NNNNNN1{;p NNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNONNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNa@`  @`/#@%`')+-1 3@5`79;=?A C@EGIKMOQ S@U`WY[]_a c@e`gikmoq s@u`wy{} @` @ ` @ ` @ ` @ ` ǀ ɠ @ ` ׀ ٠  @` @`!Aa  !Aa!!#A%a')+-/1!3A579;=?A!CAEaGIKMQ!SAUaWY[]_a!Oeagikmoq!Ouawy{}!Aa!Aa!Aa!Aa!Aaǁɡ!Aa١!Aa!Aa / B b  !"!B!o!!!!!"!""#B"%b"'""+"-"/#1"#3B#5b#7#9#;##?$A"$CB$Eb$G$I$K$M$O%QSB%Ub%W%Y%[%]%_&a"&cB&o&g&i&k&m&o'q"'sub'w'y'{'}'("(B(b(((()")B)))))*"*B*o**@`  @`/#@%`')+-1 3@5`79;=?A C@EGIKMOQ S@U`WY[]_a c@e`gikmoq s@u`wy{} @` @ ` @ ` @ ` @ ` ǀ ɠ @ ` ׀ ٠  @` @`!Aa  !Aa!!#A%a')+-/1!3A579;=?A!CAEaGIKMQ!SAUaWY[]_a!Oeagikmoq!Ouawy{}!Aa!Aa!Aa!Aa!Aaǁɡ!Aa١!Aa!Aa / B b  !"!B!o!!!!!"!""#B"%b"'""+"-"/#1"#3B#5b#7#9#;##?$A"$CB$Eb$G$I$K$M$O%QSB%Ub%W%Y%[%]%_&a"&cB&o&g&i&k&m&o'q"'sub'w'y'{'}'("(B(b(((()")B)))))*"*B*o**A396 gH'ALZIRA INL Dls7ALZIRA SYN F@ATILLA INL Za!4ATILLA SYN id/YCARLOS INL iFCARLOS_1SYN uzCARMEN INL `?CARMEN SYN aCONTE INL "hLCONTE SYN 9tjl8CORSARO INL 9 :CORSARO SYN ٫KD_ARCO INL NJ],&D_ARCO SYN J^6cFALSTAFFINL y ONFOSCARI INL c?FOSCARI SYN -Rfs4qGIOCONDAINL *Z/(GIOCONDASYN L`GGIORNO INL x^0GIORNO SYN ԋ_1GJERUSALMINL R,JERUSALMSYN a%LLEGNANO INL GelwRLEGNANO SYN YmNLUISAMILINL !LLUISAMILSYN q )LMASNADIEINL F ={RMASNADIESYN Mc RJMEFISTO SYN me39MEFISTOLINL ȵt]OBERTO INL S%OBERTO SYN N8LEES MIJ N LEES DIT i#`066000003040000132000000006008000 11 2Inleiding#"ALZIRA"1 F0110030001 9[................................................................]1110 ALZIRA EenoperainProloogenTweeAkten door: SALVATORECAMMARANO (naarVoltaire'stragedie"Alzire,oulesAmricains") Muziekvan: giuseppeverdi eersteopvoeringinhetTeatroSanCarlo teNapels,12Augustus1845. Rolverdeling: 9[::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::]1110 ALVARO,GouverneurvanPeru........BassoComprimario........MarcoArati GUSMANO,dezoonvanAlvaroen....PrimoBaritono...........FilippoColetti laterookgouverneur vanPeru. OVANDO,eenSpaanseKapitein.......SecondoTenore...........Ceci ZAMORO,eenPeruaansstamhoofd.....PrimoTenore.............GaetanoFraschini ATALIBA,eenPeruaansStamhoofd....SecondoBasso............MicheleBenedetti ALZIRA,DochtervanAtaliba........PrimadonnaSoprano......EugeniaTadolini ZUMA,Alzira'szuster..............SecondaDonnaMezza-Soprano...MariaSalvetti OTUMBOEenZuid-Amerikaanse........SecondoTenore...........FrancescoRossi vechtjas verderspelenmee: Spaanseofficierenensoldaten-Zuid-Amerikaaanse mannenenvrouwen. DehandelingvindtplaatsinLimaen andereRegionenvanPeru. Tijdvanhandeling: Rondhetmiddenvandezestiendeeeuw. 9[................................................................]1010 INLEIDING tot ALZIRA Nahetenormesuccesvan'Ernani'in1844wasVincenzoFlautoeenvande eersten,dieVerdibenaderdenvooreennieuweopera.Hijwasimpressariovanhet TeatroSanCarlo.SamenmetLaScalaenLaFenice,warendatdedrietoonaangeven detheatersinItali.HetSanCarlohadechtereenlangereenschitterender traditie.Gedurendede18deeeuwwasNapelsdewieggeweestvandeItaliaanse opera,komischzowelalsserieus.Decomponistenkwamenbijnaallenuithet KoninkrijkderTweeSicilien,enhaddenallemaalaldaaraanhetconservatorium gestudeerd.Zijwarenoverheeleuropauitgezwermdenhaddenzodelaatste ontwikkelingenopmuzikaalgebiedverspreid.Maarzoalszovaak,werdendeprogres sievenvandeeneeeuw,mdehalstarrigenvandelateretijd.Aanhetbeginvande negentiendeeeuwwarendeNapolitanenzoconservatiefalsmaarenigzinsmogelijk. Hetisnatuurlijkeenfeit,datRossinioverwon,naeenlangeenhardestrijdmet detegenstandersvanzijnvernieuwingen.NazijnoverwinningkreegRossinizes jaarlangallevrijheidmetzijnvernieuwingeninhetSanCarlo.Maareensnelle blikophetwerkdathijdaarmaakte,toontdathetwerdgeschrevenvoorspeciale conditiesendatmendaartocheenspecialesmaakhad.Indetijddaarna,detijd vanBellinienDonizetti,zoudatallemaalsnelverdwijnen.TochbleefNapelseen apartestad.Zewarentrotsophuntraditiesenzeerbewustvandehogestandaard diedaaraangehoudenwerd. VooreenNapolitaan,waseenNoord-Italiaannetzozeereenbuitenlander,als eenDuitserofeenFransman.Detoonaangevendemusicusin1845wasSaverio Mercadante.Hijwashethoofdvanhetconservatoriumenhetzoujarenduren,eer hijbevriendraaktemetVerdi.HetwasdusmoeilijkvoorVerdiomsucceste boekeninNapels.DegroteattractievoorVerdiomtewerkeninhetSanCarlote Napels,wasdatmendaaroverdeberoemdehuis-dichterSalvatoreCammarano beschikte.SindsFeliceRomanigestoptwasmetwerken,wasCammaranodebelang rijkstedichterinItalie.VerschillendevanDonizetti'sgrootstesuccessen ('LuciadiLammermoor','RobertoDevereux','Belisario')warengecomponeerdopde tekstvanCammarano.BovendienwistCammarano,alsonderdaanvaneenvandemeest onderdrukkenderegeringenvanEuropa,alsgeenanderdepassages,intrigesen woordentevermijden,waardecensuuroverzoukunnenstruikelen.Hijkonals geenanderelkonderwerp,hoeopwindendhetookmochtzijn,omzettenineenstuk romantischemassaproduktie.VoorVerdi,diezovurigallestandaardgebruikenen methodenvanzijnvakwildeleren,warendevoordelenvanhunsamenwerkingenorm. MaarCammarano'sbefaamdheidenmisschienookhetfeit,datdedirectievan hetSanCarlozijnwerkaanhetlibrettobetaalde,waswellichtdeoorzaak,dat hijaanvankelijkmaarlauwstondtegenovereensamenwerkingmetVerdi.Nogmeer, danmethetlibrettovoor'Giovannad'Arco'hetgevalwasgeweest.Hetonderwerp 'Alzire'wasnietdekeuzevanCammarano.Waarschijnlijkookeenredenwaaromhij nietechtenthousiastwasenwerkte. Cammaranozettezichaanhetwerk,maarnetalsmet'LuciadiLammermoor' (Donizetti),datnietmeerherkenbaargewordenwasalshetlugubereverhaalvan Scott,maaktehijerookhiermaarweerwatvan.Voltairezouzijneigenwerk nietherkendhebben. Hiermoetenwewelevenbijstilstaan,omdatanderseenonderwerpvan Voltaireeengrotehoeveelheidonbelangrijkeentendentieuzediscussieloszou makenoverhetongeloofvanVerdi.Vooreengoedgelovigkatholiekbetekendendeze verhalennogsteedsdewoordenvandeantichristonderdeschrijvers.Nietdat hetRossini,eenongediciplineerdegelovige,ervanweerhieldom'Tancredi'en 'Smiramis'opmuziektezettenmeteenreingeweten. Tochis'Alzire'eenandersoortverhaal.Hetdramaisontleedaaneen voorval,datinde16deeeuwinPeruplaatsvond.DeSpaansegouverneurGusman werdtoenvermoorddooreenstamhoofd,opdedagvanzijntrouwenmeteenInca- prinses.Voltairewierpzichopalseenreddervanhetchristelijkegeloofvan zichzelf.InzijnvoorwoordschrijftVoltaire: "Eenbarbaarsegodsdienstbestaatuithetofferenaandegodenvanhetbloed vandevijanden.Eenslechtopgevoedechristenismaarweinigbeter.Voor hembetekentgodsdiensthetvlijtigbijwonenvannuttelozedienstenen ondertussenvergetenwatzijnplichtenalsmenszijn:Hijoffertzijn gebedenenhoudtvastaanzijnslechtegewoonten;Hijvast,maarondertussen haathijwel;Hijkonkeltenvervolgtanderen.Dewarechristenzietalle mensenalszijnbroeders.Hijbewijstgoededienstenenvergeefthetleed hemzelfaangedaan.ZulkeenchristenisGusmanomhetmomentdathij sterft."  Opdtmoment,maarnietdaarvr.Dewerkelijkechristelijkewaardenworden vertolktdoordesympathieke,dochkrachteloze,Alvarez.Hijisdevadervan Gusman.DeheldisdemoordenaarZamore.deedelewilde.Onwrikbaarishijzowel inliefdealsinhaat,maarookinstaattotonbevooroordeeldeedelmoedigheid. HijishettegenovergesteldevanGusman,diestaatvooralleswatverkeerdisin demachtvanhetgevestigdegeloofenwienshuwelijkmetdeInca-prinsesalleen maarzijnpolitiekedoeleindendient.Alvarezisdeaftredendegouverneurenhij isersterkvooromdeInca'salsvriendentebehandelen.MaarGusmanzietzeals monsterlijkewilden,diemetgeweldonderdruktmoetenworden. Datisdusdegedachtevanhetchristendom,dielichtmoetbrengeninde donkerewerelddelen.Alzireisnietzozeereendramavanhartstochten,maarmeer eendramavantegengesteldeideen. Alzirezelf,iseenheldinmetverstandelijkvertrouwen. Montze(Alzire'svader,dieindeoperaomgedooptistotAtaliba),had AlzirealuitgehuwelijktaanZamore.AlzirehieldvanZamore,endeliefdewas wederzijds.MaarerwordtbeweerddatZamoregestorvenisaandemartelingenvan deSpanjaarden.Montzeisinmiddelsbekeerdtothetchristelijkegeloofenis eenvurigvoorstandervaneenverbintenisvanAlziremetGusman.Hijziethetals eenvreedzamemanieromeenheidtebrengentussendeoverwinnaarsendeoverwonne nen.Alzireisgenegenhemtegehoorzamen,zoalszijhaarvaderinalles gehoorzaamt.Zijheeftergeenproblemenmeeomdegodenvanhaarvoorvaderenaf tezweren.Maaralsdenieuwegodsdienstlevennadedoodbrengt,enalshaar hartreedsaanZamoreisgeschonken,danmaakthetooknietuitofhijdoodof levendis.Hetaardselevenisdannietmeerbelangrijk.HaarhuwelijkmetGusman isweleenleugentegenoverdehemel.EnisdechristelijkeGoderooknieteen vandewraak?Nee,deheldin,dieVoltaireschiep,isgeenslapperomantische heldin. MaarindehandenvanCammaranowordendescherpekantenvandeaanklacht weggehaald,enisdeintellectueleinhoudvanhetdramatoteenuiterstminimum beperkt.godsdienstenpolitiek,tweeredenenvoorhetbestaanvanhetdrama, wordennauwelijksbesproken.Deverschillendegeloven,hetverschilincivilisa tieendetotaalanderewerelden,datalleswordtnietmeerdaneenkapstokomde eeuwigedriehoekaanoptehangen,Gusmanisnietmeerdaneendwarsliggende minnaar,ZamoreiseenZuid-AmerikaanseErnanienAlzireisgewoonweereenvrouw dieliefheeft,enzucht,enlijdt. MaarVerdimaaktezichoverditallesgeenzorgen.hijwastevredenoverde tekstvanCammarano.DetekstvoorAlzire'scavatinavondhijzelfsschitterend. Tochkonhijnietlatenbedenkingentehebbent.o.v.degroteCammaranote hebben:Wasdriecavatina'sachterelkaarnieteenbeetjeveelvanhetgoede?En konallesnietwatkorter?Cammaranowaswelverbaasdoverdeeenvoudigerijm- zettingvanVerdi,diemaaktdatallesveelsnellerlooptdanb.v.bijMercadante ofDonizetti. Hetresultaatwerd,datAlziretekortbleek!Dedirectiebondmeteende strijdaanmetVerdi:Ermoesteenouverturekomen,alstonddatnietinhet contract. Hetwerkvorderdenietzosnelalsiedereenwelhadgewenst.Weerwashetde gezondheidvandecomponist(keel-enmaagklachten),diezoalsaltijdwanneerer eenoperavoltooidmoestworden,roetinhetetengooide.Depremiremoest wordenuitgesteld.VoorCammaranokwamdatwelgoeduit,wanthijhoopte,datbij depremiredesopraanTadoliniweerbeschikbaarzouzijn.Hijvroegzelfsaan Verdiofdezezijnziekbednietwatkonrekken.MaarVerditoondehemeenmedisch certificaat,waarduidelijkuitbleek,datzijnziektegeenuitvluchtwas. Op24Juni1845wasVerdiweervoldoendehersteld,zodathijnaarNapelskon reizen.PianorepetitiesbegonneneindJuli1845endedagvandepremirewerd op12Augustus1845gesteld.Verdiwasvolvertrouwen,volgenshemzongende solistengoed.GaetanoFrasschiniwaseenzwarehelden-tenor(Hijstondbekend alsde"TenoredellaMaledizione"vanwegezijnkrachtigeuitspraakvandevloek in'LuciadiLammermoor')enookdebaritonColettistondgoedaangeschreven. EugeniaTadolinispeeldeAlzire.zijwasnietmeereenvandejongsten,maarnog steedseenvandebesteItaliaansesopranen.Verdiwedhettwijfelachtige optredenvanAnnaBisshopbespaard,zijzoudeinvalstervoorTadolinigeweest zijn. Zelfsdeverdeeldeontvangstbijdepremirekonhetvertrouweninzijnwerk vandecomponistnietschokken.Maardeoperakwamnueenmaalnietgoedoverbij hetpubliek,eneendesastreuzeopvoeringinNovemberdatzelfdejaarinRome, betekendehetvoortijdigeeindevan'Alzire'. In1846deedmeneennieuwepogingdeoperanieuwleveninteblazen.Er kwameenuitvoeringinde'Scala'.Datwerdeenflop.Sindshetfiascovan'Un GiornodiRegno'hadVerdinietmeerzulkeslechterecensiesgekregen.Laterzou Verdivan'Alzire'zeggen:"Hetisgewoonslecht",maardatisnatuurlijk overdreven.Alzireheeftschitterendemelodien,zekerindetweedeakteishet werkelijkgroots.Maaroverhetalgemeengenomenmoetmentoegeven,dathetgeen werkvangroteinventievewaardenis.Hetis"gewoon".Verdi'sinspiratieis duidelijknietvoldoendeaangewakkerd.DeschuldligtooknietbijCammarano, wantvoordiedagenwasheteengoedlibretto.DatVoltaireswerksterkverminkt was,wasookderedenniet,datdeoperagefloptis.Hetisgewoondoorde verkeerdecomponistgeschreven.Inplaatsvaneensnellopendedramatische volgorde,hadCammaranoeenseriegrote,eindigenummersgemaakt.Eencomponist, diedetenor-stemkondoenuitkomen,zoalsb.v.Donizetti,haderwaarschijnlijk veelmeervangemaakt.MaarVerdibeschikteopdieleeftijdnognietover voldoendevakmanschapomhetuittewerkenopeenmanier,diehetpubliek aansprak.Zelfsinhetgroteliefdes-duetindeeersteaktekooshijvoor snelheid,hijhieldhettempohoog,terwijldetekstditnietaangeeft.Daarom werddeoperaookzokort. VerdiheeftwaarschijnlijkgeenraadgewetenmetdetekstvanCammarano.Of hijheeftgedachtdevloeiendetekstvanCammaranowelevensnelopmuziekte kunnenzetten.Hoedanook,onderdetoegevoegdeouverturehadVerdimetgrote lettersgeschreven:"Amen".Misschienwashijblijervanaftezijn? DecriticusOpprandinoArrivabenebeschreefdeouverturealstweezijdig:Aan deenekantwildenkrijgshaftigenaandeanderekanttederenromantisch.De vormwasgeheelnieuwenoogstteveelbijval.Netalsbijdeouverturevan 'Giovannad'Arco'ishetindriebewegingenverdeeld. -0-0-0- m.s."NllNagasaki",14Juli1990 Meppel,19November1990 066000003040000132000000006008000 11 2Synopsis#"A L Z I R A"1 F0110030001 9[.............................................................]1010  ALZIRA PROLOOG (De Gevangene) Scene: Een uitgestrekte vlakte, die bevloeid wordt door de Rima. De oostelijke horizon is bedekt met wolken, met purperen randen door de opkomende zon. De ondertitel heeft eigenlijk geen betekenis. Cammarano volgde hier de Napolitaanse gewoonte, die hielden wel van wat dikdoenerij. Cammarano gaf zijn werken altijd ondertitels, maar niet altijd werden die vermeld in de ge- drukte versies. De naam Proloog past goed, want deze scene heeft plaats gevonden enige jaren voordat de actie eigenlijk begint . Daar het eerder in de tijd is gezet, is het de gelegenheid voor een zeer indrukwekkende'Introduzionee cavatina' voor de edele, wilde held. Na een lange 'doek op' orkestratie, zien we een groep Inca's, voorafge- gaan door Otumbo, dieeen geketende Alvaro over het toneel sleuren. Alvaro wordt aan een boom gebonden en daarnadansen de wilden om hem heen, onderwijl een bloeddorstig krijgslied zingend: "Muoia, muoiacoverto d'insulti". Dat is een robuust stuk muziek, Verdi op zijn ruwst zou men kunnen zeggen. Zoals een goed christen betaamt, bidt Alvaro tot God, dat deze zijn moor- denaars maar magvergeven. Zijn gebed wordt verstoord door het gekrijs van zijn overwinnaars. Waanzinnig vanvreugde stormen ze op de gevangene af, som- migen met pijlen, sommigen met zwepen andere met brandende fakkels. Dan komt er een stamgenoot in een kano de rivier af, die op het af stuurt. (Violen en hoorns geven nu het typische geluid te horen, dat sinds 1813 toen Tancredi aanwal stapte, door het orkest te horen wordt gegeven bij elke vorm van varen.)De man herkennen we als de Inca krijger Zamoro, waarvan iedereen dacht dat hijaan zijnmartelingen door de Spanjaarden was overleden. Otumbo en zijn stamgenoten werpen zich aan de voeten van Zamoro. Zamoro ziet Alvaro aan de boom gebonden, en gelast dat deze onmiddellijk vrijgelaten moet worden. Hij wil niet, dat de feestelijke dag van zijn thuis- komst, door bloed wordt besmeurd."Ga terug naar je volk", zegt hij, als Alva- ro verlost wordt van zijn ketens, "en vertel hen,dat je je leven te danken hebt aan een barbaar." Alvaro omhelst hem met vreugdetranen enwordt door een groep wilden uitgeleide gedaan. Zamoro stort nu zijn hart uit voor zijn stam- genoten "Un Inca, eccesso orrible!". Het is niet, zoals we van Verdi gewend zijn, een gevoelige en lichte melodie voor de tenor. Deze keer is het een breedvoerige, intense melodie,met uitgebreide ondersteuning en flinke uit- barstingen van het orkest. Cammarano's haat-gezang tegen de tiran Gusman kan ook haast niet anders worden neergezet. Geheel vreemd en nieuw was, dat de tekst niet twee, maar drie kwatrijnen bevatte. Als hij te horen krijgt, dat zowel Alzira als haar vader in de handen van de vijand zijngevallen, besluit Zamoro hen te bevrijden. In een korte solo ("Risorto fra le tenebre")beschrijft hij de geest van een opstand. De- ze melodie heeft meer van een gefluisterde cabaletta. Maar men kan niet ver- wachten, dat Zamoro lang rustig zal blijven, en zoals we welverwachtten ex- plodeert hij in de laatste regel: "cento vendette e cento faremo in un sol di". De scene eindigt in een verenigd strijdlied:"Dio della guerra". Het is misschien geen mooie melodie, maar ze is hard als staal.  E E R S T E A K T E 1stescene: Het hoofdplein van Lima. Onder het geluid van militaire muziek- instrumenten komen de Spaanse troepen het plein op. De officieren staan in een groepje bijeen. De soldaten praten met elkaar over de geruchten, dat de Koning van Span- je nieuwe veroveringen in Zuid-Amerika heeft geist. Alvaro maakt een eind aan hun gissingen, door hen de nieuwe gouverneur voor te stellen: zijn zoon Gus- man. Gehoorzaam begroeten de soldaten hem. Gusman leidt Ataliba naar voren en met een grootmoedig gebaar (anders dan in Voltaires verhaal) vaardigt hij uit, dat zijn eerste daad als Gouver- neur zal zijn: Vrede te scheppen tussen de Inca's en de Spanjaarden.Hij geeft Ataliba bevel zijn stamgenoten trouw aan te Spaanse koning te laten zweren. Daarnageeft hij de stad Lima vrij aan Spanjaarden en Inca's. Hij herinnert Ataliba er aan, dat ernog een zoet geschenk aan hem beloofd is, dat er toe moet bijdragen dat de banden tussen devolkeren strakker aangehaald zullen worden. Ataliba begrijpt de stille wenk, maar waarschuwtGusman, niet te overhaast te werk te gaan, want Alzira's hart is nog niet vrij. "Dat weet ik maar al te goed", zucht Gusman. Een mooie reden voor een cavatina. Hoe komt het toch, vraag Gusman zich af, dat hij, die duizenden overwin- ningen in de krijgheeft behaald, er maar niet in slaagt n enkel mensen hart te veroveren? Nimmer heeft hijeen sterfelijke vijand gevreesd, maar te- gen een geest, een eeuwige herinnering, is hij nietopgewassen (andante:" E- terna la memoria "). Alvaro raadt hem volharding aan. Ataliba zegtGusman nog even geduld te hebben. Maar de nieuwe gouverneur is niet gewend te wachten. Hijbeveelt Ataliba dat deze onmiddellijk Alzira's instemming moet regelen. Want al zijn roemen luister zijn niet meer dan stof en as voor hem, als hij van de vrouw die hij liefheeftwordt beroofd. Dit laatste vormt een cabaletta ("Quanto un mortal pu chiedere"). 2descene: De vertrekken in het paleis van de Gouverneur, die Ataliba zijn toegewezen. Op een divan onder een zwaar gedrapeerde hemel, ligt Alzira te slapen. Haar zuster Zuma enhaar kamermeisjes komen fluisterend binnen. Zuma tilt een gordijn op en merkt op, dat haarzuster, moe van het huilen, eindelijk rust heeft kunnen vinden. De bedienden bidden voor haar, terwijl het orkest zachtjes speelt. Plotseling wordt Alzira wakker met de naam van Zamora op haar lippen. Zij staat op en looptin haar vertrek heen en weer. Waar is ze? Ze heeft hem juist gezien, maar nee,dat was eendroom, en begint haar droom te vertellen ("Da Gusman sul fragil barca"). Alzira droomde, datze in een kano vluchtte voor Gusman. Een storm stak op en zij stond op het punt te verdrinken, toen uit een van de onweerswolken de armen van Zamora staken en haar tot zich trok- ken. Op dat moment leek de kracht van hun liefde de wereld te vullen. (de be- geleiding volgt natuurlijk met storm geluiden).De wachtende vrouwen smeken Alzira zulke gedachten uit haar hoofd te bannen, in een kortgezamenlijk rijm. Zij is er echter van overtuigd dat hij nog leeft in een land boven dester- ren, waar zij hem uiteindelijk zal volgen ("Nell'astro pi che fulgido").Het is eensprankelend cabaletta, levendiger dan men bij zulk een droevesituatie zou verwachten. Nu komt Ataliba binnen om zijn opdracht te vervullen, die hij van Gusman heeftgekregen. Hetwordt tijd dat Alzira nu eens de beslissing neemt de gou- verneur onmiddellijk te trouwen. Maar Alzira protesteert hevig. Alvaro heeft het land van haar vader ge- stolen, maar zijnleven gespaard. Gusman heeft niet alleen haar volk afge- slacht en onderdrukt, maar ook haargeliefde vermoord, die met haar zou trou- wen. Hoe is het mogelijk, dat Ataliba er over denktom deze twee families te verenigen? Ataliba legt haar uit, dat het de enige mogelijkheid isom verder bloedvergieten te voorkomen. En bovendien, Gusman houdt van haar.Ataliba ge- biedt haar met Gusman te trouwen. Nauwelijks is Ataliba vertrokken, of Zuma komt met de boodschap, dat een van de Inca gevangenen, die gegrepen is gedurende de laatste oproer, smeekt met haar te mogen spreken. Alzirastaat het toe en komt oog in oog te staan met Zamora. Het eerste deel van hun duet ("Animamia!") is min of meer een standaard 'herenigings zang". Tot zijn genoegen bemerkt Zamora,dat Alzira nog niet met Gusman is getrouwd ("Qual mai prodigio renderti"). De twee ge- liefdenzweren eeuwige trouw aan elkaar. De terughoudendheid van deze passage is waarschijnlijk het meest ontroerende in het duet. De twee geliefden omhelzen elkaar, en dan komen Gusman, Ataliba en Zuma binnen. Ook de bedienden en een escorte spaanse soldaten komt binnen. Zoals te verwachten gebiedt Gusman dearrestatie en marteling van Zamoro. Alzira huilt en protesteert. Ataliba maaktzich kwaad. Zamoro daagt Gusman uit tot een eerlijk gevecht. Maar Gusman weet niet verder dan: arrestatie, de pijnbank en de galg. Hij is geen soldaat maar een slager. Als de soldaten Zamoro wegslepen, komt Alvaro binnen en hij herkent in Zamoro de edele wilde, die hem het leven gered heeft. Hij probeert Gusman er toe over te halen Zamoro vrij telaten. Maar zoals in een melodrama past, is Gusman niet te vermurwen. Als Zamoro een andergeweest was, dan de geliefde van Alzira, dan misschien.... De zes solisten geven nu in een sextet, met koor, hun gedachten ("Nella polvegenuflesso")over de laatste ontwikkelingen. Alvaro smeekt zijn zoon om toch genade te tonen; Gusmanblijft volharden maar is toch onzeker; Alzira, met een droevige melodie, overpeinst haarkortstondige periode van geluk; Za- moro blijft geloven in haar standvastigheid; Zuma en Ataliba zijn wanhopig. Duidelijk is, dat Verdi, in samenwerking met Cammarano, schrijvend voor het Napolitaansepubliek, een dergelijk groot sextet schreef. Zijn grote voor- ganger daar was Donizetti, diein "Lucia di Lammermoor' ook een groot sextet verwerkte. Maar Verdi schreef het wijdser en meer gevarieerd. De impasse wordt verbroken, door het geluid van een militaire band in de verte. Geen Spaanseband echter, naar het geluid te oordelen. De Spaanse ka- pitein Orvando komt binnen metnieuws: De Inca's zijn in aantocht en eisen de bevrijding van hun leider Zamoro. Nu neemtGusman zijn besluit. Hij wil zich laten zien als een zoon van zijn vader: Hij zal een levenmet een leven ver- gelden. Zamoro mag gaan. Maar, vertelt hij Zamoro, wij zullenelkaar weeront- moeten, op het slagveld. Gusman slingert dreigementen naar het hoofd van Zamoro ("Trema, trema a ritorti fra l'armi"). Zamoro antwoord dat hij niet zal rusten voor hij Gus- mans scalp heeft. Alle anderen doen mee, in de muzikale opwinding. T W E E D E A K T E (De Wraak van een Wilde) 1ste Scene: In de vesting van Lima. Wederom zijn de Inca's verslagen en de Spanjaarden vieren het met een drink-koor ("Mesci,mesci"). De algemene vrolijke stemming slaat plotseling om, als er een stoet gevangenen inketens langskomt, met Zamoro in hun midden. Zonder pauze gaat de muziek over in een dodenmars. De soldaten proberen het van zich af te zetten met kreten van "Brevi!" (drink op), enhun vulgaire dranklied gaat weer door. Gusman komt binnen met Alzira, hij wordt verwelkomd als de held van de dag.Orvando komt met het executie bevel voor Zamora aan. Dat behoeft alleen de handtekening vanGusman, speciaal voor Alzira leest Gusman het hardop voor. Zamoro wordt veroordeeld alsrebel en zal bij zonsopkomst op de brandstapel worden gezet. Zij kan Zamoro nog redden, alszij er in toestemt zijn vrouw te worden. (De situatie is hetzelfde als die in 'Il Trovatore", tussen Leono- ra en Graaf Luna, maar hier toont Verdi, nog niet rijp te zijn. In 'Il Trova- tore' is het grandioos.) Het duet "Il pianto, l'angosica di lena mi priva" is ook nog maareen zwak begin, van wat later Verdi's sterke punten zouden wor- den.Alzira's vertwijfeling wordt zwak weergegeven.Men krijgt iedere keer het gevoel, dat de uitvoerige teksten van Cammarano teveel zijn geweest voor het doel dat Verdi zocht. Alzira's smeekbeden maken Gusman alleen maar woest en hij staat dan ook op hetpunt hetexecutie bevel te tekenen. Op het laatst geeft Alzira aan hem toe. Nu komt er een stukschitterende orkestmuziek, als Gusman beveelt een bruiloftsfeest te regelen. Duet ("Colma di gioia ho l'anima").Alzira is ui- teraard vol schaamte en verdriet. 