(vergelijkhierde"Kathedraal"bewegingin Schumann's"Rheinische"Symfonie,deopeningvanLiszt's"LesPreludes"en CesarFranck'sD-mineurSymfonie) Detweegenoemdegedeeltenwerdenverwijderdbijdeomzettingin"Aroldo".De eerstewerdvervangendooreendrinkliedvanhetkoor.Opdezelfdewijze hoortdeprachtigesobereslot-scene,dieverlichtwordtdoorhetsimpele gebaarvanStiffelio"Perdonata"bij"Stiffelio".Netalsdeariavandeheld "Vididovunquegemere",diealleschakeringenkentvaneenduet,waarbijLina beperktwordttotfragmentarische,somshalfverstiktewoorden. Hetwerkinzijngeheelkentgeweldigehoogtepunten,maarheeftookzwakke gedeelten,Deouverture,diegedeeltenuitdeoperaaanhaalt,iseenbeetje alledaags,depsalm"Nonpuniscimi"isvlakenn-dimensionaal,hetis slechtseendramatischebijkomstigheid.Linaheeftinde2deAkteeen cabalettazonderenigkarakter.Ditissterkverbeterdin"Aroldo".Maarin hetalgemeenisdemuziekverbazendvolwassenvoor1850.Deensemblesinde 1steen2deAktenhorenbijdebestenvandecomponistuitdezejaren. Depreludevoorde2deAktemaakteennieuwestijlvoordesfeer-kleuring, dezewijstopdemanierwaaropdegalg-scenezouwordengemaaktin"Unballo inmaschera".Lina's"Ahdegliscannieterei",dateropvolgtiseenvandie totdeverbeeldingsprekendemeerstemmigesnaarmuziek,dieVerdimeerzou gebruiken(in"Aida"indeNijl-sceneenin"Falstaff"inhetWindsorWoud). Detitelrolvertegenwoordigteentypevaneerste-tenor,dienieuwisvoor Verdi:eenmandienietzojongmeeris,iemanddieinstaatistotijzeren zelfdiscipline,maardieooktotbeangstigendeuitbarstingenvangevoelens kankomen. NietvoordatOtellokomt,zienweditherhaald.IndebaritonvanStankar vindenwealleeerzucht,dieVerdiverbondmetdatsoortstem.Zoophetoog eenmanvanvredeeneenmodel-Christen;maarinwendigtrillendvanharts tochtenzinnendopwraak.Opmerkelijkishierzijnduetindriedelenmet Lina("Ditecheilfalloatergere"),datvolbitterheidenironiezit.Inhet tweededeel("Ediopureinfacciaagliuomini")pioniertPiave(opaandrin genenduidelijkeinstructiesvanVerdi)metdeongehoordeprocedureomhet striktemetrumineenlirischcoupletteverlaten;heteffectisdatvaneen mandieaanheteindvanzijnlatijnis. 9[.............................................................]1110 Ditallesbrengtonsweerbijdevraagwaarmeewebegonnen:"Waaromheefthet ruim100jaargeduurdvoor"Stiffelio"weergewaardeerdwerd?"Voornamelijk natuurlijkdoorVerdizelf.Toenhijbeslotenhad,datdeuiteindelijkevorm vandeopera,dievan"Aroldo"moestzijn,gafhijopdrachtdatalhet eerderemateriaalvernietigdmoestworden.Enzoalszijngewoontewasin zulkegevallen,scheurdehijallebladenuitzijndagboeken,envervingdie doornieuwe.Vocalepartituren,ofschoonzeldzaam,zijneraltijdgeweest.En vreemdgenoeglietdegevestigdemachtindezevorm,deorigineleopera intact.Maarhetwaspasindezestigerjaren,datbijrestauratiewerkzaamhe deninhetConservatoriumvanNapelstweepartiturenaanhetlichtkwamen.De eenwas"Stiffelio"endeander"GugliemoWellingrode".Opdiemanierwerd hetmogelijk,datdeoriginele"Stiffelio"weerkonwordenopgevoerd. (uitgavedoorRubinParma) Demodernepremirevan"Stiffelio"vondplaatsop26December1968inhet TeatroRegioteParma,onderleidingvanPeterMaag.Ondanksinkortingenhier endaar,enenkeleonnodigetoevoegingen,gafdeoudepartituureengoede indrukvandeinhoudvandeopera. Eennogvreemdereuitgave(frdiedeutscheBhnebearbeitet"),isdaarnanog gevonden.DezeisookherdruktenisvoorheteerstweeropgevoerdinKeulen, inoktober1972.Dehuidigeuitvoeringisweereengetrouweweergavedoorde modernespecialisten,diehiermedetekennengevenvolledigvertrouwente hebbenindemuziekdieVerdicomponeerde. Dannogevenietsoverdedrieoorspronkelijkehoofdrolvertolkers.Mareitta Gazzaniga-Malespinahadeenjaareerderdetiltelrolgecrerdin"Luisa Millar"bijdepremireinNapels.Haarzang-carrirewasslechtskort.Zoals haardubbelenaamalaangeeft,waszeindearistocratischefamilieMalespina getrouwdenzouspoedighettoneelverlaten.Verdiwasnietzogelukkigmet haaroptreden,ingeenvanbeideopera's. GaetanoFraschinidaarentegenwasruim25jaardefavorietetenorvande componist,TochraakteFraschininooitinternationaalbekend.Hijspeelde zulkeverschillenderollenalsZamoroin"Alzira";Corradoin"IlCorsaro"; Arrigoin"LabattagliadiLegnano",Ricardoin"Unballoinmaschera"en Stiffelio. FilippoColiniwaseenlichtebariton,diezeervoorzichtigbehandeldmoest wordenindramatischerollen.Hijhadeenlichtestem,dievooralgoedtot zijnrechtkwamindecantofioritovanRossini.In"LabattagliadiLegnano" hadVerdieenvurigecabalettazonderherhalingvoorhemgeschreven.In "Stiffelio"kwamdecomponistopeenslimmeridee.Degehelecabalettainde 3deAkte("Ogioiainesprimibile")wordtnadrukkelijkindepartituurbeschre venalspianissimo.Totdat,juistvoormendenktdathetzachtjesuitzal stervenineenseriezuchten,hetuitbarstindelaatste10matenvan overweldigendekracht.Eenzeldzamevondstvanitaliaanseoriginaliteit,die zijnoorzaakvondindebeperkingenvaneenartiest. Meppel,Zaterdag24Maart1990 Tijdens"LevedeOpera"opderadio. Tussen16,00en18.00  066000002060000132000000004012000 11 2#1 F0110030001 R [................................................]0110 9[...................................................]0110  STIFFELIO  door: GIUSEPPEVERDI Libretto:FrancescoMariaPiave naarhetfransetoneelstuk:  LePasteuroul'EvangileetleFoyer van: Emilesouvestre&EugneBourgeois Karakters: 9[:::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::]0110 STIFFELIO(RODOLFOMLLER)...................Tenor eenprotestantsedominee LINA.........................................Sopraan zijnvrouw STANKAR......................................Bariton eenGraaf,devadervanLina JORG.........................................Bas eenanderedominee RAFFAELE.....................................Tenor edelmanvanLeuthold DOROTEA......................................Mezzo-sopraan Lina'snicht FREDERICO....................................Tenor eersteopvoering: VERDI's"STIFFELIO" (doorJulianBudden) Opdevraagwelkedemeestonrechtvaardigvergetenoperaisvan Verdiishetantwoordzeerbeslist"Stiffelio".Nietdateriets irrationeelsisoverdezeverwaarlozing.Erzijnnogalwat factorendieertoebijgedragenhebben.TeneersteVerdi'seigen beslissinghetstukteherschrijvenzevenjaarnadepremirein eenveelminderovertuigendverhaal,waarbijhijdedominee omtoverdetoteenengelsekruisvaarderAroldo.Endatalles omdatbijdeeersteopvoeringinhetTeatroGrandeteTristde tekstnogalingrijpendwasverminktdoordecensuur.Daaromwas hetpublieknietbijzonderenthousiastenVerdiwasnietbereid omdeoperaincirculatietebrengentenzijhijdeverzekering kreeg,daternietmeermeegeknoeidzouworden.Ookwerd "Stiffelio"gecomponeerdonderdeschaduwvaneenongetwijfeld grootserwerk:"Rigoletto".DaarwasVerdireedsaanbegonnen voorderepetitiesinTristbegonnenwarenvoor"Stiffelio". Watismeerbegrijpelijkdandatdeeersteoperaveronachtzaamd werdtenfaveurevaneencontractwaaringeenspecialevoorwaar denwerdengesteld? Dochditisinhetgeheelnietwaar. 066000002060000132000000004012000 11 2#Synopsis Stiffelio1 F0110030001 R [................................................]0110 9[.............................................................]1110 STIFFELIO  SAMENVATTINGVANHETLIBRETTO  ===>>OUVERTURE<<=== EERSTEAKTE (Introductieenvertelling) Scene:EenzaalopdebenedenverdiepingvanGraafStankar'skasteel. =====Inhetmiddenvandeachterzijdeiseendeur,daarnaastlinks eenraamenrechtseenbrandendhaardvuur.Voorhetraameen grotetafel,volmetboeken.Daarisookeenrijkingebonden deelbijmeteenslot.Verderwatschrijfmateriaal. Jorgzitaantafeltelezen. InhetbijSalzburggelegenkasteelvanStankarwordtdeterugkeervan Stankar'sschoonzoondooriedereenmetspanningafgewacht.Hijisdeleider vandeeensvervolgdeprotestantsesekteenfamilieenvriendenwachtenaf. Zijncollega-domineeJorghemelthetvurigegeloofvanStankarop,maar vreestdatditzalwordenafgevlaktdoordeliefdevoorzijnvrouwLina(zo begintdeopera,met:"Ohsantolibro,ohdell'eternoVero").Stiffeliokomt aanendeeltmeeinhetalgehelefeestvreugde.Lina'snichtDorotea,vertelt hemvaneenschipper,dievelemalenisgeweestomhemtespreken.Stiffelio realiseertzich,datditeenzekereWaltermoetzijn,diehemeensomraad heeftgevraagdvoorietswaarhijgetuigevanwasgeweest:Eenjongemandie vroegindeochtendontsnapteuithetslaapkamerraamvaneenjongevrouw, dooruithetraaminderiviertespringen.Tijdensdezeescapadeverloorde jongemaneennotitieboekje,datdeschipperopgevisthadenoverhandigdhad aanStiffelio.NuwilStiffeliohetboekjeinhetvuurgooien,daarhijniet vanplanisdebewijzennatetrekkenvanwatoverduidelijkeengevalvan overspelis("Collaceneredisperso).Allenprijzenzijngrootmoedigheid, maarhetverhaalisweleengroteschokvoorLinaenhaargeheimeminnaar Raffaele,aanwiehetwelduidelijkisoverwiehetgaat. Stankarisookwantrouwend("OhLeutholdall'onormio"). VriendenenvolgelingenvanStiffeliokomenbinnenenzingeneenwelkomstlied ("AteStiffeliouncanto").SamenmetDorotea,FedericoenJorgzingenzij delofvanStiffelio.Daarnagaanallenweg,opStiffelioenLinana. AlleengelatenmetLinamerktStiffelioLina'sverwarringop("Rodolfo...Oh perdonate!")enprobeerthaaroptebeuren("Ano,ilperdonofacile"). Opeensmerkthijechterdatzijhaartrouwringnietdraagt.Zijnachterdochti geondervraging("L'anelloachilodeste?")wordtechteronderbrokendoor Stankar,diehemzegt,dathijverwachtwordtophetgrotefeestdatter zijnererewordtgegeven. AlsdemannenzijnvertrokkenbegintLinatebidden("Tostoeidisse!"). Danbesluitzeeenbriefteschrijvenaanhaarechtgenoot.Stankarkomtstil- letjesbinnenenzietwatzeheeftgeschreven.Hijhaalthaaroverhet geschreveneteverscheuren.Zijmoethaarverderfelijkeverhoudinggeheim houden("Ditecheilfalloatergere").WoedendisStankarook,omdatzijn eergeschondenis("Ediopureinfaciaagl'uomini").Alshijerachterzou komen,zouhetdedoodvanStiffeliobetekenen.Maarbovenalmoetdeeervan Stiffelioenhemzelfgeredworden.  OndertussenprobeertRaffaeleeenafspraakjetemakenmetLinadooreen briefjeineengrootingebondenboektestoppen("M'evitan,mailcolloquio avr").HetisKlopstock'swerkde"Messias",datopeentafelindehal staat.Hijdoethetslotvanhetboekdichtmeteensleuteltje,waarvanLina eenduplicaatheeft. NukomtLina'sneefFedericobinnenenvraagtRaffaeleomhetboekenneemt hetmee.DitalleswordtbespieddoorJorg,diedeindrukkrijgtdatFederico deverleideris. (Devolgendescenespeeltindeontvangstzaalvanhetkasteel, verlichtenversierdvooreenfeest) StiffelioendeGraafStankarwordenaandegastenvoorgesteld. HetkoorbegintmeteenlofliedvoorStiffelio("Plaudiam!DiStiffelio")en tijdenshetgezanglaatJorgzijnvermoedensdoorschemerenaanStiffelio,die nudusookdenktdatneefFedericoisdeboosdoeneris. AlsFedericoheelonschuldigaanStiffeliovraagtwathetonderwerpzalzijn vanzijneerstvolgendepreek,krijgthijdanookeensnijdendantwoord:het zalgaanoverdevervloekingvanallendiedehengebodengastvrijheid beschamen("Nonsoloall'iniquo"). StiffelioneemthetboekvanKlopstockoverenalshijzietdathet afgeslotenis,gebiedthijLinahetteopenen("Apritevoi,loreplico"). LinaweigertechterenStiffelioopenthetboekzelf.Ervalteenbriefuit, dieStankarsnelopraapt.DochStiffeliostaateropdathijhetbriefje krijgt,maarStankarverscheurthetechter. TijdensdealgeheleontstemmingdieernuheerstbegintStiffelioopzijn schoonvaderteschelden("Ah,chitisalva,sciagurato").Linasmeekthemde leeftijdvanhaarvaderinachttenemen.StankarzelfdaagtRaffaeleuittot eenduel. TWEEDEAKTE 9[.............................................................]1110  SCENE:Eenheeloudkerkhofmetinhetmiddeneentrapdienaareen kruisleidt.Aandelinkerzijdeeenkerkwaarvanhetinterieur isverlicht,eenmonumentaletrapgeefttoegangtotdekerk. RechtsopdeachtergrondisStankar'skasteeltezien. Demaanstrooitzijnlichtoverdeherenderverspreidegraven waarvanereenvanrecentedatumis. Linakomtopinoverspannentoestand. LateropdieavondkomtLinaophetoudekerkhofvanhetkasteelenbidom vertroostingbijhetgrafvanhaarmoeder(aria"Ohcielo!dovesonio!"). ZijwordtverrastdoordekomstvanRaffaele,diezijtevergeefsvoor naderendonheilwaarschuwt.Hijverklaartdathijhaaraltijdzalliefhebben enweigerthaartrouwringterugtegeven.Daaropdreigtzeallesaanhaar echtgenoottevertellen("Ah!Perderdunquevoivolete").Weerkomtplotse lingStankareraan(hijheefttweezwaardenbijzich)enhijverbiedthaar haarechtgenootintelichten.HijgeefteenzwaardaanRaffaele,maardeze isnietvanplanmeteenoudemantevechten,maarhijveranderdvan gedachten,alsStankarhemuitmaaktvooreenmelkmuil.Debeidemannengaan eenduelaan. HetgeluidvanhetgevechtmaaktdatStiffelioerookaankomt.Hijverbiedt demannentevechtenuiteerbiedvoorhungeloof("DiDiooraparlonel nome").DaarRaffaeledejongsteis,moetdezedeeerstestapzettenvoor verbroederingtussendetweerivalen.DaaromneemtStiffelioRaffaelebijde hand.DittafreeltjeisteveelvoorStankar,dienumaardehelewaarheid verteltoverdeschuldvanRaffaele.Stiffelioisverpletterd.Hijsmeekt Linaomeenwoordtezeggenvoorhaareigenverdediging.MaarLinageeftgeen antwoord.DaaropgrijpthijStankar'szwaardmethetdoelRaffaelezelfte bevechten.Maarnuhoorthijindevertedeverrestemmenvanzijncongrega tie,dieeenpsalmvanboetedoeningzingen("Nonpunirmo,Signor,neltue furore"). Jorgkomtophemophalen,daarhijvoorzijngemeentemoetzorgen. Stiffelioisverscheurddoordeveleemoties("Midisperatoabbrucciano"), hetisallemaalteveelvoorhemenhijstortteraardeonderhetkruis. 