2de Scene: Een verlaten grot. Het toneel blijft enige tijd leeg, dan komtOtumbo steels binnen, Hij slaat op een bronzen schild, dat aande muur hangt. Hierop komt een groep leiders, van de verslagenInca, die zich verstopt hadden, binnen. Als de stamleden rond hem komen, vertelt Otumbo belangrijk nieuws. Door dat vervloekte metaal goud, dat zo begeerd wordt door de blanken, maar van geen nut is voor de Inca's, isOtumbo er in geslaagd, de bewakers van Zamoro om te kopen, en van hem een Spaans uniformgekocht. Zamoro zal spoedig aan- komen, verkleed als een Spaanse soldaat. En dan komt Zamoro aan, een gebroken man. Hij is op van verdriet, en zijn mensen proberenhem op te beuren. Hij stort zijn hart uit (andante: "Irne lungi ancor dovrei"). Hij die vaakde dood in het gezicht heeft geke- ken zonder met een oog te knipperen, kan nietverdragen zonder Alzira verder door het leven te moeten gaan. Otumbo werkt hem nog dieper in de put met zijn opmerking, dat Alzira zich reeds aan Gusmanheeft gegeven. Dezelfde nacht nog zal de stad verlicht zijn door vele fakkels. Zien zij dan allen niet, dat de stad veel lichter is dan anders ? Zamoro geeft een wilde kreet en trilt van woede. Zijn verdriet slaat om in woestheid. Hijslaat alle waarschuwingen af, en neemt zijn besluit: Van- nacht zal hij naar Lima gaan enwraak nemen. Voorbij is de tijd van lafharti- ge tranen.....een afgedaan sentiment. (cabaletta: "Non di codarde lagrime"). 3de Scene: Een grote zaal in de residentie van de Gouverneur met aan de achterzijde een balkon. Aan die zijde ziet men de helder verlichtestad. In het midden is een podium, waar enkele treden naar toe leiden. Het toneel is vol spaanse soldaten, de leiders staan op het podium. Alzira's kameniersters staan terzijde. De hal is vol gezang. Het koor begint ("Tergi del pianto America"). De kameniersters van Alzira kondigen het huwelijk aan van Alzira, dat een verbond zal zijntussen de Inca's en de Spanjaarden. Overwinnaars en ver- slagenen voor altijd in vrede naast elkaar. Daar komt Gusman op en stelt zijn bruid voor. In een herosche stanza ("El dolce la tromba")verklaart hij, dat hoewel de overwinning zoet smaakt, het in bezit zijn van zijn geliefde is nog vele malen zoeter. Alzira bidt, dat de aarde maar open mag splijten en haar verzwelgen. Zij wil juist haar handin die van Gusman leggen, als er een soldaat naar voren springt en Gusman in het hart steekt. "Ik ben het" schreeuwt Zamora, die onmiddellijk door soldaten met zwaar- den omringd wordt. "Verheug je, trouweloze vrouw, drink je vol aan mijn bloed, en jij Gus- man, leer van mij hoe te sterven!" "Ik zal je andere deugden leren", antwoord Gusman. Hij zakt op de grond en wordt ondersteunddoor Ovando en zijn officieren. "Jouw goden zetten je aan tot verschrikkelijkewraak, maarluister naar de stem van mijn God, die me vraagt te vergeven. Alzira's trouwe hart verriedjou, om je leven te redden. Nu, moge jullie nog lang en gelukkig samen leven". Ondanks alles heeft Verdi er toch een schitterende finale van gemaakt. Ook Alvaro komt aan het eind, uiteraard treurend om de dood van zijn zoon. -0-0-0-0-0- Onder leiding van Bruno Bartoletti werd in 1967 deze opera weer nieuw leven ingeblazen. Verdi heeft het misschien in een te grote vaart willen schrijven, maar op die manier treedt er ook geen verveling op. Het is een van de mindere opera's van Verdi, maar daaromniet slecht, en toch echt Verdi! -0-0-0- Meppel, 3Augustus1991. ((qqyyrrBBpp ?? ((``ppggOOpp--rr  &&ɦɦ00 066000003040000132000000006008000 11 2INLEIDING#"ATILLA"1 F0110030001 9[...................................................................]1111 ATILLA EenoperainProloogenDrieAkten door:TemistocleSolera (NaarhetdramavanZachariasWerner:"Atilla,KnigderHunnen") PremireinVeneti inhetTeatrolaFenice 17Maart1846 muziek: GiuseppeVerdi Rolverdeling: 9[:::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::]1011 ATILLA,KoningderHunnen..........PrimoBasso..............IgnazioMarini EZIO,Romeinsegeneraal............PrimoBaritono...........NataleConstantini OBADELLA,Dochtervande...........PrimadonnaSoprano......SofiaLoewe HeervanAquileia FORESTRO,Eenriddervan...........PrimoTenore.............CarloGuasco Aquileia ULDINO,EenjongeBreton,..........SecondoTenore...........EttoreProfili slaafvanAtilla LEONE,EenoudeRomein.............SecondoBasso............GiuseppeRomanelli 9[...................................................................]1011 verder: Hoofdmannen-Koningenensoldaten-Hunnen-Kaninefaten-Oost-Goten Herulen-Thuringers-Quadi-Druiden-Priesters-volk MannenenvrouwenvanAquileia-MaagdenvanAquileiainkrijgskledij Romeinseofficierenensoldaten-romeinsemaagden Kinderen-eremieten-slaven DehandelingvindtplaatsinAquileia,deAdriatischelagunenennabijrome Tijdvanhandeling:HetmiddenvandeVijfdeEeuw.  ATILLA INLEIDING   EenvandeongemakkenwaarVerdimeemoestlevennazijnsuccesmetERNANI, wasdeopdringerigheidvandevrouwvanuitgeverFrancescoLucca,Giovannina.Lucca wasdegrootsteconcurrentvanRicordiinMilaan.Luccakonernietvanslapen,dat hijzoveelgeldaanzichvoorbijzaggaan,daarhijgeenoperavanVerdihaduitte geven.Giovanninaverteldedecomponist,datalszijinbedlagen,haarechtgenoot dehelenachtlagtekreunenentesteunen.SlechtsmeteenruwegrapraakteVerdi dezeoverlastkwijt. MaarinJanuari1845konMuziomelden,datdeuitgeverLuccaderechten verworvenhadvaneenoperavandemastro.Hetzouhetjaareropinhetcarnavals seizoenwordenopgevoerdinVeneti.LuccahadderechtengekochtvanLanari,voor desommavan13.000lire.Dezetransactiekonalleenmaargeslotenworden,omdater opdatmomentenigewrijvingwastussenRicordienVerdi.DaarvrwasRicordiervan verzekerd,datelkeoperavandecomponistdoorhemwerduitgegeven.Hoehetprecies isgegaan,isnietduidelijk,daarde'copialettere'vanJuli1844totApril1845 verdwenenzijn.Enindecorrespondentievanhettheater'LaFenice'isnietste vindenoverditonderwerp,zodataangenomenmoetworden,datLuccaalleszelfheeft geregeld. IndezeperiodehadVerdiookeencontractmetLuccavooreenoperadiein Londoninpremirezougaan.Deeerzougaannaar'HerMajesty'sTheater'.datwas deeerstekeer,datVerdieencontracthadmeteenuitgeveri.p.v.meteentheater. LaterzouhijmetRicordiopdezelfdewijzeeencontractaangaanvoorSTIFFELIOen LABATTAGLIADEILEGNANO,maartoenvroeghijderechtenvooreenperiodevantien jaar+eendeelvandeopbrengstenvandeverhuur.Dedrieopera'sdieLuccabezat warenzonderrechtenverkocht.Ookmochtendezeopera'suitgevoerdwordennaareigen goeddunken. Denaam"Atilla"stondopdetiendeplaatsophetlijstjevanmogelijke onderwerpen,datVerdiin1844opmaakt.Inhetvoorjaarvan1844hadVerdijuisthet drama"Atilla,derKnigderHunnen"vanZachariasWernergelezen.Hijwaserdiep vanonderdeindruk.Waarom,isnietgeheelduidelijk.Hetwerdgeschrevenin1808 enhetisontstaanuithetwoeligeDuitseromanticisme.DegrondgedachtevanAtilla ligtdeelsindechristelijkemystiekendeelsindenoordelijkedagen.Mendient eventebedenken,datAtillainhet"Niebelungenlied"alsEziloptreedt.Alle onderdelenvooreenWagneriaanswerkzijnhiervoorhanden:Nornen;hetWalhalla;het zwaardvanWodan;deGodenvandeDuisternisendegodenvanhetLicht.Deheldis eenedelewilde,ongelooflijkwreed,dochhijhandeltzuivereninonschuld.De "GeselGod's",aangestelddoorWodanomafvalligentekastijden.Atillaiseven meedogenloostegenoverzijneigenvolk,alstegenoverdevijand.Hijisvolmeedogen voorhen,diedappervechten.Genadeloosishijvoorhen,vriendofvijand,die vluchten.zijnonwetendheid,zoalsbijSiegfried,wordtverraden.Ineenechte Wagner-stijlziethijdewereldalseenliefdeloosverblijf.  ZijnmoordenaresisdeBourgondischeprinsesHildegonde,wiensfamilieen verloofdehijindeslaghadgedood. HildegondeaanbidtdeGodenvandeDuisternisenisuiterlijkeenvanAtilla's vurigsteaanhangers.Zijgeefteenvoorbeeldmethaartroepen,diegevormdworden doorkrijgs-maagden.HaardoelismetAtillatetrouwen,enhemophunbruidsnacht tevermoorden.Zijiszovervuldvanhaarpersoonlijkewraak,datzijzelfseen aanslagopAtillaverhindert.OpeenRomeinsbanketzouhijvergiftigdworden. DaniserooknogdeRomeinsegeneraalAetius.Dooreenvreemdetraditieishij Atilla'sbroederindeslag,diegehaatengewantrouwdwordtdoordeRomeinse leiding.Dochhijishunenigehoopopeenoverwinningophetslagveld.Hijisgeen vurigpatriot,maarweleenmachtswellusteling.Hijverachtzijnmede-romeinen,en isnietviesvaneenhandeltjeteneigebate. TenslotteisernogdevromeLeo.Hierishijeenbisschop,diedechristelijk mystiekvertegenwoordigtinditdrama.HijhoudtAtillategenvoordepoortenvan RomeenlaatAtillaverzoendrakenmetdedood,doorhetbeloofdeeeuwigeleven daarna. Vandeminderbelangrijkefigurenspringtalleendezustervandejongekeizer eruit.ZijisvoorbestemdomAtilla'sbruidteworden. Hetdramaeindigtmeteenenormbloedbad.Aetiusisalgedoodophetslagveld; AtillaenzijnzoontjewordendoorHildegondeneergestoken,diedaarnazichzelf neersteektvoorzijmeegenomenkanwordendooreenvanAtilla'svolgelingen.Zij sterftterwijlzijeeuwigeliefdeverklaartaanhaargeliefde,dieAtillaheeft gedood.EndevromeLeomerktop,datzelfsdevurigevlammenvandehel,soms wordenafgekoelddooreenvleugjeliefde. HetiseenenormeTeutoonsemengelmoesendanbegrijptmenniethoeVerdidaar vanonderdeindrukkonraken. DecomponistgafdetekstdichterPiavedeopdrachthettoneelwerkzonauw mogelijktevolgen.MaarVerdihadnatuurlijkgenoegvoorstellen:Ermoesteen dubbelkoorzijnvanHunnenenRomeinenbuitendebrandenderestenvanAquileia;er moesteengevechts-scenezijn,diewaargenomenwerddoorLeo;ermoesteengroot keizerlijkbanketzijnachterdecoulissen,terwijlAetiusophettoneelstondte overdenkenhoehetnuverdermoest: "Erzijndrieoverweldigendefiguren:Atilla,dieweigertdoorhetnoodlot afgeleidteworden;Hildegonde,eentrotsenmooifiguur,dieverteerdwordt doorhaarwraakgevoelens,daarhaarvader,broerengeliefdegedoodzijn; Aietius,ookeenprachtmens.IkhoudvandatgedeeltewaarinhijAtilla voorsteltomdewereldtussenhenbeideteverdelen.Wemoetenernogeen vierdefiguurinbrengenenikstelWalthervoor.DiedenktdatHildegondedood is.Hijisopdeeenofanderemanierontsnaptenjemoethemineenstussende HunnenofRomeinenoplatenkomen,datgeeftjeeengelegenheidvooreenmooie scenemetHildegonde.jekunthemdeellatenuitmakenvandeintrigeomAtilla tevergiftigen,maarspeciaalindevierdeaktemoethijeenverstandhouding hebbenmetHildegonde,hoezijAtillazullenvermoorden. Aetiusmoetnietvoortijdigsterven.Hijmoetookindefinalekomen,samenmet Hildegonde......."  PiavekreegooknogopdrachtomgoeddekorenvanWernertebestuderen,want diewarengeweldig! Spoedignadepremirevan"GIOVANNAd'ARCO"schreefVerdiweeraanPiaveover deoperavoorVenetivanhetvolgendejaar.Debeschikbaresolistenwareninmiddels bekend.MaarklaarblijkelijkheeftVerdideopdrachtaanSoleragegevenenPiave gevraagdombeschikbaarteblijvenvooreenanderwerk.'LaFenice'zoudeopera "ATILLA"krijgenmetdetekstvanSolera.TochzouookPiaveerdehandinhebben.  SolerabehandeldeWerner'sstukevenachteloosalsCammaranodaarvoor'Alzire' vanVoltairehadbehandeld.VerdihadnogopdrachtgegevenomMvr.Stal's"De l'Allemagne"tebestuderen,daarditweleniglichtdeduitsekunstzouwerpen.Het wasdeenigeverbindingtussendeitaliaansegedachteendeduitseromantiek.Solera voeldeechtermeervooreenitaliaanseinbrengenhijhadhetvenetiaansepatriottis meinzijnachterhoofd.Hijbehielddetweegrotetafrelen,maarinomgekeerde volgorde.DiewaarinAtilladoorLeowordttegengehoudenendescenewaarin Hildegonde(ofhaarevenbeeld)verhindertdatAtillavergiftigdewijnopdrinkt.Hier voegdehijwelwataantoe,dathijnamuitdebruiloftvanAtillaenHildegonde. Daarwerdendekaarsenopmysterieuzewijzeplotsklapsuitgeblazen.Aandeopenings scenevoegdehijietsvenetiaanstoe.  VoorderestwordtHildegonde:Obadella,eenmaagdvanAquileia,dieaande italiaansekantstrijdt,alszegevangenwordtgenomendoorAtilla.Haarverloofde isnietWalther,maardehistorischefiguurForesto.Alleanderefiguren,met uitzonderingvanLeo,verdwijnen.Diewordtvanwegedekerkelijkecensuur"eenoude romein"genoemd.AtillakrijgteenaangeverindevormvandejongeslaafUldino. Aldezeveranderingenmakenhetverhaalwelhelderder,maarheeftnietveel meermethetoorspronkelijkewerkvanWernertemaken. Verdibleefenthousiast.HijschreefaanLonEscudierofhijereen'Grande Opera'voorParijsvanmoestmaken.Verdikreegechterweerproblemenmetzijn gezondheidenSoleraschootnietop.DoortussenkomstvandebaritonSuperchi trachtteVerditevergeefsomSoleratotspoedaantemanen.Totovermaatvanramp reisdeSoleraindeherfstvan1845naarMadrid,zijnvrouwachterna.Dietraddaar opalsPrimaDonna.SoleragafdetoestemmingdatPiavehetwerkafmochtmaken.Dat wasnodig,wantdelaatsteaktewasnogsteedsnietklaar.Maarofhetnukwamdoor zijnziekteofietsanders,eenfeitis,datVerdizichsteedsmeergingergerenaan Piave.Datblijktduidelijkuithuncorrespondentie.Piavesteldeo.a.eenmilitaire bandvoor,maardaarwildeVerdiabsoluutnietsvanweten. Solerahadinzijnopzeteenfinalevooreengrootkoor.MaarVerdigafPiave opdrachtomzoveelmogelijkkorentevermijdenenzichtoeteleggenopde hoofdrollen.OphetlaatststuurdeVerdiaanSoleraeenkopievanhetdichtwerkvan Piave.Verdivroegomzijnmening,maarwaarschuwdewel,datallemuziekreeds gecomponeerdwas.Solerawashieroverzeergepikeerdenwildeerverderniesmeer meetemakenhebben.Envandedingenwaarhijzeerverbaasdoverwas,wasdat Verdinietgenspireerdwasgewordendoorhetgrotefinalekoor. Hoedanook,hetwasheteindevaneenvruchtbaresamenwerkingenheteindevan eenvriendschap.Vijftienjaarlaterprobeerdededichternogeensdecomponistte benaderenmeteenlibretto,maarVerdiwildenochdesamenwerking,nochdevriend schaphervatten.HijwasuitgegroeidbovendedramatischeideenvanSolera.toch was"ATILLA"niethetmeesterwerk,datSolerazelfdacht,maarzijnverbitteringis weltebegrijpen.enVerdi'sideenomophetlaatstemomenthouterigefigurenvan eenmenselijkegeesttevoorzienzijnniethelemaaluitdeverfgekomen. Depremirewasgeenoverweldigendsucces.Volgensdepersalthans.endanwas nietalleenVerdi'sschuld.Hetschijntdatdezangersniettebestwarendieavond. Enbovendienwarendekaarsen(tijdensAtilla'sbanket,2deakte),dieavondvaneen soort,datgeweldigstonktoenzegedoofdwerden. Decriticihaddenhetechterweereensbijhetverkeerdeeind,wantATILLAwas hetitaliaansepubliekuithethartgegrepen.Hetbleefjarenlangdemeestpopulaire vandepatriottischeopera'svanVerdi. Navoortweeopera'seenvolledigeouverturegeschreventehebben,volstondde componisthiermeteenprelude. -0-0-0- Meppel,1November1990 070010002090000140002000004018000 11 2#1 F0110030001 R [................................................]0011 9[..................................................................]1011 ATILLA  PROLOOG: 1steScene: HetkampvanAtillaindebuurtvanAquileia. HettoneelisvolHunnen,Oost-Gotenenz. DehandelingbegintophetzelfdetijdstipalsinWerner'stoneelstuk.Hetis devijfdeeeuwN.C.enAquileiaisgebrandschat.Debarbarenvierenhunoverwinning metplatvloerserituelen:Verkrachting,plunderingenbloedvergietenzijnwelhun idealenvooreenWalhallaopaarde,EnAtillaheeftditsoortzakenvoorhen ontdekt.Hetkoorisdanookruwenzondersamenhang. Hetkooreindigtuiteindelijktocheenstemmig,waarnahetorkesteenmars- achtigstuklaathoren.ditkondigtdekomstvanAtillaaan.Desoldatenvallenop hunknienenjuichenhemtoe. "Staop",beveelAtillahen,"deoverwonnenenliggeninhetstofomte sterven.Gaommijheenstaanenzingeenoverwinningslied".Natuurlijkantwoorden debarbarenmeteenander,zijhetslechtskort,koor("Vivailrdellemille foreste").ZijroepenkoningAtillauittotdeafgezantvanWodanenzijnprofeet, deKrijgermethetOnoverwinnelijkeZwaard. TotzijnverbazingenwoedezietAtilla,datzijnslaafUldinoeenaantal vrouwelijkegevangenenbegeleidt.Hijhadopdrachtgegevenniemandtesparen. Uldinoantwoordt,dateengroepkrijgs-maagdeneenschitterendeerbewijsisvoor eenkoning.DoorditantwoordisAtillaevenstil.Ridderlijkheidinvrouwenis ietswaarhijmetzijnverstandnietbijkan.Wieheeftdezevrouwendemannelijke deugdebijgebracht?Eenvandegevangenen(Obadella)antwoordthem:"Deheiligeen onmetelijkeliefdevooronsvaderland".Ditiseenzrsterkeopkomstvoor Obadella. Detekstdichterendecomponisthebben,ineenopwellingvanvurigpatriottis me,descenewaarinAtillaafgaat,p[gezetineen'intruduzioneecavatina'voor Obadella("Allorchiiforticorrono").HierdoorwordtdeKoninggereduceerdtot eenbewonderenswaardige'comprimario'. "DevrouwenvanUwstam",zegtObadella,"kunnenslechtshulpelooswenenals zijhunmannenzienvechten.Wijitaliaansevrouwenhullenonsinmalienen vechten"("Manoi,donneitaliche").Atillaraakthiertochwelvanonderde indruk,wanthijistocheenman,dielafheidalsdeergstezondeziet.Hijzegt Obadella,datzijalleskankrijgenwatzijverzoekt."Eenzwaard!",antwoordzij zonderenigeaarzeling. "Gijkunthetmijnekrijgen",zegtAtilla,waaropObadellahaaruitbundige vreugdeuitineencabaletta("Datequestoorm'concesso").Metditzwaardals tekenvanrechtvaardigheid,zalzijzichopdevijandvanhaarvaderlandkunnen wreken. UldinokrijgtnudeopdrachtdeRomeinseambassadeurtehalen.Nietdathij zichietszalaantrekkenvanwatdezezegt.DezaakzalbijCampidogliobeslecht wordenennietaaneenconferentietafel.EziokomtopenwordtdoorAtillaalseen oudevriendenwaardigtegenstanderbegroet.Atillahooptdathijnietgekomenis omovervredetepraten.Dochhetisvrede,zijhetdanzondereer,waaroverEzio wilonderhandelen.Inhunduet("Tardopergliannitremulo")verteltEzio,datde keizervanConstantinopeloudensenielis,endeHeerservanhetWestenisslechts eenjongeling.TussenhenbeidenzoudenzijdeHeersersoverhetgeheleromeinse Rijkkunnenzijn.WatEziobetreftmagAtillaheersenoverdehelewereld,het geheleuniversum,alshijzelfItalimaarmaghebben(Deberoemdewoorden:"Avrait l'universo,restal'Italiaame"). Atillaisverontwaardigd.Zijnditnudewoordenvaneeheld?Waarisde onversaagdestrijdervanweleergebleven?Hijiseenverradervanzijnland geworden!Eenlanddatzogedegenereerdis,verdientde"GeselGod's".Onverstoor baarherhaaltEzioechterzijnaanbod.EnalsAtilladitaanbodafslaat,wilEzio zijnrolvanambassadeurweeroppakken. MaarAtillawilnietluisteren,wantokeennaderendestormkunjeniet tegenhouden.Detweemanneneindigenmeteenverschilvanmening("Vanitosiche abbiettiedormenti").AtillawilRomeverwoestenendemachtgrijpen,diedeze stadnietlangerverdient.Eziowaarschuwthem,datzolanghijnogbevelvoert overRome,hijweleenmachtiswaarrekeningmeegehoudenmoetworden. 2deScene: De'RioAlto'(HogeKanaal)indeAdriatischelagunen.eenketen vankleineeilandjes.Erzijnverschillendehittentezien,waarin kluizenaarsleven. Opdevoorgrondiseenstenenaltaar,datgewijdisaanSt. Johannes. Hetisevenvoorzonsopkomst. Desceneopentmeteenrumoerigestorm,waarzelfseenonweers-machineaante pasmoetkomen.alsdestormluwt,horenwedeklokluidenvaneenvande kluizenaars.Hetonweerenbliksemhoudtnugeheelopenhetenigedatwehorenis hetruisenvandezee. Dekluizenaars(allemaalbassen)komenuithunhuttenendankenGoddatde stormvoorbijis. Langzaamgloortdedageraadenhetkoorbegroetdenieuwedag."Heilaande Schepper"roependegeknieldekluizenaars.Envanuitdeverte,vanoverdelagune, klinkenanderestemmen,diehunwoordenherhalen.Erkomenbotenaangevarenmet mannen,vrouwenenkinderen.HetzijnvluchtelingenvanAquileia,datverwoestis doorAtillaenzijnhorden.HunleiderisderidderForesto,dienumetalle anderenaanwalstapt.Hijwilopdezeplaatseenaltaaroprichten("Qui,qui sostiano").AllenzijnhetmethetvoorstelvanForestoeens. MaarForestodenktnuaanObadella.Zouzijinhandengevallenzijnvande Hunnen?Doodzoubeterzijn,daneendergelijklot....("Ellainpoterdel barbaro").Dekluizenaarsendevluchtelingenhebbenmeervertrouwen.Destormis over,dezonschijntsteedshelderder.Enzozalhetookmetdekomendedagenzijn, ishunmening.Forestoverandertnuvaneenverliefdemanineenvurigpatriot ("Carapatriagiamadreereina").HeteenszomachtigeRome,ooitbevolktdoor grotehelden,ligtnuangstigaftewachten.Maareenszalzijweeruitdeze verlatenmoerassenopstaan,enalsPhoenixuitdeasverrijzen. Zijnlaatstetweezinnenwordendoorhethelekoorherhaald.Enditishet slotkoorvaneenaktediezoinsloeginItalimetzijn'Risorgimento'-beweging. EERSTEAKTE  1steAkte: IneenbosindebuurtvanhetkampvanAtilla. Demaanschijntineenbeekje. Hetisinmiddelsalweerenigewekenlater.Atillaenzijnlegerzijntotop enkelekilometersvanRomegenaderd.Zijhebbenhunbivakvoordenachtopgeslagen enmakenzichopomdevolgendeochtendaantevallen.ObadellaisAtilla'sgeerde gastegeworden.Zijheeftdezerolaanvaardt,teneindeinstaattezullenzijnhem tekunnenvermoorden.Maarzijisongelukkig.Dituurvandenachtishaarhet liefst.Zijzouwegwillensluipenvanhetkampomdegeestenvanhaarvermoorde vaderopteroepen.EnookdievanForesto,wantzijdenktdatookhijindestrijd isomgekomen.(Devermoordevaderiseenfoutjevandetekstdichter,diekwamvoor alsvadervanWerner'sHildegonde).  Hetideevaneenmystiekeontmoetinginhetbos("Ohnelfuggentenuvolo") heeftVerdigenspireerdtoteenvandeuitzonderlijksteterestukkenuitzijn vroegewerken. Obadellastaartomhoogenmeenthaarvadersbeeldgetekendtezienineen voorbijglijdendewolk.Maarnee,hetisniethaarvader,hetisForesto.O,ging hetbriesjeslechtsliggen,enstoptehetgemurmelvanhetbeekjedaar,danzouzij destemmenvandehemelsegeestenkunnenverstaan. Danklinkenervoetstappen,daarkomtForesto. Forresto'sergstevermoedenszijnbewaarheidgeworden.Overalheefthijnaar Obadellagezocht.HijiszelfsAtilla'skampbinnengeslopenenzagdaarObadella aaneenfeestmaalzittennaastdeKoning.Zijvermaaktezichmetdevijandenvan haarvaderland!ForestospreektObadellazeerernstigtoe. Detweegeliefdenbegrijpenelkaarniet("Siquell'iosonravvisami").Foresto wilObadellonietmeerkennenenObadellaantwoordthem,dathijhaardanmaar beterkandoden.HunverschilvanmeningisnogsteedsnietbijgelegdalsObadella ForestoherinnertaanhetverhaalvanJudithenHolofernes.ZijzegtForesto,dat opdedagdatzijhoordedathaarvaderenhaargeliefdeinhetgevechtwaren gedood,zijeenheiligeeedzwoer,datzijvoorItalizoudoen,watJudithvoor Israeldeed.TenlangelesteisForestodanovertuigdendezetweeverzoenenzich metelkaar("Oht'innebrianell'amplesso"). 