9[.............................................................]1110 DERDEAKTE  SCENE:Eenvestibulemetdeurendienaarverschillendekamersleiden. Opeentafelliggentweepistolenenschrijfmateriaal. Stankarkomtinopgewondenstaatbinnen.Hijleesteenbrief. StankarheeftvernomendatRaffaelegevluchtisnaarhetplattelandeneen briefjeheeftachtergelatenvoorLina,waarinhijhaarvraagthemtevolgen. Lieverdanderestvanzijnleveninschandeteleven,isStankarophetpunt zichvanhetleventeberovendooreenkogel(aria:"Eifugge!econtal foglio").MaardankomtJorgbinnenmethetnieuwsdatRaffaelespoedignaar hetkasteelzalterugkerenopverzoekvanStiffelio. Hetvooruitzichtdathijinstaatzalzijnompersoonlijkwraaktekunnen nemenopdeverleidervanzijndochtermaaktStankargekvanblijdschap("Qui Leutholdqui!...Leutholdqui").Hijgaatopgetogenweg. StiffeliokomtopenRaffaelewordtbijhembinnengelaten.Stiffeliovraagt hemwathijzoudoenalsLinavrijzouzijnommethemtetrouwen.Raffaele weigerttegelovendatzoietswaarkanzijn.Stiffeliogebiedthemtewachten indekamerernaast,waarhijeengesprekkanafluisterendatStiffeliomet Linazalhebben.NuwordtLinageroepen. Alszebinnenkomtvertelthijhaar,dattoenhijhaartrouwde("Quandoci unimmosposi"),hijdatdeedondereenvalsenaam(Mller)endatdaaromhun huwelijknietlegaalis.Hieropoverhandigdhijhaardeechtscheidings- papierenomtetekenen. Aanvankelijkprotesteertzijvoltranen("Ahfatalcolpoattendermi"),maar geprikkelddoorzijnbittereverwijten("Sperastecheperlagrime"),zetze uiteindelijktochhaarnaamonderdeakte.Maaralszijzichnunietlanger tothemkanrichtenalshaarechtgenoot,eistzehetrechtdathijalshaar geestelijkehaarbiechtmoethoren("Ministro,ministro,confessatemi!"). Plechtigverklaartzijdatzijverleidwerdtotoverspel,maardatzijin haarhartaltijdtrouwgeblevenisaanhaarechtgenoot("QuantoMllervoluto udirnonha"). Stiffelioiszeerverbaasddittehoren,enoverdenktdathijnuhetrecht heeftomzelfRaffaelevanhetleventeberoven. MaardekomstvanStankarmeteenbebloedzwaaruitdenaastgelegenkamer, maakthemduidelijkdatzijnoverwegingentelaatzijn.Verpletterddoorhet gepleegdegeweldlaathijzichdoorJorgnaardekerkgeleiden. Scene:Hetinterieurvaneengotischekerkmetenormepilaren. Erisgeenaltaar,alleeneenpreekstoelaaneenpilaarwaar tweetrappennaaromhoogleiden. Hetlaatstetoneelisindekerk,waardecongregatiewederomdepsalmvan boetedoeningzingt(koor:"Nonpunirmi,Signor,neltuofurore").Onderhen bevindtzichookStankar,diezijneigenbedeomgenadetoevoegt("Sepunii chim'hatradito").OokLinaiser,haargezichtbedektdooreenvoile. Stiffelio(meteengrootboek)bestijgthetpreekgestoeltesamenmetJorg. DezeziethoebleekenverwardStiffelionogisenzegthemindebijbelte kijkenvoorinspiratie.Stiffelioopentdebijbelbijhetverhaalvande overspeligevrouw(Hijdiezonderzonderiswerpedeeerstesteen....Ende vrouwstondopenwasvergeven..).Ditleesthijhardopvooraande kerkgangers. Opdezewijzeschenkthijopenlijkvergiffenisaanzijnvrouw. Linaheefthetlaatstewoord:"GranDio! ~#~#~#~#~#~ Meppel,25Maart1990 066000002060000132000000004012000 11 2#Stiffelio1 F0110030001 R [................................................]0110 9[...................................................]0110  STIFFELIO  eenOperain3Akten door: GIUSEPPEVERDI Libretto:FrancescoMariaPiave naarhetfransetoneelstuk: LePasteuroul'EvangileetleFoyer van: EmileSouvestre&EugneBourgeois Karakters: 9[:::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::]0110 STIFFELIO(RODOLFOMLLER)...................Tenor eenprotestantsedominee LINA.........................................Sopraan zijnvrouw STANKAR......................................Bariton eenGraaf,devadervanLina JORG.........................................Bas eenanderedominee RAFFAELE.....................................Tenor vonLeuthold(edelman) DOROTEA......................................Mezzo-sopraan Lina'snicht FREDERICO....................................Tenor vonFrengel,Lina'sneef verder:LedenvanStankar'shuishouding,waaronderFritz debediende,vriendenenenvolgelingenvan Stiffelio.  HetverhaalspeeltzichafinOostenrijkopStankar's kasteelbijderivierSalzbach. eersteopvoering:TeartroGrandeteTrieste 16November1850 9[.............................................................]1110 066000002050000132000000004010000 11 2Inleiding#Tosca1 F0110030001 R [................................................]0110 9[...................................................]0110  TOSCA door: giacomopucini (1858-1924) ToscaheefteenspecialeplaatsinhetoeuvrevanPuccini.Het wasdeoperawaarinhijzijneersteendaarbijvrijuitgebreide toerdoorhetverismo,zoalsdeItalianenhetrealismenoemenin romanentoneel.Realismewerdvoorheteerstgeschapendoor EmileZola,diesteldevast,datvoorzoweltoneelalsopera werkeneenechtdramamoestenzijn,diedirectbetrekkinghadden opdemensen.EnnietindevagemythologievanhetNoorden(dat waseensneernaarWagner).DewerkenmoestenvolgensZolade werkelijkerealiteitbevattenvandearmemensen:JanmetdePet dus,enzijnvreugdeenverdrietmoestduidelijknaarvoren komen.Dusgeenkoningenenprinsenenvagegoden,maardegewone manmoestdehoofdrolkrijgen.  DemuzikaletegenhangersvanZola,warenopmuziekgebiedde componistenBizetenBruneau.VanuitFrankrijksiepeldehet realismeoverdeAlpennaarItali.endaarkwamenrealistische schrijverszoalsGiovanniVargaenLuigiCapuana,diebeidenhun onderwerpenkozenuitdelagereregionenvandesamenleving. VargavoornamelijkoverdearmeboerenenvissersvolkvanSici li.DebestewerkeninhetverismowarenMascagni'sCavellaria Rusticana(1890),Leoncavallo'sPagliacci(1892)enGiordano's AndreaChnier(1896).Puccini,diegeengeborenveristwas, begreepwel,dathijineentijddathetverismopopulairwas, nietachterkonblijveninditsuccesvollegenre.Alin1889, spoedignadepremirevanEdgar,hadhijeengrotebelangstel linggetoondvoorVictorienSardou'sTOSCA,Maarhetduurdenog tot1895,toenhijinFlorenceeenvoorstellingzagmetde befaamdeSarahBernhardtinhetgelijknamigetoneelstuk,dathij werkelijkhetplanopvatteereenoperavandemaken. ZoalsmetallewerkenvanPuccini,waszijnkeuzevooreen onderwerpafhankelijkvanhetsuccesdateenboekoftoneelstuk bijhetpubliekhadgehad.Niettegenstaandedit,hadhijtochnog enigetwijfels.IneengesprekmetSardouinParijsverteldehij, dattotnutoezijnwerkenallenlichteentederemuziek bevatte.ZijnvroegereheldinnenMimienManon,warengeheel verschillendvanTosca.MaardeopvliegendeSardoudeeddeze opvattingafmetdebruteopmerking,datalleverliefdevrouwen totdezelfdefamiliebehoren.Hijhad,zoverteldehij,Marcel la,Fernanda,Fedora,TheodoraenCleopatrageschapen,maarals heteropaankwam,warenhetallemaaleenendezelfdevrouw. Sardouwaserechternooitviesvanomideentelenenvanandere schrijvers,zoalsMolirenamhijzijnmateriaalwegwaarhijhet konvinden.NadeeersteopvoeringvanToscainParijswerdhij ervanbeschuldigddoorverschillendetoneelschrijvers,dathij plagiaathadgepleegd.(AlphonseDaudet,MauriceBerrymore,Vic torHugo,ScribeenBoitooverhetlibrettovanPoinchelli'sLa Gioconda). MaarSardouweeshooghartigaldezebeschuldigingenvandehand. Hijwas,zozeihij,eengulzigelezervanhistorischewerken.En zodoendehadhijhetonderwerpgevondeninde16deeeuw,datging overeenepisodeindeFransereligieuzeoorlogen.Hetgingomde katholiekConntabledeMontmorency,dieeenprotestantseboe renvrouwbeloofde,dathijhaarmanzousparen,alszeizichaan hemwildegeven.Haarbeloningwas,datzehaarechtgenoot ontzieldelichaamdevolgendemorgenaandegalgzaghangen! Voorvallenzoalsdezegebeurenzondertwijfelinburgeroorlogen enrevoluties.Enookiserzo'nverhaalterugtevindenineen volksballadeindeitaliaanseprovincieEmilia. Sardou'sToscaiseentypischboulevarddrama.Hetbestaatuit debekendepopulaireingredientenzoalssex,geloof,kunst, liefde,wellust,ontucht,sadismeenz.Allesopdooreenmeester- kokopgediendopeengrootplateauvaneengrotehistorische gebeurtenis:deoorlogvanNapoleoninItali. Depersonageswordenallenscherpomlijnd,vooralToscaen Scarpia,maarhetzijnallemaalmarionetten,diedoorSardoudoor zulkeenmeesterschapwordengemanipuleerd,dathetsomslijktof hetmensenvanvleesenbloedzijn.Hettoneelwerkismelodrama inzinmeestperfektevorm,enhetvolgteenfoutlozevloeiende lijn.Elkebeweginginhetspelisdooreenmeesterschaakspeler uitgezet.Erzijnooksterkesituaties,zoalsdemartelscene,de executie,eenpogingtotaanrandingophettoneel,eenmoorden tweezelfmoorden.Tegenheteindevandeoperakunnenweniet minderdanvierlijkentellen:Angelotti,Scarpia,Cavaradossien Toscazelf.PuccinischreefaanzijnuitgeverRicorda:"Misschien wilSardouuiteindelijkSpolettazelfwelvermoorden!". Toscaiseenechtgoedvoorbeeld,vanwatG.B.Shawironisch noemde:"Sardoodledum".Tochishetstuktotopzekerehoogteeen karakterstuk,omdatdegeheletragediekomtdoorTosca'sabnorma levatbaarheidvoorjaloezie.ZonderdezekaraktertrekzouScar pianooitzijnduivelsestrategiekunnenhebbenopzetten.Netzo minzouJagoOthello'smoorlustigejaloeziehebbenkunnenopwek ken.dooreenhandelinglaatSardoublijkenookmetShakespeare's werkbekendtezijn.IndetweedeaktekrijgtScarpiaplotseling hetideeomdewaaiervandemarkiezinAttavantitegebruiken vooreendoel,datverdachtveellijktopJagohandelingmet Desdemona'szakdoekje.InPuccini'swerkwordtditonderdeel verschovennaardeeersteakte.Hetwerkdatgemoeidwasmethet omzettenvanSardou'stoneelstukineenlibrettovooreenopera, vielenormmee.Veeleenvoudigerb.v.danLaBoheme,waarin Murger'slosseepisodeshelemaalomgewerktmoestenwordentoteen compleetdrama.Toscawasvoordecomponistenzijntwee librettistenLuigiIllicaenGiuseppeGiacosaeenbijnakanten klaarwerk. Bijnaisnogniethalf,enerwasduidelijknogwelwatte schavenenschuren.eenbelangrijkeveranderingb.v.is:Puccini gaatbijnageheelvoorbijaanSardou'shistorischesub-plot,en houdthiervoldoendevanover,omenigedieptetegeveninhet perspectiefvandeNapoleontischeoorlog.(InSardou'sstukiser eenspectaculaireepisodewaarinhijdekoninginvanNapels introduceert,enToscahaarcantatazingtonderleidingvan Paisiello!)OverhetgeheelgenomenbenadruktPuccinidedrama tischenemotionelesituaties.Opdiemanier,doorhistorische detailswegtehalen,wordtdetoeschouwergeconfronteerdmet hiateninhetverhaal.Hijstaatopeensvooreenfaitaccomplien voordejuistetoedrachtmoethijterugnaarSardou'stoneelstuk. Hettoneelstukwasin5bedrijvenenhad23hoofdrolspelers, terwijldeoperaindrieaktenisuitgevoerdmetslechtsnegen karakters,terwijlerdaarvijfvaneigenlijkeenbijrolvertol ken.Ookisernogdestemvaneenongezieneschaapherderinhet derdebedrijf. Sadouontvouwtzijnaktiegeleidelijk,metlangzame,harmoniren destappen.Puccinidaarentegengaatmetvluggeschreden,en springtmeervandeenenaardeanderesterkemotionelesituatie. Giacosawasnietverbezijdendewaarheid,toenhijklaagde,dat terwijlLaBohmealleenbestonduitprozaengeenintrige,Tosca allenmaarbestonduitintrigeengeenproza.Eeneminentdichter entoneelschrijveralsGiacosalettemeeropdelyrischeaspecten vanhetlibrettoenzettehetlibrettoinrijm.Puccini'stweede medewerkerIllicadaarentegenmuntteuitindenauwgezetheidvan eengevarieerdverhaaleninhetscheppenvanaantrekkelijkeen schilderachtigefigurenenvoorvallen.Illica'soogvoortoneel wasnetzosterkontwikkeldalsdatvanPuccini,enzijn suggestiesvoorveranderingenenomwerkingenwarenbijnaaltijd praktischerdandievandecomponistenvanGiacosa. MetToscabreektPuccinihelemaalmetdetraditie,zowelwat betrefthetonderwerpalsweldemuzikaleinterpretatie,vande tragdielarmoyante,zoalshijzonadrukkelijkdeedinManon Lescaut,LaBohmeenMadameButterfly.Inditwerkdoethij grotestapvooruitnaareensterkere,meerheroischestijl.Deze stijlisopzijnhoogtepuntinTurandot.Hetiswerkelijkgroots operawerkwathijonsvoorschotelt.Grootsenookeenbeetje gekleurdmetdonkeresomberekleuren,waarvanScarpia'smotief bijdeopenings-sceneeengoedvoorbeeldis.Eenprachtvondst, waarbijzowelhetsinisterealshetbrutenaarvorenkomen.Het iseen(erzijnermeer)Leitmotivvandeopera,enhetkomt steedsterugindezelfdevorm.Deintiemekleinehandelingenvan LaBohemezijninToscavervangendoorgrotegebaren.Neemb.v. deariavandeheldininhettweedebedrijf:"Vissid'arte"en Cavaradossi'sschrijnendeLamentohetderdebedrijf.Indeze tweearia'sbereikthetlyrischeeenpuntvanvervoering,dat Puccininogslechtsweinigmalenherhaaldeinzijnvolgende opera's HeelbijzonderishetLamento(aandetekstvoegdePuccinitwee woordentoe:"Muoiodesperato"),datontspringtuithetliefde- doodinstinctdatdiepinhetonderbewustzijnvandecomponist leefdeendatgeladenismetdemaximaleemotionelekracht. (Wagner'sTristanvertoontdezeprojectievaneenliefde-dood instinctook,enopzeergroteschaal).Demelodinhebbenallen eenbredeopzet.Sommigenhebbenbijnadegrafischevormvande gebarenvandeacteur.Omkorttegaan,hetzijnmelodinvaneen waarlijkedramatischeconceptie,zoalsdathetgevalismetalle muzikaledrama-schrijvers,vanGlucktotBerg. Hetorkestspreektin(overhetalgemeen)harderetonen,danin Puccini'seerderewerken,enexplosievetutti'skomendikwijls voor.Tochwordenzijinevenwichtgehoudendoorpassagesvan heerlijkekamermuziek.DenkaanAngelotti'sopeningssceneinhet eerstebedrijf,demartelsceneinhet2debedrijfenvooralde meeslependemijmeringenvanviercello'sentweeviolen,die uitdrukkinggevenaanCavaradossi'sgedachten,alvorenshijlos barstmetzijn"Elucevanlestelle".IndeorkestratievanTosca valtmetenop,daterveelgebruikgemaaktwordtvandeslagin strumenten,endatdeharmonischeidioomnadrukkelijkdissonant is.Vaakwordtervantoongewisseld,waardooreenharmonisch gedeelteruwuiteenwordtgescheurd,vandeenetoonaardineen andere,dieernietsmeetemakenheeft.Inzulkepassagesishet vooraldesopraan,diehaardramatischekundemoetbewijzen. Zoalsbijvoorbeeldindeopeenvolgendezinneninhettweede bedrijfbeginnendemet"Ah!pinonposso",zinnendiebeelden voordeogentoverenvanwringendehanden. Eenbelangrijkenieuwigheidvandepartituurishetgebruikvan de'gehele'toonladder,diePucciniheeldoordringendgebruikt. Inhetbijzonderbijhetschetsenvanhetkaraktervande sinistereScarpia.(Demuziekvanb.v.Angelottiisgeheel chromatisch)Enwatnietverwonderlijkisineenverismoopera, gebruiktPucciniherhaaldelijkgebruikvanextremedynamiek, zoalscontuttaforza,conviolenza,ruvido(ruw),enontelbare sfz,ffenfff.  MaarPuccinimoestweleenprijsbetalenvoorhetschrijvenvan zo'nintrigerendeintrige.Desnelleopeenvolgingvansterk emotionelesituaties,diehetresultaatwarenvanzijnschrappen indehistorischebij-intriges,gavenhembijnageenkansomzijn muzikalekunnententoontespreiden.Inplaatsdaarvanvielhij terugnaareenwatnaievetoepassingvandewagneriaanseLeitmo tivtechniek.Hijplaktalshetwareeenlabelopdeverschillen dekarakters,ennietalleenvoordehoofdrollen,maarvoor allerleizakenvanminderbelang.Opdiemaniercreerthijbijna 60verschillendemotieven.Dezemotievenherhaalthijineen patroon,enhijrijgtzeaaneen,naargelangwatergebeurtophet toneel.Vaakgebruikthijdetremoloomhetpassendtemaken.In hetkortkunnenwezeggen,datPuccini'ssymfonischemaniervan werkeninToscaopzijnminsteenkritischonderzoekvergt. Maargenoemdeenandereonvolkomenhedenwordenhaastnietopge merktineenuitvoeringalsdeze,enwelomdrieredenen: Deeersteis,datdedramatischeaktiegecomprimeerdisin24 uur,zodatdatdeaandachtnietdoetverslappen.Detweedereden is,datdemuziekzichslingert,ontvouwtenweerdraaitomde actiemetdesouplessevaneenslang.ZoalsaltijdmetPuccini wordthetdramazodirectgeprojecteerdindemuziek,datmenhet 'muziek-theater'zoukunnennoemen.Maardanwelmethetaccent op'muziek'.Wanthetdramaheeftalleendetijdenoverleefd vanwegedemuziek.HettoneelstukvanSardouisallangvergeten, terwijlPuccini'swerknogsteedsoverdegehelewereldpopulair isenvollezalentrekt.Hetgeeftniethoevaakmenhetwerk hoort,watonsaltijdweerbovenallestreft,isdehoeveelheid zuiveremuzikalevondsten,speciaaldievanhetlyrischesoort. ditallesaangevuurddooreenonderwerp,datomzotezien,niet geschiktisvooreenopera.Eneenminderecomponisthaderdan ookzijntandenopstukgebeten. DeeersteopvoeringwasinTeatroConstanziteRomeop14Januari 1900.Degeruchten,daterbommengegooidzoudenwordendoor anarchisten-dekoninginwasookbijdetoehoorders-veroor zaaktewatonregelmatighedenaanhetbeginvandeeersteakte.De uitvoeringwerdgestopt,maarnadatderustwasweergekeerd, begonmenovernieuw.Hetpubliekontvingdeoperametzeergroot enthousiasmeenwaardering.Decriticiwarenzeerbedenkelijken zeerzekernietpositief.Hungrootstelagvoornamelijkophet vlakvanhetlibretto. ~~~###~~~###~~~ Meppel,22Augustus1989 066000002050000132000000004010000 11 2TOSCA#Libretto1 F0110030001 R [................................................]0110 9[...................................................]0110  TOSCA EenOperaindriebedrijven door: GIACOMOPUCCINI (1858-1924) Libretto: GIUSEPPEGIACOSA & LUIGIILLICA naarhetToneelstukvanVictorienSardou  Medespelenden: 9[:::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::]0110 MARIOCAVARADOSSI.......................Tenor CESAREANGELOTTI........................Bas BARONSCARPIA...........................Bariton FLORIATOSCA............................Sopraan SPOLETTA................................Tenor deKOSTER...............................Bariton 9[...................................................]0110 EersteOpvoering:14Januari1900teRome  TOSCA  EERSTEBEDRIJF  ItalitentijdevanNapoleon. IndekerkvanSt.AndreadellaValle.Rechtseenplatform metdaaropeengrootschilderijafgedektmeteendoek. Allerleischilders-attributenliggenherenderverspreid. Angelotti,gekleedinversletengevangenisklerenkomtbinnen rennen,hijgendenuitgeputenbevendvanangst.Hijwerpt eensnelleblikopzijnomgeving. AngelottiisdevoormaligeconsulvanRome,enisuitde Engelenburcht,waarBaronScarpiadechefvanpolitiehem gevangenhad,ontsnapt.Hijzoektnaardesleutelvande kapelvanzijnzuster,markiezinAttavanti,zijzoudaar klerenvoorhemverstoppen. SchichtigkijktAngelottiomzicheen.Hijvermantzichen schijntdeplaatsteherkennen.Hijslaakteenzuchtvanverlich tingalshijeenpilaarzietmeteenwijwatersvateneenbeeld vandeH.Maagd. Aha,dathadzijnzustergeschreven.Hijzoektenvindtde sleutelaandevoetvanhetbeeld.Zeerzorgvuldigopenthijmet dezesleutelnuhethekvandekapel,hijgaatbinnenensluit hethekweerachterzich. Ophetgeruchtdatditveroorzaaktheeft,verschijntthansde koster.Mompelendloopthijdoordekerk("Esemprelava!Ogni pennellosozzo").HijverwachtteMarioCavaradossiaante treffen,maarzijnetensmandisnogonaangeroerd.Biddendloopt dekosterverderdoordekerk. DankomtMarioterug,schuifthetgordijnvanhetdoekterugen begintaanzijnwerk.PlotsstoptMariozijnwerkenneemtuit zijnzakeenmedaillon,waaropeenminiatuurstaatdathij vergelijktmethetschilderij("Ete,beltadeignota"). Dekostermerktnumetschrikenverbazing,dathetdoekeen ontstellendegelijkenistoontmetdedame,diehiervaakinde kapelvandeAttavantikomtbidden.Dezebeeltenisvandeheilige Magdalenavertoontechternoganderegelijkenissen,n.l.metde zustervanAngelottienmetdeopera-zangeresFloriaTosca! ("Questediversegonne") Naeenmandjemetetenswarenbijdeschildertehebbenneergezet verwijdertzichdekosterenMariowerktweerverder.Evendaarna verschijntplotselingdevluchteling.Hijendeschilderherken nenelkaar,wantzijzijnvrienden.Hoewelzeerverschrikt,biedt Mariodevluchtelingzijnhulpaan.DaarMariodreigtomtekomen vandehongergeeftMariohemzijnspijzenensluithemer vervolgensmeeopindekapel. ZijzijngehaastwantbuitenhorenwedestemvanTosca,die ongeduldigeist,dathijdekerkdeurvoorhaaropent.sloothij zichoptegenwoordig?????Metwiesprakhijzoeven?????Endit portret,isdatnietvanDonnaAttavanti??? HetkostMariodegrootstemoeiteomToscagerusttestellen.Zij vertellenelkaarnogsteedsvanelkaartehouden("Lodice male:")enmakeneenafspraakvoorvanavondnadevoorstelling waarToscamoetzingen.Alszijkortdaarnavertrokkenis, herinnerthijzichdevluchteling.Hijlaathemtevoorschijn komen,ensamenontwerpenzijeenplanomheminveiligheidte brengen.doordaarweerklinktvanuitdeEngelenburchteenka nonschot.Datishetteken,datdevluchtontdektis.Beiden ijlennaarMario'slandhuis. Nauwelijkszijnzijvertrokkenofvanallekantenkomennu geestelijken,novieten,koorzangersendekosterbinnen. ("Tuttaquilacantoria,Presto!").Dekostervertelthendat Napoleonzovenineenveldslaghetonderspitheeftgedolven. Toscazalmoetenzingenophetbevrijdingsfeestenindekerken zaleenTeDeumwordengezongen.Dekosterendekoorzangers uitenhunvreugdeinlachenendansen. OpeensechterstaatdegevreesdeBaronScarpiavoorhenenhij vraagthenofdekerksomseengekkenhuisisgeworden.Scarpiais metzijnpolitiedienarenopzoeknaarAngelotti,Nietonmogelijk dathijzichhierindekerkschuilhoudt.Aha.....Hetportret vanDonnaAttavanti,dezustervanAngelotti.....Cavaradossiis verdwenen,enindekapelderAttavantivindtmeneenwaaier. Menvindthetzeerverdacht,daterindekapeleennieuwe sleutelligt,endathetmandjemeteten-leeg-indekapel staat.Allemaalaanwijzingen,datdevoortvluchtigehiergeweest is("Ortuttochiaro"). OngelukkigerwijzekeertnujuistdejaloerseToscaterugom Cavaradossitevertellen,datzijvanavondnietvrijzalzijn. Vanwegedefeestelijkhedenzalzijvanavondmoetenzingenvoorde koninginvanNapels.EnScarpia,diesindslangverliefdisop dezebekendeoperazangeres,toonthaardewaaier.Hiermeewekt hijargwaanjegenshaarminnaar,debekendeschilderCavaradossi (Tosca:"Doveson?Potessi").Toscaspoedtzichnaarhethuisvan deAttavanti'sindehoophaargeliefdemetdemarkiezinte betrappen.NadatScarpiadewanhopigevrouwnardeuitgangheeft geleid,geefthijzijnsionSpolettadeoprachthaartevolgen. ZijzullenelkaarbijhetslotFarnseweerontmoeten. DekardinaalenzijngevolgkomenbinnenenheffenhetTeDeum aan.Scarpiaknieltneer,enmengtzijnsteminhetplechtige gezang,maaronderwijldenkthij:"Zijvoormijnsponde,hijaan degalg".("L'unaalcapestro,l'altrafralemiebraccia") TWEEDEBEDRIJF  InhetPaleisvanFarnse. OpdebovenverdiepingheeftScarpiazijnkamerenhijis gezetenaaneenwelvoorzienetafel.Groteramengevenuit zichtopdebinnenplaats.Hetisnacht. ScarpiaheeftToscaeenuitnodiginggezondenenhijverwacht haariederogenblik. TussenhetetendoorbedenktScarpiawateenlumineusideehet vanhemwasToscaalszijnspiontegebruiken("Toscaunbuon falco!").RechterSciarronemaaktScarpiaattentophetgrote feestdatMariaCaroline,dekoninginvanNapels,geeftterere vangeneraalMelas,diedeoverwinningheeftbehaald.Scarpia opentderamen(menhoortdemuziek)enzietdatToscanogniet isgekomenomtezingen(aria:"Allacantataancormancala Diva").Hijschrijfteenbriefje,datSciarroneaanToscamoet geven,alszijgezongenheeft. DankomtSpolettabinnen,diehemmelddatmenToscaheeft nagegaantotaanhethuisvanCavaradossi,dochgeenspoorvan Angelottiheeftkunnenontdekken.Depolitiedienarenechter, hebbenCavaradossigevankelijkmeegevoerd.Dochdezelaatbijde nuvolgendeondervragingnietslosvanwathijweet.Ondertussen hoortmenTosca'sstem,dieeencantatazingt. AlsnuToscabinnenkomt,fluistertMariohaartoenietste verraden.MaarScarpialaathemineenzijvertrekbrengenomhem doorfolteringentotbekentenistedwingen.HijnodigtToscauit aantafelvooreengezelligonderonsje.Wederomzinspeelthijop dewaaier.Toscaisingroteonrust.ZijwilMariozien,zijgaat ondanksScarpia'stegenwerpingennaardedeurvandefolterkamer, endeaanblikvanwatzijzietdoethaarhuiveren.Zijvraagt Marioofzijmagspreken,maarhijzegtneen.Overmanddoorhaar gevoelensvaltToscaverslagenneeropeensofa.Endemartelin gengaandoor. AlszijnudekretenverneemtvandegefolterdeMarioslaathaar deangstomhethart.TeneinderaadbekentzijScarpiadat Angelottiineendrogewaterputnabijdevillavandeschilder verborgenzit.Scarpiageeftopdrachtdefolteringentedoen eindigen.MaarMario,dienubebloedwordtvoorgeleidenver neemt,dathijditverraadaanhaartedankenheeft,verachten verstoothaar. OndertussenkomtmenScarpiaberichten,dathetvolkvoorbarigis geweestmetfeestvieren.Napoleonisoverwinnaargebleveninde beruchteveldslag,enMelasmetzijnItalianenistotaalversla gen.Cavaradossiwordtdoordezeberichtenweerwathelderder,en vindtdekrachtopweeroptestaanenjuichtoverdeoverwinning ("Vittoria!Vittoria!").DitbetekentvoorMariodevrijheiden hijzingteenschimpliedopdebloedhondScarpia.Ditzalhem noodlottigworden!Scarpiabeveelthemterdoodtedoenbrengen. WanhopigsmeektToscanuomgenadevoorhaarminnaar.Scarpia verklaarthaaronomwonden,datzijslechtsopnvoorwaardehet levenvanMariokanredden.Endatis,datzijzichvrijwillig aanhemgeeft("Gia.Midiconvenal,maadonnabella").Toscais uiteraarddiepgeschoktdoordezebruut("Vissid'arte.Vissi d'amore").MaarScarpiablijfthard,zijvraagtomeenleven,hij vraagtslechtsomeenmomentje! IntussenkomtSpolettameldendatAngelottigevondenis.Hijhad echterzichzelfvanhetlevenberoofd. Toscaisindiepevertwijfeling.ZijhaatScarpia,maarhetleven vanMariogaathaarbovenalles.Zijbelooftuiteindelijkaan Scarpia'swensgehoortezullengeven.Verheugdomzijnvictorie verzekertScarpiahaarnu,datdeschilderslechtsinschijnzal wordenterechtgesteld,"zoalsinhetgevalvanGraafPalmieri". Toscaeistechtereenvrijbrief,daarzijScarpianietvertrouwt. TerwijlScarpiadevrijbriefschrijft,drinktToscazichmeteen glaswijnmoedin.Dangrijptzijeenmesvantafelenals Scarpiathanswildvanwellustophaarafkomtomhaarte omhelzen,stootzijhemhetmesindeborst.Zijwasthetbloed vanhaarhandenenzoektdevrijbrief,dezeheeftScarpianogin dehand.Zijruktdevrijbriefuitdehandvandedode.Alsze wilweggaanbedenktzijzich,plaatstweekaarsennaasthethoofd vanScarpiaeneencrucifixopzijnborst. DanontvluchtzijpaleisFarnse.  DERDEBEDRIJF  WezienhetplatformvandeEngelenburcht(CastelSant'Ange lo).OpdeachtergrondzienwehetVaticaanendeSint Pieter.Cavaradossizalhierbinneneenuurwordenterecht gesteld.Allesishiervooringereedheidgebracht. Indevertekunnenwedeschapenbellenhorenendestemvande schaapherder("Iode'sospiri").Inhetonzekerelichtvande dageraadkomteengevangenisbewaarderdielichtenopsteekt. Samenmeteenschildwachtgaathijweerterugnaardekazemat. Cavaradossiheeftalsziunlaatstewiltoestemminggevraagdeen brieftemogenschrijvenaanzijngeliefde.Hijkrijgtschrijfge reiengaataantafelzitten("Elucevanlestelle..e olezzava").Enhijbarstintanenuit. DochdaarkomtToscadekerkerbinnensnellen,metinhaarhand hetbevrijdendegeschrift.Toscavertelt,datScarpiamethet schrijvenvandezevrijbriefzijnlaatstegoededaadopaarde heeftgedaan("Iltuosangueoilmioamore").Marioweetniet wathijhoort("Odolcimanimansueteepure"). Hetrechtmoetechter,hoewelinschijn,zijnbeloophebben. Mariowordttegendemuurgeplaatst,beidenglimlachenmaarwat omdezeschijnvertoning,wantweldrazullenzijdoormiddelvan devrijbriefvanScarpiamogengaanwaarheenzewillen.Mario wordtgeblinddoektenSpolettazegtnog,dathijmaarmooiom moetvallen.Deschotenweerklinken,Mariozaktineen,ende soldatenvertrekken.NauwelijksisToscametdeterneergestorte alleen,ofzijsneltophemtoe."Mario,Mario!",roeptzijuit. dochslechtseenlevenlozesluitzijinhaararmen.Scarpiahad woordbreukgepleegd.Spolettawistwasthijdenkenmoestvande woordenindebrief:"juistzoalsinhetgevalGraafPalmieri". Opditvreslijkemomenthoortzijopgewondenstemmen.Menheeft Scarpia'slijkgevondenenmenzoektnudemoordenares.Zijsnelt naarhetplatformvandeburcht,achtervolgddoorSpoletta.Haar laatstewoordenzijndatzijvoorGodScarpiaweerzalontmoeten ("OScarpia,avantiaDio!")enstortzichindedaarlangs stromendeTiber. ~~~ ~~~~~~ ~~~ Meppel,24Augustus1989 066000002060000132000000004012000 11 2#De Toverfluit1 F0110030001 R [................................................]0110 9[...................................................]0110  DIEZAUBERFLTE door: WOLFGANGAMADEUSMOZART (1756-1791) Libretto:EmanuelSchikaneder medespelenden: 9[:::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::]0110 SARASTRO...........................Bas TAMINO.............................Tenor KONINGINDERNACHT.................Sopraan haardochterPAMINA................Sopraan PAPAGENO...........................Bariton MONOSTATOS,eenmoor...............Tenor EENSTEM...........................Bas Priesters..........................Bassen Driehofdamesvandekoningin......Sopraan&Alt Drieknapen........................Sopraan&Alt Geharnasten........................Tenor&Bariton Slaven.............................Koor Eersteopvoering:30September1791 9[...................................................]0110  DIEZAUBERFLTE EERSTEBEDRIJF  1steSCENE: (Eenrotsachtigstukgrondmetwatbomenbegroeid.Tamino komtopvanafderotsen.Hijdraagteenboog,maarheeft geenpijlen.Hijwordtdooreenmonsterachtervolgd.) DegeschiedenisverplaatstonsnaareenschoonNiemandslandin hetSprookjes-oosten.PrinsTaminobevindtzichineengroot woud.Opeenswordthijovervallendooreenvreselijkmonster, wiensgedaantehetmiddenhoudttusseneendraakeneenslang. Ziendedathijzichnietkanverwerentegenditdier,geefthij eenluideschreeuw("ZuHilfe!ZuHilfe!Sonstbinichverlo ren!"),enzinktbewusteloosineen.Driejongevrouwenechter, diedaarjuistindeomgevingaanwezigzijn,hebbendenoodkreet vernomen.Alledriezijnzegewapendmeteenzilverenspeer.Zij snellentoeenaangezienze,alshofdamesvandeKoninginder Nachtmetbovennatuurlijkekrachtenbegiftigdzijn,wetenzijhet monstertedoden.Drukpratendbeschouwenzijnudeschone jongelingdie,nogsteedsinzwijm,aanhunvoetenligt.Enzij besluitendekoningintegaanvertellen,watzijgezienhebben. Daarzeuitijverzuchtechtergenvandrienwensendateenvan henmetdeschoneprinsalleenachterblijft,gaanzegedrien heen("Ich,ich,ich!"). 2deSCENE: (GedurendehetvoorspelkomtPapagenoop) Intussennadertdenatuurmens(parodieophet:"Terugnaarde natuur!")Papageno,dieopzijnpansfluitblaast(aria:"Der Vogelfngerbinich").Hijisvanondertotbovenmetvogelveren bedektendraagtoveraleenvogelkooiopderugmetzichmee. Taminoontwaaktenhoortnuvandedommeenleugenachtige Papageno,datdezehetmonsterheeftgeveldmetblotehandenen alduszijnlevenheeftgered. 3deSCENE:  Maardedriegezusters,juistteruggekeerd,bestraffendeopsnij derdoorhemeengoudenslotopdemondteleggen.Tamino overhandigenzijeenportretvandedochterderKoningin. 4deSCENE:  Dejongelingbekijkthet:"Ah,"roepthijuit,"dezebeeltenisis betoverendschoon".Hijvatplotseenhevigeliefdeopvoorhet meisje,datPaminaisgenaamd(aria:"DiesBildnisistbezaube rendschn"). 5deSCENE: (Debergensplitsenzich) Dedriedamesvertellen,datdemooieprinsesdoorSarastro gevangenwordtgehoudenenPaminoisvolijveroppadtegaanen haartebevrijden.  6deSCENE: Maareendonderslagweerklinkt,haarmoederverschijnt:DeKonin ginderNacht.ZijwendtzichtotTamino:"Totlijdenbenik geboren",zegtzij,"eenbozemanheeftmijndochterontvoerd("O zitt'renicht,meinlieberSon!").Kuntgijhaaruitdiensmacht bevrijden,danzalzijUeeuwigtoebehoren." 7deSCENE: (Debergenkomenweerbijelkaar) TaminoenPapagenohebbeneensamenspraak,maarPapagenakannu doorhetslotopzijnmondnietspreken,dochalleenknikken. 8steSCENE: Taminostemttoe.Papagenozalhemvergezellen.Dekoningin vertrekt.Demeisjes,ombeidetesteuneninhunonderneming, schenkenaanPapagenoeenwonderdoendklokkenspelenaanTamino eentoverfluit.HetslotwordtvanPapageno'smondgehaald.Nu beginthunavontuurlijketocht.Drieschoneknapenzullenhen beidevergezellenomhentehelpeninmoeilijkeogenblikken. 