2deScene: InAtilla'stent. Atillaslaaptopeenoostersedivan,ondereentijgervel. AtillaontwaaktenverteltaanUldinovandenachtmerriediehijheeftgehad ("Mentregonfiarsil'anima").Hijstondvoordemurenvanrome,geredvoorde aanval,toeneenoudemanophemafkwam.Dezegreephembijzijnharenenzij lachend,maarmetdonderendestem:"GijzijtslechtsdeGeselGod'svoorsterfelij kemensen.Treedtnietnader,wantditishethuisvanGod".Envoorheteerstvan zijnlevenkendeAtillavrees.Dochnuhijzijndroomheeftverteld,ishijniet bangmeer.OmzijnvastberadenheidtebewijzengeefthijUldinoopdrachtzijn druiden,officierenenmanschappenopteroepen.Zijzullenonmiddellijktenaanval trekken("Oltrequellimite,t'attendoospettro"). 3deScene: DeverzamelplaatsinAtilla'skamp,voordepoortenvanRome. OnderdetonenvanmarsmuziekverzamelenzichHunnen,Herulen,WestenOOst Gotenenanderen.OnderhenbevindenzichObadelloenForesto)delaatstewordt verondersteldvermomdtezijn).Hetkoorslaaktoorlogskreten.Danhorenwevanuit devertehogestemmen,diedeitaliaanseversiezingenvan"VeniCreator".De deurenwordengeopendenwezieneenprocessievaninhetwitgekledevrouwenen kinderen.AanhethoofdvandeprocessielooptdeoudemanuitdedroomvanAtilla. HijbegroetkoningAtillametdezelfdewoordenalsindedroom.Inzijnangstmeent Atillatweereusachtigefigurenindeluchttezien,diehemmetvlammendezwaarden bedreigen(datzijnnatuurlijkdeH.PetrusenPaulusvandefrescovanRaphael). Zijnsolo("No,nonsogno"(gaatvanverwardezinnenoverineenvloeiendgebed ("Spiriti,fermate"). ForestoenObadellovoegenzichbijdezingendegelovigen,dieGodlovenen erenvoorditwonder.UldinoendeHunnenkijkenvolafschuwnaarhunkoning,die daarinhetstofligt.Atillamompeltslechtsangstigvoorzichheen. Desceneeindigtrustig,hetwonderheeftalleemotiesgekalmeerd. TWEEDEAKTE  1steSCene: HetRomeinsekamp.  EzioleesteenboodschapvanKeizerValentianus,waarinhemopgedragenwordt, naarRometekomen,daardeHunnenenRomeinenvredegeslotenhebben.Bitter bedenktEzio,datdekeizerbangerisvoorzijneigentroepen,danvoorde vijandelijkelegers.Hijdenktterugaandeheldenvanweleer,wierfaamoverde gehelewereldverspreidwas.Kondenzijmaarterugkeren.Zoudenzijhunvaderland herkennen,indezeverrotteencorruptebendevanhethuidigeRome? EenafvaardigingvandeHunnen,begeleidtdooreenescorteRomeinsesoldaten, komtmeteenuitnodigingvoorEzio.Hijwordtverzochtaaneenbanketdeelte nemen,datAtillaaanrichttererevandeovereenkomstdiegeslotenis.Ezioneemt hetaanbodaanenallevertrekkenbehalvensoldaat.Dieverzoektomeenpriv gesprekmetgeneraalEzio.Hijweigertzijnnaamtegeven(hetisnatuurlijk niemandandersdanForesto).Forestozegt,datalsgedurendehetfeestmaaleen bakenwordtverlichtopeennabijeheuvel,Eziozijnsoldatenonmiddellijkmoeten latenaanvallen. DitishetogenblikwaaropEzioheeftgewacht.Eindelijkiserdaneenkans waarhijzolangopheeftgewacht.Erligteentaakvoorhem,dieeengrootheld hijhijwaardigis.Mochthijsneuveleninzijnzijnpogingen,danzalhijinieder gevaldegeschiedenisingaanalseenheld,deLaatstederRomeinen("Dagli immortalivertici"). 2deScene: Atilla'skamp. Allesisingereedheidgebrachtvooreenplechtigbanket.Hettafreel wordtfelverlichtdoorhonderdenflambouwen,diebevestigdzijnaan destammenvandewoudeiken. AlleHunnenenanderebarbarenzijnpresent. Terwijldekrijgsliedenzingen,komenAtilla,gevolgddoorDruiden,priesteres sen,officierenenkoningenop.AtillagaatzittenenObadellaneemtnaasthem plaats.Zijisgekleedalseenamazone.DeHunnensoldaten(tenoren)zingenzoals gewoonlijkeenodeaankoningAtilla("Delciell'immensevlta"). AtillaverwelkomtzijneregastEzio.Eziobeantwoordtzijngroetmetwoorden vanlofvoorAtilla,diegrootisindestrijdengrootmoediginvredestijd.Maar deDruiden(bassen)fluisterenwaarschuwendewoordeninhetoorvanhunkoning. Atillawuiftzulkekinderachtigeverzinselsechterweg.Hijgebiedtdepriesteres sentezingenendansen("Chidonalucealcor").Detekstisgebaseerdopdieuit Werner'sdrama,waardeDruidenzongen:"Wiekanerlichtwerpenopdedieptenvan hethart?Nochdesterrenophunbaan,nochdestralenvandemaan...." Maardetoonwordtonheilspellender,deluchtigetoonwordtdoordreiging verstikt.Toterplotseenluid"Ah...."vandemensenaanhetbanketwordt gehoord.Allekaarsendovenenervolgteenstilte.DeHunnenbeginnentemorren, zijzijnbevreesdvoordeGeestvandeBerg.Ezioherinnertzijngastheeraande beloftediehijgedaanheeftbijhuneersteontmoeting:Hijzouhemineeneerlijk gevechtontmoeten.DochAtillaweigertteluisteren.ForestofluistertObadella toe,dathetuurvandewaarheidnadert.Uldinoisovergelopennaarhunkantenwil Atilla'swijnvergiftigen.Obadellabedenkt(voorzichzelf),datzeweleenmeer eervollewraakwilopdemandiehaarvaderdoodde. Demuziekgaatnaareensterkeclimaxeniedereenisblijdathetspannende momentvoorbijis.Dezangwordtweerhervatenmenbemerkteenbreukinhet wolkendek.Atillabeveeltdeflambouwenweeraantesteken.Hijheftzijnglasen stelteendronkvooropWodan.MaarvoorhijervankandrinkenstortObadellazich meteenkreetnaarvorenenstoothetglasvanzijnlippen:"Hetisvergif!" Forestostaptnaarvorenenbeschuldigtzichzelf.HijherinnertdeKoning eraan,datdiehemeensdekroonvanhethoofdheeftgestoten(ditisweerietsvan Werner'sverloofdeHildegonde,ditisdusalleenbekendaanhendiehettoneelstuk kennen).Atilladreigtmeteenvreselijkewraak.MaarObadellakomttussenbeide. Zijisvanmening,datzijalsreddervandeKoningdeenigeis,diedemisdaad magstraffen.DaarisAtillahetmeeeensenalsblijkvanzijnvertrouweninhaar, kondigthijaan,datzijzijnbruidzalworden. DanroeptAtillazijnkrijgsliedenop("Ohmieiprodiunsologiorno")hun strijdtegendeRomeinenweertehervatten.Eziowordtverzochtweernaarzijn zachtmoedigeKoningterugtekerenenhemtevertellen,datAtillanietlanger bevreesdisvoorbozedromen.ObadellaspoortForestoaantevluchtennuhetnog kan("Frenal'irachet'inganna").Dezestaattoeineenvlucht,zodatzijnwraak noghevigerkanzijn.Maarzijnhartisgebrokendoorhetvermoeddeverraadvan Obadella. Eziostaatverbaasdoverhetvreemdegedragvandezevaderlandslievende krijgsmaagdenUldinovreestvoorzijneigenleven. OndertussenreagerendeHunnenblijopdenieuweopdrachtomweeraante vallen. DERDEAKTE  Scene: Hetwoud,datdekampenvandeHunnendedeRomeinenscheidt. ForestostaattewachtenopUldino,Hijhoopt-envreest-dathijdeze nieuwsvanObadella'shuwelijkmetAtillameebrengt.Uldinokomtopenverteltdat dehuwelijksoptochthierspoediglangszalkomen,zijzalObadellanaarAtilla's tentbegeleiden.ForestobeveeltUldinozichbijEziotevoegen,diezalelkeman nodighebbenvoordehinderlaag. DanblijktForesto'svertwijfeling("Chenonavrebbeilmisero").Hoekaneen zoengelachtigwezenalsObadellazulkeenvalshartverbergen? Ennukomteenmoeilijkgedeelte.Solerawasvanplangeweestomlangzaamnaar eengrotefinaletoetewerken.MaarPiavehaddeopdrachtgekregenvanVerdi,omte eindigenmeteenconfrontatievanallehoofdpersonen.Hoekrijgjedienuallemaal bijelkaar?PiavesteldeeenontmoetingvoorindetentvanAtilla.Maarvolgens Verdizouhetongeloofwaardigoverkomen,alsForestodaarookzouzijn.Maarde uiteindelijkeoplossingisookverrevanlogisch. KlaarblijkelijkkandeaanvalvandeRomeinennietdoorgaanzonderForesto. DaaromkomtEzioaan,ompoolshoogtetenemenwaarhijblijft.Defanfare-achtige muziekdiezijnkomstbegeleidtbrengtwatkrijgslustinForesto.SamenmetEzio komthijtothetbesluit,dangeenenkeleHuninlevenzalblijven. Opdatmomenthorenzijdebruilofts-hymne("Entrafraiplausivergine"). Ezioprobeertzijnkameraadzichopdetaakdievoorhenligtteconcentreren.Maar Forestokanalleenmaartieren.......alsdaarineensObadellaverschijnt.Hoeis zijuitdeoptochtontsnapt?(EnSolerahadalophelderinggevraagdoverhetfeit, datObadellaopeenhuwelijkmetAtillagebrandwas,omzohaarvaderdeste eervollertekunnenwreken,ennuontsnaptze...??)  Nukanzeallewraakopgeven,wantzeisvanplantevluchten.Foresto onderbreekthaaralleenspraakdoortezeggen,datberouwnutelaatis.Ezio herhaaltmaarsteeds,datForestoopmoetschieten,daarzijandersteveeltijd verliezenomdehinderlaagnogtelatenslagen.Obadellahoudtvol,dathaarhart altijdaanForestoheefttoebehoord("Tesol,tesolquest'anima").Detwee geliefdenzijnbedroefd.(Eenvreemdeind,maardemuziekismooi.)  EzioblijftnogsteedsherhalendatdetijdvoorhemenForestodringt. Hunnen-koningen,netzominalsromeinse,houdennietvandelegeren.enzo komtAtilladuszelfzoekennaarObadella,netzoalsEzionaarForestozocht. Atillakijktvreemdopbijhetzienvandetweemannen:Hetisduseensamenzwe ring!Meteenverschrikkelijkestembeginthijzijnbeschuldigingeninhetrondte slingeren:"Jij,Obadella,eenmijnslaafennumijnbruid;Jij,Foresto,wiens schuldigehuidikspaarde;Jij,Ezio,wiensstadikspaarde;Jullieallenwillen samenspannentegenmij?"Atilla'sgroeiendeverontwaardigingistehoreninde stijgendetonenvandemuziek. Maarinditkwartetheeftiedereenzijnantwoordklaar.Obadellaherinnert Atillaaanhaargestorvenvader,wiensbebloedegeesthaarhuwelijksbedzal overschaduwen;Foresto'sverdedigingis,dathetlevendatAtillaspaardeeen schameleaalmoesis,vooriemanddiezijnvaderlandenzijngeliefdeisontstolen; Ezioroept,dateenwereldinslavernijomwraakroept! "Dood!Wraak!",horrenwestemmenroepen.Kennelijkisdeslaggoeddoorgegaan, zonderdatdeleidersEzio,ForestoofAtillaaanwezigwaren. ObadellasteektAtilladoorhethart:"Vader,ikofferhemaanU!".Atilla sterft,enopdemaniervanCeasarmompelthij:"OokgijObadella!"enderomeinen overvallendeongewapendeHunnen. -0-0-0- Hetenigeexcuusvooreendergelijkefinaleis,dathetVerdiinstaatstelde weereensietsnieuwstedoen.Hetgehelekwartetwaarhetmeeeindigt,isgeen herhaling,maareencompleetenvloeiendstukmuziek.Frisenorigineel.Hetbegint metdesolovanForestoenvervolgtdanmeteenduetvoortweemanneneneindigt tenslotteinhetkwartet.Eenperfektgestroomlijndgeheel. Hetiswellichtduidelijk,datSoleradrieaktenschreef,enPiave(onder strikteaanwijzingenvanVerdi)delaatsteaktemoestmaken.Hetisduidelijkdat Verdidefigurenietsmenselijkswildemeegeven.MisschienwildehijdeHunnenniet altegoedoverlatenkomen(WerneralsDuitserwasnatuurlijkmeeropdehandvan deHunnen),maaropdezemanierzijnhetdeItalianen,dieernietgoedafkomen. DepogingAtillatevergiftigenvrhijRomeaanviel,wasWerner'sidee.Dankomt hetoveralseenpogingomRometeredden.Nugebeurthetndeaanvalenishet nietmeerdaneenlaaghartigestreek,waarschijnlijkingegevendoorjaloezie.De spreukvanEzio,datdewraakvaneenwereld,dieAtillaheeftvertrapt,ophem wacht,lijktooknergensop.InhetbeginprobeerdehijAtillaovertehalende wereldonderhentebeidenverdelen!  Hildegondekomtookalnietfraaitevoorschijnuitdeveranderingin Obadella.Zijheefthaarwareinnerlijkverloren.DeHildegondevanWernerwaseen schurkachtigpersoon,aliszijnietgeheelonsympathiek.HieriszijVerdi'smeest onaardigeheldin.Zijbegintindeproloogheldhaftigenisverderindegehele operaeendroefenlijdendpersoon. Trist:Herfst1846: ViermaandennadepremireontvingVerdi(Juli'46)eenbedeesdbriefjevan Rossini.InTristzoudetenorIvanoffderolvanForestozingen.Endaarwilde hijeeneigenariavoorhebben.VoordeteksthiervoorwenddeVerdizichuiteraard totPiave:"....eenromanzametrecitatiefentweekleineverzen.Hetonderwerp moeteenminnaarzijn,dieklaagtoverdeontrouwvanzijngeliefde.....Vijfof zesregelsrecitatiefendanenkelekwatrijnen.Maakeenpauzenaelketweeregels, datisaltijdgemakkelijker....ikzouhethuilerigensentimenteelwillenhebben. Laatdezestommeminnaarmaarzeggen,dathijhaardehelftvanzijnaandeelinde Hemelwildegeven,maardatzijhemmethoornsheeftterugbetaald....langlevede hoorns!enmeerindezetrant...." HetisduidelijkuitVerdi'sbrief,datditdearia"Chinonavrebbeil misero"moestvervangen, 0c 9c0`<R"_`^C0 Ef"_NuHQNGe GbFGNu G0dFGHANu~NuAd RdQRB6Ce0 C/jC C@j C jr0H@{0DH@Nur{0Nu{0NutNuJj(:,af AfBfNu&<x*<N،Hn:r$g4jDk( 066000003040000132000000006008000 11 2Inleiding#"DON CARLO(S)"1 F0110030001 9[.............................................................]1010 D O N C A R L O S door: Giuseppe Verdi INLEIDING: Reeds in 1850 (het jaar van "Stiffelio") probeerden schrijvers enuit- gevers Verdi over te halen om weer een werk van Schiller tot opera temaken. Verdi had reeds "I Masnedieri" en "Luisa Miller" geschreven aan dehand van werk van Schiller. Maar Verdi liet zich destijds niet overhalen enhet zou 15 jaar duren voor hij er toe kwam om zijn meest ambitieuze engrootse opera te schrijven. Verdi ging ondertussen naar Parijs voor een hernieuwde opvoering van "Les Vpres Siciliennes", daarna trok hij zich weer terug op St.Agata. Er was niets dat hem kon verleiden zijn boerenbedrijf te verlaten. Sinds de dood van Cavour bemoeide hij zich ook niet meer met de politiek. Zijnplaats in de senaat voor Borgo San Donnino maakte hij ook helemaal nietwaar. Het culturele leven in noord Itali werd nu beheerst door de "scapiglia- ti". Boito schreef columns in "Perseveranza" en ook door zijn eigen"Figaro" predikte hij een nieuwe generatie muziek. Niet alleen muzikaaldrama, doch ook het toneel drama. Samen met de dichter Emilio Praga, zijnmede-uitgever, gaf hij het voorbeeld met het blijspel "Le Madri galanti".Hun uiteindelijke doel was echter de opera. Praga schreef het libretto voorde opera van Franco Faccio :"I Profughi fiamminghi" en hiermee dacht Boitodat hun doel was be- reikt. Hij schreef zijn ongelukkige stuk, waarbij hijFaccio verheerlijkte als de jonge man, die het altaar van de italiaanseopera zou reinigen. "dat nu bezoedeld was als de muren van een bordeel". Twee jaar eerder had Verdi Boito nog aangemoedigd, en met hem samenge- werkt voor het stuk "Inno delle Nazioni", waarvoor Verdi Boito zelfs eenhor- loge cadeau deed. Clara Maffei had zowel Boito en Faccio onder haar bescher- ming genomen, en vanuit die relatie moedigde Verdi Boito aan. Maar nuwas het dus ineens en totaal afgelopen met Verdi's goedgezindheid jegensBoito. Aan Ricordi schreef Verdi: "Als ik een van de mensen ben die het altaar bezoedeld heb, laat Boito het dan maar reinigen. Als hij klaar is zalik een kaars komen opsteken." Vrienden en bekenden trachtten de breuk tussen de beide mensen derepa- reren. Maar Piave b.v. hield zich afzijdig. Ook hij was een bekende inde sa- lon van Clara Maffei, en op Verdi's voorspraak, had hij de funktiegekregen van Toneel Directeur van La Scala. In 1865 schreef Faccio "Amletto" en dong samen met Piave naar de Leerstoel van Dramatische Literatuuraan het Conser- vatorium van Milaan. Piave werdhierbij afgewezen. Het was jammer dat Faccio gekozen werd. Hij was een onstandvastig man, die zich zelf spoedig ten gronde zou richten door drank endrugs. Maar de keus van Faccio was voorspelbaar. Want al waren de directeuren zijn naaste medewerkers van het conservatorium op leeftijd, zij haddenduidelijk voor de jeugdgekozen. Ook was gebleken, dat Piave geen erg competente toneelmeester was. Piave was verbitterd door zijn afwijzing, en hetwas natuurlijk een logisch gevolg, dat hij toen de hele "salon" van Maffeibetrok in zijn verbittering. Maar Verdi wilde niets ten nadele van ClaraMaffei horen, en probeerde Piave op te beuren. In een brief aan Piave schreef Verdi, dat er pure, maagdelijke, heilige, totale mu- ziek nodig was. Enhij had ook niets te maken, met de zgn apostelen van de toekomst. Dichter bij huis ging het ook niet allemaal zonder geharrewar. In1864 voltooiden de inwoners van Busseto eindelijk hun lang gekoesterde hartewens: een eigen opera gebouw. Twintig jaar eerder, was Verdi wel in hetproject ge- nteresseerd. Hij had zelfs beloofd om te proberen Erminia Frezzolini en haar echtgenoot Poggi voor de openingsavond te strikken. Nu deinwoners van Busse- to hun beloften hadden waargemaakt, was het aan Verdi omzijn belofte in te lossen. Vooral ook, omdat de opera gebouwd was ter erevan hemzelf. De locale jongen, die het zover gebracht had. Althans zo redeneerden de burgemeester en andere belangrijke stadsgenoten. Maar Verdi had zijn ideen over het project gewijzigd. Volgens hemhad het gebouwd moeten worden in de tijd, dat er een noodtoestand in hetland was, in 1859. Nu weigerde hij er ook maar iets mee te maken te hebben.Zijn zwager Giovanni Barezzi probeerde nog Verdi te wijzen op zijn moreleplichten t.o.v. zijn stad te wijzen. Dat werd het abrupte einde van eendertig jarige vriend- schap. Giuseppina steunde Verdi in zijn huidige vete met de Barezzi's. Zijhad altijd een hartgrondige hekel gehad aan Verdi's zwagers. Toen er dusaanbie- dingen uit het buitenland kwamen, deed Giuseppina haar uiterste besthaar echtgenoot te benvloeden. Zij had ook genoeg van het stille teruggetrokken leven op St.Agata. Met het nabijgelegen stadje en zijn inwonershadden de Verdi's niets op. Giuseppina onderhield onder andere correspondentie met Lon Escudier, waarin ze liet blijken, dat Verdi, als er maargenoeg takt werd ge- bruikt, best weer aan het werk zou gaan. Toch leek het er meer op, dan de werkelijkheid was, dat Verdi zichzelf gepensioneerd had. Want praktisch geheel 1864 werkte hij aan de vernieuwing van "Macbeth". Daar werd bijna een derde geheel van opnieuw geschreven. Ook had hij veel interesse in instrumentale muziek, die Ricordiuitgaf. In de zomer van 1864 vond de directeur van de Opra de Paris EmilePerrin tussen de papieren van de onlangs overleden Meyerbeer een librettovan Scribe genaamd: "Judith". Dit stuurde hij aan Verdi. Verdi wees het af,maar bleek toch niet ongenegen weer te componeren, daar hij in zijn antwoord schreef: "Als ik weer componeer, zal het op een gedicht moeten zijn,dat geheel naar mijn wens is, en bovenal een gedicht dat ik aangrijpendvind". Perrin bleef volhouden met medewerking van Lon Escudier, waarmeeVerdi regelmatig in contact stond, vanwege de vernieuwingen van "Macbeth".Vele on- derwerpen werden geopperd, zoals 'Cleopatra' en 'King Lear'. Verdi bleef echter weigeren voor de Parijse opera te schrijven. Hemstond nog duidelijk voor ogen wat er was gebeurd, toen de repetities voor'Les V- pres Siciliennes' werden gehouden. In Parijs werden de opera's gemaakt en ge- broken in de verschillende salons. En daar had Verdi een ongelooflijke hekel aan. Dat kleinzielige gekonkel. Hij zag niet op tegen eengezond meningsver- schil met een integer directeur als Perrin. Maar uiteindelijk liet Verdi we- ten, dat hij graag een opera zou schrijven voor Parijs,als er maar een goed libretto was. "Geef me een libretto, en de opera isgemaakt", schreef hij. In Juli 1865 arriveerde Escudier op S.Agata met het libretto voor"Cle- opatra", geschreven door de dichter Joseph Mry, in samenwerking metPerrin's schoonzoon Camille du Locle. Ook nam hij hun scenario mee voor"Don Carlos", naar Schiller. Verdi zag direct dat 'Cleopatra' geen libretto voor hem was. Maar inDon Carlos was hij direct genteresseerd. Er moest nog veel aan veranderdworden wilde hij het in aanmerking laten komen. Maar zijn interesse was gewekt. Zelf deed hij nog een ander idee aan de hand: "El Zapatero y el rey".Een Spaans toneelstuk van Zorilla, dat volgens Verdi zeer sterk en origineel was. Verdi's belangstelling voor Zorilla's drama bleef tot 1870, toen hijRi- cordi vroeg hem een kopie te sturen, samen met het drama van Gutirrez"Cata- laanse Wraak". Maar Perrin begreep, dat Don Carlos het meeste kans maakte om eenopera te worden voor Parijs. Ook Escudier was enthousiast, daar hij Verdi'sreactie gezien had op het scenario. De ware hartstocht in het drama had decomponist aangegrepen. Wat er nog mankeerde, waren een of twee scenes, diehet publiek spontaan zouden pakken. Escudier kreeg voor elkaar, dat Verditoestemde een opera te schrijven voor Parijse seizoen van 1866/67, als ereen goed, en pak- kend libretto kwam. Er was dus nog ongeveer anderhalf jaarde tijd. Ook zou hij nog "La Forza del Destino" herschrijven voor de Parijseope- ra. In Augustus 1865 tekende Verdi een contract voor de opera 'Don Carlos', waarbij hij echter wel de mogelijkheid openliet, dat als er een beterlibret- to zou komen, er alsnog een andere opera geschreven zou worden. Natuurlijk hoopte Verdi nog steeds op King Lear. Uiteindelijk werd in November een nieuw en definitief contract opgemaakt en getekend voor een operain 4 of 5 akten gebaseerd op Schiller's "Don Carlos', met een libretto vanMry en du Locle. Voor de herschrijving van 'La Forza del Destino' kreegVerdi uitstel. Er is vaak geschreven over Verdi's voorliefde voor Shakespeare, Hugoen Schiller. Zijn eerste opera 'Giovanna d'Arco', was weliswaar naar Schiller, maar men mag aannemen, dat Verdi destijds niet op de hoogte was vanhet werk van de Duitse schrijver. Rossini's 'Guillaume Tell' en Donizetti's'Maria Stuarda' hadden ook maar weinig te maken met het werk van Schiller.Solera be weerde destijds tegen Verdi een origineel werk te hebben gemaakt,maar Schil- ler was gewoon massa-voer voor de italiaanse tekstschrijvers. Metauteurs- rechten hoefde men destijds weinig rekening te houden. Het was pas met 'Luisa Miller' dat Verdi eerst het drama had gelezenen daarna het libretto accepteerde. Het speet hem alleen, dat Cammarano hetwerk van Schiller had verwaterd, maar uiteindelijk zwichtte hij toch, ookal omdat hij destijds in tijdnood verkeerde. Maar met een werk van Shakespeare had hij het niet zo gemakkelijk opgevat. Maar nu was het duidelijk anders, hij kende het toneelwerk en dat hadop zijn verbeelding gewerkt. Voor het eerst maakte hij werkelijk kennis metde grote gecompliceerdheid van Schiller's werk. Don Carlos is een werk, datveel rijker aan ideen en gevarierder is, dan de werken van Hugo, maar hetis mis- schien daarom wel meer vormeloos geworden. Dat is vreemd voor Schiller, maar waarschijnlijk veroorzaakt door het feit, dat het geschreven isin een periode van 4 jaar, terwijl Schiller ondertussen aan andere stukkenwerkte. Eerst was het een schets in een Duits blad (in 1783), en uiteindelijk in 1787 verscheen het als een monster van meer dan 6000 versregels. Derode draad van het ver- haal raakte men nog wel eens kwijt, maar gelukkig isdit minder erg in een o- pera. Schiller neemt als uitgangspunt de tendentieuze, pseudo historischeDon Carlos. Er waren in het verleden al eerder tragedies over dit onderwerpge- maakt, nadat Csar Vischard Saint-Ral in 1672 een historische novellehad ge- schreven. De novelle is niet gebaseerd op historische feiten, en hetis vreemd dat Schiller dit onderwerp koos, want hij bekleedde een leerstoelin Geschie- denis aan de universiteit van Jena. Don Carlos was de enige legitieme zoon van Philip II van Spanje. Hetwas een woeste oncontroleerbare jongeman, die al heel jong een onredelijkehaat jegens zijn vader koesterde. Zijn vader verklaarde al spoedig, dat hijonwaar- dig was hem op te volgen. Zijn pogingen om in het buitenland steun tekrijgen voor zijn legale rechten, maakte dat hij huisarrest kreeg. Daarvastte hij soms lange tijd, om dan weer over te gaan in zwelgpartijen, overgoten met ijskoude drank. Door deze levenswijze maakte hij het nietlang, en hij stierf op 23-jarige leeftijd. De held van Saint-Ral's verhaal sterft om een heel andere reden: DeKo- ning heeft ontdekt dat Carlos een geheime liefdesrelatie heeft met zijnstief- moeder, Elisabeth de Valois, die eens met hem verloofd is geweest.Veel ande- re