9deSCENE:  (IneenschitterendezaalvanSarastro'spaleis) Pamina,dieineenkamervanSarastro'sburchtbewaaktengekweld wordtdoordemoorMonostatos.Zijbesluitteontsnappen.Doch helaas,zijwordtgesnaptennugeketend. 10deSCENE: MaarnuverschijnterPapagenovoorhetvenstervanhaarvertrek, enhijweethaartebeduiden,datzijvoorTaminobestemdis. Daaraanschouwthijechterdevreselijkemoor,waarvanhijhevig schrikt,enMonostatosnietmindervanhem.Zijbeidenzien elkaarvoordeduivelaanenvanontstelteniswetenzijgeen woorduittebrengenenvluchtenvoorelkaar. 11deSCENE:  Papagenoechter,diedeminstbevreesdeisvandetwee,keert terugendeeltaanPaminamededatdeprins,dieliefdevoorhaar heeftopgevat,haarzalbevrijden."Maar",voegthijeraantoe, "hijiseenreinejongeling,diedeliefdenognietgekend heeft".Paminavindtditgeenbezwaar,"dehemel",zegtzij,"zal allestenbestewenden".Zoverheugdzijnzijnubeiden,datze eenlofliedaanheffenopdealmachtvandeliefde,datongeveer zobegint:"Gijmannendiedeliefdekoestert"(duet:"Ihrhoher Zweckzeigtdeutlichan"). 12deSCENE: (Ineengrot.VerderwegzietmendrieTempels,waaropstaat geschreven:"TempelderWijsheid","TempelderRede", "TempelderNatuur")  Taminoondertussen,diedoordedrieknapenbegeleid,hetgebied vanSarastronadert,komtvoordrietempels.Beurtelingswijfelt hijtussendeeerstendetweede("DieWeisheitslehredieser Knaben"),totdathijtenslottedederdebinnentreedt.Hiertreedt eenpriesterhemtegemoet.Dezedrietempelszijndieder wijsheid,dernatuurendievanhetvernuft.Hetgeenhijnuvan depriesterverneemt,isdatSarastrogeenszinseenbozetovenaar is,maardeheerserindetempelderwijsheid. VervolgensverkondigenstemmenaanTaminodatPaminanogleeft. Gedachtigaandetoverfluitspeelthijnueenwonderbaremelodie, omhaartotzichtelokken.Maardaarverneemthijookdevijf tonenvanPapageno'spansfluit.Taminozoekthem,dochloopthem mis. 13deSCENE:  PapagenovoertPaminametzichmee. 14deSCENE: Helaas,daardoemtookMonostatosopmetzijnslaven.Dochgeen nood,Papagenoontloktaanzijnklokkenspeldusdaniglieflijke tonen,datzijalsbetoverdblijvenstaan,enzelfsmeezingenen dansen.Devluchtelingenkunnenongedeerdverdergaan. 15deSCENE: KortduurdeechterhunvreugdewantSarastroisinaantocht. Paukenentrompettenenslaven(koor)kondigenzijnkomstaan. Papageno,diehetbenauwdkrijgt,wenstervandoortegaan. Pamina,bewustvanhaarschuld,knieltneerenvraagtomverge ving. 16deSCENE: Demoorontvangteenkastijding,Tamino,PaminaenPapageno, wordenopbevelvanSarastronaardetempelderbeproevingen geleid("FhrtdiesebeidenFremdlinge"). TWEEDEBEDRIJF  1steSCENE: (Ineenpalmentuin) Ineenpalmenboszijndepriestersoppyramidevormigetronen gezeten.OnderleidingvanSarastrozalwordenuitgemaaktofhet jongepaaralleopgelegdebeproevingenzaldoorstaan.DatTamino dewijsheidgeschonkenmogeworden."Hetgeldthiereenheel ongewoongeval",zegtSarastro,"omdatTaminoeenvorstenzoonis, dieindebondderwijsheidwensttewordenopgenomen". 2deSCENE: (Indevoorzaalvandetempel) Hetisnacht.IndevoorhofvandetempelzullenTamino,Pamina enPapagenohunbeproevingenmoetenondergaan.Waterookge schiedemoge,zijzullenhetstilzwijgenmoetenbewaren.Door preiesterswordenzijbinnengeleid. 3deSCENE: Tweepriestersdoeneenliedhorendataanvangt:"HoedtUvoorde listendervrouwen"("BewahreteuchvorWeibertcken").Papageno vraagthenvooreenvrouwvoorhemtezorgen.Zijzeggenditte kunnendoen,zijkenneneenPapagena,maareerstzalhijde beproevingenmoetendoorstaan. 4deSCENE: TaminoenPapgenoklagenoverhetdonkerwaarzeinopgesloten zijn.TaminozegtPapagenogeduldigaftewachten. 5deSCENE: Helaas,Papageno,dezwakkelingenbabbelkous,blijktniettegen debeproevingenbestand.Dedriemeisje,aanhetbeginvanhet verhaalbeschreven,jagenhemvreesaan,hetgeenPapageno,hoe zeerookgewaarschuwddoorTamino,doetspreken. 6deSCENE: TaminoenPapagenowordenopgehaalddoor2priesters.Papageno zeurtnogoverzijnbeloofdePapagena. 7deSCENE: (IneentuinslaaptPamina,demaanbeschijnthaargelaat) IneenandergedeeltevandetuinrustPamina.Deverliefdemoor bespiedthaar.Hijklaagt:"Allesgenietdevreugdenderliefde, diemijmijdt"(aria:"AllesfhltderLiebeFreuden").Juistwil hijzijngelukbeproevenofdaarklinkteendonderslag. 8steSCENE: DekoninginderNachtverschijntenPaminaschriktwakker.De koninginvraaghaarwaardejongelingis.Paminavertelthaardat hijbijSarastrois.haarmoederdraagtPaminoopomSarastrote doden.Eendolkheeftzijhiertoemeegebracht,inallerlei betoverendetonenzingtzijhetuit,datinhaarharteenwilde wraaklustziedt(aria:"DerHlleRachekochtimmeinenHerzen"). 9deSCENE: Paminastaatmetdedolkinhaarhand,enverklaartdatzij nimmerSarastrozaldoden. 10deSCENE: Monostatospaktdedolkvanhaarafenvertelthaar,datzeniet ongerusthoefttezijn.AlszehemMonostatosmaarvertrouwt.zij kanhaarzelfenhaarmoederreddenalszezichaanhemwilgeven. MaardatweigertPamina. 11deSCENE: Sarastroechterkalmeerthetbevreesdemeisjeenstuurtdeom genadesmekendeMonostatosweg. 12deSCENE:Sarastroverteltdatzijzichhiernietongerust behoefttemaken.Hierisalleenliefdeengeenwraak:"Indeze heiligehallenkentmendewrakeniet".(aria:"Indiesen heil'genHallen"). 13deSCENE: (Ineengrotezaal) PapagenoenTaminowordendooreenpriesterachtergelatenin grotehal.Zijbeklagenzichoverhunlot. 14deSCENE: NaeenpauzewilPapagenoweerpraten,maarTaminomaanthemtot stilte. 15deSCENE: Zoalshierbovengezegdwerd,heeftPapagenohetstilzwijgen verbroken.Eenoudelelijkevrouwnamelijk,biedthem,dedorsti ge,eenkoeledronkaan.Hijvraagthaarnaarallerleidingen. Onderanderhoeoudzijis:18jaaren2minuten.Devrouw verdwijntechterweersnel. 16deSCENE: EentroostishetvoorhemenTamino,datSarastrohunde instrumenten,welkehijhenbijwijzevanstrafhadlaten ontnemen,teruggeeft.Ookvoedselontvangenzij,hetwordthen allemaalgebrachtdoordedrieknapen("Seidunszumzweitenmal willkommen").Debeproevingstijdbegintnu. 17deSCENE: Taminobespeeltnuzijntoverfluit,enPapagenoblijftmaar kletsen. 18deSCENE: Maaroh,Pamina,aangeloktdoordezewonderbaretonen,spreektde spelervreugdevoltoe.EndaarTamino,zijngeloftegetrouw, zwijgt,meentzijdataanzijnliefdeeeneindeisgekomen. Papagenobeduidthaaromheentegaan. DroevigdoetzenogeenlaatsteberoepopTamino("Ach,ich fhl's,esistverschwunden").Verdwenenishaargeluk, 19deSCENE: (ineenvreemdegrot) Maarhettoneelverandert,menverneemteendrievoudigduister bazuingeschal,datuithetinwendigevaneenpyramideweerklinkt. DepriestersbezingenIsisenOsiris,omdatzededonkerenacht dedenwijkenvoorhetlichtvandezon("O,IsisundOsiris, welcheWonne!") 20steSCENE:  TaminoenPaminawordenelkdoortweepriestersvoorSarastro geleidenzwerenelkandertrouw.(terzet:Pamina,Sarastro,Tami no)Zijwordenthansvanelkandergescheiden,wantTaminomoet verderomdatdegodenwillendathijzijntaakvolbrengt,maar weldrazaleenweerzienvolgen. 21steSCENE: AllenhebbennudeplaatsverlatenendaarverschijntPapageno, dieomTaminoroept.Hijverneemtalleeneenstem,diehem verkondt,dathij(daarhijdebeproevingennietheeftweer staan),geenszinsdeheerlijkhedenderinwijdingzaldeelachtig worden. 22steSCENE: EenpriesterkomtPapagenovertellen,dathijdegodenniet goedgunstigheeftgestemd.Hijmagechtereenwensuitspreken,en doorzijnklokkenspelbegeleid,zingthij:"Eenmeiskeofvrouwke wenstPapagenozich"(aria:"EinMdchenoderWeibchen").  23steSCENE: Opeensnaderteenoudeheks,leunendophaarstok:"Gevangenzult gijblijven",zegtzij,"indiengijmijdehandnietreikt". Papagenogeefthaarzijnhandineeuwigetrouw(zolanghij nietsbetersvindt)enoh,wonder:deoudeheksverandertvoor zijnogenineenmooijongvrouwtje.Inkledingiszijgelijkaan dievanPapageno.Papagenaishaarnaam.Papagenoomarmthaar. 24steSCENE: Eenpriesterechter,voertPapagenaweg,omdatPapagenovoorals nognietwaardigisbevonden. 25steSCENE: (ineenpalmentuin) Indepalmentuinbezingennudedrieknapendeaanvangvan nieuwe,schoneretijden,waargeenduisternis,maarwijsheid heersenzal("BaldprangtdenMorgenzuverknden"). 26steSCENE: DochPaminainwanhoop,omdatdegeliefdehaarontweek,wilzich meteendolkhetlevenbenemen.Dedrieknapenweerhoudenhaar vanditnoodlottigevoornemen.Paminasmeekthenhaartevertel lenwaarTaminois,dochzijhebbeneenzwijgplichtdaarover.  27steSCENE:  (wezientweegrotebrgen,deeenspuwtvuur,deanderwater) Taminostaattegenovertweemanneninzwartewapenuitrusting. Zijnlaatstebeproevingzaldaarinbestaan,dathijhet"Oordder Verschrikking"moetendoorgaan.Degewapendewachtzegtdat water,vuur,luchtenaardehemzullenweerhoudenzijntaakte volbrengen.MaarTaminozegtdathijdedoodnietvreestenzijn geliefdeisdaarbinnen.Taminokrijgtvanhentoestemmingmet Paminatespreken.Beidenzijnzeerverheugdweerzodichtbij elkaartezijn. Onderdetonenvandefluitaanvaardenzijnudetocht,doorvuur enwater,eneindelijkgelouterd,tredenzijdetempelbinnen, waareenpriesterophenwacht.ThanszijnzijdedienstvanIsis waardig. 28steSCENE: (indepalmentuin) Papagenointussen,inwanhoop(aria:"Papagena,Papagena")omhet verliesvanzijnPapagena,kiesteenboomtakuit,omzicheraan optehangen.Daarnaderenineensdrieknapen,diehemradenzijn wonderklokkenspeltebespelen.enzie,wederomdoetzichzijn werkinggelden,wantdaarkomtzijnliefaangehuppeld.Van vreugdenietverderkunnendespreken,komenzijnietverderdan: "pa,pa,pa,"enz. 29steSCENE: OokdeKoninginderNachtverschijnt.Zijisvergezeldvan Monostratosendedriejongevrouwen.DeNachtkoningintrachtnu MomostratosovertehalenPaminabijhaartebrengen.Indienhet hemlukt,zalhijhaartotvrouwkrijgen. 30steSCENE: Dochheteindedergeschiedenisisnabij.eendonderslagweer klinkt,bliksemschichtenschietendoordelucht.Hettoneel verandert,allesisineenshelderdoorzonlichtverlicht.Endaar staatSarastro.EnindetempelderwijsheidwordenPaminaen Tamino,thansdoordrongenvanschoonheidenwijsheid,doorSara strovooraltijdverenigd. -0-0-0- Meppel,17-08-1989 066000001060000132000000002012000 11 2#La Traviata1 F0110030001 R [................................................]0110 9[...................................................]0110  LATRAVIATA (deVerdoolde) eenoperaindrieakten (4scenes) door: GIUSEPPEVERDI (1813-1901) libretto:FrancescoMariaPiave (naarderomanvanAlexanderDumas) ("LaDameauxCamlias") Personages: ViolettaValry  Sopraan Flora Bervoix Sopraan Annina,dienstervanVioletta Mezzosopraan Alfredo Germont Tenor GiorgioGermont,Alfredo'svader Bariton BaronDouphol Bariton Markiesd'Orbigny Bariton Dr.Grenvil Bas Gastone,graafvanLtorires Tenor Giuseppe,bediendevanFlora Bas eencommissionnair Bas Gasten(aldannietverkleed)Koor deeersteopvoering:6Maart1853teVeneti LATRAVIATA EERSTEAKTE  Scene:EenkamerinhethuisvanVioletta. ViolettaisgezeteninenstoelenpraatmetdeDokteren anderevrienden.Sommigegastenverwelkomennieuwaangeko menen. Omstreeks1850leefdeerinParijsdebeeldschonecourtisane ViolettaValry,inzekerekringenbekendalsdedamemetde camelia's,omdatzij,alszijindeschouwburgverscheen,altijd eenbouquetcamelia'smetzichmeedroeg.Hoeweleenverdoolde (traviata),mochtViolettatochnietonderdemeervulgairetypen vanhaarstandwordengerekend;eengebeurtenisinhaarlevenzou ditweldrabewijzen.Opeenavondgeeftzijeenfeestenonderde gastenbevindenzichbaronDouphal,Markiesd'Orbignyendr. Grenvil.LateropdeavondverschijntooknoggraafdeLtori res,dieeenvriendintroduceert:AlfredoGermont.Tijdenshet gastmaalverneemtViolettavandegraaf,datzijgeentrouwer vereerderheeftdanhaarnieuwegast.Tijdenshaarziekte,kort daarvoor,heefthijdagelijksnaarhaargeinformeerd.Hijiszeer bezorgdvoorhaargeweest. Dezedeelnemingmethaarlot,datvaneen"damedeplaisir",komt haaralsietsongelooflijksvoor.Zijisdaardoorzeergetroffen, maarlaatnietsblijken.Zijzietdejongemanaanenverzoekthem eentoastuittebrengen,waaropAlfredoantwoordtmeteen drinkliedatzoaanvangt:"Drinkt,mijnvriendeneendronkophet leven"("Libiamo,libiamone'lieticalici").Violetta,wiedit liedzeerbehaagt,zingtopdezelfdemelodieeenlieddat aanheft:"Plengenendrinkenwijopdedolheidvanhetplezier datonsomgeeft"("Travoi..travoisaprdividere").Evenlater, alsallenoppuntstaanzichineenaangrenzendezaalmetdedans d`tegaanvermaken,blijftViolettaplotselingstaan.Zijwordt dodelijkbleekenverzoektalleenhaareenogenblikalleente laten.Allengevenaanditverzoekgehoor,slechtsAlfredo blijft.Uitgeputzinktzijneeropeenzetelennueerstbemerkt zijdejongeman.Zijngelaatdruktdiepebezorgdheiduitenhij smeektViolettazichtochinachttenemen."Hoezoumijdit mogelijkzijn?"ishetantwoord;maarzijziet,datheelzijn wezenmetdiepmedelijdenvoorhaarvervuldis.Enditishet momentwaarophijhaarzijnliefdebekent("Ahsi,daunanno"). Violettagaatdaarnietdirectopin;devrijheidgaathaarboven alles("Ahseciver,fuggitemi").Tochneemtzijeencamelia uithaarbouquetengeefthemdie."Keerterugalszijverwelkt is",zegtzijhem.Degastennemenafscheid.(koor:"Siredestain ciell'aurora").ViolettablijftalleenachtermetAlfredo.Met dearia"Ah,fors'luichel'anima"eindigtdeeersteakte. TWEEDEAKTE  1steTONEEL: Scene: EenkamerinhetlandhuisbuitenParijs. ScenebegintmetAlfredo,diealleenisenzichdaaromverdrietig voelt("Lungedaleipermenonv'hadiletto"). Enigemaandenlatenhebbenebeideminnendedemaalstroomvande Parijsewereldverlatenenzijwonennusamenineenidyllische omgevingophetland.helaas,hoewelinniggelukkigmetelkaar, vraagthunlevengeld...veelgeld.Meerdanwaaroverzij beschikken.Alfredo,dienoggeencarrireheeftgemaakt,isvoor hetgrootstedeelopdetoelagenvanzijnvaderaangewezen. Offersmoetengebrachtworden,enViolettazendtdaartoehaar trouwedienaresAnninanaardestad,omhaarkostbaarhedenten geldetemaken.Alfredodieditverneemt,verwijtzichzijn blindheidvoorhuntoestand.Hijvertrektnaardestadomzich geldteverschaffen,maarditwordtdeoorzaakvanbeider noodlot. TerwijlAlfredoafwezigis,verschijntzijnvaderommetde maitressevanzijnzoontespreken.Tevorenreedsoverhandigde AnninahaarmeestereseenbriefvanFlora,haarvriendin,die haarvooreenbaluitnodigde.Zijwerptdebriefachteloosopeen tafel,maartegelijkleidtGiuseppe,haarbediende,deoude Germontbinnen.TamelijklaatdunkendverwijtdeoudeGermontde wuftelevenswijzevanViolettametzijnzoon.Maarzijnmening overdezevrouwzalweldraveranderen;metwaardigheidstaatzij openwilzichverwijderen,enalsmanvandewereldziethijin, dathijvoorbarigtewerkisgegaan.Hijbiedtzijnverontschul digingenaanenontvouwthetdoelvanzijnkomst:Alfredo's levenswijzeisn.l.deoorzaakdatdeverlovingvanzijndochter meteenvoornaamheerophetpuntstaatafgebrokenteworden ("Si.Purasiccomaunangelo").WilViolettadeedelmoedigheid betonenhaarverhoudingmetAlfredoteverbreken?Eenvreselijke tweestrijd.Eenscheidingvanhem,zalhaardoodbetekenen.Doch zijneemtuiteindelijktochhetbesluithemteverlaten(duet tussenGiorgioGermontenVioletta:"Conoscailsacrifizio"). AlsdeoudeGermontvertrokkenisbeveeltzijAnninaeenbriefte bezorgenaanhaaroudeminnaarbaronDouphal,vervolgensschrijft zijeenafscheidsbriefaanAlfredo.Juistalszijdezebendigd heeft,treedthijineigenpersoonbinnen.Ijverzuchtigalshij is,wensthijhetepisteltelezen.Violettaweigert,Alfredo vertelthaar,dathijzijnvaderverwacht.Hijzalzekersympa thievoorhaaropvatten,enzijzullengelukkigworden.Ondereen voorwendselverlaatzijhetvertrek.Daarnakomtdebediende binnen,diehemmededeelt,datzijnmeesteresgevluchtis.Annina ismethaarverdwenen.DanleestAlfredohaarbrief,zonderde redenvanhaarvertrekerinvermeld.Alshijnutevensdebrief vanFloravindt,meenthijallestebegrijpenenbesluitzichop detrouwelozetewreken.Alsevendaarnazijnvaderterugkeert, werpthijzichaanzijnborst.Deoudemanherinnerthemaanzijn moederenAlfredoverlaatmetzijnvaderhethuis,waarhij zoveelgelukkigeurenmetViolettaheeftdoorgebracht. 