figuren zijn in het verhaal geweven, sommige waar bestaand hebbend, ande- ren verzonnen: Infante's oom Don Juan (de toekomstige held vanLepanto), die ook al verliefd wordt op Elisabeth; de Markies van Posa, diedoor de koning verdacht wordt evenals Carlos een rivaal te zijn; prinsesEboli, die meewerkt aan de ondergang van Carlos, nadat ze door hem is afgewezen. Het is allemaal een beetje teveel van het goede, en daarom onbegrijpelijk, dat een historicus als Schiller hier van uit ging. Maar Schillerlichtte wel vaker de hand met de feiten, als dat beter uitkwam in een drama. En Schiller ging zelfs nog verder en verrijkte het verhaal met nog enkele personen en hun verhoudingen. Wat ook niet gekund had in die tijd, waren de liberale gedachten die Posa er op nahield. Dat is de grootste fout, groter nog dan de nederlaagvan de Armada 20 jaar eerder plaats doen vinden, zodat Philip II edelmoedigheid kon tonen ten opzichte van de verslagen Sidonia, Hertog van Medina.Verdi was zich hiervan in latere jaren bewust, en dacht er zelfs over omPosa uit de opera te schrappen (in 1979). Maar Verdi voelde zich toch aangetrokken tot Posa, door zijn onbevreesde verzoek aan de koning, zijn onderdanen vrijheid van denken te geven. Het is onmogelijke dat in de tijd van Philip de tweede dergelijkegedach- ten te berde werden gebracht. De Kerkelijke Macht was destijds zosterk, dat Posa reeds gevangen gezet zou zijn voor hij uitgesproken was.Maar in de ope- ra is Posa nodig voor de ontwikkeling van de verhouding tussen de Koning en zijn zoon, en voor de verdere afloop, die de ondergang vanalle drie zal zijn. Zeer karakteristiek voor het rijke, inventieve werk vanSchiller is, dat er niet n, doch drie helden zijn. Schiller was opgegroeid in een onderdrukte staat, en het is dus logisch dat hij vooroordelen had van het absolutisme. Maar pas in 'Don Carlos' onder- zoekt hij alle facetten van de despotische mentaliteit in hetkarakter van Philip II. Toch is het geen onsympathiek portret dat Schillermaakt van Philip II. De Koning is een man van staal, die geheel wars is vande gevoeligheid van zijn zoon, hij is rechtschapen voor hen die, zoals deAdmiraal, gefaald hebben zonder schuld, volkomen onbuigzaam in zaken die,naar hij denkt, de veiligheid van het koninkrijk kunnen benvloeden. Maarook hij kan niet ont- snappen aan de menselijke kwetsbaarheid. Zijn absolutemacht heeft hem in af- zondering gebracht, er is niet n van de hovelingen,waarbij hij zijn hart kan uitstorten. Natuurlijk helemaal niet wat betreftzijn verdenkingen van ontrouw van zijn jonge echtgenote. Daarom is in hetdrama een Posa nodig en daarom ook een consequente paradox. Juist omdat deMarkies, een moedig en edel mens, heeft getoond onafhankelijk van de Koningte zijn, is hij de enige persoon die de koning in vertrouwen kan nemen. Ookal verschillen beiden nog zoveel van mening. Maar deze nieuwe openhartigheid kan geen standhouden, dat is vanafhet begin duidelijk. De wijze les die Schiller probeert er in te hamerenis: "Tussen liberalisme en absolutisme is geen compromis mogelijk!" Posagebruikt zijn nieuwe privileges, het ten alle tijden onaangekondigd bij deKoningin te mogen komen, om zijn grote hartewens in vervulling te doengaan. Hij wil name- lijk dat Don Carlos naar Nederland wordt gestuurd, om debevolking daar te beschermen tegen de Hertog van Alva. Graaf van Lerma, een van Infante's vrienden aan het hof, ziet de bedoe- lingen van Posa verkeerd, en ziet ze als verraad aan de Prins, die hijdan ook direct waarschuwt. Posa is dan wel genoodzaakt om Carlos gevangente zet- ten, om zichzelf te beschermen. Maar Posa schrijft nu wel brieven (endit is ook een onbegrijpelijke zaak in het drama) waarbij hij zichzelfzwart maakt ten opzichte van de koning. Daarom laat de Koning hem neerschieten als hij op bezoek gaat bij Carlos in de gevangenis. Maar de teleurstelling is groot van de koning (zijn hovelingen vinden hem wenend bijhet lijk van Posa), als hij de werkelijke reden van Posa's zelfopofferingte weten komt. Het is de eerste vernedering voor de koning. Uiteindelijk moet Philip II terechtstaan voor de Inquisitie. Hijheeft n.l. een slachtoffer van de Heilige Macht gestolen! Dit is een ijzingwekkende dialoog, zoals er maar weinig in de dramatische literatuur tevinden zijn. De Inquisitie wil Carlos als schadevergoeding. De Koning heeft Carlosal gesnapt in de vertrekken van de Koningin, als hij nog haastig een geheime ont- moeting met haar heet, alvorens naar Vlaanderen af te reizen. Dekoning heeft niet veel meer op met zijn zoon, en deze wordt dan ook aan deInquisitie over- gedragen. Dan valt het doek. Het karakter van Philip II heeft Verdi lang bezig gehouden. En het isdan begrijpelijk, dat hij wilde, toen hij de eerste opzet van het librettozag, dat de beide dialogen: die tussen Posa en de Koning en die van de Inquisitie en de Koning, in het uiteindelijke libretto zouden worden opgenomen. Verdi zag ook, in de gevoelige kant van Carlos karakter, een kans omeen nieuw soort te- nor te scheppen. Een waarbij de eenvoudige kracht van deItaliaanse tenor ge- temperd wordt door half-tonen en subtiele gevoelighedenen stemmingsverande- ringen. Van de vrouwen die Schiller schiep, is Elisabeth niet meer dan eengipsen heiligenbeeld. Het traditie getrouwe beeld van een trouwe en vrouwelijke echt- genote. Zij komt alleen tot leven als zij zich verdedigt tegen devalse be- schuldigingen van ontrouw die Philip maakt. Prinses Eboli is uitander hout gesneden: zij is trots, karaktervol en hartstochtelijk, zij isin staat haar grote charmes aan te wenden om haar doel te bereiken. PrinsesEboli is vaak aanwezig bij de ontmoetingen van Carlos en de Koningin, enEboli denkt, dat zij zelf de schuld is van Carlos opgewonden stemmingen.Daarom maakt zij een geheime afspraak met Carlos door een anoniem briefjete schrijven. Carlos denkt echter dat de Koningin het briefje heeft geschreven. In hun gesprek geeft Eboli aan Carlos een liefdesbrief van deKoning. Carlos is helemaal verrukt met dit epistel en gaat ermee vandoor. Niet om de prinses te runeren, want hij denkt dat zij onschuldig is, maarhij wil het aan Elisabeth tonen, om haar te overtuigen van de slechte be- doelingen van haar echtgenoot. Maar Posa komt tussenbeide, en laat Carlos de brief verscheuren. Hijo- pent de ogen van Carlos voor wat hij de prinses heeft aangedaan. Posa weet het karakter van de prinses helder te ontleden. En Posa blijkt het bij het rechte eind te hebben. Verbitterd doorCarlos onverschilligheid jegens haar, en zij vermoedt de ware reden natuurlijk, geeft de prinses uiteindelijk toe aan de avances van Philip, met devolledige mede- werking van Pater Domingo. Zij breekt in bij de koningin ensteelt uit haar juwelen-mandje een medaillon. Dit medaillon van Infantetoont zij aan Philip, om zo te bewijzen, dat hij overspel heeft gepleegd. Te laat probeert zij haar kwade daad ongedaan te maken. Zij biechtalles op bij de koningin, doch wordt van het hof verbannen. Hier ziet Verdi weer een kans voor een mezzo-sopraan, zoals hij sinds'Il Trovatore' niet meer had gehad. Een karakter, dat het equivalent konzijn van de bariton. Aan Faccio liet hij weten, dat na Philip, de belangrijkste rol bij Eboli lag. Het eerste grote probleem was voor Verdi hoe zijn librettisten eenover tuigende opera vorm konden creren rond het warrige drama van Schiller.Vanaf het eerste begin waren er vele toevoegingen, veranderingen en weglatingen. Het werk vorderde maar langzaam. In Februari 1866 werd Mry ziek,en kon zijn kamer niet meerverlaten, enige maanden later zou hij overlijden. Nu rustte de taak op de schouders van du Locle en Verdi. Verdi verliet in Maart 1866 Parijs. De eerste 4 akten waren klaar, envan hem hoefde du Locle geen haast met de laatste acte te maken, want zoverwas hij nog niet. Wel had Verdi inmiddels de eerste akte klaar. Omdat Verdiech- ter de gewoonte had om alles wat herschreven was weg te gooien, is niette zeggen hoever hij was. Op S.Agata werkte Verdi alleen verder aan het libretto en kortte hetin. Ook de eind-scene, waarin Elisabeth haar onherroepelijke besluit neemt,is geheel van Verdi. Langzaam maar zeker werkte Verdi zich door de eerste 4ak- ten. Zoals altijd als hij componeerde, begon zijn gezondheid hem partente spelen. Altijd klaagde hij over zijn keel. Het duet tussen Posa en Philip kostte hem veel hoofdbrekens. "Het is geen akte, het is een halve opera!", klaagde hij tot Escudier. Het zou uiteindelijk 15 jaar en 3 versiesduren al- eer Verdi uiteindelijk een oplossing vond, die hem bevredigde. Maar in Juni begon Verdi goed op gang te komen, en in zijn brievenbegon hij steeds meer veranderingen te vragen aan de Locle. Meestal gaf hijdan al in grote trekken, en soms ook precies, aan hoe en wat er veranderddiende te worden. Half Juni kwam ook de volledige 5de Akte op S.Agata aan. Er was een enthousiast briefje bij van Perrin. Maar Verdi was het er niet mee eens. Giuseppina stelde een tactvol briefje op waarin Verdi zijn bezwaren mededeelde. Verdi liet niets heel van deze laatste akte. Eind Juli vertrok Verdi weer naar Parijs en de eerste 4 akten warennu gereed. Bijna was Verdi niet gegaan, want sinds April bestond er al dekans op oorlog tussen Itali en Oostenrijk. In Mei waren er grote troepenconcen- traties op de Povlakte. Er gingen zelfs geruchten dat Kroonprins Umberto zijn intrek zou nemen op S.Agata, als vaderlandslievend gebaar. Eerstwas Verdi van plan onmiddellijk naar Parijs te gaan ten tijde van oorlog,maar zijn pa- triottische gevoelens kregen toch de overhand. Hij vroeg aanPerrin zelfs toe- stemming om in tijd van oorlog langer in Itali te mogenblijven. Verdi vroeg ook raad aan zijn collega afgevaardigde Giuseppe Piroli. Maar die vond, dat het vreemd zou zijn, als Itali's meest vooraanstaande componist zijn woord zou breken. Ook was hij er van overtuigd, datingeval van oorlog, Napoleon III wel weer in de bres zou springen voor Itali. Maar begin Juli losten de problemen zichzelf op, door de nederlaagvan Itali bij Custozza, nog verergerd, door de totale ondergang van devloot bij Lissa. Alleen Garibaldi met zijn horde vrijwilligers marcheerdeop naar Tren- tino. Onder de vrijwilligers bevonden zich ook Faccio en Boito.Dit waren de mannen die de eer van Itali nog hoog hielden. Gelukkig voor Itali versloegen de Pruissen de Oostenrijkers bij Knig- grtz en was Oostenrijk uiteindelijk toch de verliezer. Vrede werd gesloten door Veneto onder Frans gezag te plaatsen, die het na een referendumweer te- ruggaven aan Itali. Dit was niet de manier waarop Veneti gehoopthad, haar vrijheid te herkrijgen. Ook Verdi was woedend over de afloop enhij schreef zelfs aan Perrin hem van zijn contract te ontslaan. In de staatwaarin Itali nu verkeerde kon men niet van hem verwachten, dat hij zijnvaderland in de steek zou laten. Maar Perrin stuurde hem een telegram, waarin zijn verzoek werd geweigerd. En Verdi reisde af naar Parijs. Maar eerst stuurde hij nog instructies aan de eigenaars van het pand dat hij nog steeds huurde op de Champs-Elyses, dat de karpetten geklopt moesten worden, want de enorme stofboeldaar kon hij niet velen met zijn keel. In Parijs aangekomen overhandigde hij de eerste 4 akten aan de directie van de opera. Daarna vertrok hij voor een paar weken naar het kuuroordCaute- rets in de Pyrenen.Deels voor zijn keel, een ook om in alle rust delaatste hand aan zijn werk te leggen. Intussen werd er in Parijs een heel drama opgevoerd. De bas Belval,die de rol van Groot Inquisiteur had toebedeeld gekregen, vond zijn rol teklein en weigerde. Omdat zijn rol kleiner was dan die van Obin (Philip II),en hem een vooraanstaande rol was toegezegd. Maar Perrin was onvermurwbaar,en ant- woordde, dat als Verdi een opera met twee bassen had geschreven, datdat geen reden was tot contractbreuk. De zanger ging niet accoord en probeerde een rechtszaak tegen de leiding van de Opra. Een tribunaal nodigdede componist Ambroise Thomas uit, om uit te maken of de rol van Groot Inquisiteur bestem- peld kon worden met de naam 'titelrol'. Verdi ontplofte bijna toen hij deze berichten vernam. Onmiddellijk schreef hij aan Escudier, dat de opera nog steeds zijn eigendom was, ennie- mand er inzage in mocht hebben zonder zijn toestemming. Als er niet direct maatregelen getroffen werden, zou hij alles terugnemen. Thomas trokzich onder deze omstandigheden tactvol terug. Daarom verzocht het tribunaalnu de criti- cus en componist Ernest Reyer, maar ook hij wees het verzoek vande hand. Uit- eindelijk vond men een zekere Duprez genegen te bemiddelen.Maar dat was een wassen neus, daar Verdi geen toestemming tot inzage vanzijn werk gaf. De bas Belval werd uiteindelijk vervangen door David, dieaanvankelijk de rol van Monnik/Karel V was toegezegd. Inmiddels had du Locle alweer veranderingen aangebracht. Verdi beloofde dat hij dat later wel zou bijwerken, omdat hij niet de volledigepartituur bij zich had in Cauterets. Ook moesten er veranderingen komen,omdat de tenor zijn rol niet kon volhouden. De problemen met de rolbezetting waren enorm groot. Ook voor de vrouwen- rollen liep het niet goed met de bezetting. Er was een te grote rivaliteit tussen de zangeressen. Perrin stelde veranderingen voor, voor de rolvan Ebo- li, maar Verdi was bang voor MMe Sass en MMe Guemard. Perrin vroeghem naar een uitvoering van La Prophte te gaan, om uit te maken welke sopraan Eboli zou moeten vertolken. De keus viel op Gueymard-Lauters. Maarhiervoor moest Verdi weer de aria's voor Eboli herschrijven. Hierdoor schiep Verdi een probleem voor alle Eboli's en dat heden ten dage nog steeds bestaat. Zij, die het "Lied van de Sluier" kunnen zingen(dat Verdi speciaal voor Mademoiselle Gueymard-Lauters had omgezet), zijnniet bij machte om "O don fatal" goed te vertolken, en omgekeerd. Verdiheeft zich veel moeite getroost om de twee solo's voor de nieuwe Eboli tevervolmaken. Vele malen heeft hij deze stukken herschreven. Op 18 October miste Verdi zelfs een repetitie, waarschijnlijk omdathij zich mateloos ergerde aan MMe Sass, die het niet eens was met alle veranderin- gen die er aangebracht werden in de opera ten behoeve van MMe Gueymard. Waar- schijnlijk ook daarom werd er afgezien van het duet tussen dezetwee. Verdi schreef aan Arrivabene: "We maken voortgang, maar zoals altijdbij de Opra, met een slakkegang". Ook Giuseppina ergerde zich aan de'slakken van de Opra: "Die discussiren 24-uur, of iemand een vinger opmoet tillen of een hele hand". En dat was geen overdrijving. In dat bijzonder conservatie- ve instituut, maakte de zeggenschap van de dirigent noglangzamer dan in Ita- li voortgang. (Maar men had in Frankrijk ook geen Verdi, die daar heel hard voor gevochten had.) Tot 1853 werd het orkest gedirigeerd vanaf de eerste viool (Dietsch), daarna kwam Haiml, maar nietzeker is, of hij wel de totale partituur had. Maar de muziek werd uitgebreider, en nauwgezetter. Ook de ma- chinerie van het toneel werd ingewikkelder. In 1867 was de eerste mogelijk- heid daar tot electrisch licht voor speciale doeleinden (de gloeilamp was er nog niet). Koren werden gevormd dooreindeloze repetities, zodat op de ope- ningsavond alle spontaniteit verlorenwas. Voor Verdi was dit een van de grootste ergernissen. Drie jaar later schreef Verdi in een brief aan du Locle wat er mankeerde aan de Opra: Teveel betweters, die allemaal hun mening geven, huntwijfel ui- ten over dit of dat, en als een componist zolang in een atmosfeervan twijfel leeft, gaat hij aan zijn eigen werk twijfelen. Hij gaat allerlei dingen veran- deren, verbeteren en het resultaat is, dat hij zijn eigenwerk verprutst. Hij gaf toe dat er meesterwerken waren gemaakt in en voorParijs, maar ze hadden nog beter kunnen zijn als ze ergens anders in premire waren gegaan. Hij ver- geleek Rossini's 'Guillaume Tell', waarin hij deverpestende atmosfeer van de Opra proefde, met zijn eigen vrije en vloeiende 'Il Barbiere'. Ook de koormeester Lo Delibes en Victor Mass waren een doorn in hetoog van Verdi. Maar hoe dan ook, hier een beetje erbij, daar er wat af, deopera naderde zijn voltooiing gedurende de laatste maanden van 1866. Maarnu moest het ballet nog worden gecomponeerd. Inmiddels was Posa's romanzatoegevoegd en de korte scene voor Carlos aan het begin van de vijfde akte,werd veranderd in een grote aria voor Elisabeth. Maar hierdoor moesten erweer andere dingen verdwijnen. Wat het eerst moest verdwijnen, was het duettussen Eboli en Eli- sabeth. Natuurlijk was er ruzie tussen de twee primadonna's, maar het was het moeilijkst te verteren onderwerp van de operavoor het negentiende eeuwse pu- bliek: Het overspel tussen de Koning met Eboli. In de romantische tijd verliest een man die overstuur is in een ariazo- als "Elle n'aime pas" de sympathie als het te duidelijk wordt dat hij hetzelf ondertussen aanlegt met een andere vrouw. Maar hun verhouding kan tochniet geheim blijven, want Eboli's biecht is juist de reden voor haar verbanning van het hof. Daarom wordt de datum van hun verhouding geheim gehouden, en nog heden zijn er mensen die geloven dat hun verhouding was gestopt, toen de ko- ning trouwde. Zij begrijpen dan ook niet, dat de koninginzo hard was voor haar hofdame, voor een feit dat al verjaard was. In de originele versie van deze scene bekende Eboli eerst haar liefde voor Carlos, die haar echter had afgewezen en de koningin was een en alzus- terlijke liefde en begrip. Hierop volgde een uitgebreide cantabile. Maarals Eboli haar verhouding met de koning opbiechtte, verliet de koninginzonder een woord het vertrek. Graaf van Lerma kwam daarna en bood haar dekeus: ver- banning of het klooster. Du Locle knipte het duet eruit en was zo op veilige grond. Op diemanier krijgt de koningin van 1867, Eboli's biecht nooit volledig te horen.Nu stuurt zij Eboli al weg, als zij hoort dat Eboli van Carlos houdt, maarze neemt nu zelf de taak (en tekst), die eerst de Lerma had. Op die manieris er niets dat ons toont dat er ooit meer was dan de verhouding tussenvorst en onderdaan. Eboli's vervloeking van haar eigen schoonheid, komt danook geheel zonder ver- dere betekenis. Maar toen maakte Faure bezwaren. Hij speelde Posa, en moest daarom opde grond blijven liggen als lijk, terwijl Carlos en Philip hun duet zongen.Dus weg met het duet. Waarschijnlijk ook daarom moest het duet tussen Elisabeth en Eboli gedurende de opstand verdwijnen. Maar Faure moest tochblijven liggen tot het doek viel. Half December had Verdi de moed om aan Arrivabene te schrijven dat deo- pera voltooid was. Alleen het ballet was nog niet af, maar dat was geenpro- bleem. Half Januari kon de opera in premire gaan. Hij vergiste zichtoch nog twee maanden. Het ballet was toevertrouwd aan Arthur St-Lon deechtgenoot van de danseres Fanny Cerrito. Maar het ballet gaf grote problemen, men wilde ook gebruik maken van het electrische licht bij het ballet,dat aan de barok tijd deed denken. Het verhaal begint als het oude verhaalvan de visserman, die een bodemloze diepte van de oceaan komt. Zoals inGray's gedicht wordt ver- meld, is die diepte vol van de edelste juwelen.Woedend over zoveel onbe- schaamdheid veroordeeld Korail, de God van de Golven, de visserman, die in een of andere verlaten afgrond gegooid moet worden. Maar de straf wordt nim- mer voltooid, want de visserman is werkelijkeen genie: Hij tovert zichzelf onmiddellijk om tot een page van de hofhouding van Philip II. Hij is gekomen, zegt hij, om de puurste edelsteen tevinden om aan zijn vorst te schenken. De God geeft onmiddellijk opdrachtdat alle schatten van de zee in n schelp ge- stort moeten worden. De schelpwordt dan een schitterend rijtuig waarin Elisa- beth de Valois verschijnt inal haar schoonheid: het mooiste juweel van allen. Uiteindelijk wordt hetniet Elisabeth, maar dat komt later. Ongelukkig genoeg stond St-Lon onder contract van het KeizerlijkeThea- ter van St.Petersburg. Hij werd in December terugverwacht in Parijs.Maar het was hem onmogelijk terug te keren voor half Januari, ondanks herhaalde tele- grammen van Perrin. Daarom werd (voor de derde maal) een balletvan Verdi toe- vertrouwd aan Lucien Petipa. Die veranderde het een en ander(we zijn in Pa- rijs nietwaar?) aan het verhaal. De visserman is niet langereen genie, en de page van Philip II wordt door een heel andere dansers vertolkt, en red door zijn goed getimede opkomst het leven van de visser. Korail verandert van sexe en wordt de Koningin van de Wateren. Het balletkrijgt de naam "La Perregri- na". Een toespeling op een beroemde edelsteen,die eens in het bezit was van Philip II, maar ten tijde van de opera in hetbezit van Napoleon III. Alhoewel dit waarschijnlijk het minst bekende ballet is dat Verdiooit schreef, zijn er gegevens waaruit blijkt dat het wel het ballet is, waarhij de meeste zorg aan besteedde. De eerste generale repetitie vond plaats op 17 Februari 1867. Daarbij bleek, dat de totale duur 3 uur en 47 minuten was. Dit kon niet. Het was 17 minuten langer dan b.v. "L'Africaine". Ook al kortte men de pauzes in tothet absolute minimum, dan nog zou de opera te lang duren. Een opera in Parijs kon n.l. niet langer duren dan tot 12 uur middernacht, omdat delaatste trein naar de buitenwijken om 00.35 ging. Ook kon men niet voor zevenen beginnen, want dan moesten de gastenteveel haasten met hun diner !! Al dat gezeur maakte dat Verdi genoodzaakt was voor de zoveelste maal veranderingen aan te brengen om er 15 minuten af te halen. Een schitterend duet voor Eboli en Elisabeth was al verdwenen en dit soort sloopwerk moet wel een zeer ondankbare taak voor de componist zijnge- weest. Zeker voor een componist, die trots was op zijn altijd snelle acties en de weglaten van overbodige herhalingen. Hier werd dus ook de introductie weggelaten, een koor in de 1ste akte van houthakkers en hun vrouwenwerd ge- schrapt en het eerste optreden van Elisabeth. In totaal 8 gedeeltenwerden geschrapt. Gelukkig voor ons zijn deze later weer teruggevonden. Dan was er nog een laatste hindernis te nemen: De Keizerlijke Censuur. Zij gaven hun oordeel op 28 Februari. Charles Nuitter, de archivarisvan de Opra had ondertussen stukken uit Prins Poniatowski's "Piero deMdicis" o- vergenomen. Die was in 1860 door de censuur gekomen en opgevoerd.Op die ma- nier behoefde er niets aan de tekst van Mry en du Locle veranderdte worden. Op 11 Maart was dan uiteindelijk de premire. Een dag later schreefVerdi aan Arrivabene dat het geen succes was geweest, en hij wist niet water stond te gebeuren. Er zouden wel veranderingen komen, maar hij zou dezelfde dag nog naar Genua afreizen. Voor hij wegging gaf hij nog toestemming om verder in de opera te snijden. Een vloed van brieven en telegrammen vanuit Parijs gaven de componist weer moed. Ook de verdiensten aan de kassa bleven op een tot tevredenheid stemmend peil. Toch werden er dat jaar slechts 43 uitvoeringen gegeven. De uitvoeringen werden er ook niet beter op. Volgens de critici zong MMe Sass zonder enige inspiratie en had Morre (Don Carlos) helemaal geen stem meer. Op de partituur van een spitsvondige fluitist vond men het volgende rijmpje: Verdi d'une nouvelle pice A l'opra vient de faire abandon C'est un bien triste DON CAR L'OS ne vient gure la caisse Na 1869 verdween Don Carlos echter van de aanplakborden en het zoutot de moderne tijd duren eer het weer opgenomen werd in het repertoire. Decritici waren destijds zeer verdeeld. Thophile Gautier in 'Le Moniteur'en Ernest Reyer waren enthousiast. Maar anderen, waaronder de jonge Bizet,vonden het werk slecht. Ook schreef men, dat Verdi niet langer een italiaanwas, maar probeerde te schrijven als Wagner. Hij had niet langer zij eigenfouten, maar ook geen van zijn eigen verdiensten. Minachtend reageerde Verdi op de kritieken: "Ik ben nu een bijna perfekte Wagneriaan. Maar als de critici wat beter hadden opgelet, was henniet ont- gaan,dat dezelfde ideen te vinden zijn in een terzetto in 'Ernani', in de slaapwandel-scene in 'Macbeth' en in zoveel andere stukken.....Maar het punt waar het om draait is alleen: Is de muziek goed of slecht."  Er was tenminste n eminent musicus, die Verdi steunde: Rossini.Deze schreef aan Tito Ricordi: "Zeg aan Verdi van mij, dat als hij terugmocht ke- ren naar Parijs, hij zich daar goed voor moet laten betalen, want -en mogen andere collega's me vergeven - hij is de enige componist, diegrote opera's kan schrijven". In de tussentijd was de italiaanse versie, door Achille de Lauzires,de vorige herfst gereed gekomen. Verdi bood het, samen met de Italiaanserechten, aan Ricordi aan, maar hij stond er wel op, dat het niet algemeenverspreid zou worden. Er moesten veiligheidsmaatregelen genomen worden. Hijbedoelde dat de concurrerende uitgeverij Lucca de rechten hield van velewerken, die nu het schiereiland overspoelden. Er was zojuist een bijzonder slechte opvoering geweest in Genua van'La Forza del Destino' en Verdi wilde niet dat 'Don Carlos' eenzelfde lotzou on- dergaan. Verdi stond erop, dat als men een ander ballet wilde, danmocht dat, maar dan moest het voor of na de onverkorte opera zijn, en nietin het mid- den. Dat noemde hij barbaarse methoden. Ook schreef Verdi preciesde rolver- deling voor, ook het orkest moest aan zijn eisen voldoen, andersging het niet door. Toch werd de eerste italiaanse versie niet in Itali opgevoerd, dochin 1867 in de "Royal Italian Opera House", Convent Garden, op 4 Juli. Deleiding had Sir Michele Costa. De uitvoering was een succes. En Verdi genoot zicht- baar en stak niet onder stoelen of banken, dat men in 40 dagen inEngeland een opera kon instuderen, terwijl dat in Parijs 4 maanden duurde.Hij schreef uiteraard een brief aan zijn Franse uitgever, waarin hij nietkon nalaten uitgebreid op de tekortkomingen van de Parijse Opra te wijzen.Daar miste men enthousiasme en ritme. En als het terzetto met drie zangersdie ritme hebben een 'encore' krijgt, dan is dat niet te verwonderen..... Hij schreef ook een dankbrief aan Costa, en die had waarschijnlijkkoeler geweest, als hij geweten had hoe Costa de uitvoering had geregeld.De gehele eerste akte had hij geschrapt en ook het ballet. Hij had nog meerverkortingen en weglatingen gemaakt. Dit was niet omdat Costa dit graagwilde, maar het was de gewoonte in Convent Garden om op hun eigen manier deopera uit te voeren, en altijd moest er veranderd en geschrapt worden. De Italiaanse premire werd gegeven in het Teatro Comunale te Bologne, op 27 october 1867, onder leiding van Angelo Mariani. Verdi was daarbijniet aan- wezig. Mariani had geen enkele concessie gedaan aan zangers of publiek, en de opera was een daverend succes. De premire in Februari te Rome, toont ons dat het nieuwe Itali nog steeds geen echte hoofdstad had. De Pauselijke macht heerste nog absoluut. Samen met de Pauselijke Censuur veranderden zij de Groot Inquisiteur in een Grootkanselier en de monnik in een leek. Een maand na Rome werd 'Don Carlos' opgevoerd in Milaan. Maar ondanksde- ze (en nog andere) gezaghebbende uitvoeringen, waren de italianen nietecht wild enthousiast over 'Don Carlos'. Al spoedig verdween het ballet.Het was onvermijdelijk, 'Don Carlos' kon niet concurreren met b.v. 'Ada',die dezelf- de grandeur heeft, maar korter is en minder ingewikkeld. De eerste uitvoering in Napels was een mislukking, ondanks alle goede zorgen en inspanningen van De Sanctis om het tegendeel te bereiken. Verdi's uitleg was simpel: "Jullie hebben, geen, maar dan ook geen enkel van deele- menten die benodigd zijn voor grootse opera's ....... Ga maar terug naarde cavatina's". Na zo'n botte, niet mis te verstane mededeling was het weerGiu- seppina, die tactvol de boodschap moest zien over te krijgen, dat haarechtge- noot waarschijnlijk het jaar daarop wel genegen zou zijn naar Napelste komen om de leiding op zich te nemen. Mits hij natuurlijk kon beschikkenover goede solisten en koor en een goed en compleet orkest. Zo werd eenproductie opge- zet voor het seizoen 1872/'73, waarin het begin optreden wasvan het later bekende paar Teresa Stolz en Maria Waldmann in de leidenderollen. Verdi greep deze gelegenheid aan, om sommige van de drastische snijderij te herstellen. Voor de nieuwe verzen richtte Verdi zich tot AntonioGhislan- zoni. Verdi verwijderde ook zelf nog gedeelten. Het moest sneller enpakken- der worden. Toch stelde ook de nieuwe uitvoering van Don Carlos de componist teleur. Als het al werd uitgevoerd, dan werd het misvormd, en dat was ietswaar hij al jaren tegen vocht. In 1874 had de sopraan Antonia Fricci eendeel van haar rol vervangen door stukken uit "Les Huguenots' en uit 'Macbeth'. Faccio meldde Verdi een succesvolle her-opvoering in La Scala, maarhij kreeg een zeer sarcastisch schrijven van Verdi terug, waarin deze zijnminach- ting uitsprak over het publiek, de critici en alles en iedereen dievoordeed verstand van muziek te hebben. Ook refereerde Verdi in zijn briefweer aan "het bezoedelde altaar'. (na 15 jaar was hij dat nog steeds nietvergeten) Toch, binnen een jaar na zijn uithaal naar Boito, waren het Massenet,het italiaanse publiek en de geest van de tijd, die maakten dat de langetocht om- hoog begon. Eerst de her-opvoering van 'Simon Boccanegra' en dantot de uit- eindelijke hoogten van 'Otello' en 'Falstaff'. Een hernieuwde'Don Carlos' van 1882/'84, was een belangrijk punt in de tocht omhoog. Het idee om de opera in te korten en hem gemakkelijker hanteerbaaront- stond al in 1875 . Dat blijkt uit correspondentie met de zanger/acteurSalva- tore Marchesi, die dienst deed als tussenpersoon, tussen Verdi, en deWeense impressario Jauner, voor een uitvoering in de Krntnerthor Theaterin Wenen. Verdi wilde toen al verkortingen maken, maar niet op de maniervan de concert- meesters (die hij meesterslagers noemde). Hij had daar tijdvoor nodig, om zijn ideen te veranderen. Net zoals hij gedaan had met 'LaForza del desti- no'. Verdi wilde wel een nieuwe Don Carlos schrijven, maar hij wilde tochook de hulpvan een dichter hebben. Het mooiste zou zijn als hij dezelfdedichter kon gebruiken, als bij de originele versie. Die kende zijn ideen,en kende het werk grondig. Maar Mry was overleden, en Camille du Locle hadhet bij Verdi goed verbruid. Dat kwam zo: In 1870 had Verdi voor 'Ada' een voorschot gekregen van 50.000frank. Hiervan gaf hij 2.000 frank weg aan de franse gewonden in Sedan. Derest gaf hij in beheer van du Locle, om te investeren in italiaanse staatsobligaties ('cartelli di rendita italiana'). Hierbij mocht du Locle destukken gebruiken als onderpand voor zijn nieuwe funktie als directeur vande 'Opra Comique.' Vijf jaar later had Verdi het geld en de interest nodigvoor zich zelf. Maar du Locle kon niets teruggeven. Onder zijn leiding washet bergafwaarts gegaan met de Opra Comique, en toen in 1875 de opera waarhij al zijn hoop op had gevestigd, Bizet's 'Carmen', daar flopte, was hethelemaal gedaan met de schouwburg. Du Locle raakte hierdoor geheel van dekaart, en klaarblijkelijk was de enige remedie een vakantietrip naar Egypte. Nog had Verdi de hoop niet verloren, want du Locle's schoonvader wasEmille Perrin, die nu directeur was van de Comdie Franaise. Er werdaangenomen, dat hij het financile beheer van de Opra Comique op zich zounemen en wat leek meer aannemelijk, dat hij zijn schoonzoon financieel zouondersteunen. Ook had du Locle nog een rijke tante (gravin Mollien), diehem al eens eerder uit de problemen had gehaald. Er kwamen echter nog meer verwikkelingen. Du Locle en zijn vrouw gingen uit elkaar. Zij bleef met de kinderen in Parijs en du Locle bleef derest van zijn leven in Rome en Capri. Du Locles vrouw Marie kon geen afstand van haar geld doen, om hun schuld te voldoen, daar ze naar haar eigenzeggen, dit no- dig had voor haarzelf en haar kinderen. Verdi probeerde alles om de zaak in de minne te schikken, hij riepook de hulp in van Escudier en Perrin, maar niets baatte. Toen restte hemniets anders, dan naar de rechter te stappen.  Hoe een en ander geregeld is, is niet bekend, maar in october schijntal- les tot voldoening van Verdi geregeld te zijn geweest. Op Giuseppina'sver- zoek gaf Verdi een deel van het geld aan liefdadige doeleinden. De arme du Locle bleef maar tripjes maken op en rond de Middellandse Zee. Dit was niet de enige keer dat geld er de oorzaak van was, dat Verdieen eind maakte aan een langdurige vriendschap. In 1876 kreeg Verdi onenigheid met Escudier over de Franse rechten van 'Ada'. Ook had Verdi deklacht, dat de tekst van C.du Locle en Charles Nuitter zowel dramatisch alsmuzikaal veel te veel afweek van het origineel. De fouten begon Verdi methulp van Nuitter te herstellen. Na een aantal zwaar beschuldigende brieven,die hard aankwamen bij de onschuldige Escudier, werd er een nieuw contractopgesteld, in het bij- zijn van getuigen. Voor een tijdje werd de briefwisseling tussen componist weer normaal en beleefd. Het succes dat "Ada' had inde Opra Comique, en Es- cudier's tussenkomst in de affaire met du Loclewaren hier natuurlijk ook de- bet aan. Maar aan het eind van het jaar kon Escudier niet meer voldoen aan dever- plichtingen van zijn contract met Verdi. Het duurde dan ook niet lang ofVerdi stuurde weer een bijtend epistel naar Escudier, waarin hij 4000francs eiste, die op 15 November reed gestort hadden moeten zijn. De schuldwerd niet be- taald, en in het nieuwe jaar bedroeg de schuld van Escudierreeds 15.000 francs. In de zomer van dat jaar maakte Verdi een einde aan de30-jarige vriendschap met Escudier. Het deed hem verdriet. Het is typisch Verdi dat hij twee jaar later, toen Escudier overleed, geld stortte in een fonds voor de weduwe van Escudier. Er was echter n man, die ondanks alle strubbelingen, in goede verstand- houding bleef met alle partijen. Dat was Charles Louis Etienne Truinet, alias Nuitter. Hij was archivaris van de Opra Paris, een goede tekstschrijver en vertaler. In 1864/'65 vertaalde hij "Macbeth'. Ook bleef hijin contact met du Locle. Samen met du Locle vertaalde hij 'La Forza deldestino' en 'Ada'. Samen met Muzio haalde hij Verdi over om een verkorte'Don Carlos' te schrij- ven, "die de hele wereld zal veroveren". In die tijd werd Verdi benaderd door de Weense Opera, om een 'SimonBoc- canegra' en een 'Don Carlos' te leiden. 'Simon' was natuurlijk geen probleem, maar voor Wenen wilde Verdi toch eerst Don Carlos verkorten en herschrijven. (o.a. de Fontainebleau-akte moest verdwijnen. Volgens Verdi deedde portier om 10 uur 's avonds de deuren van de opera in Wenen dicht, enzat iedereen achter een glas bier met een stuk worst, en daarom werden alleopera's daar geamputeerd. Daarom, als er wat gesneden moest worden, deedhij het liever zelf.) Het duurde echter tot 1933 eer Wenen Don Carlos zag,in een vertaling van Franz Werfel en Lothar Wallerstein. Het werk aan Don Carlos bleek moeilijk en daarom duurde het 9 maanden. Vreemd is het, dat Verdi met een van de originele tekstdichters samenwerkte, terwijl alle eerste uitvoeringen in Itali werden gegeven. Men zoudenken, dat Boito of Ghislanzoni eerder in aanmerking gekomen zouden zijn.Daar was hij ook meer bevriend mee. Maar Don Carlos was als franse operabegonnen, en was dus geschreven met franse vers-maten. Ook moest het wel inhet Frans, want du Locle bezat nog steeds de rechten, en als hij het erniet mee eens was, kon hij het altijd nog verbieden. De eerste opzet vanNuitter, die hij naar S.Aga- ta stuurde, wees Verdi van de hand. Het was nietgenoeg om hier en daar te snijden, het moest geheel anders. Nuitter opzetbegon met een combinatie van contrasterende koren, zoals ook Meyerbeer datdeed. Monniken zingend in de kerk, het volk juichend naar de koning en koningin. Het was een idee van Ver- di uit het begin, maar nu schrapte hij het.Men bleef wikken en wegen, aria weg, aria anders enz. enz. Een mooie zinsnede van Verdi aan Nuitter was: "Zo als je zeer wel weet, mijn beste Nuitter, als je voor het theater schrijft, moet je theater maken." De problemen waren ook waar de nieuwe akten te laten eindigen, menkon Posa moeilijk een halve acte voor dood laten liggen, nadat hij eenmoeilijke aria had gezongen. En er moest vaart in komen. Zoals Verdischreef, moest het "presto, prestissimo, prestissisimo, vite, vite, vite"gaan tot aan het einde. Ook Maffei was hulpvaardig als altijd. Bij de uiteindelijke versie, die Verdi aan Ricordi stuurde, schreefVerdi een verklaring. Het koor van de inquisiteurs was verdwenen, Philiphad niets meer te vertellen, en kon dus weg, Elisabeth kan alleen maar zosnel mogelijk sterven, Don Carlos was een uilskuiken, een gek en een onplezierig mens, Eli- sabeth heeft nooit van Don Carlos gehouden, Posa is eendenkbeeldig figuur, die nooit bestaan kan hebben onder het regiem van Philip II, Philip was niet zachtaardig. Met andere woorden, in het drama is erniets historisch. Ook is er geen waarheid zoals bij Shakespeare. En daarommaakt iets meer of minder niets uit. Nu bleef niets anders, dan met de hulp van Nuitter, met du Locle eencon- tract te maken voor de rechten buiten Frankrijk. Verdi stelde du Loclevoor al hun grieven te vergeten en de strijdbijl te begraven, en elkaarweer eens te ontmoeten in Rome of Parijs. En tot 1894 bleven de beide mannen in beleef- de correspondentie met elkaar. Al was in Maart de opera gereed, het zou nog tot Januari het volgendjaar duren eer de premire in La Scala plaats zou vinden. Arrivabene, die de woorden van vele critici verwoordde, vroeg Verdi,of hij geen spijt had, dat zoveel van wat er eerst was, nu verdwenen was.Maar de mastro zelf was tevreden. Hij hield vol, dat het werk beter wasgeworden. Toch is het mogelijk, dat Verdi twijfels heeft gehad, want drie jaarla- ter in een uitvoering in Modena (29 December 1886), was de Fontainebleau-akte weer terug. Het is alleen niet bekend of de componist het daarmeeeens is ge- weest. Er werd zo vaak in een opera veranderd zonder dat de componist daar toestemming voor had gegeven. Twintig jaar heeft het geduurd voor de opera zijn uiteindelijke vormhad, een vorm waar de componist het mee eens was. Er zijn uiteindelijk 5grondvor- men: 1. De originele grondvorm van 1866, in zijn volle lengte. Nog voor er gesneden werd voor de eerste uitvoering. 2. Don Carlos, zoals hij werd uitgegeven in 1867, met 5 akten en bal let. 3. De versie voor Napels uit 1872. 4. De nieuwe 4 akte versie, zonder ballet, uit 1884. 5. De Modena samensmelting uit 1886, met 5 akten en zonder ballet. -0-0-0- Nll Nagasaki/Juli 1990 Nll Hoorn April 1991 Meppel, 3Augustus1991. x*<NnN"<NA큆N&vNN"<NNrprNN<>NPA큼N&&<x*<N&JBfNjpNpN\A큆N&&<x*<NnN"<NA큆N&vNN"<NpNNNՐA 0N______________________________C킚NNrprNA킚NNPNCFNN C A R M E N <--- E E R S T E A K T E  Toneel 1: ========== OUVERTURE ========== Het Grote Plein in Sevilla. Links de deur van een siga- retten fabriek. Op de achtergrond een brug. Links is het gebouw van de Hoofdwacht. Morals en de soldaten en wandelgangers lopen af en aan. Toneel 2: --- Scene en Koor --- 9[...............................................................]1010 In de drukte van alle volk op het plein, waarbij de soldaten zingen ("Les soldats,sur la place"), komt Micala op. Zij kijkt schuchter om zich heen.De soldaten zeggen hun sergeant Morals op te letten. Hier komt een schoonheid aan, die soldaten moeten beschermen. Morals vraagt wat zij hier moet:"Ik zoek een sergeant", antwoordt Micala. Morals wil wat al te vriendelijk zijn voor Micala en de soldaten vallen hem bij. Daarom vlucht Micala schielijk heen. Zij wil niet wachten tot de wacht gewisseld wordt, om metMorals te pra- ten. Toneel 3: --- Koor van de straatjongens --- De aflossende wacht komt op, voorafgegaan door een trom- petter en een pijper, die gevolgd worden door een bende straatjongens. De wachtdoende officier Zuniga volgt met zijn Sergeant Don Jos en uiteindelijk komen de dragon- ders. De straat zijn natuurlijk enthousiast over het soldaatje spelen en hebben daar de mond van vol ("Choeur des gamins").Morals vertelt aan Don Jos dat er zoven een beeldschoon meisje naar hemheeft gevraagd. Uit zijn beschrijving begrijpt Don Jos, dat dat Micalageweest moet zijn. Nu vertrekt de gaande wacht, gevolgd door de nog steeds enthousiaste straatjeugd. Ook de rest van de mensen, die het wisselen van de wacht heeftaan- schouwt, vertrekt onder de tonen van de marsmuziek. Zuniga inspecteertde wacht, de dragonders gaan het wachtlokaal binnen. Alleen Zuniga en DonJos blijven op het toneel. Toneel 3a: --- Recitatief --- De twee soldaten praten over de dichtbijzijnde sigarettenfabriek en de vele meisjes die daar werken. Zuniga vertelt, dat hij weet dat Don Josver- liefd is op Micala. Don Jos raadt zijn officier aan om ook maar eensgoed naar de meisjes van de sigarettenfabriek te kijken. Toneel 4: --- Koor van de meisjes van de sigaretten fabriek --- De jonge jongens van de stad hebben zich nu op het plein verzameld om de terugkeer uit de fabriek van de meisjes af te wachten. De meisjes komen aan, met de sigaret tus-  sen de lippen. Langzaam naderen zij over de brug naar het plein. Met bewondering kijken de jongens naar de meisjes. Zij zeggen de voorbij- gangers te letten op hun schoonheid. De meisjes antwoorden met een lofzangop het roken ("Dans l'air, nous suivons de yeux") (!) De jongens vragen waarom Carmen niet bij hen is. En daar komt zij op: Car- mencita. De jongens zijn verrukt van haar en willen weten wanneer zij zich eindelijk eens op vrijersvoeten gaat begeven.Carmen (ondertussen naar Don Jos kijkend) antwoordt, dat dat elk ogenblikkan zijn. Misschien morgen reeds. Toneel 5: --- Habanera (met koor) --- Carmen vergelijkt de liefde met een bontgevederde vogel, die men niet in dehand kan houden. (Koor: "L'amour est un oiseau rebelle"). Maar Carmen gaat verder en zegt dat de liefde van een zigeuner niet naar macht, recht ofgewoon- ten kijkt. Als de liefde bij haar mocht ontvlammen, pas dan op. Toneel 6: --- Scene --- De jongens laten weten dat zij allen gek op Carmen zijn ("Carmen! Sur te pas"). Zij willen nog steeds het antwoord op hun vraag: "Wanneer zal je je hart laten spreken?" Na een ogenblik stilte, waarbij Carmen de kring van jongelui bekijkt, ver- laat zij hen en gaat naar Don Jos, die nog steeds op wacht is. Na wat dubbel- zinnige opmerkingen gooit Carmen een bloem naar Don Jos en rent weg. Het koor zingt weer dat de liefde van de zigeuners afstamt. Dan luidt de klok van de fabriek en iedereen verlaat het plein. Alleen Don Jos blijft achter, met zijn bloem. Hij bepeinst dat deze bloem hem als eenko- gel heeft getroffen. Dan verschijnt Micala, die vertelt dat zijn moeder haar gezonden heeft. Toneel 7: --- Duet --- Micala heeft als boodschapper van zijn moeder ("J'apporte de sa part"), voor Don Jos een brief en een gouden munt meegenomen. Maar ze heeft nogiets meegenomen, dat van meer waarde is dan een brief of een goudstuk. Zijnmoeder heeft haar een kus gegeven, die zij nu aan Don Jos moet geven. Don Jos is hier zeer van onder de indruk: Zijn trouwe moeder die nog steeds aan hem denkt. en die maar steeds denkt dat hij in gevaar is ("Mamre, je la vois!"). Maar hij zegt geen gevaar te kennen, ondanks vragenvan Micala. Uiteindelijk omhelzen zij elkaar, en Don Jos geeft haar eenwarme kus, om te- rug te geven aan zijn moeder, als zij haar weer ziet. Toneel 7a: --- Recitatief --- Don Jos vraagt Micala te blijven tot hij de brief gelezen heeft ("Reste la, maintenant"), maar zij gaat weg en belooft spoedig terug te komen. DonJos leest de brief. Don Jos zegt de wensen van zijn moeder maar al tegraag te ver- vullen, en Micala tot vrouw wil nemen. Ondanks alle bloemen vandie donkere heks! Toneel 8: --- Koor: Gehuil in de Fabriek ---  Zuniga vraag wat dat allemaal te betekenen heeft. En de meisjes roepen om hulp ("Au secours! Au secours!"). Het schijnt dat Carmen en Manuelita elkaar in de haren gevlogen zijn. Wie er begonnen is, is niet duidelijk. Zuniga geeft Don Jos opdracht om met twee dragonders de orde in de fabriek weer te herstellen. Dan stuurt Zuniga alle meisjes weg, omdat zij hem deweg lopen. Hij wil toch niet luisteren naar de verwarde verhalen van hen("Mon- sieur! ne les coutez pas!"). Dan komt Don Jos naar buiten, Carmen met zich meevoerend, en de beide dra- gonders volgen. Toneel 9: --- Lied en melodrama --- Don Jos deelt Zuniga mee, dat er eerst een woordenstrijd is geweest, maar daarna werden er messen getrokken, en er is een meisje gewond geraakt. Wie heeft dat gedaan? "Hier deze!" Zuniga vraagt aan Carmen, wat zij hierop te zeggen heeft. "Tralalalala" zingt zij, en gaat meteen door, dat ze zich door niets, geen folteringen,vuur of koude zal laten dwingen te praten. Maar Zuniga wil geen liedjes horen, hij wil onmiddellijk antwoord. Maar Carmen gaat door met haar 'Tralalalala" en haar geheimen zijn van haar. Zuniga dreigt met de gevangenis, als zij niet ophoudt met zingen. Alle fa- brieksmeisjes werpen zich op Carmen: "In de gevangenis met haar!" Maar Carmen blijft bij haar 'Tralalalala..." Don Jos bindt Carmen de handen nu op de rug en Zuniga gaat het wachtlokaal in. Carmen wil van Don Jos weten waar ze haar heen brengen. Naar de gevangenis, is het antwoord. Waarop Carmen van Don Jos wil weten, of hij haardan komt be- vrijden. Don Jos kan alleen maar antwoorden, dat hij de bevelenvan zijn Chef moet opvolgen. Carmen blijft erbij, dat zij hem alles kanlaten doen wat ze wil, omdat hij haar liefheeft. Daar is Don Jos zeer verbaasd over. Carmen herinnert hem aan de bloem van de heks, die hij nogsteeds in zijn borstzakje meedraagt. En de tovenarij werkt reeds. Don Jos gebiedt haar onmiddellijk de mond te houden. Toneel 10: --- Sguedille en Duet --- Carmen denkt terug aan haar vriend Lillas Pastia ("Prs de remparts de S- ville"), waarmee in Sevilla de Sguedilla danste en Manzanilla dronk. Haarhart is nog vrij als een vogel, maar ze wil de grote liefde ontmoeten. Don Jos herinnert haar aan het spreekverbod dat hij haar opgelegd heeft. Maar Carmen zegt niet met hem te praten, maar voor haar eigen plezierzingt. En ondertussen denkt zij. Of mag dat soms ook niet ? Zij denkt aande officier waar ze van houdt en aan wie zij haar hele leven zal toebehoren. Hij is geen kapitein of Luitenant, maar slechts sergeant. Maar ze isslechts een zigeuner- meisje. Don Jos maakt nu haar handen los en bekent haar dat hij net zoveel van haar houdt, als zij van hem. Waarop zij beiden bijzonder verheugd zijn("Nous danserons la sguedille") Toneel 11: --- Finale --- Zuniga komt Don Jos het bevel brengen. Hij zegt goed op te passen met zijn gevangene. Carmen fluistert Don Jos echter toe, dat zij hem een duw zalgeven waardoor hij zal struikelen. Dan is de rest voor haar, want de liefdevan een zigeuner vraagt niet naar recht, gewoonte of macht ("En chemin jete pousse- rai"). Zoals afgesproken verzet Carmen zich, geeft Don Jos eenduw en vlucht over de brug.  ==== T W E E D E A K T E ==== Scene: In de kroeg van Lillas Pastia. Daar zitten Carmen, Frasquita, Mercds, Luitenant Zuni- ga, Moralsen nog een luitenant aan een tafel. Onder begeleiding van gitaren en tamboerijnen dansen de zigeunerinnen. Toneel 12: --- Het Zigeunerlied --- Carmen zingt het Zigeunerlied ("Les tringles des sistres tintaient"). Het gaat over het zigeunerleven, met zang en dans. Hoe mooi staan de goudenver- sierselen op de donkere huis van de meisjes. Over het bruisende bloed inde ade- ren van de zigeuners.Over de muziek. Frasquita en Mercds vallenhaar bij. Toneel 12a: --- Recitatief --- Het wordt laat en Pastia wil sluiten. Zuniga vraagt of Carmen met hem mee- gaat, maar zij wil bij de anderen blijven. Dat is tegen de zin van Zuniga,want zij heeft wat goed te maken, daar de soldaat die haar hielp, nu uit degevange- nis is ontslagen. Zeer blij is Carmen nu, dat haar geliefde vrij manis. De of- ficieren nemen afscheid van het gezelschap. Toneel 13: --- Koor --- Van buiten hoort men het koor ("Vivat! vivat le Torro!") een lofzang aan- heffen op Escamillo. Zuniga ziet hoe Escamillo, de overwinnaar van Granadamet fakkels begeleid wordt. Zuniga wil nu nog wijn van de waard om op delaatste overwinning van Escamilla te drinken en op de toekomst. Escamillo en het koor komen op. Toneel 14: --- Het Torero Lied --- Escamillo stelt de toast van de soldaten op prijs. Hij vergelijkt een sol- daat met een torero. Hij verhaalt over een stierengevecht, mensen op detribunes en een gejoel en gejuich. De moed van de eenzame torero, die hetgevaar onder ogen ziet, en weet dat ook de zoete liefde hem toelacht. Toneel 14a: --- Recitatief --- Escamillo vraagt aan Carmen hoe zij heet. Na zijn volgende overwinning wil hij haar beter leren kennen. Carmen zegt dat hij door op haar te wachten,niet kan verliezen. Dat vindt hij niet zo'n prettig antwoord, maar zegt tezullen blijven hopen. Ook Zuniga wil met Carmen mee, maar Carmen waarschuwthem weg te blijven.  Toneel 15: --- Recitatief en Quintet --- Frasquita nodigt de smokkelaars Dancaire en Remendado binnen. Ze heeft hem nodig want vannacht is er werk aan de winkel. Frasquita, Mercds en Carmenwil- len dat de mannen hen helpen. (Allen : "Quand il s'agit de tromperie").Carmen bedenkt zich echter en wil achter blijven. De andere vier proberenhaar over te halen, maar Carmen blijft bij haar besluit. Ze vertelt hartstochtelijk verliefd te zijn. En daarom kan zij niet mee. De liefde issterker dan haar plichten te- genover haar vrienden. Maar de anderen blijvenaandringen, dat Carmen vannacht met hen op pad moet gaan.  Toneel 16: --- Lied --- Van veraf hoort men nu de stem van Don Jos. Carmen herkent zijn stem. Mer- cds, Frasquita, Dancaire en Remendado zien dan dat het een dragonder is.Zij denken dat dat een goede kameraad is om mee op pad te gaan. Carmenzegt, dat zij zal proberen hem over te halen met hen mee te gaan, waarop deandere vier verdwijnen. Don Jos komt naderbij ("Halte l! Qui va l").  Toneel 16a: --- Recitatief --- Eindelijk zijn Carmen en Don Jos dan bij elkaar. Don Jos heeft twee maanden vast gezeten en is daarom nu pas aangekomen. Jaloers is hij, alsCarmen vertelt deze avond met enkele officieren gedanst te hebben. WaaruitCarmen op- maakt, dat hij nog steeds verliefd op haar is.  Toneel 17: --- Duet --- Carmen wil nu nog alleen maar dansen met Don Jos ("Tout doux Monsieur, tout doux"). Zij danst voor Don Jos met haar castagnetten. Dan hoort DonJos de trompetten, die hem oproepen naar de kazerne. Carmen is uiteraardteleurge- steld. Ze snapt niet hoe hij nu ineens weg wil, nu zij beiden metdans en ge- zang de tijd aangenaam kunnen passeren. Nou, dan moet hij helm ensabel maar pakken en snel gaan. Don Jos vraagt haar niet te spotten ("C'est mal toi, Carmen") met zijn plichten. Zij hart doet hem pijn, maar hij moet gaan. Hoe kan zij twijfelenaan zijn liefde voor haar? Ze wil niet meer naar hem luisteren en zegt hemnog- maals, snel naar het appel te gaan. Don Jos haalt de bloem tevoorschijn, die zij hem eens toegeworpen heeft. (Het Bloemenlied: "La fleur que tu m'avais jete") Deze bloem gaf hemkracht, toen hij in de kerker zat. En altijd zag hij haar beeld voor ogen. Hij houdt van haar, maar Carmen valt hem in de rede: "Non, tu ne m'aimes pas". Zij wil, dat hij met haar vlucht, maar dat kan hij niet. Dan zegtCarmen dat zij hem nu haat, en dat hij snel heen moet gaan. Juist als Don Jos haar wil verlaten, wordt er op de deur geklopt.  Toneel 18: --- Finale --- Het is Zuniga, maar Don Jos herkent zijn stem niet. Zuniga wacht niet tot de deur opengedaan wordt en dringt binnen. Hij verwijt Carmen zich met soldaten af te geven, terwijl een officier op haar wacht. Hij beveelt Don Josonmiddel- lijk weg te gaan. Deze weigert en trekt zijn degen. Carmen werptzich tussen hen in en roept om hulp. De zigeuners komen binnen en Dancaireen Remendado ontwa- penen Zuniga. Carmen zegt aan Zuniga, dat hij wel op eenheel ongelegen tijdstip is gekomen ("Bel officier, l'amour vous joue"). Zijkunnen momenteel geen ver- raad dulden, dat moet hij snappen. De zigeunershebben andere belangen dan de soldaten. Zuniga zegt stil te blijven, enbeloofd de zigeuners, dat hij hen la- ter wel zal weten te vinden. De zigeuners gaan heen en nemen Zuniga mee. Carmen vraagt nu aan Don Jos of hij nu aan de kant van de zigeuners staat. Deze zegt nu niet anders meer te kunnen. Dat vindt Carmen geen galante opmerking en snapt niet, dat hij niet begrijpt, dat de vrijheid hem toelacht.De hele we- reld is hun vaderland. Allen zeggen Don Jos, hen te volgen.(koor: "Suis-nous travers"). ==== D E R D E A K T E ==== Scene: Een wild berggebied. Enkele smokkelaars rusten en de zigeuners komen aan.  Toneel 19: --- Sextet en Koor --- Het is een begroeting van smokkelaars en zigeuners ("Ecoute, coute,com- pagnon"). Hoog is het loon, maar groot is het gevaar. Frasquita, Mercds, Carmen, Don Jos, Remendado en Dancaire zijn het met de smokkelaars eens. Zij kunnen echter niet zonder gevaar en zonder vrijheid leven. Zij zijn niet bevreesd voor het donker, diepe ravijnen of soldaten.  Toneel 19a: --- Recitatief --- Zij zullen eerst een tijdje rusten en zich verzekeren dat de weg vrij is. Don Jos is stil. Hij vertelt Carmen, dat hier niet ver vandaan een lievevrouw woont, die nog steeds denkt dat hij eerzaam is. Carmen wil weten wiedat liefje is, maar het is natuurlijk zijn moeder. Carmen zegt, dat hij danmaar gauw naar zijn moeder moet gaan, want hun handwerk blijkt niets voorhem te zijn. Maar Don Jos wil zich door niets van zij Carmen laten scheiden.  Toneel 20: --- Terzet --- Scene: Carmen wendt zich van Don Jos af en gaat bij Frasquita en Mercds zitten. Na enige twijfel gaat Don Jos liggen rusten. Ondertussen hebben de meisje de kaarten al ge- schud. De meisjes willen de kaarten het lot laten voorspellen ("Melons, Coupons"). Zal de liefhebbende man hen verraden? Frasquita ziet in de kaarten een rijke, maar oude man voor zich. Mercds ziet voor zichzelf een kasteel, juwelen en eeuwige liefde. Doch Carmen ziet voor zichzelf de dood ("Voyons,que l'essaie mon tour"). Eerst voor zich zelf, en dan voor hem. Zo heefthet Lot bepaald. Toneel 20a: --- Recitatief --- (Dancaire en Remendado komen terug) Dancaire zegt, dat ze zullen proberen er door te komen. Don Jos moet blijven wachten en op hun spullen passen. De weg is niet vrij, er zijn drie bewaakte passen. Deze wachtposten moeten eerst onschadelijk gemaakt worden. Toneel 21: --- Ensemble --- De drie meisjes zien de tolwachten niet als een bedreiging ("Quant au douanier"), die denken aan hun vrouw en kinderen. Ze stellen voor gewoon door te gaan. Daar zijn ze het uiteindelijk allemaal over eens ("Il aime plaire!")  Allen gaan weg. Don Jos, die zijn geweer nog nakijkt is de laatste. Toneel 22: --- Recitatief en Aria --- Micala kijkt om zich heen. Zij denkt dat hier tussen de rotsen de zigeu- ners en smokkelaars huizen. ("C'est des contrebandiers le refuge ordinaire"). Zij is doodsbenauwd, maar ondanks haar angsten, wil zij doorgaan omhem te red- den. Zij hoopt dat God haar wil beschermen. Zij weet dat eenvrouw hem in haar netten heeft verstrikt. Moge God haar de kracht gevendoor te gaan. Toneel 22a: --- Recitatief --- Micala ziet dat in de verte Don Jos zich tussen de rotsen verschuilt. En wat is dat? Hij legt zijn geweer aan en schiet. Heeft ze dan teveel op Godver- trouwd?Zij verstopt zich achter de rotsen. Escamillo nadert van rechts en Don Josvan links.  Toneel 23: --- Duet --- Escamillo en Don Jos zijn zeer verbaasd elkaar hier te ontmoeten. Don Jos zegt dat zijn vriend welkom is, maar niet verstandig om hier te verschijnen. Escamillo zegt echter niet anders te kunnen, daar hij verliefd is. Eneen echte Spanjaard is niet bang zijn leven in de waagschaal te stellenvoor de liefde. Don Jos wil weten hoe zijn geliefde heet: "Carmen!". Escamillo weet, dat haar hart aan een soldaat heeft toebehoord, maar diemoest zo nodig weer naar zijn regiment. Zodat zij hem snel weer heeft vergeten. Don Jos waarschuwt hem, dat als hij een zigeunermeisje uit de stamweghaalt, dat men dan ook de prijs daar- voor moet betalen. Escamillo wilbest betalen, maar schrikt als hij hoort dat de enige munt die de zigeunerskennen een scherp mes is. Dan krijgt Escamillo in de gaten, dat de soldaatwaar Carmen verliefd op was hier voor hem staat. De mannen beginnen eentweekamp (Jos: "Enfin ma colre", Escamillo: "Quelle maladresse"). Carmen komt naderbij en bekijkt het tafreel. Als Escamillo's mes breekt, wil Don Jos toestoten. Carmen houdt hem echter tegen en de torero is gered. Dancaire, Remendado, Mercds en de smokkelaars komen nu ook aan. Toneel 24: --- Finale --- Escamillo is zeer verheugd, dat het Carmen zelf is, die zijn leven heeft gered ("Vrai, j'ai l'me ravie"). Hij zegt aan Don Jos, dat ze het gevecht nog wel eens over zullen doen. Dancaire waarschuwt hen, alles te vergeten.Ze moeten opschieten want het is de hoogste tijd. Escamillo wil nog evenwat zeg- gen: Hij nodigt iedereen hier aanwezig uit het eerstvolgende stierengevecht als zijn gast bij te wonen: Wie van me houdt, moet komen! Escamillo gaat weg, en weer wil Don Jos zich op hem werpen, maar Remenda- doweerhoudt hem. Als ze nu op weg willen gaan, ontdekken ze tot hun grote verbazing Micala. Micala zegt Don Jos overal gezocht te hebben ("Moi, je viens te chercher"). Waarbij Carmen weer opmerkt, dat ze altijd al wist dat hij voor hunhandwerk niet deugde. Hij moet maar gauw met Micala meegaan. Jos kan echter geen af- scheid van Carmen nemen ("Tu me dis de la suivre"). Micalasmeekt Don Jos met haar mee te gaan, naar zijn moeder en zegt hem naarzijn innerlijke stem luisteren en de plichten van een zoon niet te vergeten. Jos wil echter Carmen niet verlaten. Pas als Micala zegt, dat zijnmoeder op sterven ligt, zwicht hij. Samen met Micala vertrekt hij, nagestaard door Carmen. De zigeuners pakken hun smokkelwaar op en zetten zich in beweging. ==== V I E R D E A K T E ==== Scene: Een plein in Sevilla. Op de achtergrond de muren van de oude arena. Toneel 25: --- Koor --- Verkopers bieden hun waren aan: Waaiers, sinaasappelen, programma's, siga- retten enz. ("Aux deux cuartos!"). Zuniga koopt enige sinaasappels en twee waaiers. Toneel 26: --- Mars en Koor --- De grote optocht komt naderbij (koor: "Les voici! voici la quadrille!"). Escamillo komt op met Carmen aan zijn zijde, die in en schitterend gewaadis gestoken. De omstanders herkennen Escamillo natuurlijk en wensen hem eengoede strijd toe. Escamillo vraag Carmen hem innig lief te hebben, dan zalzij straks trots zijn als hij in de arena staat. Carmen zegt nog nimmer zoveel van een man gehouden te hebben. Dan moet er plaats gemaakt worden, want de Alcade komt aan en gaat de Arena binnen, gevolgd door de Quadrilla en de hele volksmenigte. Frasquita komt Carmen waarschuwen, niet daar te blijven staan, want Don Jos is in de buurt. Maar Carmen is niet de vrouw, die bang is voor eenman. Niets of niemand kan haar vrees inboezemen. Frasquita en Mercds gaan de arena binnen. Carmen wacht nog even, juist als zij ook naar binnen wil gaan, stapt Don Jos naar voren. Toneel 27: --- Duet en Slotkoor --- Carmen zegt reeds van zijn komst verwittigd te zijn geweest ("L'on m'avait avertie"), maar niet bang voor hem te zijn. Maar Don Jos zegt niet gekomente zijn om haar te bedreigen ("Je ne menace pas, j'implore") maar haar komtsmeken samen met hem weg te vluchten. Maar Carmen wil niet, ver weg is alleen maar huichelarij, zegt ze, en tussen hen beiden is alles voorbij. DonJos blijft smeken, maar Carmen zegt dat de dood haar liever is, dan methem mee te gaan. (duet: Don Jos: "Carmen, il est temps encore" Carmen:"Pourquoi t'occuper en- core"). Carmen zegt hem steeds weer dat hij weg moetgaan, er is niets meer tussen hen. Waarom nog zoveel woorden gebruiken? Het koor laat horen hoe mooi het stierengevecht is ("Viva! viva! la course est belle!"). Nog steeds blijft Don Jos zeuren. Nu ze het tumult uit de arena vernemen, vraagt hij of ze van de stierenvechter houdt. Carmen zegt hem weg te gaan,maar Don Jos wil haar meenemen. Carmen is vastbesloten, het lot heeft haarerop ge- wezen, dat Escamillo haar enige geluk is. (koor: "Victoire!") Carmen geeft Don Jos de ring terug, die hij haar eens gaf en gaat weg. Don Jos stort zich op haar: "Eh bien, damne!" (Nu dan, sterf!). Bij de ingangvan de arena wordt Carmen neergestoken. Buiten zijn zinnen knielt Don Josbij haar neer. (Koor: "Torador, en garde!"). Escamillo komt nu uit de arena. Don Jos werpt zich met de kreet "Ah Carmen! ma Carmen adore!" op de dode Carmen. -0-0-0- a/b m.s. "Nedlloyd Nagasaki" Valparaiso - Vera Cruz Zondag, 2 september 1990 Meppel, 2 August, 1991 066000003040000132000000006008000 11 2Inleiding#Oberto, Conte di San Bon1 F0110030001 R [................................................]0011 9[...................................................................]1011 OBERTOCONTEDISANBONEFAZIO  Alvorensoverdeoperatebeginnen,eerstietsoverdecomponist,diemetdeze operazijndebuutmaakte. Verdiwerdgeboren:10-10-1813teLeRoncolebijBussetaindeprovincieParma. Overleed:27-01-1901teMilaan. Verdikreegzijneerstemuziekonderrichtvandeorganistindedorpskerkvan LeRoncole:PietroBaistrocchi.In1824overleeddeorganist,endetoen10jarige Verdinamtoenzijnwerkover. Van1823tot1827kreeghijinBussetolesinharmonieleer,contrapunten instrumentatievanFerdinandProvesi(1770-1833).Dezewaskapelmeestervande localemuziekkapel.NadedoodvanProvesiwerdVerdiin1833leidervanhet muziekgezelschap.DoordegroothandelaarAntonioBarezziwerdVerdiinstaatgesteld hetgymnasiuminBussetotevolgen. OnderProvesibeproefdeVerdiallesoortenmuziek,schreefvoorhetorkest nieuwestukken,encomponeerdezelfseennieuweouverturevoorRossini's'Barbiere diSiviglia'. In1832deedVerdieenvergeefsepogingtothetconservatoriumvanMilaante wordentoegelaten.Wegensgebrekaantalentenzijnleeftijd(teoud!)werdhij afgewezen.Eenderexaminatoren,VincenzoLavigna,zagechterwelietsindejongen ennamhempersoonlijkonderzijnhoede.FinancieelwerdVerdinogsteedsonder steunddoorA.Barezzi. In1836werdVerdiofficieelbenoemdtot'MaestrodiMusica'teBusseta.Het organistenambtwerdechteraaneenandergegeven.Verdi'staakwashetgevenvan orgel-,zang-tentheorieles.Tevenswashijdirecteurvanhetplaatselijkeorkest. In1836trouwdeVerdimetMargheritaBarezzi,dedochtervanzijnbeschermheer. DefamilievestigdezichinMilaan.Uitdithuwelijkwerdentweekinderengeboren, dieechterspoedigzoudenoverlijden(resp.in1838en1839).Eenjaarlater(1840) overleedookMargherita.HalfwaanzinnigvanverdrietkeerdeVerditerugnaar Busseto. Verdi'seersteopera(1839)"ObertoContediSanBonefazio"(dievierwekenna dedoodvanzijnzoontjewerdopgevoerd)hadsuccesindeScalavanMilaan.Reden waaromhemeencontractvoor3nieuweopera'swerdaangeboden.Deeerstedaarvan,de klucht:'UnGiornodiRegno'werdvanhettoneelgefloten.Hetwaskortnadedood vanzijnvrouw.Alletegenslagenmaakten,datVerdizichverbitterdterugtrok. VooraldoortoedoenvandeimpressarioMerellihervatteVerdizijnscheppende werk.Hijbouwdealshetwaremuurrondzichheen,diehijnimmermeerafzou breken.Zijnwerkelijkegevoelenszouhijaltijdverborgenhouden.Hijwerkteop dezemanierzelfmeeaandemythevormingrondzijnpersoon. Zijnvolgendeopera's:'Nabuccodonosor'en'ILombardiallaPrimaCrociata' wektenonbeschrijfelijkegeestdrift.DeinvloedenvanRossinienBellinizijnhier nogmerkbaar,maarvalleninhetnietbijdediepmenselijkebewogenheidvande muziek,dieVerdireedsinzijneersteopera'slaathoren.Verdi'sdramatische bewogenheid,zijnonmiddellijktothethartsprekendemelodienenhetelanvanzijn Italiaans-patriottischekoren,maaktenhemonmiddellijkberoemd.Hetonderdrukteen politiekverdeeldeitaliaansevolkzaginVerdi'smachtigekoren(b.v.:"Vapensiero" uitNabuccoen"OSignoredaltettonatio"uitLombardi)hunverlangennaarvrijheid uitgedrukt.Hetvolkmaaktehemtot"Maestrodellarivoluzioneitaliana". (V.E.R.D.I.=VittorioEmanueleRed'Italiana,stonderopdemurengekalkt.) Dewerkenvan1845tot1849toneneeninzinking,hetgeenteverklarenisuit hetveelteveelmoetenenwillendoen.DatwarendejarendatVerdiwerktealseen galeislaaf,zoalshijlaterzelfzei.HijkreegopdrachtenenverzoekenuitLondon, Parijs,St.Petersburg.Wenenenz. In1847vestigdeVerdizichinParijs,waardezangeresGiuseppinaStrepponi weerontmoette,diezijngeliefdewerd.Hijkendehaaralsinds1838enzijbehoorde totdiemensen,dievanhetbeginalhetgrotetalentvanVerdionderkenden,enhem altijdgesteundhadden.  Verdikochtin1848teVillanovad'ArdabijBussetohetlandgoedSt.Agata.In 1848maaktehijderevolutiemeeinParijs,maarvluchttemetzijngeliefdein1849 uitParijsvanwegedepestepidemiealdaar.In1851gingenzijbeidenweerterugnaar Parijs,waarVerdiin1854ookeenlandhuiskocht.Dezejaren,warenzeervruchtbare jaren.Na'LuisaMillar'(1849)volgden'Rigoletto'(1851);'IlTrovatore'(1853)en 'LaTraviata'(1854).VooraldezedriewerkenhebbenveeltotVerdi'apopulariteit bijgedragen.Ineigenlandwerddemaestroophandengedragen,dochinhet buitenlandvaakverguisd. Verdiginghet,voorzoverhetdemuziekbetreft,kalmeraandoenenwijdde zichmeerenmeeraanzijnlandgoed.Datbrachthijtotontwikkelingdoornieuwe machinesenlandbouwmethoudenteintroduceren.Demoeilijkhedenmetdecensuuren zijnergernisoverdetoenemendeinvloedvanWagner,benamenhemdelusttot componeren.Verdiwaseengrootvoorstandertothetinereherstellenvanhet italiaanse'belcanto'.Maarinzijnopera'sstondvanafhetbegindemensvoorop. Inzijnaria'szochthijvooralnaarhetconflicttussendekarakters.Deinvloed vanWagnerinItalidrongVerditotgroterezelfkritiekenbezinning,totverrij kingvanhetorkestraleenhetharmonischepalet,echternooittotnavolging.Hij hadzijneigenstandpuntenenzijnuiteindelijkewerkenwarenalshetwareeen reactie,zomendatwil.VoorVerdibleefdezanghetbelangrijkste.Ditin tegenstellingtotWagner,bijwiehetorkestprimairwas.Verdizaghetorkestals eensteedsinteressanterbegeleiding.Zijngrootstestrevenwasdemuziekin overeenstemmingtebrengenmethetgeheel:Zang/Acteren/Toneel/Decors/Tekst /Muziek. IndeloopvanzijnontwikkelingdringtVerdisteedsdieperdoortotde menselijkeachtergrond.Invloedopanderenheefthijnietuitgeoefend.zijngroot heidlagnietzozeerindevernieuwingvandetaalmaarnzijnmenselijke persoonlijkheid,enwasdaaromonnavolgbaar. Verdigeloofdeinhetrechtvanvrouwenomlieftehebben.Inalzijnwerken (behalveMacbeth)zijnzijnheldinnenhetslachtoffervanhunliefde.Figurenals Carmenkomeninzijnwerkennietvoor.Zowasookzijneigenleven.Jarenwoondehij samen,eerstinParijsenlaterinItali.VanwegederoddelinhetdorpBusseto, bemoeidehijzichnietmeermetdebevolking.Latertrouwdehijinallestiltemet Giuseppina.VerdiaccepteerdevandeFransekoningwleenonderscheiding(diehad, toenzenognietgetrouwdwarenGiuseppinaookuitgenodigd),maarvandeitaliaanse regeringaccepteerdeVerdigeenonderscheidingen(dienegeerdeGiuseppina).Ookde KerkstondVerdinietaan,hoewelhijwelgelovigwas.Hijbrachtdanookiedere zondagzijnvrouwnaardekerk,maargingzelfnooitbinnen. DedoodvanManzoni,deberoemdedichterenmedestrijdervoorvrijheiden eenheidvanItali,inspireerdeVerditotzijn'Requiem'.Enzijnzwanenzangwaren deviergewijdestukken'Quattropezzisacri'.Decomponistwastoen85. BelangrijkedadenvanVerdi:StichtingvaneenziekenhuisteBusseto;stichting vanhet'CasaRiposo'teMilaan,eenrusthuisvooroudemusici,dieeendeelvanhun levenhebbengewijdaanVerdi'swerken. NaastdeoperavormvanBellinienDonizetti,heeftVerdiookcontactgezochtmet deFranse'grand'opra'('Nabucco'en'ILombardi'),diebijvoorkeurhetlotvan helevolkerenenvolksgroepenengeloofsgemeenschappentotonderwerpkoos.Alvroeg werdVerdi:'Papadelchori'.Indeitaliaanseoperawashetmenselijkeelementvoor Verdizeerzeldzaam.'Aida'iseengrand'opra'naaropzet,maareenkarakterdrama naarinhoud.'Otello'daarentegenisgeheelophetdramatischeconflictvandekarakters toegespitst.Hierstaatdemuziekgeheelindienstvanhetdrama.Ditiseennieuwe schoonheidendevervullingvaneenlevenlangstreven. BehalvedesteedszwakkerwordendeinvloedvanBellinienDonizetti(niet Rossini),ondergingVerdivooralinzijnjeugdveelinvloedvanGiacomoMeyerbeer (Berlijn:05-09-1791/Parijs:02-05-1864).Dezehadinzijnitaliaanseperiodemet zesitaliaanseopera'sveelsuccesgehad.  