2deTONEEL: Scene: Eenschitterendverlichte,rijkgemeubileerdekamerin Flora'shuis. Flora,Violetta'svriendin,geefteenfeest,waardeoudebeken denelkaarweerontmoeten,sommigenverkleedalszigeuners (koor:"Noisiamozingarelle"),sommigenverkleedalsstierenvech ters(Gastonenkoor:"DiMadridenoisiammattadori").Tothaar nietgeringeverbazingtreedtAlfredobinnen.Ophaarvraagwaar Violettais,antwoordthijonverschillig,dathijdatnietweet. Verschillendegastenzettenzichintussenaanspeeltafeltjes. DaarverschijnteindelijkVioletta,aandearmvanBaronDouphal. Zijgeeftzichdegrootstemoeiteniettedoenblijkenhoe rampzaligzijzichvoelt.AlsnuFloraaanAlfredovraagtofhij alleenhetfeestzaalverlatenishetbescheid:"Neen,ikzal vertrekkenmethaardieeensdemijnewas,enmijver liet"("No,,.No..contalechevifumecoancora").Ditwektde toornvanDouphal;hijzetzichtegenoverAlfredoaandespeelta fel,dochblijktnietfortuinlijk,wanthijverliestopslagen alsAlfredoweigertverdertespelen,daagtDouphalhemuittot eenduel.Violetta,inhaarliefdevoorAlfredo,smeekthemheen tegaan;maarnubreektzijnopgekroptewoedelos.Honendzegt hijdatindienhijmochtvallen,zijtegelijkeenminnaareneen beschermerzalverliezen("Efranoimortalquistione").Hoewel diepgekrenkt,bekentzijhem,datalleenhaarliefdehaartot diebedeheeftbewogen.Hijbeloofthaareindelijkheentegaan, maaralleenopvoorwaardedatzijhemvolgenzal.Helaas,zij moetweigerenengebondendoordeeedaandeoudeGermont,kan zijdewareredenvanhaarontrouwnietzeggen.Opzijnvraagof zijdebaronliefheeft,dwingtzijzichzelfdittebeamen.In tegenwoordigheidvanalleaanwezigenvoegthijhaarnudevrese lijksteverwensingentoe,werpthaarhetgewonnengeldvoorde voeten("Ognisuoavertalfemmina"),wanthijhad,naarhij zegt,haarvergetentebetalen.Violettavaltinzwijm.Opdat ogenblikkomtAlfredo'svaderbinnen;hijverteltzijnzoonde waarheidomtrentViolettaeninhetvuurvanzijnverontwaardi gingvoegthijhemtoe:"Verachtingtrefthem,dieinzijntoorn eenvrouwbeledigt"("Disprezzodegnosstessorende").Wroeging enberouwgrijpenhemaan;inwanhoopstaarthijopdebewustelo zeneer("Ahsi!chefeci!....nesentoorrore!").Alsdezeten slottetotzichzelfkomt,roeptzijuit:Alfredo,weetgijhoeik Ubemin?Eenskomtdeure,datgijzultwetenhoeikU liefheb....Datgijdannietdoorwanhoopverknaagdmogewor den."("Alfredo,Alfredo,diquestocore"). DERDEAKTE  Scene: SlaapvertrekvanVioletta.Violettaziektebeden Anninahoudtdewacht. Violettaisstervendeaandekwaal,dieeenshaarmoederten gravesleepte(eenkwaal,diemenvroegerteringnoemde).Vanal haarvriendenbleefhaarslechtsDr.Grenvil.Uiteenbriefvan Alfredo'svadervernamzijdatAlfredo,diemetdebarongeduel leerdhad,zichinhetbuitenlandbevond("Tennestelapromes sa").Opdeachtergrondhoortmeneenkoorvanfeestgangers ("Largoalquadrupede").Hijzalterugkerenenhaarvergeving komenvragen.DaarsneltAnninadekamerbinnenomzijnkomstte melden.EvenlatertreedtAlfredowerkelijkbinnen,werptzich voorhaarneer,envraagtvergevingvooralwathijhaarheeft aangedaan.Blijdedagenzullenaanbreken,nietszalhenmeer scheiden.Zeervelewoordenwijdenzijaandetoekomst(duet AlfredoenVioletta:"Null'uomoodemon,angiolmio"). Helaas,beidergelukisslechtseenkortespannetijdsbeschoren. InhaargeluksstemmingwilViolettahetbedverlaten("Ah!gran Dio!....morirsigiovine"),maarmachtelooszinktzeineen. Alfredoisradeloosvansmart(Ohmiosospiroepalpito"). Alsevenlaterdedokterbinnenkomtishijvergezelddoor Alfredo'svader,dieinnigberouwvoelteendusdanigoffer gevraagdtehebben("Dipiu....nonlacerami"). EerViolettavooreeuwigdeogensluit,neemtzijvanhaarhals eenkettinkjemeteenmedaillon:"Hier",fluistertzij,"neemeen reinevrouwengeefhaardit."("Seunapudicavergine") DedoodstrijdvangtaanenViolettasterft. -0-0-0- 066000002050000132000000004010000 11 2Inleiding#Il Trovatore1 F0110030001 9[...................................................]0110  ILTROVATORE (DeTroubadour) Eenoperainvierbedrijven door: GiuseppeFrancescoFortunatoVerdi Libretto: SalvatoreCammarano TRADITIEENVERNIEUWINGIN"ILTROVATORE" HetisnietpreciesbekendwanneerVerdivoorheteerstopmerk zaamwerdgemaaktophetwerkvanAntonioGarcaGutirrez:el Trovador.Hijschrijfterechteroverineenbriefaandeaan hemvoorgesteldelibrettistSalvatoreCammarano,kortvoorde eersteopvoeringvanRigolettoinMaart1851: Hetonderwerpdatmijaantrekt,endatikhierbijvoorstel, is'ElTrovador',eenspaansdramageschrevendoorGutir rez.Ditzieternaarmijnmeningschitterenduit,vol verbeeldingskrachtenvolsterkegebeurtenissen.Ikzouhier graagtweevrouwelijkerollenwillenhebben:deeersteisde Zigeunerin,eenvrouwvanzeerspeciaalkarakter. Inzijnvolgendebrieven,volgendopheteersteschetsmatige uittreksel,datCammaranohemzond,legtVerdisteedsmeernadruk opdebelangrijkerolvandeZigeunerin: Inmijnogenhebbensommigescenesveelvanhunkrachten oorspronkelijkheidverloren.EnzeerzekerAzuccenabehoudt niethaarvreemdeenromantischekarakter.Hetkomtmevoor, datdetweegroteliefdesvandezevrouw,kinderlijkeliefde enmoederliefde,nietmeeraanwezigzijninhunoorspronke lijkekracht. AlhoeweldezesteedsterugkerendebezetenheidoverAzuccenaniet gedurendedegehelevoorbereidingwerddoorgedreven,toonthet onsweloverduidelijkwatVerdi'soorspronkelijkeredenenwaren omditspecialedramatekiezen.HijhadzojuistRigoletto voltooid,eenoperawaarvandenadrukkelijkevernieuwingengoed samengaanmet-menkanhaastzeggengeinspireerdwerdendoor- deoorspronkelijkheidvandecentralefiguur.Rigolettoiseen geestelijkmisvormde,eenverstotenedieslechtsaanhethof getolereerdwordtvanwegezijngrappenengrollen.Dezemanwordt verteerddoortweeobsessies:vaderliefdeeneengrotewraaklust, endezetweezijnonontwarbaarmetelkaarverenigd.Zijnoptreden alsheldvandeoperawaszeeronconventioneelendatweerklinkt indeopera.Hijheeftgeenaria'salszodanig,maardruktzich zelfuitineenvrijearioso,endaarinwordenzijntwee verschillendepassiesnaastelkaargeplaatstmeteenmaximumaan krachtencomprimering.EninAzuccenahebbenwezijnvrouwelijke tegenhanger.NetalsRigolettoiszijeenpariavandemaatschap pijenwordtverteerd-zoalsVerdionszelfverteldheeft-door tweegrotepassies:dekinderlijkeliefde(diehaartotwraak aanzet)enmoederliefde.Inhetlichtvandezethematische gegevenstussendetweedramatischeopera's,ishetnietverwon derlijkdatVerdieenberoepdeedopzijnlibrettistomde nadrukkelijkevrijheidvanRigolettoindezeoperanogmeerte benadrukken: Voorzoverhetdeverdelingvandeverschillendestukken betreft,laatmezeggen,datwanneerikprozakrijg,datop muziekgezetmoetworden,elkevormmijgoedis.Sterkernog hoeoorspronkelijkerenhoegrilligerzijzijn,hoeliever hetmeis.Alserineenoperageencavetinas,nochduetten, nochtrio's,nochkoren,nochfinaleswaren,enalsde operaalsngrootgeheelenenkelstukgemaaktzoukunnen worden,zouikditredelijkerenmooiervinden. Maarals,zoalshetbovenstaandesuggereert,Verdiaanvankelijk IlTrovatorealseenintensvervolgopRigolettozag,kwamhij teleurgestelduit.Zoalsuitdezeeerstebrievenblijkt,liepde librettistCammaranoverachteropdecomponist,voorwatbetreft nadrukkelijkevernieuwingen.En,misschiennogbelangrijker,Cam maranowaseengevierdengezienmanindetheaterwereld.Menkon hemzomaarnietallesvoorschrijven,zoalsVerdisteedsdeedmet deanderelibrettistF.M.Piave,diehetlibrettoschreefvoor Rigoletto.NietdatCammaranonietgeschiktwasalsschrijver, verrevandat.Hijwaseenervarenlibrettist,eneenexpertin hetbedenkenvanbizarreenmelodramatischeintriges,enhet geheelsamentevattenineenconventioneellibretto.Bijvoor beeld,menhoeftmaareenvergelijkingtetrekkentussenIl Trovatoreeneenlibretto,dathijeerderhadgeschrevenvoor Donizetti:MariadeRudenz(1813).Menzietonmiddellijkde overeenkomstendieopeen'genre'lijken.Eenintrigewaarbijde actieplaatsvindtineenvervlogentijd,enwaarbijzondenin hetverledenbegaan,nuhunterugslagopdeerfgenamenhebben. Eenoudeoverlevendeuiteenverledentijd,eengrootaantal lijkenvoordathetgordijnvalt.InMariadeRudenzsterftde onfortuinlijkeheldineigenlijktweemaal:nmaalinhettweede bedrijfwaarzijdodelijkgewondwordt,sterftzeuiteindelijk pasophetallerlaatstemoment.Ditalleswordtondersteunddoor eenlibrettowaarinzekerelevendigebelangrijkevoorvallen steedsoptoneelplaatsvinden.Misschienlagdaarmeewelde moeilijkheidvanVerdimetCammarano.Hijkonmethetgrootste gemakeenconventineellibrettomaken. Hoehetookzij,iniedergevalisIlTrovatoreuiteindelijk langnietzoradicaalandersgeworden,zoalsVerdihetaanvanke lijkbedoelde.Hetwerduiteindelijktocheenverdergaanopde traditionelevormen.Ofhijdaarnulijdzaaminschikteisniet bekend,Verdiaccepteerdehet.Enhijveranderdehettochuitein delijkooknog.ToenCammaroneinJuli1852stierf,werdeen jongelibrettistaangesteld:LeoneEmanuelleBardare,omver schillendeveranderingenaanbrengen.Onderanderewerdduidelijk gesteld,datVerdieenmuzikaleendramatischebalanswilde hebbentussendetweedames:AzuccenaenLeonora.Hierdoorwerd delaatsterolookopgewaardeerdtotprimadonnasoprano.Veel criticizagendezeveranderingvandenadrukvannoptwee personen,dezetegenstrijdigheidvandramatischeidealen,alseen ongelukkigezet.Datbrachtvolgenshendetotaaluitkomstvande operaingevaar.Ondanksdeglorieuzemelodien(wordtgezegd)is IlTrovatoreeenstilistischeteruggang.Eenmalaisetussende nadrukkelijkeexpirimentenvanRigolettoenLaTraviata.In JosephKerman'swoorden:"...eenglorificatievandeslechte oudestijl.....eenmagnefiekedemonstratievaneenkarakterloos melodrama....."EenanderecriticusFrancisToyeschreef:"Il Trovatore,isslechtseenverbeterdeuitgavevan"Ernani",enkan slechtsgezienworden,alsmenallesinogenschouwneemtalsde verheerlijkingvanzoweldegoedealsdeslechtekwaliteitenvan Verdi'seerdereopera's" Alsantwoordhieropkanmenzeggen,datdealgemenebeschuldiging vanhetvasthoudenaantraditieskortzichtigis.Infeitewordt inelkapartstukinIlTrovatoreafscheidgenomenvande bestaandetradities.Menhoeftslechtstekijkennaarheteinde vanhettweedebedrijf:daarwaareenstrettaverwachtwordt, wordtdezejuistweggelaten.Inplaatsdaarvanwordtdeacte beslotenmeteenvandieallesomvattendevocalezinnen(Leonora's "Seitudalcieldisceso").Hiermeewordtalleswatdaaraan voorafgingzowelmuzikaalalsdramatisch,samengebaldtoteen geheel.OfmenluistertnaarLeonora'sariainhetvierde bedrijf.Hierverwachtmendecantabile/cabaletta("D'amorsull 'alirosee"##"Tuverdraicheamoreinterra").Maarditwordt opkolossalewijzeonderbrokendoordiecentraalstaandedrama tischeconfrontatie:deberoemde"Misere"-scene. Hetfeitblijftoverigens,datVerdiinIlTorvatoredeze standaardvormenmanipuleerde,terwijlhijinRigolettoenLa Traviatahijzeinhetgeheelafschafte. Totvoorkortwerddeoperagezienalseenvooruitgangnaar grotereflexibiliteiteneengrotenatuurlijkheid.Inzo'nkli maatkonhetnatuurlijknooitgoedgaanmetIlTrovatore.Maar gelukkigiserdelaatstejareneenveranderinggekomeninhet starredenkpatroon.In1970plaatsteGabrieleBaldiniVerdi'sIl TrovatorealsmiddelpuntvanVerdi'soeuvre.Verrevanhet librettotebeschuldigenvanteveelmelodrama,ofalstestrak indestructuur,gafBaldinidesuggestie,datVerdiinsamenwer kingmetCammarano,hetperfectelibrettoendeperfecteopera geschrevenhad.Hetlibrettoginggeheelopindemuzieken verdweenalseenapartiets...Baldinizaghetalszeerbelan grijk,datdekaraktersgeenletterlijkebetekenishadden.Zoals manricovraagt:"Nonsontuofiglio,echisonio,chidunque?" (Beniknietuwzoon?Wiebenikdan?)Hetiseenvraag,dieelk persoonkanstellen,zonderantwoordtekrijgen.Deletterkundige bestaan,dewoorden,allesisslechtsspel.Hetbelangrijkste volgensBaldiniishetstrevenelkkarakterteidealiserenente isolerenenditwordtgedaanmetdramatischeprecisieensymme trie.Elkvandevieraktenkanintweenwordengedeeld,meteen overeenkomstindetweehelftenwatbetreftdeintensiteit.Inde beideeerstebedrijvenwordteenverhaalverteld(Ferrando's "Racconto"enAzuccena's"Canzone")enditwordtgevolgddoor eenscenewaarindeoperaweereenstapverdergaat.Evenzoheeft iederhoofdpersoonindeoperatweetegengesteldedrijfveren: haatenliefde.Dezepassiesdrijvendezepersonengelijktijdig voort.Deverbindendeschalmendiedeoperaaaneensmedenworden gevormddoordebeeldspraak.enwelvoornamelijkduurhetalles verterendevuurdatuiteindelijkallehoofdpersonenverteerd. (BehalveAzuccena's"Stridelavampa"enManrico's"Diquella pira",wordtdegraaf"verbrand"doorzijnliefdevoorLeonora enindeslotactewordtLeonora"verbrand"doorgif). Vangrootbelangvoordesymmetrievandeintrigeendeverhou dingvandehoofdpersonen,isdebalanstussendetweevrouwelij kekarakterswaaromdezeoperadraait.Detweemannenwordenop hunplaatsgehoudendoorhuntegengesteldebelangenindebeide vrouwen.DegraafhaatAzuccenavanwegedeoudefamiliegeschiede nis,enzijnliefdevoorLeonorawordtafgewezen.Manricohoudt vanAzuccenavanwegedefamiliebanden,enzijnliefdevoor leonorawordtbeantwoord.WekunnenziendatBaldini'sopdeling vanelkbedrijfvoorwatbetreftdedramatischekracht,ookgeldt voorwatbetreftdeintrige: Scene1 Scene2 1steBedrijf VertellingoverAzuccena DegraafenManrico strijdenomLeonora 2deBedrijf VertellingdoorAzuccena DegraafenManrico strijdenopLeonora opanalogewijze: 3debedrijf Degraaf'vangt'Azuccena ManricoverlaatLeo- noraomAzuccenate reddenensterftuit eindelijk. 4debedrijf Degraaf'vangt'Leonora Leonorasterftom Manricoteredden. Menkanverdergaanmetanderemuzikalemomenten.Inhetalgemeen echterkanmenzeggen,datVerdiversterktededramatische symmetriedoordegehelecompositie.Erisheelveelover geschrevenenerzalnogovergeschrevenworden. DewerkelijkekrachtvanIlTrovatorekanmenalleenbeseffen, alsmendeoperabeleeft.HetblijfteenvanVerdi'sgrootste werkeneneenwerkelijkvernieuwendwerk. 