9[..................................................................]1011  OBERTO,CONTEDISANBONEFAZIO OPERAINTWEEAKTEN Door: TemistocleSolera PremireteMilaan inhetTeatroallaScala 17November1839 Rolverdeling: 9[:::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::]1011 CUNIZA,zustervanEzzelino.........PrimaDonnaMezzo-Soprano.....MaryShaw daRomano RICCARDO,GraafvanSalinguerra....PrimoTenore................LorenzoSalvi OBERTO,GraafvanSanBonifazio....PrimoBasso.................IgnazioMarini LEONORA,dochtervande......PrimaDonnaSoprano...AntoinettaReinieri-Marini GraafvanSanBonefazio IMELDA,vertrouwelingevan...SecondadonnaMezzo-Soprano........MariettaSachi Cuniza verderspelenmee: Ridder-Edelvrouwen-Vazallem. DehandelingvindtplaatsinBassano inenomhetkasteelvanEzzelino TijdvanHandeling: 1228 ---- Muziekvan: GiuseppeVerdi 9[..................................................................]1011  Inleiding: ErisnietveelbekendvanVerdi'seersteuitgegevenopera.Althansniet genoegnaardezinvandegeleerden.Hetisb.v.nietbekendwiedeoorspronkelijke tekstdichterisgeweest.OpdeaanplakbiljettenstondTemistocleSolera,dochzeer waarschijnlijkishetgrootstegedeeltevandetekstgeschrevendoorAntonio Piazza.Ookishetzeerwaarschijnlijk,dochnietonomstotelijkbewezen,dathet eenbewerkingisvaneeneerderuitgegevenwerk.Gedurendezijnstudententijdhad Verdi,doortussenkomstvanzinleraarLavigna,kennisgemaaktmethetPhilharmo nischGezelschap.Datwaseenclubvanaristocratischeamateurs.ditsoortclubs vormdendebasisvanhetconcert-leveninOostenrijk,gedurendedejarendatde privorkesteninaantalafnamenenvrdekomstvandeberoepsorkesten. OpeenkeerrepeteerdehetgezelschapHaydn's"Creation".Docheenvande ledenwasziekgewordenenVerdiwerddoorPietroMassini,deleidervanhet gezelschap,gevraagd,ofhijnietkonbegeleidenopdepiano.Aanvankelijkstond hetgezelschapwatsceptischtegenoverdearmoediggeklede,magere,jongestudent. Dochbehalvehetbegeleidenopdepiano,namdejongejongenookhetdirigeren over.Hetgezelschapenhunleiderwarenzeerenthousiast.Uiteindelijkwerdhij gevraagdhetconcertteleiden.Verdiaccepteerdehetaanbodendeuitvoeringwerd eensucces. HierdoorhadMassiniveelvertrouwenindejongemusicusgekregenenvroeghem eenoperateschrijvenvoorhet"TeatroFilodrammatici"waarhaardirecteurvan was.Verdikreegvanhemhetlibrettovan'Oberto,ContediSanBonefazio'. UitouderecorrespondentiemetMassini.blijktechterdatVerdieenopera gecomponeerdheeftmetdenaam"Rocester",opeentekstvanAntonioPiazza.Maarde jongecomponisthadnogheelwatwerkteverzettenenteleurstellingenteverwerken alvorenszijnoperazouwordenopgevoerd.EerstzouzijnwerkinParmainpremire gaan,maardeimpressariohaderuiteindelijkgeenbelangstellingvoort.Daarnazou hetinMilaanwordenopgevoerdinhet'PioInstituto',maardaarwerdvlakvoordat derepetitieszoudenbeginneneenvandesolistenziek.ZodoendegingookinMilaan devoorstellingnietdoor. Ditwaszeerteleurstellend,maarwatergerwas:InhetMilanesetheater beschiktemenoveruitstekendesolisten,waaronderdesopraanGiuseppinaStrepponi. DezesolistenhaddendusalkennisgemaaktmetdemuziekvanVerdi.Eenuitvoering meteendergelijkebezettinghadzeerwaarschijnlijkdirecteensuccesgeweest.Via desolistenvanhetPioIstitutokwamVerdiincontactmetBartelomeoMerelli,de directeurvanhet"TeatroallaScala"teMilaan.MetMerellimaakteVerdieen contractvooreenoperavoorhetvolgendeseizoen.DeoperadieVerdigemaakthad, moestwordenaangepastvoordestemmen,waarmenindeScaladebeschikkingover had.Solerahielphemhierbij,methetaanpassenvandetekst.HetwasVerdi's begin.DeuitgeverGiovanniRicordi(hetuitgevershuiswaarVerdijarenlangmeezou samenwerken)kochtderechtenvoor2.000Oostenrijkselires. Ermoetwelveelaandeoperaveranderdzijnindeloopderjaren,wantde eerstemaaldateroverdezeoperageschrevenwerd,wasin1834.Eerstwashet 'Rocester'enineenswashet'Oberto'.Verdihadaanvankelijkgedachthetineen vandekleineschouwburgenoptelatenopvoeren,b.v.inhet"TeatroCarcano",de Cannobiaofdoorhet"Filodrammatici"(allenteMilaan).Daariedertheateren iedereschouwburgovereenanderebezettingvansolistenkonbeschikken,kanhet nietandersoferisvelemalenindeoperaveranderd.Brievenuitdietijdgeven alleenmaareenonvolkomenendaardoorverwardbeeld.IndezevenjaardatVerdier aangewerktheeftenhetaandemanprobeerdetebrengenmoesthijhetvelemalen veranderen.Hetheeft'Rocester'geheten(tekstvan:???),daarna'LordHamilton' (AntonioPiazza???),daarna'Oberto'mettekstvanAntonioPiazzadatdoor TemistocleSoleraweerveranderdwerd. Hetmeesteblijftgiswerk,alhoewelernatuurlijkveelnavorsingenzijn gedaan.Indiedagenbestondeenoperaechternogniet,alshijnognietwas uitgevoerd,enVerdibewaardenooitgeschriftenofpartituren.Alsereenverande ringgemaaktwerd,vernietigdehijhetoorspronkelijkewerk.InVerdi'sbrievenvan dietijdheefthijhetalleenmaarover"mijnopera",dusnietopera's.Wemoeten duswelaannemendat'Oberto',LordHamilton'en'Rocester'nendezelfdeopera zijn.Ooknietzekeris,datdeoperaindievolgordeisontstaan.Enofdetijdnu MiddeleeuwItaliewas,ofdetijdvandeRestauratieinEngeland,och,datsoort dingenveranderdewelmeer. Erisgeenbewijs,maarmenneemtaan,datdeRocestervanhetverhaalJohn Wilmotisgeweest.Datwasde2deGraafvanRochester(1647-1680).Rochesterwas bekendinEuropadoordememoires,diedoordeGraafvanGrammontwerdenverhaald endoorWalterScottgeschrevenwerden.OokwasRochesterbekenddoorhetdramavan VictorHugo:"Cromwell" Erisooknogeendramageweest,geschrevendoorAntierBenjamin,metdenaam "Rochester"(1829) Vandenogonbekende,beginnendecomponistwerdnatuurlijknognietveel correspondentiebewaard.Allenisduidelijk,datVerdijarenwerkelijkheeftlopen leurenmetzijnwerk. Deeersteopvoeringvan13November1839:DestervandeavondwasIgnazio Marini.Debaszougoedbevriendwordenmetdecomponist.Laterzouhijin'Atilla' detitelrolvertolkenenmetgejuichinheelItaliewordenontvangen. DevrouwvanMarini,Antoinetta,wasookeenuitstekendartieste.Haarstem hadgeengroterijkwijdte,zodatVerdivoorhaardemuziekmoestaanpassen.Inalle opvoeringenwaszijdeprimadonna.Hetwasgrotendeelsdoorhaarprestaties,dat erzoveelopvoeringenzijngeweest. LorenzoSalvischijnteengoede,dochnietopmerkelijketenorgeweesttezijn. MaryShawwaseenengelse.Volgensdecriticihadzijeenopmerkelijkgoede stem,maarhoordezijnietthuisophetitaliaansetoneel.Zijwasweldeeerste, diedeengelsebevolkingeropattentmaakte,daterinItalieeenjongeen briljantecomponistinopkomstwas. OverhetalgemeenkreegVerdimetzijnoperabemoedigendekritieken.Inde 'Moda'stond,datVerdi'sinspiratienietstemakenhadmetDonizetti,Bellini, MercadanteofRossini.Verdiheeftechterweldegelijkaandezeviercomponisten ietstedanken.dochreedshier,inzijnallereersteopera,blijktduidelijk,dat hijeigenideenhad.DatgeheeleigenVerdiaanseidee:Datdemuziekvaartkrijgt zogauwzebegintenhetlijktwelofhetsteedssnellergaat. InMantuawaseencomponist,AchilleGraffigna,diegespecialiseerdwasin hetomzettenvantekstboeken.Bekende,jaarlijksterugkerendeopera'swerdendoor hembewerkt.Eenjaarnadepremirevan'Oberto',washetbekendeoperarepertoire vandemeestevooraanstaandetheaters:"IlBarbierediSiviglia","LaBuona Figliuola","IlMatrimonioSegreto"enkwamdaarineensook"Bonifazioei Salinguerra"bij. Hetgepubliceerdelibrettohaddestijdhetvolgendevoorwoord:  "Oberto,GraafvanSanBonifazio,werddoorEzzelinodaRomanoverslagen. DezewasdeSalinguerragroperinguitVeronatehulpgekomen.Obertoontsnapte naarMantua.ZijndochterLeonora,zondermoeder,werdachtergelatenin Verona.Dezorgvoorhaarwerddooreenoudetanteopzichgenomen.Eenjonge graafvanSalinguerraverleidde,ondereenvalsenaam,hetbeeldschonemeisje metdebeloftevaneenhuwelijk.LaterwerdhijsmoorverliefdopCuniza,die inhetkasteelvanBassanowasachtergelatendoorhaarbroerEzzelino,deHeer vanVerona.  EzzolinowasonderwegnaardeveroveringvanMonselice,PaduaenMonthag hana.DejongegraafdeedCunizaeenhuwelijksaanzoek.TelaatkwamLeonora achterdewaarheid.UitpurewanhoopgingzijopdehuwelijksdagnaarBassano, omhaarverleideraandekaaktestellen.  Opditpuntbegintdehandelingvandeopera.Ezzelino,dieindehele operanietvoorkomt,zougoedherkendwordendoorhetitaliaansepubliek,als dewredemiddeleeuwsedespoot.  Defamilie,dieoorspronkelijkheersteoverBassano,wasDuits.Vandaar ookdeitaliaansenaamCuniza.EzzelinodaRomanoveroverdegrotegebiedenin Noord-Italie,waaronderdestadVerona,waarhijoverheerstevan1227tot 1259.  -0-0-0- Meppel,10-11-1990 066000003040000132000000006008000 11 2Synopsis. 'Oberto,#Conte di San Bonefazio'1 F0110030001 R [................................................]0011 9[..................................................................]1011 Oberto,ContediSanBonifazio door: GiuseppeVerdi SYNOPSIS --------------- Eenzeerkorteouvertureleidtdeoperain. EERSTEAKTE  1steScene: Eenschitterendeplekophetplatteland,methetkasteel Bassanoopdeachtergrond. Eengroteschareridders,hofdames,hovelingenenvazallenisuitgelopenom Ricardo,GraafvanSalinguerra,teontmoeten.Hijisdemedestrijdervanhun meesterendienstoekomstigezwager.Ricardowordtdooreenkoorvereerdvanwege zijnoverwinningenophetslagveld("Divermigliaamabilluce").Alszijhemzien naderenveranderthetritmevandebekendebolero-vorm,ineennieuwemelodie. Ricardokomtopmettweeregelsrecitatiefommetzijncavatinatevervolgen ("Sonfravoi!Gisorteilgiorno").Hijbeantwoordtdegroetvanhetkooren wijsthuneerbewijzenhoffelijkaf.Diekomenhemniettoe,zegthij,maarzijn bruid. Ervolgteencabaletta,waarinRicardouitvaarttegenzijnvijanden("Gi parmiudireilfremito"),terwijlhetkoorhemwelkomthuisheet,waarzijn geliefdehemwacht.InweenfinalegaathetgehelegezelschaprichtingBassano. NukomtdeheldinLeonoraop.zijverteltvanhaartrouwbelofte.Ookverhaalt Leonoravanhaarvadersverdriet.Ineenandante("Sottoilpaternotetto")vertelt zehoeeenengelachtigeschoonheid,dieonderdakvanhaarvaderafwees,haarliefde heeftverraden. Numaaktdeoperaeensprongvooruit.Erkomtwederomeenmuzikaleintroduc tie.HiermeewordtdekomstvanGraafObertoaangekondigd,devadervanLeonora. Uithetvolgende(prachtige)recitatief,blijktdeinnerlijkestrijddieinhem woedt:Hijisblijzijnlandweertezien;maarverdrietig,dathijhetspoedig weerzalmoetenverlaten,endezekeervoorgoed;liefdevoorzijnondankbare dochter;enhijdorstnaarwraak, Leonorakomtterugenzegtdatzevanavond,gedurendedebruiloft,naarhet kasteelzalgaan.Obertohoortenherkenthaarstem.Detweeontmoetenelkaar, gevolg:GrootsDuet!Obertometzijngedicht("Guardami!Sulmiosiglio"),krijgt antwoordvanLeonora("Padre,mistraziil'anima").Inhettweededeelvanhetduet wordtdemuziekformeler(Oberto:"Nontibastilperiglio"enLeonora"Auna traditamisera").Hetderdedeelvanhetduetisconventioneel,waarinvaderen dochter("Deltuofavorsoccorrimo")totdehemelbiddenomhulp. Obertogebiedtzijndochternaarhetkasteeltegaanenhaarverleideraante klagen,alleendnzalhijhaarvergiffenisschenken.Leonoraherhaalthetbevel alseenschoolmeisje.enzoeindigthetlaatstedeelvanhetduet("Unamnplesso ricevi,opentita").Vaderendochterzijnnuherenigt,enkunnendusdezelfde melodiezingen. 2deScene: EenprachtigezaalinhetkasteelBassano. Ricardo'sbruidCunizawordtaangekleedvoorhaarhuwelijk.Ondertussenzingen Imeldaendehofdameseenuitgebreidereversievandeintroductie.(Menverwacht hiernatuurlijkeencavatinaofaria,maardestijdswasdesopraanMaryShawniet zoervaren,dusditisgeschrapt.)Cunizabedanktmetenkeleregelshaarbedienden enzendthendanheen. RicardokomtopenCunizavertelthemvandesomberevoorgevoelensdiezij heeftvoorwatbetrefthaarliefde("Ilpensierd'unamorefelice").zobeginthun duetenRicardoantwoordthaarmetgeruststellendewoorden.Hetiseenopgewonden ontmoetingvantweegeliefden.OndanksRicardo'sgeruststellendewoordenblijft Cunizaechtertwijfelen.Uiteindelijkzijnzijhetgeheelmetelkaareensen eindigthunduet("Questomanoomairitorni"). NadatRicardoenLeonora,doortegenovergesteldedeuren,zijnweggegaan,komt ereenfiguuraan,diedekomstvanLeonoraaankondigt.Leonorakomtbinnen,in gesprekmetImelda,dekamenierstervanCuniza.VolangstwachtLeonara,terwijl Imeldahaarmeesteresgaathalen.WanhopigbidtLeonoraomsterkte. HoffelijkontvangtCunizahaargaste.AlsdenaamvanObertotersprakekomt, schriktzijeven."Pasopvoorhem",waarschuwtLeonora.DanstaptObertodrama tischvanuitdeschaduwen. Inhetvolgendeterzetto("Soniostresso!Atedevanto!")komendecontrasten tussendedrieschitterendtotuiting.Obertotoontverdrietentochookdreiging, CunizaiseenenalopwindingenvolangstigevoorgevoelensenLeonoraisresoluut. Methaaropeningszin("Tuttopuoi,lopuoitosola!")begintzijhetverhaalvan hetverraaddathaarisaangedaan.ZijlaathetaanObertoover,omdenaamvande verraderuittespreken:"ContedeSalingueraa",dondertOberto. Dezeonthullinggeefteenander,langzamerthema("Suquellafronteimpres sa"),waarinObertodreigementenuit,Cunizaverzoenendspreektenbelooftte zullenhelpenenLeonorahaardankbaarheidvoorhaarrivaleuitspreekt. Destretta("Mafial'estremo,omisera"),waarinOberto,CunizaenLeonora iederbesluitenomRicardovoorhetgerechtteslepen,iseenvrolijkemars. NaObertoineennaastgelegenvertrekgeleidtehebben,roeptCunizahaar gastenbinnen.OnderhenbevindtzichookRicardo,opwieCunizabeschuldigend wijst.Ricardoverbleekt,alshijLeonoraherkent.Maareerstprobeerthijzichmet blufuitdesituatieteredden:"Jaeenshieldikvanhaar,maarzijwasmij ontrouw!". IneenfelleuitbarstingbeschuldigtLeonorahem,tenoverstaanvanalle aanwezigen.Allenkiezenhaarkant. WeerishetOberto,metzijnneigingtotmelodramatischeeffecten,die plotselingverschijnteneengroteconsternatieontketent(Leonora,Cunizaen Ricardo:"Aquell'aspettoinfremito"). TWEEDEAKTE  1steScene: DeprivvertrekkenvanPrinsesCuniza. Naeenintroductievaneenkoorvanbedienden,kondigtCunizaineenrecita tiefeneendubbeleariaaan,datzijdehoofdschuldigeis.Debediendenzijn bezorgdomhaar,daarzijzoverdrietigis.Imeldakomtbinnenenvertelthaar meesteres,datRicardohaarwensttespreken.Naeendiepezuchtvanverdriet,om haarverlorengeganedromenvangeluk,besluitCunizaomhemnietbinnentelaten: "Laathemmaarteruggaannaarzijneerstegeliefde". Hetkoorlaathoren,datzijheteenszijnmetdezebeslissing("Infelice!Nel cortradito"). 2deScene: Eenverlatenplaatsindenabijheidvanhetkasteel. (Zostaathettenminsteaangegevenopdegedruktetekst,maarmenbegrijpt,dathet koorvanridder("Dov'l'astrochenelcielo")natuurlijkvoorhetneergelaten doekstond,terwijldecoulissenwerdengewisseld.)  Hetkoorheeftverdergeenbetekenis.Zetonenalleenmedelijdentehebbenmet Cuniza,maarheeftverdergeenbetekenis. Deriddersverdwijnenenhetdoekgaatop.Ennuzijnweopdeverlaten plaats,diehierbovenstaatvermeld.HierstaatObertoongeduldigtewachtenop Ricardo("Etardiancor"). Heeftdeboodschapperdeuitdagingnietovergebracht?Of isRicardobangommethemteduelleren?Obertotobtnogenigetijdoverhet verraadvanzijnvijand("L'orrordeltradimento"). EenkoorvanridderskomtverkondigendatCunizahemgeredheeftvandewraak vanEzzelinoendatzijnuopzijnaanwezigheidgesteldzouzijn.Voorhijgaat barstObertonogeenslos,overdatridder-gebroedSalinguerre("Matusuperbo giovane"). Obertowordtechternietteleurgesteld,wantRicardokomtjuistaan,maarhij wilnietduellerenmetdeoudeman.AlsObertohemblijftsarrenmetzijnlafheid, moetRicardowelzijnzwaardtrekken. NukomenCunizaenLeonoraaan,vastbeslotenombloedvergietentevoorkomen. Cunizaeist,datRicardometLeonorazaltrouwen.volwroegingenberouwstemt Ricardotoeinhethuwelijk.MaardeblaamopOberto'seerisnogsteedsniet gewroken.Detweebesprekendesituatieenkomenovereenelkaarlaterteontmoeten enhetuittevechten.OpOberto'suitdaging("Villall'armi,adonneeroi")volgt eenwoedeuitbarstingvanRicardo.SamenmetCunizaenLeonoravolgtnueengroots kwartet. Inhetkwartetblijktweinigvandegemoedstoestandenvandespelers.Ervalt slechtuitoptemaken,datRicardonogsteedsboosisentegelijkvolberouw; CunizamoetbeschuldigendzijnenLeonorahoudtnogsteedsvandemandiehaar verradenheeft.AlleenObertospringterafentoeechttussenuit,danblijktdat hetvuurvandewraaknogsteedssmeult.Heteindeisookweereensamenzangvande gemengdegevoelens.Obertoisopgetogenoverhetvooruitzichtvanzijnwraak; Leonoraisdolgelukkigmethetvoorgenomenhuwelijk;Ricardovoeltzichschuldig vanwegehetophandenzijndeduel,datzijneernueenmaaleistenCunizais helemaalverdrietig,omdatzijnuRicardovooreeuwigverlorenheeft. NuvertrekkenCunzaenLeonora,opwegnaarhetkasteel,terwijlRicardoen Obertonaarhetnabijgelegenbosgaan. Hetdoekhoeftnietneervoordevolgendescene.Eenkoorvanridders("Li vedeste")geeftzijnmeningoverdevalseverzoeningtussendetweeedellieden.Het koordoetdaarnogalmoraliserendover.Hungezangeindigtmeteengebedomvrede. Danwordthetgeluidvaneengevechtgehoordenderiddersgaansnelkijken poolshoogtenemen. NawatopgewondenmuziekkomtRicardoterug,metgetrokkenzwaard,alsofhij dooriemandwordtachtervolgd.Maarhijheeftgelukkignogtijdgenoegomeen romanzatezingen("Cielefeci?").Hetmooistestukishierheteinde("Ciel pietoso"). RicardovertrektenCunizakomthaastignaderbij,verteerddoorbangevoorge voelens,diehaardeheleoperaalvervolgen.(Verdiweetdespanningerinte houdenmettrompettenentrombones.)Hetridderkoorkomtterug.Zijmeldendatzij hetontzieldelichaamvanObertohebbengevonden,metLeonoraernaast,dieooggetui gebijhetgevechtisgeweest.OndersteundkomtLeonoraaan,zijiseenalgehele instortingnabij. Cunizazingteenkorteadagiomethetkoor("Vien'omisera"),waarmeewede aanzethebbenvandefinale. Cunizaleesteenbriefvoor,dieeenboodschapperzojuistheeftgebracht. Daarinstaat,datRicardovrijwilliginballingschapisgegaan.Hijlaatalzijn bezittingennaaanLeonora,zijneersteLiefde. Ervolgtnogeencabalettamethetkoor("Celailfoglioinsanquinato")enhet eindemeteencabalettavanLeonora.  -0-0-0- TocheindigtdegeschiedenisvandezeoperavanVerdihierniet.Erzijnnog enkelereprisesgeweest.Insommigendaarvanwarenerbelangrijkeveranderingenen velevernieuwingen.B.v.: TURIJN1840: (Voorjaar) Indatjaarwasdeopera'IlTemplario@vanNicolaieengeweldigsucces.Toch werd'Obertao'daarinhetrepertoireopgenomen,waarschijnlijkopaandringen vanAntoiniettaRainieri-Marini,diedehoofdrolvertolkte.VoorCunizawerd LuigiAbbadiaaangetrokken,eenveelhogeremezzo-sopraan,dieechterniet wildeoptreden,alservoorhaarnieteencavatinawerdgecomponeerd.Daarom iserinhetTurijnsetekstboekeenandante("parmichealfinquest'anima"), verbindendrecitatiefeneencabaletta("Datantegioiaassorta").Hetduet vanRicardoenCuniza(eersteakte)werdgeschrapt. MILAAN1840:(Najaar) Nadeabsoluteafgangvan'UnGiornodiRegno',vervingMerellialleverder aangekondigdeopvoeringenenwerdenallemaalvervangendooruitvoeringenvan 'Oberto'.HierbehoefdeVerdi(vanwegedesolisten)nietveelveranderingen aantebrengen.Welschreefhijtweegeheelnieuwegedeelten:Eencavatina voorCunizaeneenduetindriedelenvoorCuniza,Ricardo,dathetoudeduet geheelverving.Wiehiervoordetekstdichterisgeweestisonbekend,waar schijnlijkdecomponistzelf. NAPELS1841:(Voorjaar) Verdiwashiernietbijaanwezig.Deoperawerdookhiergebruiktomhet repertoiretevullen.Vanwegedesolisten(AntoiniettaRainieri-Marinispeelde weerLeonora),werddeorigineleversieweergebruikt.Deoperawerdnietecht eensucces.Eencriticusmerktesarcastischop,dathetTeatroSanCarlowel 'rood'moeststaan.Deitaliaanseuitdrukkinggebruikthierhetwoord'groen (=verde)voor. GENUA1841:(Voorjaar) Ditwaseenher-uitvoeringwaarbijVerdiverplichtwas,omzelfdeleidingop zichtenemen.Vanhettekstboekvaltafteleiden,dathetaantalveranderin genvandezeuitvoeringzeergrootwas: 1.EennieuwCuniza-Ricardoduet. 2.EennieuwduetvoorLeonoraenOberto. 3.EennieuwkoorvoorCuniza'sbedienden. 4.Veleveranderingenindeorkestratie. EnditisdandeeersteoperadieVerdischreef.Hijwastoen26jaaroud. GelukkigisVerdinietjonggestorven,wantdanwasdezeoperawaarschijnlijkin hetvergeetboekgeraakt.EnnoghedentedagezullenwaarschijnlijkalleenVerdi fansditwerkkunnenwaarderen.Eenheelverschilmetandereberoemdecomponisten dieopdezejeugdigeleeftijdreedsberoemdwaren(Rossini,Mendelssohn,Mozart, Schubertenveleanderen). Deoperakentvelemooiemomenten,maarmisschienzienwehetdooreen gekleurdebrilvaneenVerdi-fan.Docheengoedluisteraarhoorthetbeginvaneen heellangewegomhoog. -0-0-0- Meppel,10November1990 066000003040000132000000006008000 11 2Inleiding#"CORSARO"1 F0110030001 R [................................................]0010 9[.............................................................]1010  I L C O R S A R O Opera in 3 Akten door: Francesco Maria Piave (naar het gedicht van Byron: "The Corsair") Premire in het Teatro Grande, Trist 25 Oktober 1848 Rolverdeling:(destijds) CORRADO Primo Tenore Gaetano Fraschini Piraten kapitein GIOVANNI Secondo Basso Giovanni Volpini Een Piraat MEDORA Soprano Comprimario Carolina Rapazzini Corrado's geliefde SEID Primo Baritono Achille De Bassini Pasja van Coron GULNARA Prima Donna Soprano Marianna Barbieri-Nini Favoriete slavin van Seid SELIMO Secondo Tenore Giovanni Petrovich Een Aga EEN EUNUCH Secondo Tenore Francesco Cucchiari EEN SLAAF Secondo Tenore Stefano Albanassich verder: Corsicanen - wachten - Turken - slaven - odalisken Dienstmaagden van Medora - Anselmo, een Corsicaan. De handeling vindt plaats op een eilandje in de Egesche Zee in de stad Coron Tijd van handeling: Het begin van de 19de Eeuw.  IL CORSARO Reeds geruime tijd stond 'The Corsair' op Verdi's verlanglijstje. Hij kende verschillende van de werken van Byron. Men heeft er over gedacht, sa- men met 'The Bride of Abydos' en 'The Two Foscari', om een opera naar eenvan die werken de schrijven voor het Venetiaanse carnavals seizoen 1844.Maar men moest het toen opgeven, omdat er geen bariton van voldoende kaliber beschik- baar was. 'Il due Foscari' werd in 1844 in Rome opgevoerd, en toen zette Verdi 'Can' op zijn lijstje van mogelijke onderwerpen. Byron was echt in de mode in die tijd. Zijn werk had het enthousiasme dat jonge mensen aansprak, maar gelukkig groeide Verdi daar spoedig overheen. Sneller b.v. dan Berlioz of Liszt. Maar toen 'The Corsair' een mogelijkheid werd, was Verdi er meteenent- housiast voor. In de loop van 1845 tekende Verdi een contract met Lucca, voor eenopera die in London in premire moest gaan. Verdi was beledigd door zijnvaste uit- gever Ricordi, omdat in de "Gazetta Musicale di Milano", dat hethuisblad van de uitgeverij was, een beledigende opmerking over zijn opera"Giovanna d'Arco" had gestaan. Vandaar dat hij naar de grootste concurrentvan Ricordi: Frances- co Lucca overstapte. Met dit contract was Lucca de eerste die het systeem in- troduceerde, waarbij de uitgever aan de componist eenpercentage betaalde van de opbrengsten, en dan tevens alle verantwoordingop zich nam voor de opvoe- ring van de opera. Allereerst dacht Verdi, zoals al menigmaal was gebeurd, aan 'KingLear', ten eerste was dat zijn al jarenlang gekoesterde wens, en ten tweedewas dat onderwerp in Engeland bekend, maar dat project zou tot het eindetoe opgescho- ven blijven. Toen bleef min of meer 'The Corsair' over en alslibrettist zocht Verdi weer Piave aan, daar die kundig gebleken was met hetomzetten in een li- bretto van Byron's werken. Lucca was het eens met het onderwerp, maar voor de tekst zocht hijtoch contact met Manfredo Maggioni. Deze was een in Londen wonende Italiaanse dich- ter en schrijver. Lucca veronderstelde, dat een 'half-engelse'dichter waar- schijnlijk meer succes zou hebben bij het Engelse publiek. Ondertussen zette Verdi met Piave een schets op voor het libretto, dat hijnaar Lucca stuurde. Maar nu had Giovannina Lucca weer andere ideen, enkwam met het voorstel van 'Ginevra di Scozia'. Dit was oude koek, daar ditonderwerp reeds door vele componisten was behandeld, o.a. door Hndel enMayr. Afgezien van het onder- werp, wilde Verdi helemaal niets te maken hebben met Giovannina Lucca. De com- ponist hield voet bij stuk: "The Corsair" ofhelemaal niets". Er kwam voor Verdi echter, na de premire van 'Alzira', en vrijelange ziekte periode. Daarom moest een opera voor Londen een jaar wordenuitgesteld. Terwijl hij herstellende was in het kuuroord Recoaro, werktehij samen met de dichter Maffei aan 'I Masnadieri' en 'Macbeth'. Behalvevoor Londen werkte Verdi ook alvast aan een opera voor Florence. Inmiddelshad Verdi reeds grote gedeelten van 'Il Corsaro' gereed. Want al was hetlibretto niet gereed, de opzet was er wel. Door alle vertragingen was het bijna de tijd voor de premire van'Mac- beth' en nog steeds bespraken Verdi en Piave de opera 'Il Corsaro'.B.v. of Turkse costuums wel zouden worden toegelaten op het toneel. Maar het wilde allemaal niet vlotten, en 'I Masnadieri' werd opgevoerd in Londen. Dat was de eerste van de drie opera's waarvoor Verdi bijLucca on- der contract stond. Van dit contract wilde Verdi wel van af, maarLucca (be- grijpelijk) niet. Verdi had voornamelijk een hekel aan Lucca gekregen, omdat hij door de uitgever gedwongen was 'Atilla' (premire in Veneti) af te maken, toen hij grote problemen met zijn gezondheid had. Ookkon Verdi daarna een an- der contract krijgen voor 60.000 lire, maar Luccaverhinderde dat. Gelukkig kon Verdi zijn contract met Lucca later afkopenvoor 10.000 lire.  