066000002050000132000000004010000 11 2De Troubadour#Libretto1 F0110030001 R [................................................]0110 9[...................................................]0110  ILTROVATORE (DETROUBADOUR) EenOperainvierBedrijven door: giuseppeverdi   Libretto: door: SalvatoreCammarano bewerkingdoor: LeoneEmanuelleBardare personages: 9[::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::]0110 DEGRAAFDILUNA.............................Bas FERRANDO.....................................Bas GRAVINLEONORE...............................Sopraan INEZ.........................................Sopraan MANRICO......................................Tenor RUIZ.........................................Tenor AZUCENA......................................Alt 9[...................................................]0110 Eersteopvoering:19Januari1853teRome ILTROVATORE  EERSTEBEDRIJF  (HETDUEL) 1steTONEEL: EenhalinhetkoninklijkepaleisvanAliaferia.Ferran do,bediendenenkrijgsliedenvandegraafdiLunawachtenin devoorhalvanhetpaleisopdekomstvanhunheer. Menzegtdatdegraafiederenachtrondzwerftomhetkasteelvan gravinLeonore.Ferrandotrachtdeslaperigewachtenwakkerte houden("All'erta,All'erta").Omdeondergeschiktenwakkerte houdenverteltFerrando,devoornaamstebediendevandegraaf, eenvreemdverhaal,datalsvolgtluidt("Diduefiglivivea padrebeato"):"DevadervangraafdiLunahadtweezoons,de graafenzijnjongerebroerGarzia.Opeendag,toenGarzianog eenbabywas,werdeensinisterezigeunerinbetrapt,toenzijin dewiegstondteloeren("AbbiettaZingara,focavegliarda!"). Zijwerdverdreven,maarspoedigdaarnawerddejongenziek,en mentrokdeconclusie,datdebabybetoverdwasofeenvloekover hemwasuitgesproken.Dezigeunerinwerdervanbeschuldigdeen hekstezijn.Zijwerdgevangengenomenenterdoodveroordeeld. Zewerdopdebrandstapelgezet.Haardochterechterzwoereen dureeed,omhaarmoedertewreken.Dewraakdiezijnamwas ontzettend,zijdeednamelijkdezoonhetzelfdelotondergaan. hetziekekindverdween.Opdezelfdeplaatswaarhaarmoederwas omgebrachtvondmenopzekereochtenddeverkoolderestenvaneen kinderlichaam.Deoudegraafechterliepmetdehersenschimrond, datzijnkindnietalduskonzijnomgekomen.Hijlietzijnzoon alslaatstewilna,datdezesteedsmoestblijvenzoekennaar zijnverlorengewaandebroer.Desoldaten,diehetverhaalmet spanninghebbenaangehoordbrekeninvervloekinguitjegensde monsterachtigeheks,diedezeeuveldaadhadvolvoerd.Taalnoch tekenwerdooitnogvernomenvandedochter.Degeestvandeoude zigeunerinwaardeechternogimmer'snachtsrondhetkasteel,in verschillendegedaanten("Sull'orlodeitetti").Ferrandovoegt aanzijnverhaaltoe,datdeongelukkigediedeheksophaar nachtelijkeomzwervingenmochtontmoeten,tendodeisopgeschre ven. Eenklokslaathetmiddernachtelijkeuur,debediendenrennen angstigweg,endesoldatengaannaarhunposten. 2deTONEEL: Indetuinvanhetpaleisvandekoningin.Hetisnachten donkerewolkenverduisterendemaan....Bijdemarmerentrap dienaardevertrekkenvandekoninginleidt,heefthaar hofdameLeonoreeenvertrouwelijkgesprekmethaarkamenier Inez. Leonorebekenthaarvertrouwelinge,datzijeenridderliefheeft, die,nadathijalsoverwinnaarbijeentournooigekroondwerd ("Netornei.V'apparve..")alsminnezangervankasteeltotkasteel trektenhaarnaambezingt("Ascolta.Tacealanottaplacida"). Alszij'snachtszijnstemverneemt,brengthijhaarindiepe ontroering.Dekamenierechter,eennoodlottigeliefdevrezend, raadthaaraandezeminnezanger,Mancricoiszijnnaam,uithaar harttebannen.Evenwel,isereenmachtigertirandandeliefde? NooitzalLeonoredehareontrouwkunnenworden.... Dedameslopenlangsdetraphetpaleisbinnen. 2deTONEEL: OpditmomentdoemtdegraafdiLunaopenhijbetuigtvoorde zoveelstemaalzijnliefdevoorLeonore("Tacelanotte!.. .Immersa").Maartevergeefs....Noodlottigesamenloopvanomstan digheden,ophetzelfdemomenthoortdegraafeenluitspelenen laatdetroubadourzichhoren:"Verlatenopaarde,verkwijnik eenzaam.Luistereenwijlenaarhetliedvandetroubadour" ("Desertosullaterra").Bijhethorenvandezestemontsteektde graafinwoedeenLeonore,ongelukkigerwijsdoordeduisternis misleid,komtopgraafdiLunatoeenbekentdevermeende Manrico,datzijzichgelukkigvoelt.Maarweldravertoontzich Manrico,deminnezanger,zijngelaatverborgendooreenvizier. Enmenendezijngeliefdeopontrouwtebetrappen,scheldthij haarinzijnwoedeuitvoor"trouweloze".Demaankomtachterde wolkenvandaan,enLeonorezietbeidemannenenbemerktzohaar vergissing.ZijwerptzichvoorManricoopdeknienenbekent hemhaareeuwigeliefde. GraafdiLunaeistnudatdezangerzijnnaamzalnoemen.Het slotvanditbedrijfishetberoemdeterzet,waarinuiteraard liefde,haatenwraakzuchtdeboventoonvoeren.(Manrico,de graafenLeonore).Omeentweegevechtaantegaan,begevende tweezichbuitendetuin. Leonoreinwanhoopachterlatend. TWEEDEBEDRIJF  (DeZigeunerin) 1steTONEEL: EenzigeunerkampteBiscaye.Dedagbreektaan.Bijeen kampvuurzitAzucenaenManricoligtinzijnmantelgehuld bijhaar.Degroepzigeunerszitverspreid. Dezigeunerszijnblij,datdedagweeraanbreektendesombere zwartenachtverdwijnt.Zijpakkenhungereedschapop,enbijhet afgemetenritmevanhungereedschappen,zingenzijhetberoemde: "Wiemaakthetlevenvandezigeunerzoprettig?Dezigeunerin nen".("Chidelgitanoigiorniabella?").Zittendbijhetvuur, doetAzucenaaanManricoeenomslachtigverhaal,waaruitblijkt hoezichdezaakeigenlijkhadtoegedragen.Zijwashetgeweest, diedevreselijkedaadhadbedreven,dochdegeruchtendie daarovergingenwarennietjuist.Indezinsverbijsteringdie haartijdensdiewraakoefeninghadaangegrepen,bespeurdezijtot haarontzettingniethetkindvandegraaf,dochdatvanhaarzelf inhetvuurtehebbengeworpen:"...ohonontkoombarewroeging..." ("Nonsontuofiglio?...Echisonio,chidunque?")."Benik nietUwzoon?Wiebenikdan?"roeptManricouit."Jawel",stelt zijhemgerust,"ookgijzijtmijnzoon",endaarmeeheeftzij eenbedoeling.BijenignadenkenkomtManricotothetbesluitdat ditwelzowezenmoet,wantiszij,dezigeunerin,hemniet altijdeenzorgzamemoedergeweest?heftzijhem,dieonlangs gewondophetslagveldlag,nietgereduitdeklauwenvande dood?HaarhaatechterjegensdiLuna,dezoonvandemoordenaar vanhaarmoeder,kentechtergeengrenzen.Derhalveverwijtzij ManricozijnzwakheidinzijndueldiLunagespaardtehebben. Manricoechterbekenthaardateenstemuitdehemelhembevolen hadzijntegenstandertesparen.zijnmoederevenwelbindthemop hethartbijeenmogelijktweedegevechtzijnzwakheidte overwinnenenhemtedoden."Wreekmij",zegtAzucena("Mi vendica!"). Danwordthoorngeschalgehoord,datManricobeantwoordt.Een boodschapperkomtnaderenoverhandigtManricoeenbrief.Hierin wordthemopgedragennaarCastellortegaan.Zijnvriendenhebben destadovermeesterd.Erliepechtereengerucht,dathijineen duelmetdegraafgevallenwas.Leonore,dieergeloofaanheeft gehecht,isvoornemensinhetkloostertegaan.Detroubadour staatophetpunttevertrekken;depogingenvanAzucenahemte weerhouden("Ferma...Soniocheparloate!")naarzijnbeminde tegaan,zijntevergeefs.Manricozetzijnhelmop,laatzijn paardzadelenenisweg. 2deTONEEL: HetkloosterindenabijheidvanCastellor.Hetisnacht. GraafdiLuna,Ferrandoeneenpaarkrijgsliedensluipen naderbij,gehuldinhunmantels. Voorzichtigsluipenzijverder.Ferrandowijstdegraafophet hachelijkevanhunonderneming.Degraafbezingtnogmaalszijn liefdevoorLeonore:"Hetlichtvanhaarglimlach...("Ilbalen delsuosorriso").Danklinktdebelvanhetklooster.degraaf metzijntrawantentrekkenzichterug(ensemble:"Perme,ora fatale"). Hetkoorvannonnenwordtgehoord:"Kom,desluierzalje verbergen"("Vieniet'ascondailvelo"). LeonoreneemtafscheidvandetrouweInez("Ohdolceamiche").Op hetzelfdemomentspringtdegraafuitzijnschuilhoektevoor schijn.HijwilLeonoreuithetkloosterontvoeren.Manrico echter,dieeveneensindenabijheidgeposteerdwas,schiet tussenbeide.Leonore,diehemdoodwaande,enhemnualsdooreen wonderteruggekeerdziet("Seitudalcieldisceso?"),wensthet kloosterteverlaten.Degraaf,menendeeengeestteaanschouwen, werptzichmetzijnsoldatenopManrico.Echterookdehelpers vanManricokomeninhetgeweer,ervallenhardeslagen. Degraafwordtteruggedreven,endenonnenzoekendebescherming vanhetklooster. TijdensdeverwarringnemenManricoenLeonoredevlucht. DERDEBEDRIJF  (DezoonvandeZigeunerin) 1steTONEEL: GraafdiLunaheeftmetzijnlegerhetbeleggeslagenvoor Castellor.Menzietdetentvandecommandantmetzijnvlag enindevertedevestingvanCastellor.Soldatenzijn aanwezigenhoudenzichonledigmetspelletjes,wapens poetsenenz. FerrandokomtuitdiLuna'stent. Inhetopeningskoorvandesoldatenwordtoverdekomendestrijd gesproken.Ferrandodeeltdesoldatenmee,datdegraafbesloten heeftdevestingCastelloraantevallen.Desoldatenverheugen zichopdeeerengloriediehentendeelzalvallen. Degraafkomtuitzijntentenzietmetgrimmigebliknaarde burchtwaarzijngeliefdeLeonoreindearmenligtvandie vervloektetroubadour("Ilbracioalmiorival!"). DaarnadertFerrandozijnbevelhebbermethetbericht,datmen eenzigeuneringevangenheeftgenomen,diedoordelinieshad willendringen.GebondenwordtAzucena(wantdieishet)voordi Lunageleid.Zijdoethemhetverhaal,datzijinBiscaye gelukkigwas,inhetbijzijnvanhaarlief.Maaralspoedigkomt mentotdeontdekking,datzijdezolanggezochtekindermoorde naresis.Debrandstapelzalhaarlotbezegelen(ensemble:Graaf, Ferrando,Azucena,soldaten). Azucenawordtweggevoerd,degraafverdwijntmetFerrandoinzijn tent. 2deTONEEL: EenhalnaastdekapelindeburchtCastellor. LeonoraenManricomakenzichopomindekapeltetrouwen.Ruiz krijgtvanManricodeopdrachthetbevelvooreenpaardagenover tenemen.RuizgaatheenenManricoprobeertLeonoregerustte stellen("Amor...sublimeamor"). DankomtRuizterugmethetbericht,datManrico'smoederdoorde graafgevangenisgenomenentotdebrandstapelisveroordeeld. Manricoisdiepbedroefdvoorzijnmoeder(deberoemdearia: "Madreinfelice,corrosalvarti"). Manricobeveeltonmiddellijkdemanschappenvoortebereidenvoor eenaanvalomzijnmoederteontzettenenvandeschanddoodte redden("Diquellapiral'orrendofoco"). Ruizkomtterugmetdesoldaten,enManricoroeptopten aanval("All'armi!All'armi!") Manricosneltheen,gevolgddoorRuizendemanschappen.De geluidenvaneenhevigestrijdwordendooronsvernomen. VIERDEBEDRIJF  (DeExecutie) 1steTONEEL: IneenvleugelvanhetpaleisvanAliaferia.Menzietde torenmetdegetraliedevensters.Hetiseensomberenacht. Tweeinmantelsgehuldefigurenverschijnen:Leonoraen Ruiz. RuizverteltaanLeonore,datindezetorenManricogevangen wordtgehoudendoordegraaf,endedoodwachthem.Leonore verklaartwederomhaarliefdevoorManrico("D'amorsull'ali rosee"). Danklinktdedoodsklokenvanbinnenuitdekerkerhoortmeneen plechtigenvreeswekkend"Miserere".Daarnaklinktdestemvan Manricozelf,dieLeonorevaarwelwenst("Ah!Chelamorte ognora").Leonoreisechtervastbeslotentenkostevanalles Manricoteredden("Tuvedraicheamoreinterra"),ondertussen kijktzijnaardegroteringaanhaarvinger. Eendeurgaatopenendegraafmetenkelekrijgsliedenver schijnt,angstigtrektLeonorezichterug. Degraafmaaktzijnmannennogeensduidelijk,datbijzonsop komstdezoononthoofdzalwordenendemoederopdebrandstapel zalgaan. NustaptLeonorenaarvoren.Zijkomtdegraafomgenadesmeken voorManrico.Daarwildegraafnietsvanweten,maaropalle mogelijkemanierenblijftLeonoresmekenenbiddenomgenade. Uiteindelijkbiedtzijzichzelfaan.Hierkomtdegraafvan onderdeindruk,hijlooptnaardewachtpostenoporderste geven.IntussenneemtLeonorehetgifindatinhaarring verborgenzit.Zeisblij,datzeManricoheeftgered("Vivr!. .Contendeilgiubilo"). DegraafisookblijdatLeonorenueindelijkdezijneis (duet:"Tumia!Tumia!"enLeonora:"Vivr!"..). Leonoreendegraafverdwijnenindetoren. 2deTONEEL: Eenverschrikkelijkegevangenis.Aaneenzijdeiseengetra liedvensteraandeachterzijdeeendeur.Opeenruwebrits ligtAzucenaenManricozitnaasthaar. Manricoheefttoestemminggekregenomvanzijnmoederafscheidte nemen.Hijspreekthaarmoedin,maarAzucenaisuitzinnigvan angst.Zijspreektallerleiwartaal.Geheelverdwaasdmeentzij, datzijweereenjongemoederis,diehaarkindinslaapsust. Zijherinnertzichdezorgelozedagenvanweleer("Ainostri monti.."),envaltinsluimer. LiefdeismachtigenLeonorakomtdekerkerbinnen.Manricois verheugdhaartezienvoorzijndood.Hijisverbaasddatzijis gekomenomhemteredden.Hijbegrijptnietdathijmoetvluchten enzijzalachterblijven.Manricowilnietzonderhaarweg,zijn levenishemnietswaard("Ioladisprezzo!").Maarhijraadtvlug dekoop,diezemetdegraafheeftgesloten,enbeschuldigthaar boos("Haquest'infamel'amorveduto"). Hetgifbegintreedstewerken,enmethaarlaatstekrachten verteltLeonoredewaretoedrachtvandezaak.Datzegekozen heefttesterven,lieverdantelevenalsiemandandersgeliefde. NuwordtManricoovermanddoorschuldgevoelensensmeekthaarom vergeving.OpditmomentkomtgraafdiLunabinnenenbegrijpt, datzehemheeftmisleidenvoorManricosterft.Degraaf verordertdatManricoonmiddellijknaarhetblokgevoerdmoet worden.AzucenasmeektomManrico'sbehoud,dochtevergeefs. Wanneerzijnhoofdisgevalleneneenroodlakenoverhetlijkis geworpen,schreeuwtdezigeunerinhetintriomfuit:"Mijnmoeder isgewroken,hijwasuwbroeder!"("Sivendicataomadre!"). Degraafisverpletterd,daarhijnuverdermoetleven. ~~~~~~~~~ Meppel,22-08-1989 066000002050000132000000004010000 11 2Turandot#Libretto1 F0110030001 R [................................................]0110 9[...................................................]0110   TURANDOT ~~~~~~~~~~~~~~~ door:  GIACOMOPUCCINI (1858-1924) libretto: GiuseppeAdami & RenatoSimoni naareentoneelspelvanCarloGozzi ROLVERDELING: Turandot -Prinses,dochtervanAltoum Calaf -DezoonvanTimur Li -SlavinvanTimur Timur -KoningvandeTartaren Altoum -Keizer Ping -Minister Pong -Minister EenMandarijn GezantvanPerzi ### DelaatsteoperavanPuccini,onafgemaakttoenhijstierf, voorheteerstopgevoerdindeScalavanMilaanop25April 1926,onderleidingvanArturoToscanini. ### EERSTEBEDRIJF: IndekeizerlijkestadPeking:Bastionsenmurenvullen bijnahetgeheletoneel.Eengrotegonghangtondereen gebeeldhouwdportiek.Stakenmetdaaropdehoofdenvan veroordeeldemannenstaanopdebastions.Hetistegenhet vallenvandeavond.Eengrotechinesemenigteisverzameld ophettoneel. DezescenespeeltzichafbijdemurenvandeKeizerlijkeStad Peking.Eenmandarijnleesteenproclamatie('PopolodiPekino'), dieverordentdatPrinsesTurandot,dedochtervankeizer Altoum,zaltrouwenmetdeeerstemanvankoninklijkebloede,die dedrieraadselskanoplossen,diezezalopgeven.Mochthij falendejuisteantwoordentegeven,danzalhijwordenonthoofd. Dehoofdenvanveleonsuccesvollekandidatenstaanreedsgeprikt oppalen,dieopdevestingmurenstaanopgesteld. OnderdetoehoordersbevindtzichTimur,deoudeblindekoning vandeTartaren,enzijnslavinLi.Beidenhebbenzichverkleed omaandeaandachtvanTimursvijandenteontsnappen.AlsLiom hulproept,omdatindedrukteTimuronderstebovenisgelopen, komteenjongemantehulp. Indenuvolgendepassagelerenwe,datditCalafis,dezoonvan Timur.HijwordtookvervolgddoordevijandenvanTimurenis daaromookvermomd.Ondertussenroeptdemenigteommeerbloed. Zijbiddendatdemaanweerzalwassen,wantdatisdetijdvoor deexecuties('Perchtardaunluna').Spoedigwordthetlaatste slachtoffer,deprinsvanPerzi,voorgeleid.Destemmingvande menigteveranderdinmedelijden,alszedeblekezieligefiguur zien.ZijroepenomgenadetotdePrinses.Calafwilhaarzien, zodathijhaarkanvervloeken.AlszeechteroptreedtisCalaf, zoalszovelenvoorhem,geheelonderdebetoveringvanhaar schoonheid.Zoergzelfs,dathijonmiddellijkbesluit,datzij dezijnezalworden.Zelfshaarstilzwijgendegoedkeuringvande executievandePrinsvanPerzidoethemnietvangedachten veranderen.EnondanksallesmeekbedenvanzijnvaderenLi, verzoekthijopdegrotegongtemogenslaandieopgesteldstaat inhetmiddenvanhetschavot. Eenslagopdezegongkondigtaan,datereennieuwekandidaatis diedeuitdagingopneemtdedrieraadselsoptelossen.Ping, PangenPong,deministersvandekeizer,proberenCalafvanzijn plannenaftebrengen.Zijwordengestoorddoordehofdamesvan Turandot('Silenzio,ol'),omdathethetsiestauurtjevan Turandotis.DeministersvervolgenhunpogingenomCalafvan gedachtentedoenveranderen,maarzelfhetbebloedehoofdvande PrinsvanPerzidoethemwijfelen. LivertelthieropaanCalafhoezeerzijnbeeldinhaargedachten isgeweest,gedurendehaarverbanning,endatmochthijsterven, dithaarhartzoudoenbreken('Signore,ascolta').Calafpro beerthaargerusttestellenentetroosten('NonpiangereLi'). Hijzegthaar,datwaterookmaggebeuren,zijdoormoetgaan metdeverzorgingvanzijnvader.Degezamenlijkeinspanningen vanLi,Timurendedrieministers,terwijldemenigteinblijde afwachtingvanhetvolgendeslachtofferzijn,makengeenindruk opCalaf.Hijstormtnaarvorenenslaatdriemaalopdegong.  TWEEDEBEDRIJF:  EERSTESCENE: ~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~ Wezieneenpaviljoendatgevormdwordtdooreengroot gordijn,versierdmetchinesekarakters. Dezescenespeeltzichafinhetpaviljoenvandeminister.Ping, PangenPongzittentepratenoverdegeschiedenisvanChinatot aandekomstvanTurandot.Zeklagenoverdebloedigeuitspattin genvandeprinses,enzoudengraagweerteruggaannaarhun rustigelanderijen. Buitenstaathetvolktepopelenbijdegedachteaaneennieuwe executie.Deministerszittentedagdromenbijdegedachte,datde raadselsnueenswelopgelostzullenworden.Danzullenzijde huwelijksplechtighedenmoetenvoorbereiden.Hetrumoervande mensenmenigtebuitenbrengthenuiteindelijkweerbijdereali teit,endeverschrikkelijkegedachte,datzeerspoedigTurandot weernieuwevragenzalgaanstellen. TWEEDESCENE: ~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~ Ditspeeltzichafophetimmensepleinvoorhetkeizerlijke paleis.Hetpleinisvolmetmensen.Eriseenimposantetrap waarophetbovenstebordesdekeizerverschijnt.Hijgaatzitten opeentroon. OokhijprobeertCalafvanzijndwaasheidtegenezen("Un giaramentoatrocemicostringe"),maarhetisallemaalvergeefs. Ennuwordtdeproclamatie,dieweaanhetbeginookhoorden,nog eensvoorgelezen. Turandotverschijntnuook,schitterenduitgedostenonwaar schijnlijkmooi.Zelegtuit,dat('InquestaReggia')velejaren her,eenvanhaarvoorouderswerdgeschaaktenaangerand.Als wraakhiervoor,wilzehetlevenvanelkemannemen,diehaar begeert.Daarnageeftzijderaadselsop,entotgrotevreugde vanhetpubliek,weetCalafzeoptelossen(koor:"Turandot! Gloria,ovincitore!"). HierdoorisTurandotvanhaarstukgebracht,ensmeekthaar vader,haarnietaandezemantegeven,alsofzijeenvoorwerp zonderenigewaardezouzijn("No,nondire!Tuafiglia sacra!").Dekeizerverklaart,datzijzichaanhaarwoordmoet houden.Calafechterzegt,datwanneerTurandotvoorhetoch tendglorenzijnnaamweetteontdekken,datzijvrijzalzijn,en dathijdanalsnogzalsterven("Treenigmim'haiproposto"). Hiergaatdekeizermeeaccoord.Hetvolkbrengthuldeaande keizer(koor:"Aituoipiediciprostriam"). DERDEBEDRIJF: EERSTESCENE: ~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~ Dezescenespeeltzichaf,'savondsindetuinvanhetpaleis. Turandotheeftverordend,datniemandzalslapen,alvorensde naamvandevreemdelingisontdekt.Calafiszekervandetotale zege('Nessundorma'). Ping,PangenPongbiedenCalafalleswathijmaarzoukunnen wensen:rijkdom-macht-vrouwen-eer,teneindehemoverte halenTurandottevergeten.MensenwaarschuwenCalaf,dathij gedoodzalworden,wanneerhijzijnnaamnietvertelt("Sar martirioorrendo!").OpditmomentwordenLienTimurdoor soldatennaarvorengeleid.Hetvolkverheugdzich,wanttevoren hebbenzijCalafzienpratenmetdezetwee.Turandotwordt verwittigd,datzijdenaamvandevreemdelingtehorenzal krijgen. Maarzelfsonderdebedreigingvanmartelingen,wilLinietde naamvandevreemdelingbekendmaken.Terwijlzijbeweertdeenige tezijndiezijnnaamkent(Li:"Tantoamoresegreto,e inconfessato"). Turandotvraagthaar,hoezijweet,datzijnietzalzwichten voormartelingen.HieropantwoordLi,datdeliefdehaarkracht geeft,endatzelfsdeprinseszallerenwatliefdeis(Li:"Tu chedigelseicinta").Turandot'sreactiehieropishaarorder aandesoldatenhetgeheimuitLitescheuren.Li,diebang is,datzijonderdemartelingenzalspreken,grijpteendolkvan eenvandesoldatenensteektzichzelfneer.Timurknieltbij haarneer,ensmeekthaaroptestaan,maarPingzegthembruut, datzijdoodis.Hetvolkdraagthaarweginoprechte bewondering(koor:"Li,bont,perdona,perdona!"). CalafenTurandotwordenalleengelaten.Hijverwijthaarbitter haarwreedheid.('Principessadimorte')Dan,ondankshaarver schrikteprotesten("Chemaiosi,straniero!"),scheurthijhaar voileweg,enkusthaarhartstochtelijk.Nuschijntallekracht uitTurandotwegteebben,enonwillekeuriggeeftzijtoe,dat doorCalaf'szelfverzekerdheid,zijhemvanafhetbeginheeft gevreesdenbemind. AlsdeochtendgloortverteldCalafhaarzijnnaam,enopdeze wijzegeefthijzijnlotinhaarhanden. TWEEDESCENE: ~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~ Indelaatstescenevandeopera,dieplaatsvindtbuitenhet keizerlijkpaleis,zienweTurandotenCalafverschijnenvoor haarvaderdekeizer.Turandotverkondigt,datzijdenaamvande vreemdelingweet:"HetisLiefde!" Deverliefdenomarmenelkaarenhetvolkisverheugd(koor: "Amor!Osole!Vita!Eternit!")  ~#~#~#~#~#~#~ MEPPEL,29AUGUSTUS1989 066000002050000132000000004010000 11 2Turandot#Inleiding1 F0110030001 9[...................................................]0110 turandot door PUCCINI  Pucciniwasreedsmeerdaneenjaaroverleden,toenzijnopera Turandotvoorheteerstwerdopgevoerdop25April1926.Maarde herinneringaandedode,beroerdehetonverstoorbarepubliekniet inhetminst,indeScalavanMilaan. Heteerstebedrijfwerdgoedontvangen,dereactieophettweede bedrijfwasnietmeerdaneenbeleefdapplaus.Hetderdebedrijf werdgestaakt:NadedoodvanLilegdededirigentArturo Toscaninizijnbatonneerenzei:"Deoperaeindigthier,omdat opditpuntdeMaestrooverleed".Opdevolgendeavondenechter, werdderestvanhetbedrijfgespeeld,zoalswehetnukennen. Hetlaatstegedeeltewerdafgemaakt-opbasisvanschetsendie Puccinihadgemaakt-doorFrancoAlfano. Decriticiontvingendeoperawarmerdanhetpubliek.Maarook zijhaddenhunbedenkingen.GaetanoCesarischreefinhetgezag hebbendeIlcorrieredellasera: "LyrischgezienlijkthetofLieengroterolheeftinde opera.Turandotdaarentegen,slaagternietinomaltijd overtuigendovertekomenalsdegrotedrijvendekrachtin deopera.Haarraadseltjeshorenthuisindewereldvan fabelsenlegenden.Ditsoortonderwerpenkunnenmisschien vannutzijnindedichtkunst,maarhetisonwaarschijnlijk, dathetmateriaalisdatgoeduitgewerktkanwordenineen werkmetdramatischmuzikaalgevoel.Demuziekslaagter nietinomuitdrukkingtegevenaandesfinx,diein Turandothuist.Hetvertaaltnietineengevoelennoch minderindeemotiesvanhaarduistereenstarregevoelens. Hetisdaaromgeenwonder,datLi,diedoorTurandot bedwongenwordt,erinslaagtominhetoorvandeluister aarsterkernaarvorentekomen." Eenanderecriticus,AndreadellaCorte,schreefinhetautori taireTurijnsebladLaStampa: "Tragiekenkomediezijnhiernietgemengdineenfantas tischevisie.Opdeenigemaniermogelijk:eengrofbij elkaargooienvandeelementenishetgelukt". TochheeftDellaCortemeerlofvoorderolvandePrinses: "Turandotwordtzeergoedbeschreveninhetlibretto.Zelfs voordeverstandelijkstrijdtussendetweepersonenaan vangt,iszijalduidelijkgemeld.Haarstilleopkomstinde menigte,haargebaarwaarmeezegratieontkent,dieonder streeptwordendoorsonoreinstrumenten,vestigendeaan dachtvaniedereenopdehoofdpersoon." Dochvelecriticiwarenzeerpositief.Maarallenwarenheter overeens,datdeoperaeensoortgeestelijkgevechtwastussen TurandotenLi.Zijkozenzelfspartij:zijdievoorTurandot warenendiegenedievoorLiwaren.Entotopzekerehoogteis hetpubliekookaltijdzoverdeeldgeweest,meestalafhankelijk vanderolbezetting.EenheroischeTurandotkanindrukmaken, maarnietmeeslepen.Eenover-sentimenteleLizalhettegenover gesteldejuistbereiken.Ideaalzouzijn,alsbeidehoofdpersonen tegelijklyrischendramatischzijn.DeijskoudeTurandotmoet haarsmeltpunthebben-maardatmagniettelaagliggen.Li,de nederigeslavin,moetietshebbenvanadellijkevoornaamheid,en natuurlijkeenenormelichamelijkemoed,nietalleenomdedood onderogentezien,maarreedsdaarvoor,omgedurendedelange pijnlijketijddeoudeverbannenkoningteondersteunen. ZoalsL.W.Haldemanreedsduidelijkmaakte:"Deromantischesitua tieinTurandotiseenduel,geendriehoek.Liisnooiteen rivalegeweestvanTurandotvoorCalaf'sgenegenheid.EnCalaf, datisduidelijk,heeftnooitietsvoorLigevoeld.Alsheter opaankomtzijndetweevrouwenrivalenvoorons,voordegenegen heidvandeluisteraars.Haldemanzegtverder:"Destrijdgaatin werkelijkheidtussenTurandotenCalaf,eenconstantgevecht tussentweesterkepersoonlijkheden.Iedervanhenvastbesloten deanderteoverwinnen". AlsweeenbiografievanPuccinilezenendebrievendiehij schreefinzijnlaatstejaren,dankrijgtmenhetgevoeldatde tweevrouwenookrivalenwareninhetgevoelvanPuccini.Ophet eerstegezichtzoumendenken,datLiuitzo'nvergelijkingals overwinnaarnaarvorenkomt.Zijisuiteindelijkeendirecte opvolgstervaneenhelerijheldinnenindeopera'svanPuccini: Mimi,Butterfly,Angelica,Anna(inLeVilli)enFidelia(uit Edgar).Maarzoalsdebrievenbewijzen,wasPucciniinzijnhele volwassencarrireopzoeknaarnieuweonderwerpen,nieuwethe ma'senon-'Pucciaanse'heldinnen.Zondertwijfelishijonderde indrukgekomentoenhijBelasco'sstukTheGirlfromthegolden Westheeftgezien.HijwaswegvanhetexotischeWildeWesten. Maarhijzalhetmeestonderdeindrukzijngekomenvandezeer ongewoneMinnie.DiewaszogevoeligalsPuccini'sheldinnen, maarooksnelopderevolver.Zekonpaardrijdenenalshet nodigwas,valsspelenmetkaarten. HetkaraktervanTurandotwaszondertwijfeleenstimulans,een uitdagingvoorPuccini.Zoalsaltijdhaddekeuzevanhet onderwerpeenlangetijdgeduurd.Eenzoektochtmetveelvalse starts.UiteindelijkopeendaginMei1920haddecomponisteen lunchinMilaanmetzijnlibrettistGiuseppeAdami(diehadde tekstgeschrevenvoorIlTabarroenLaRondine),endecriticus- dramaturgRenatoSimoni.Simoniwashemvoorgesteldalseen mogelijkesamenwerkervooreennieuwlibretto.Gedurendehet gesprekbrachteenvanhenhetgesprekopCarloGozzi,de18de eeuwseVenetiaansedramaturgenzijnsprookjesverhaaltoneelstuk Turandotte.Hetverhaalwasalopmuziekgezetdoorverschillen decomponisten,waarvanPuccininognooithadgehoord.Inelk gevalweerhieldnietshem,alshijietslas,dathembeviel (zoalsb.v.Manon).MisschienhadhijgehoordvanFerrucio Busoni'soperaTurandotuit1917enhijmoetgewetenhebbenvan deTurandavanAntonioBazziniuit1867.Diewaszijnprofessor geweestophetconservatoriumvanMilaan.Hetfeitdatandere componistenvanhetverhaalhaddengehouden,heeftwaarschijnlijk dedoorslaggegeven. Simoniherinnerdezich,dathijinzijnbibliotheek(dienuinde Scalavanonschatbarewaardeisvoorstudenten)eenitaliaanse versiehadvanSchiller'svrijevertalingvanhettoneelstukvan Gozzi.(voordegoedeorde:Devertalerwasniemandminderdan AndreaMaffei,devriendvanVerdiendelibrettistvanI Masnadeiri) Simonigingnaarhuis,haaldehetboekopengafhetaan Puccini,diehetlasindetreinopwegnaarRome.Daarging PucciniheenvooreenopvoeringvanIlTrittico.VanuitRome schreefPuccinieenbelangrijkebriefaanSimoni: "IkhebTurandotgelezen.Hetlijktmeraadzaamomzeer strakdetekstvanhetverhaaltevolgen.Gisterensprakik meteenbuitenlandsedame,diemevertelde,datditwerkin Duitslandwerdopgevoerd.RegiedoorMaxReinhardt,opeen helebijzondereenoriginelewijze.Zijzaleenfotosturen vandezeproductie,zodatwezelfkunnenzienwaarhetom draait.Maarvoormezelfzegik:blijfbijhetverhaal. Vereenvoudighet,voorzoverhethetaantalbedrijvenbe treft.Probeerhetcompactertemaken,eneffectiever.En vooral,probeerdesfeervanTurandot'shartstochtelijke liefdetetreffen.Eenliefdediezezolangheeftbedolven onderdeasvanhaartrots.Turandotwaseenkleinvrouwtje, omgevendoorzeergrotemannen.Erwerdenspeciaalgrote stoelen,enanderenormmeubilairgekozen,endezegiftige vrouw,meteenvreemdhysterischhart....Omkorttegaan, ikgeloof,datTurandotdemeestnormaleenmenselijkevrouw isinalGozzi'swerken. Tenslotte:hetmoeteenmoderneTurandotworden,vanjou, vanAdamienvanmij." GeenwoordindezeeerstereactieoverLi.Meerbrievenvolgden, hetprojectbegonvastevormenaantenemen.Diezomerontmoetten delibrettistendecomponistelkaarinBagnidiLucca.Daar maaktePucciniookvandegelegenheidgebruikomvangedachtente wisselenoverChinametzijnvriendBaronFassini,eenoude China-kenner.Laterleendehijdekleinechinesemuziek-doosvan Fassini,waarvoorlaterweerauthentiekemuziekleende.Muziek, diewevelemalenkunnenbeluisterenindeoperazoalswehemnu kennen. InJanuari1921washeteerstebedrijfvanhetlibrettozover bijgeschaafdengepoetst.datPuccinihetopmuziekkongaan zetten.Hetwerkvorderdegestaag,maarhijbleefzijnmedewer kersoverstelpenmetsuggestieseneisenvoorveranderingenen voormeertekstvoorhettweedeenderdebedrijf.Hetduurdenog anderhalfjaarvoorhijeentekstontving,diehembeviel (behalvedanhetcrucialelaatsteduet).Vanwegezijnrusteloze natuur,envanwegedeveleopvoeringenvanzijneerderewerken, reisdePucciniveelenver.Tochzaghijkansomdoortewerken. Nieuweideenblevenopkomen,ookhelebelangrijke.InNovember 1922(nabijna2jaarwerken)besloothij,datLimoeststerven. "Laathaarstervenondermartelingen...Waaromniet??",schreef hijaanAdami,"Haardoodkanmisschienhethartvandeprinses watontdooien". InMaart1924hadhijdeoperaklaarvoorwatbetreftzangen orkest,totaandescenewaarnaToscaninizijndirigeerstokje neerlegde.Metanderewoorden:Nogslechtsvijftienminuten muziekmoestennogafgemaaktworden.Maardedefinitievebewoor dingvanhetduet,dekroonopdeopera,werdvertraagd.Ten langelestekwamenAdamienSimonimeteenbevredigendetekstop 1September1924.Puccinibegonmeteenmetdeschematischeopzet, metpotloodmaaktehijaantekeningenindekantlijnvoorzich zelf.Opeenbladschreefhijgebiedend:"vindthierdekarakte ristieke,lieflijke,ongewonemelodie". Diemelodieisnooitgevonden.SedertMaarthadhijergelastvan zijnkeel.Daarhadhijinhetverledenwelvakerhindervan ondervonden,maarnuwashetonafgebrokenzeerpijnlijk.Zijn zoonToniowistdathetkankervanhetstrottenhoofdwas,maar Puccinienzijnvrouwwerdeninonwetendheidgelaten.Op4 NovembernamToniozijnvadermeenaardekliniekvanDr.Ledoux inBrussel.Deberoemdespecialistopereerdesuccesvol,maarop 28NovemberkreegPuccinieenhartaanval. DeopvoeringvanTurandotindeScalawasalgeregelden Toscanini,dieookdepremireshadgedirigeerdvanLaBohmeen LafianciulladelWest,zouleiden.Teneindedeonvoltooide operaaftemaken,contracteerdehijdecomponistFrancoAlfano. vooralzijnmoeiteheeftAlfanonietsdanslechteenoneerlijke kritiekengekregen.Somsishijeen'volgeling'ofeen'leerling' vanPuccinigenoemd.InwerkelijkheidstudeerdehijinNapelsen Leipzig.In1924washijalbijna50jaaroudenhadreeds geruimetijdeenaanmerkelijksucces,tenminsteinItali.Hij hadkundigeopera'sgecomponeerd,waaronder:Risurrezzione(1904) enLaLegendadiSakuntala(1921).Plichtsgetrouwnamhijdetaak opzichomToscaninienRicordieenpleziertedoen.Ricordiwas zowelPuccini'suitgever,alsdezijne. WilliamAshbrook,dieeenzorgvuldigestudieheeftgemaaktvan Puccinischema's,verzekerddatveelvandemuziek-tenminste degeneraleopzet-helemaalvanPucciniis.EnAshbrookbesluit: "...hijverrichttehetondankbarewerkzeerknap.Bovenalwashij gelukkigtrouwaandesuggestiesenhoofdpunten,diePuccinihad achtergelaten. HetslotvanAlfanowasechtertelangnaarToscanini'ssmaak, diehetdanookzonderpardoninkortte.Indelaatstejarenwordt regelmatigdeorigineleAlfano-versieuitgevoerd.jammerdatvele dirigentenlieverdeverkorteuitgavevanToscaniniprefereren. Omdatheteenpostuumwerkbetreft,wordtTurandotaltijdomgeven meteenspeciaalaureoolvanaandoenlijkheid.Allesbijelkaar genomenhadhetalssluitstukvanPuccini'swerkveelhoger kunneneindigen,alsdecomponistinlevenwasgebleven.Zekeris datTurandot,ofschoonhetafstamtvandeeerderemeesterwerken vanPuccini,behoorttoteenanderedramatischewereld.Detwee concurerendeheldinnenzijnopvallendorigineel.Calaf-minnaar engokker-iszelfsbeminnelijkerdandevaderlandslievende Cavaradossi.(danhebbenwehetnognieteensoverdewrede jaloerseRodolfoofdelevenlozePinkerton).EnmaskersPing, PangenPong,evenzoproductenvandecommediadell'artetradi tie.zoalsZerbinettaenCoinAriadneaufNaxosvanStrauss, lateneenironischlichtschijnenopdegepassioneerdevoorval len.Zijgeveneenextradimensievanmagieenfantasieaanhet verhaal.HetisalsofPucciniopzijnzestigsteleeftijdzichzelf alalseenoudemanbezag,diekeekopdeliefde,opoffering,ja zelfsdedood,meteenafstandelijkeblik.  OngeveerzoalsVerdiafstandelijkwas,ineenheelandersoort opera,inFalstaff.NetalsVerdi'szwanenzang,wasookPuccini's laatsteoperavooreenlangetijdminderpopulairdanzijn eerdereopera's.IndelaatstejarenisTurandotechterinere hersteld.Hetisnognietgemakkelijk,nochvoorderolbezetting nochvoordeluisteraar,omtewaarderen.Maarhetbeloontstudie envaakbeluisteren.Misschienzullenonzetranennietzomakke lijkvloeienalsvooreenMimiofButterfly,omdatwewaarschijn lijkmeerbewonderingdanmedelevenvoelen.Opdenduurwaar schijnlijkeenmeerduurzaamgevoel. Meerinformatie: Ashbrook,William:TheOperasofPuccini(1968) Gara,Eugenio:Carteggipucciniani(1958) Haldeman,L.W.:Onceuponatime(1969) Meppel,30Augustus1989  066000002060000132000000004012000 11 2#Un Ballo in Maschera1 F0110030001 9[....................................................]0110  UNBALLOINMASCHERA  (EenGemaskerdBal) door: GIUSEPPEVERDI Operaindriebedrijven gezongeninhetitaliaans (Melodrammaintreatti) libretto:EugneScribe AntonioSomma(2x) personages: RICCARDO,GraafvanWarwick GouverneurvanBoston..............Tenor RENATO,zijnCreoolsesecretaris.............Bariton AMELIA,devrouwvanRenato..................Sopraan ULRICA,waarzegster..........................Contra-alt OSCAR,page..................................Sopraan SILVANO,eenmatroos.........................Bariton TOM,eensamenzweerder.......................Tenor SAMUEL,eensamenzweerder....................Bas EENRECHTER..................................Tenor EENBEDIENDE.................................Tenor eersteopvoering:17Februari1859teRomeinhet TeatroApollo. Deeerstetitelluidde"Unavendettaindomino" Scribehadheteerstelibrettogeschreven,maardoorde censuurwerdditafgekeurd(moordopkoningGustavIIIvan Zweden).Eenanderetitelwas"AdeliadegliAdimari".Door deaanslagopkoningNapoleonIIIdoorOrsini,werdhetin Parijsverboden,doordeaanslagopdekoningvanNapels verbodenteNapels,vandaardevelemalenherschrijvenen nieuwetitels.Deuiteindelijkeversienietnaardezinvan Verdi,dochdoorallevertragingenwasditdeenigeoplos sing. UNBALLOINMASCHERA EERSTEBEDRIJF  1steSCENE: OpeenochtendineenzaalinhetGouverneurswoning,Samuel, Tomenhunvolgelingen,enalleedelen,officierenenandere personen,wachtenallenopdekomstvanRiccardo. IedereenwachtopRiccardo,dienognietwakkeris.Onderhen bevindenzichtweeontevredenonderdanen:SamuelenTom.Terwijl derestvandegemeenschapdegouverneureengoedenachtrust wenst,mopperenzij,enuitendreigementen("Posainpace,a'bei sogniristora"). 2deSCENE: Riccardotreedtbinnen,aangekondigddoorzijnpage,Oscar.Hij ontvangtverschillendedelegatiesmetgratie("Evoidelpar diletipame!").DanbiedtOscarhemdelijstmetgastenaanvoor hertGemaskerdeBal,datvoordevolgendeavondophetprogramma staat.OnderdegenodigdenzietRiccardoookdenaamvanAmelia, devrouwvanzijnsecretarisRenato.Ineenkortealleenspraak ("Amelia....ah,dessaancor!L'animamia!"),zingthijoverzijn liefdevoorhaarenzijnblijdschapdathijhaarzospoedigweer zalzien.Desamenzweerderskonkelen,hetuurderwrakeheeftnog nietgeslagen. 3deSCENE: HetgezelschapverdwijntenRenatozelfkomtbinnen,enmeteen schuldiggewetenschriktRiccardohiervan.MaarRenatoisslechts binnengekomenomzinmeestertewaarschuwenovereenmogelijk complot,eriseenaanslagopzijnlevenberaamd("Allavitache t'arride").Riccardoishierdooropgelucht,enschertstoverde angstvanzijnsecretaris. 4deSCENE: Deopperrechterkomtbinnenmeteenstapelorders,diegetekend moetenworden.Hieronderbevindtzicheenordervoorhetverban nenvaneenzwartewaarzegsterUlrica.Derechterisvoorstrenge straffen,maarOscarspringtvoorUlricaindebresengeefteen beschrijvingvanhaargrotegavealsprofeet("Difenderlavogl 'io").HierdoorwordtRiccardogeinteresseerdenroeptzijn officierenengeefthendeorderhemtevergezellen.  5deSCENE:  Hijontvouwtaandeaanwezigenzijnplannen:Hijwilopbezoek bijUlricainhaargrot,vanmiddagomdrieuur.Hijzelfzal vermomdgaanalsvisserman.Hijwenstiedereenveelplezier. 6deSCENE: IndegrotvanUlrica:Aaneeneendriepoothangteengrote ketel,waarineenbrouwselstaattepruttelen.Veelvolk, zowelmannenalsvrouwen,staantoetekijken.Aantafelzit eenjongstel,datdoorUlricadetoekomstvoorspeldwordt. HaaroproepvoordePrinsderDuisternis("Elui,lui!ne'pal- pita")wordtonderbrokendoorRiccardo,diealsvissermanis vermomd.  7deSCENE: Hijvraagthaarzijnhandpalmtelezen,maarwordtdoorde verontwaardigdeomstanderstotstiltegemaand.Hijtrektzich glimlachendterug. 8steSCENE:  Alsdemagischerituelenachterderugzijnkomtdezeeman Silvanobinnenenvraagtnaardevoorspellingvanzijntoekomst. Ulricaleestzijnhandenvoorspelthemrijkdomenpromotie.Als SilvanovertrektstoptRiccardostiekemeenaanstellingals officierinzijnzak.Silvanovindtditpapierenisuiteraard dankbaar("RiccardoalsuocaroSilvanoUfficiale").Hetkoor zingteenlofzang. Dankomteenbediende,diemeededeeltdatereendameis,die Ulricainhetgeheimomadvieswilvragen.Ulricabeveelt iedereendegrotteverlaten,maarRiccardoblijftachteren verschuiltzich.  9deSCENE: Hijisopgetogenalshijindegeheimzinnigebezoeksterzijn geliefdeAmeliaherkent.Zijisbijdewaarzegstergekomenom haartevragen,haarvaneenschuldigeliefdeaftehelpen. Ulricazegt,datzetemiddernachtnaareenplaatsbuitendestad moetgaan("Dunqueascolate!"),daarwaardemisdadigersworden opgehangen.Zijmoetdaneenkruidplukkendatonderdegalgen groeit.Riccardovathetplanom,haardaarteontmoeten. Erwordteenluidgebond`sgehoordopdedeurenAmeliavertrekt haastig. 10deSCENE:  WanneerAmeliavertrokkenis,wordtdemenigteweertotdegrot toegelaten.NukomenookdevolgelingenvanRiccardobinnen, samenmetOscar,TomenSamuel.Riccardo,nogsteedsverkleedals visserman,vraagtweeromeenvoorspelling(verteldineenaria meteenslotkoor:"Ditusefedele").Ditiszoduidelijkeen stukmisleiding,datUlricavertoorndis("Chevoisiate,l'auda ceparola").ZewerpteenblikopRiccardo'shandpalmenweigert ineersteinstantieeenvoorspellingtedoen.Maaralswordt aangedrongen,zegtze,datzijnlotisdathijspoedigzal sterven,nieteervolophetslagveld,maardoordeverraderlijk handvaneenvriend.Alleaanwezigezijnverschrikt,ineen concertatouitenzijhungevoelens.MaarRiccardovindthet allemaalmaareengrap("E'scherzoodfollia"). AlsRiccardovraagtwiezijnmoordenaarzalzijn,antwoordt Ulrica:"Hij,diejebijdehandzalnemen".Riccardowillachend iedereendehandreiken,maariedereendeinstverschriktterug.  11deSCENE: NuverschijntRenato,diealsaltijdbezorgdisvoorzijn meester.Hijishet,dienuzijnmeestershandpakt.Iedereenis ernuvanovertuigd,datdevoorspellingeenleugenis. 12deSCENE: RiccardomaaktnudeverbanningvanUlricaongedaan.Dezeishem daardankbaarvoor,enwaarschuwthemnogmaals,dathijvijanden inzijngevolgheeft.Maarhijlegthaarhetstilzwijgenop. VerrekretenwordennugehoordenSilvanokomtbinnenmeteen menigte,zijlovenRiccardo,alsvaderdesvaderlandseneen vriend. TWEEDEBEDRIJF 1steSCENE: Eenverlatenveld,ergensindebuurtvanBoston.Hetiseen helderemaan,dieallesverlicht.Ameliakomtopenknielt biddenneer. AmeliaheeftUlrica'sraadopgevolgd,enkomtnuaanbijde galgen,opgewondenenvolschuldgevoelens.Desinistereuitstra lingvanhettafreelheeftwelinvloedophaar("Eccol'orrido campooves'accoppia").Zijaarzeltnogomhetkruidteplukken, wantalshaargeheimeliefdeernietmeeris,watblijfterdan nogoveromvoorteleven?Danklinktdeklokvanhetmiddernach telijkeuur!  2deSCENE: Terwijlzijnogstaattetwijfelen,komtRiccardoaan.Ineen duetdwingthijhaartezeggen,datzijhemliefheeft(M'ami, m'ami!...ohsiadistrutto").  3deSCENE:  ZijwordenverrastdoorRenato,diekomtvertellen,datRiccar do'svijandenhemopdehielenvolgen.Ameliatrektonmiddellijk haarsluiervoorhetgelaat.HijsteltvoordatRiccardoenhij vanmantelverwisselen("Travolainelmantoserrato").Hijoppert Riccardozijnzwaargesluierdemetgezellinnaardestadspoorten tebegeleiden.Danzalhijweggaan,zondertetrachtenerachter tekomenwiezijis.Riccardoverdwijntnazijnachtervolgers verwensttehebben("Traditor,congiuratisonessi")enAmelia waarschuwthem,tochvooralvoorzichtigtezijn("Oditucome fremonocupi"). 4deSCENE: RenatosteltAmeliaophaargemak,onderzijnveiligegeleide, kanernietsgebeuren 5deSCENE: Desamenzweerderskomenaanenwordeneenhalttoegeroependoor Renato.Zijzijnzwaarteleurgestelddathunprooiervandooris, enwillennuweten,wiedegesluierdevrouwis.Iedereenishoog verbaasd,alshetRenato'seigenvrouwblijkttezijn.Door vragenvanSamuelenTomwordtRenatowakkergeschud,enbegint zijnwerkgevertehaten(duet:"Ahchinelmondocrudelpi mai"). Voorzevanelkaarscheiden,beveeltRenatodatSamuelenTom straksbijhemthuiskomen. DERDEBEDRIJF  1steSCENE: IndewerkkamervanRenato. EenwoedendeRenatokomtthuis,Ameliametzichmeeslepend("Ah talcolpanullailpianto").AmeliaprobeertRenatovanhaar onschuldteovertuigen.Hijverklaart,datzijzijneerheeft bezoedeld,endienttesterven.Maaralszijdeemoedigvraag,om voordelaatstemaalhaarkindtemogenzien("Soloundetto ancoraate"),wordthijwatmildergestemd,maarzondervriende lijkheid.Zijisslechtseenzwakkevrouw,hetisopRiccardo, dathijzichmoetwreken.Hijschilderteenuitvoerigportretvan zijnmeesterineenvandemeestberoemdearia'sinhetbariton repertoire.("Nonsulei,nelsuo") 2deSCENE: SamuelenTomarriverenalsgeroepen.Renatotoontheneen schriftelijkbewijsvanhunsamenzwering.Endan,tothunstomme verwondering,verklaartRenatozichbereidhentehelpen.Hij biedtzijnzoontjeaanalszekerheid. ZebesluitenomRiccardotevermoordenophetkomendebal (terzet:"Dunquel'ontadituttisoluna").Omtebeslissenwiens handdegenadeslagzalvoltooien,zullenzijlootjestrekken. Renatopakthiervooreenurn. 3deSCENE: OpditmomentkomtAmeliaterugmetdemededeling,datOscaraan dedeuris.Renato,dieheimelijkblijismetdesituatie,wijst opeenurn,waarinvolgenshemdrienamenzijn.Eenvandedrie namenmoetdoorzijnvrouws'onschuldigehand'wordengetrokken. Ameliatrekt,enkomtmetRenato'snaamuitdebus.Renatois blijmetdezelotsbeschikking. 4deSCENE: Oscarkomtbinnenmetdeuitnodigingenvoorhetgemaskerdebal. Ameliawilweigeren,maarRenatostaateropdatzijhemzal vergezellen.SamuelenTomzullenookvandepartijzijn.Allen, behalveAmelia,zijnblijmetdevooruitzichten.  5deSCENE: ErvolgteenkortesceneinRoccardo'swerkkamer.Hijheeft beslotenzichaftekerenvanzijngeliefdeAmelia("Forsela sogliaattinse").HijzalRenatodoenterugkerennaarEngelanden zijzalmethemmeegaan.Hijheeftnethetdecreetgetekendmet dezestrekking,alsOscarbinnentreedt. 6deSCENE: Oscargeefthemeenbriefjevaneenonbekendevrouw.Diewaar schuwthem,nietnaarhetbaltegaan,daarzijnlevenophet spelstaat.BijRiccardowilzichnietlatenintimiderenen besluittochtegaan.Bovendienwilhijvoordelaatstekeer Ameliazien("Si,rivederi,Amelia"). 7deSCENE: Indegrotebalzaalvandegouverneurswoning.Opwekkende muziekspeeltvoordedansers.Alleaanwezigenzijngemas kerd.Allesademteensfeervanblijdschap. Hetkoorzingtvollofoverdezeprachtigeavond:"Fervonoamori edanze". 8steSCENE:  OnderhetdansenzienRenatoenzijntrawanten(allenverkleed alswit/zwartedomino's)kansomOscarteontmaskeren.Danzeggen zehem,hentevertellenwatzijnmeestervoorvermommingheeft. AanvankelijkweigertOscarietslostelaten,maaralspoedig zienzekanshemteoverreden.EnzowordtRiccardo,juistals hijkuisafscheidneemtvanAmelia,doorRenatoneergestoken. MetzijnlaatsteademverklaarthijAmelia.sonschuldenvergeeft zijnsluipmoordenaar("Addiopersempre,meifigli...persempre). ~~~~~~~~~~~~ Meppel,13-08-1989 066000002050000132000000004010000 11 21 F0110000001 9[...................................................]0010 Meppel, 22April1990, L.S., Bij eventueeluitprintenvan de tekst, dient men erattentopte zijn,datdePAGE-LAYOUTOUT vandemeesteDOC'sgeschiktisge- maakt voor SINGLE SHEET FEED.D.w.z. aan de kop van de bladzijde zijdeisdemargeop0gezet,omdaterbijsinglesheet-feedtoch eenlegekopvanca1inchwordtgemaakt.Allesisgemaaktmet 1STWord.(EersthadikeenSTARSG-10printerwaarikzelfde drivervoorhadgemaakt,enmomenteelhebikeenSTARLC-24-10 printerengebruikmeestaldeEpsonLQdriver). Zo is er aan de onderzijde een marge van 2, dan het paginanummer en dan 5 regels marge. Bij uitprinten opkettingformulieren, kan men e.e.a. beter veranderen. SommigeDOC'szijngemaaktmethetschriftELITEenanderein PICA,ookditisnatuurlijkmet'VOEGLINEAALTOE'weeraante passen. Wanneer er twee files staan met ongeveer dezelfde naam, is de een de inleiding en de andere desamenvattingvanhetlibretto. Veel plezier,