Piave had uiteindelijk het libretto voor 'Il Corsaro' gereed, en Verdi had hem ervoor betaald, en bood het Lucca aan. Verdi gaf nog andere mogelijk- heden, zoals "Die Ahnfrau' van Grillparzer of 'Medea' van Romani. Alsant- woord stuurde Lucca hem een geheel ander libretto terug ('Giuditta'),waarop de componist in woede uitbarstte. Verdi had de partituur voor 'IlCorsaro' ook gereed, en stuurde het gehele werk aan Lucca, met de boodschap, dat deze ermee kon doen wat hij wilde. Zowel in Itali, als in hetbuitenland. Er is geen andere opera bekend waarvoor de mastro zo weinigbelangstelling heeft gehad. Toch was dit aanvankelijk niet het geval. Hetwas vlak na 'Atilla' ge- componeerd, en het leek een terugval na het vernieuwende werk "Macbeth". Verdi stond hier weer eens op een keerpunt in zijnloopbaan en begon te twijfelen of de standaard procedures, die hem tot nogtoe voldoening hadden gegeven, hem wel de juiste weg vooruit voerden. MetVerdi was het altijd zo, dat wanneer deschets van het libretto gereed was,er dan de basis lag voor zijn verdere werk. Hij had het later (doordat erruim een jaar vertraging was ontstaan) wel willen veranderen, maar dan hadhij Piave om aanpassingen moeten vragen. En dat kon niet, want Piave diendenu in het leger van de Venetiaanse Republiek. Na zijn herstel in Recoara enzijn werk aldaar aan andere werken, was zijn belangstelling voor "Il Corsaro" gedaald. Lucca besloot 'Il Corsaro' op te laten voeren in Trist in het 'Teatro Grande'. Verdi had Lucca, via een vriend, laten weten, dat hij wel geneigdwas de opera te leiden, indien dit financieel aantrekkelijk gemaakt werd.Maar dat bleek niet het geval en daarom bleef Verdi in Parijs. De directievan de schouwburg was echter tevreden, daar zij kon beschikken over Muzio,de leer- ling en assistent van Verdi sinds 'I Due Foscari'. Die kende de bedoelingen van de componist als geen ander. Door omstandigheden moest depremire echter worden uitgesteld van voorjaar 1848 tot het najaar. Inmiddels was het nog steeds niet erg rustig in Itali. Er was deglo- rievolle 'Cinque Giornate' geweest, en de niet erg succesvolle terugtocht van het Piedmontese leger. De Slag bij Custoza was uitgevochten enhet Oostenrijk- se gezag was versterkt in de streek Lombardije en Veneti.Veneti was gewoon een oostenrijkse stad geworden. Muzio was geen held enbleef gedurende die tijd veilig in Zwitserland. Daarom werd er weer eenandere dirigent gevonden, en wel Luigi Ricci. De premire was een regelrechte flop. Alleen de ontwerper kreeg eenvol- doende. Voor de rest was zowel publiek als pers zwaar teleurgesteld. Nadrie uitvoeringen was het gedaan met 'Il Corsaro'. De critici schreven, datnu Verdi zijn zakken had gevuld met Engels geld, hij dit geld maar moestbeste- den aan een studie van de klassiekers. In 1852 kwam er nog een her-uitvoering in Cagliari, Modena en in Milaan. Waarschijnlijk werden er (zonder Verdi's medeweten) veranderingen inaange- bracht. De laatste belangrijke uitvoering was in 1854 in het 'San CarloTea- tro' te Napels. Maar dit alles ging buiten de componist om. Vele critici schrijven deze opera gewoonlijk af, meestal om redenenzo- als hierboven beschreven. Zij gaan er van uit, dat opera's waar de componist zelf helemaal achter stond, ook wel geflopt zijn. Een opera die hemonver- schillig liet, moest dus zeker een onding zijn. Het is zonder meerfrappant te noemen, dat deze opera de tijden overleefd heeft, beter zelfsdan sommige opera's, die bij de premire wl een succes waren. Maar misschien is Verdi's tanende belangstelling voor de opera te verklaren. Hijwas ouder en wijzer geworden. Hij zag niet meer, zoals in zijn jeugd, alles zwart/wit. Hij zal zich niet meer hebben kunnen vereenzelvigen met deharde Corsaro, die zijn Medora in de steek laat en laat wegkwijnen en sterven terwijl hij weg is. Toch weigert hij om haar de liefde van een anderevrouw, die hij gered heeft, en die hem op haar beurt ook weer redt. Verdi'seigen Medora was reeds acht jaar eerder overleden (Margaritha Barezzi) enhij was nu een nieuw leven be- gonnen met zijn eigen Gulnara (GiuseppinaStrepponi). Byron's gedichten waren in Europa populair, dit gold helemaal in landen waar de Duitse Romantiek niet was doorgedrongen. 'The Corsair' speeltin het Egesche landschap, dat al verheerlijkt was door de Griekse Onafhankelijk- heids-oorlog. In die strijd was Byron zelf omgekomen. De held wastypisch Byron-achtig: trots, op zichzelf, ironisch en melancholiek. Eendergelijk beeld sprak de jeugd van Europa wel aan. Te vergelijken met eenJames Bond figuur van nu. Misschien is hij a-sociaal, maar dat is niet zijnschuld, dat ligt aan de samenleving: (1ste Canto XI-de Couplet) Yet was not Conrad thus by nature sent To lead the guilty - guilt's worst instrument - His soul was changed, before his deeds had driven Him forth to war with man and forfeit heaven . . . Too firm to yield, and far too proud to stoop Doom'd by his very virtues for a dupe . . . He cursed those virtues as the cause of ill And not the traitors who betrayed him still He hated man too much to feel remorse And thought the voice of wrath a sacred call, To pay the injuries of some on all. Maar er komt toch een heldin, daar kon ook Byron niet buiten. Een tere vrouw, die leeft voor hem alleen, en sterft wanneer hij gedood wordt. Ookdat paste in de sentimentele tijd van toen. Hieruit blijkt dat de Engelseroman- tiek meer lijkt op het Duitse 'Sturm und Drang' dan op de Duitse romantiek. Voor Goethe b.v. was een romanticus ziek. Maar voor Byron had hijtoch een zwak. Byron had en heeft een geweldige reputatie op het Continent. Een Engels- man zal het daarom wel uit zijn hoofd laten kritiek te uiten op eenwerk, waar Byron zelf ook veel mee op had. Maar tegenwoordig is 'The Corsair' slechter door te lezen dan 'The Two Foscari'. Niet zozeer vanwegehet verhaal, als wel de manier waarop het geschreven is. En hoe veranderdeneen tekstschrijver en een componist het verhaal dan weer: Behalve de held,zijn in het oorspron- kelijke verhaal de andere figuren weinig tot de verbeelding sprekend. Pasja Seid, waaraan Conrad zichzelf overgeeft in eenopwelling van ridderlijkheid, is een schurk uit jongensboeken; Gulnare diehem doodt is gewoon een van de vrouwen die verliefd is op Conrad en nogminder belangrijk dan Medora. Maar bij het duo Verdi/Piave is Gulnara deprima donna en Medora de comprimaria. De hoofdreden waarom 'The Corsair' eigenlijk niet geschikt is voor een opera, is dat het een verslag is. Daar het niet in dramatische onderdelenis opgesplitst, kan een componist als Verdi er niet mee uit de voeten. Dieheeft om de kracht van zijn muziek tot volle uiting te laten komen persoonlijkheden en karakters nodig, die in botsing met elkaar komen. Er is geendoorlopend crescendo mogelijk en er is ook geen groots dramatisch momentmogelijk. Het is geen beter werk geworden, dan zijn eerste opera's, en datis met een der- gelijk libretto ook niet mogelijk. Toch heeft Verdi van eendergelijk slecht libretto, door zijn meesterschap, veel weten te maken. Hijmoest wel compri- meren, hetgeen de opera bijzonder kort maakt. En dat in eentijd dat een be- zoek aan de schouwburg, een avondvullend programma moestzijn. Er is geen ballet, er zijn geen voorname koren. Ondanks de vele tekortkomingen, steekt dit werk ver boven 'Alzira' uit en zijn er vele momenten die perfect zijn: Medora's solo; haar duet metCor- rado; de andante van Gulnara; de scene in de gevangeniscel. Al deze passages hebben die grote diepte, die duidelijk maakt, dat Verdi weer een stukverder in zijn kunnen is aangeland. De karakters zijn door Verdi mooi weergegeven. Zelfs Verdi's grootste tegenstanders moeten toegeven dat de opening van de gevangenis-scene iets geheel nieuw en aangrijpends is. Evennieuw als het duet dat daar op volgt. Dit is niet langer een opeenvolgingvan tegengestelde bewegingen, maar een doorlopend geheel, waarbij de begeleiding van het orkest de wisselende stemmingen van de hoofdpersonen perfect weergeeft. En ook de gebruikelijke gedeelten vertonen onverwachte verfijningen. Deze zijn onge twijfeld een gevolg van Verdi's verblijf van eenjaar in Frankrijk. Om n ding mogen we blij zijn: De moderne critici zijn niet zo bevoor- oordeeld als destijds hun italiaanse collega's, zodat we gelukkig deze opera nog wel vaker zullen horen. -0-0-0- 17 augustus 1990 Nedlloyd Nagasaki (Hari Merdekka) 18-23 Maart 1991 Nedlloyd Hoorn Meppel, 8-8-'91 066000003040000132000000006008000 11 2Synopsis#"IL CORSARO"1 F0110030001 9[.............................................................]1010  I L C O R S A R O (door:) (GiuseppeVerdi) 1ste Scene: Het eiland van de Corsicanen in de Egesche Zee. Het toneel is leeg maar we horen wel een opgewekt en lawaaiig koorvan de piraten op de achtergrond ("Come liberi volano i venti"). In hunlied jui- chen zij over hun vrije en succesvolle leven. Het is bijna een directe verta- ling van Byron's gedicht, dat aldus begint: ( 1ste Canton O'er the glad waters of the dark blue sea, 1ste Couplet ) Our thoughts as boundless, and our souls as free Far as the breeze can bear, the bollows foam, Survey our empire, and behold our home. Qua stemming is het een gewoon piraten koor, met hier en daar eenop- klimming, die het wat meer structuur geeft. Maar ritmisch is het andersdan alle voorgaande koren van Verdi. De muziek is niet langer afhankelijkvan de accenten van het gedicht. Dit is een breuk met de italiaanse traditie. Moge- lijk is de invloed van Frankrijk hier debet aan. Tussen twee coupletten is hun kapitein Corrado opgekomen en hij maaktons duidelijk wie zijn volgelingen zijn. Zijn verslag wordt twee maal dooralle- maal benadrukt ("Fero il canto de'prodi miei consorti"). Geen sterkeopmer- king, maar de muziek maakt er iets heldhaftigs van. Na een woeste tirade tegen de mensheid, richt Corrado zich direct tot ons: (1ste Canton, XI-de couplet): "Warp'd by the world in Disappointmentschool". Net als Byron, suggereert Piave ("Tutto parea sorridere") aan eenonge- lukkige samenloop van omstandigheden, waardoor Corrado op het slechtepad is gekomen. Giovanni, Corrado's rechterhand, brengt Corrado een brief van een'Griek- se spion'. De inhoud van deze brief, doet Corrado meteen besluitenzijn mannen op te trommelen: Het schip moet zeeklaar worden gemaakt, wantnog hedenavond zullen zij uitvaren voor een wraakactie tegen de Moslems.("Si, di Corsari il fulmine") De woorden van de solozanger "All'armi all'armi intrepedi" worden door het koor in een canon herhaald. 2de Scene: De vertrekken van Medora. Medora wacht op haar geliefde Corrado, zoals ze al zo vaak heeft gedaan. Om de verveling te verdrijven neemt ze haar harp en zingt ("No so letetre immagini"). De originele tekst van Byron, waarop deze romanza is gebaseerd luidt als volgt: ( 1ste Canton Deep in my soul that tender secret dwells, XIV-de Couplet) Lonely and lost to light for evermore, Save when to thine my heart responsiveswells, Then trembles into silence as before. (De wijze waarop dit lied werd geschreven zal de eerstvolgende jaren eenvoorbeeld worden voor andere werken, waarin dergelijke situaties voorkwamen.) Als de laatste tonen klinken, komt Corrado stilletjes binnen, om haarte vertellen, dat hij weer moet vertrekken. En de eerste woorden van zijnreci- tatief hebben dezelfde tedere droefheid als het lied van Medora. Hunduet is niet vurig en hartstochtelijk, maar eerder droefgeestig en smachtend. Corrado zegt aan Medora, dat haar liefde alles is dat hij nog opaarde bezit. Zonder haar liefde heeft het bestaan voor hem niets meer tebieden. ( 1ste Canton But - oh Medora ! nerve thy gentler heart, XIV Couplet)  This hour again - but not for long - we part. 'This hour we part! - my heart foreboded this.' In het eerste deel van de duet-finale horen we Medora's ongerustheid ("No tu non sai comprendre") doorklinken, zij vreest voor Corrado's leven. Corrado probeert haar gerust te stellen. ( 1ste Canton Hark - peals the thunder of the signal gun XIV Couplet) It told 'twas sunset and he cursed that sun Again - again - that form he madly pressed, Which mutely clasp'd, imploringly caress'd ! Medora zegt, dat tegen de tijd, dat haar geliefde terugkeert, zij van verdriet gestorven zal zijn ("Tornerai ma forse spenta"). Tevergeefs probeert Corrado haar nogmaals te troosten. Nogmaals wordt het vertrek-sein gegeven middels een kanonschot, waardoor hun teder afscheid abrupt wordt beindigd. T W E E D E A K T E  1ste Scene: De rijk aangeklede vertrekken van Gulnara in het paleis van Pasjah Seid. Deze scene komt niet voor in het gedicht van Byron. Het doel van deze scene is ons bekend te maken met Gulnara, de lievelings-slavin van de Pasjah. Zij is de prima donna en de traditionele wijze van introductie is decavatina met koor. Er is een openingskoor van de odalisken ("Oh qual perenne gaudio t' aspetta"), die haar proberen moed in te spreken. In dit koorzijn een paar brute storingen van het orkest, om ons op de dreiging van dePasjah attent te maken. De haremmeisjes vertellen Gulnara hoe gelukkig zijmoet zijn. Maar Gulnara voelt niets dan haat voor haar weldoener. Zij snakternaar om te kun- nen ontsnappen uit deze vergulde kooi. Zij smacht naar een'hemel vol liefde' ("Vola talor dal carcere"). Mars-achtige muziek klinkt en een eunuch komt binnen om Gulnara uitte nodigen voor een banket, dat gehouden wordt vanwege de komende overwinning op de Corsicanen. Gulnara antwoordt troost, dat zij zal komen, dochniet alleen. Haar gezelschapsdames zullen haar vergezellen. Voor zij gaat vertelt zij ons, dat zij hoopt dat de hemel eens haarwens in vervulling zal doen gaan ("Ah conforto sol la speme"), en eeneinde aan haar gevangenschap zal maken.  2de Scene: De grote eetzaal in het paleis van Pasjah Seid. Er wordt een groot banket gehouden. De Turkse vloot ligt verzameld in de haven van Coron, klaar om uit te varen tegen de piraten. De Turken vieren vast feest, vanwege de overwinning, die zij morgen zullen behalen op de piraten. ( 2de Canton High in this hall reclines the turban'd Seid II-de Couplet) Around - the bearded chiefs he came to lead Removed the banquet, and the last pilaff - De hoofdmannen heffen een feestelijk koor aan. Pasjah Seid beloofthen nieuwe lauweren in de slag van morgen. Dan gaat hij hen voor in eenhymne aan Allah ("Salve Allah! tutta quanta la terra"). Het koor en hetorkest werken samen om de pasjah's woorden te onder strepen, en zijn laatste woorden worden als refrein opgepakt door het koor ("Santo in pace, terribile in guerra"). De slaaf Selimo komt de komst aankondigen van de Heilige Derwish. Dieis gekomen om de bescherming van de Pasjah te vragen tegen de Corsicanen,aan wiens gevangenschap hij zojuist heeft weten te ontsnappen. De Derwishen de Pasjah geraken in een discussie. ( 2de Canton 'Whence com'st thou, Dervise?''From the outlawsden.  IV-de Couplet) 'A fugitive - ''Thy capture where and when?' Drie maanden daarvoor, was de Derwish gevangen genomen. Hij had wetente ontsnappen, en een hulpvaardige visser had hem naar de kust van PasjahSeid's domeinen gebracht. ( 2de Canton 'How speed the outlaws? stand the well prepared, IV-de Couplet ) Their plunder'd wealth, and robbers'rock, to guard? Met de laatste vraag van de Pasjah begint het officile duet ("Di que ribaldi tremano"). De Pasjah kan wel vragen, maar de Derwish was gevangenen zag slechts de lucht, hij heeft niets anders gehoord dat het geruis vande zee. De Pasjah zou de Derwish nog wel verder willen ondervragen, maartijdens het gesprek wordt een rode gloed in de haven opgemerkt, die felleren feller wordt: ( 2de Canton 'What star - what sun is bursting on the bay? IV-de Couplet ) It shines a lake of fire !- away - away ! Ho! treachery! my guards! my scimitar! My galleys feed the flames - and I afar! De Turkse schepen in de haven branden! Alles is nu in grote opwinding. De eunuchen en hoofdmannen schreeuwen het uit van angst. Pasjah Seidgeeft opdracht de Derwish te arresteren. Maar de Derwish gooit zijn kapachterover en we zien dat het Corrado is! En hij is gewapend voor het gevecht. Hij neemt een hoorn van zijn gordel en roept zijn volgelingen op. De vlammen hebben inmiddels de harem bereikt, en vandaar klinken kreten van wanhoop. Met fatale ridderlijkheid geeft Corrado opdracht de vrouwen te redden. Door deze veronachtzaming van de strijd, krijgen zijn vijanden de tijd om zich te her-groeperen en weer aan te vallen. De Corsicanenworden eenvoudig verslagen en Corrado valt gewond ter neer. Corrado wordtgevangen genomen en bespot door de Pasjah ("Prodo invero rapitore di donne"), waarop Corrado min- achtend antwoordt ("Chiudi il labbro, superbe"). Nu komt de adagio voor de finale ("Audace cotanto mostrarti pur sai"). De Pasjah is woedend en weet zich maar juist te beheersen. Corrado ismentaal nog lang niet overwonnen door de Pasjah. In de finale zingt Gulnara samen met de odalisken over haar ontluikende liefde voor Corrado. Terwijl de Turken (mannenkoor) het over destrijd hebben. Selimo komt binnen met een groep soldaten, die de Corsicanen meevoeren, die niet in de strijd omgekomen zijn of ontsnapt. Maar Seid heeft ergeen be- hoefte aan om de vluchtelingen te achtervolgen, hij is tevreden nuhij hun leider gevangen heeft. Seid laat Corrado weten, dat hem de vreselijkste mar- telingen te wachten staan ("Si morrai di morte atroce"). Hieropsmeken Gul- nara en de odalisken om genade voor Corrado. Alle opwinding verstomt, als Gulnara direct de Pasjah benadert. Corrado blijft erbij, dat hij geestelijk altijd vrij zal blijven. D E R D E A K T E  1ste Scene: Het priv vertrek van Pasjah Seid in het fort van Coron. (Zijn paleis is afgebrand.) De Pasjah Seid mijmert over zijn overwinning. Net als in de vorigescene is deze zo geconstrueerd, dat de solist hierin zich zelf kan latenhoren. De opzet is om de bariton zijn hele scala van emoties en technischevaardigheden te toon te laten spreiden. Jammergenoeg is de Seid op zich,niet zo'n interes- sante schurk. In zin recitatief heeft Seid het onder andere over "het serpent van de jaloezie, uit wiens ogen koud vergif druiptin het hart". Seid staat ook stil bij zijn eigen positie ("Cento leggiadrevergini"). Hij wordt ver- geefs aanbeden door honderden harem meisjes, maarde enige vrouw waar hij zelf idolaat van is, veracht hem. Hij is niet vergeten, dat Gulnara voor Cor- rado opkwam. Selimo wordt geroepen en krijgt de opdracht Gulnara te halen. In detus- sentijd barst Seid los in een cabaletta vol woeste wraakgevoelens. Gulnara komt binnen en begint met Seid te feliciteren met zijn overwin- ning, maar dan ontwikkelt zich een twistgesprek ("Vieni Gulnara"). DePasjah doet zich voor als een man vol zachtheid en mededogen. Maar de dreigende hoorns en fagotten laten ons weten dat er een stalen vuist in dezefluwelen handschoen huist. Gulnara stelt de Pasjah voor om Corrado in levente laten. Hij heeft natuurlijk de dood verdiend, maar levend is hij veelmeer waard, daar er een grote prijs op zijn hoofd staat. Maar hier piekertde Pasjah niet over. Toch, zo blijft Gulnara volhouden, is Corrado levendmeer waard dan dood. Nu heeft de Pasjah genoeg gehoord: Gulnara houdt van Corrado, dat is duidelijk. En de Pasjah begint Gulnara te bedreigen. ( 3de Canto 'Thou need'st not answer - thy confession speaks V-de Couplet) Already reddening on thy guilty cheeks; Then, lovely dame, bethink the and beware: 'Tis not his live alone may claim such care.' Uiteindelijk barst de Seid met volle kracht los ("Sia l'istante maledet- ta") (3de Canto 'accursed was the moment when he bore  V-de Couplet) Thee free from flames Vanaf nu zal zij de minste van zijn slaven zijn: (3de Canto Ah, little reck'd that chief of womanhood V-de Couplet) Which frowns ne'er quell'd, nor menace subdued; And little deem'd he what thy heart, Gulnare ! When soft could feel, and when incensed shoulddare. Gulnara blijft kalm en beantwoordt alle woede uitvallen van de Pasjah met kalme stem. Maar als de Pasjah woest wegloopt en Gulnara alleen blijft geeft zij luid haar verdriet weer, over haar gevangenschap en nu blijkt, dat ook zij belust is op wraak. 2de Scene: Een gevangeniscel. Corrado zit geketend in zijn cel, hij is niet bevreesd voor martelingen of de dood. Zijn gedachten zijn bij Medora, die hij liefheeft en achterliet. Het nieuws van zijn dood, zal haar zeker doen sterven. Had hijmaar een zwaard . . . ., maar wat doet het er allemaal toe? Vermoeid doorwat er die dag is gepasseerd, legt hij zich te ruste. Gulnara sluipt stilletjes zijn cel binnen. Zij staart naar de slapende Corrado, die langzaam wakker wordt. Als hij er zeker van is dat zijecht is en geen geest verschijning, luistert hij naar wat zij te zeggenheeft. Zo be- gint het duet ("Seid la vuole"). Gulnara vertelt dat Seid doofis voor haar smeekbeden. Maar Corrado zal zijn vrijheid toch krijgen, daarzijzelf zal hel- pen met zijn ontsnapping. Maar hier wil Corrado niets vanweten: ( 2de Canto Unfit to vanquish - shall I meanly fly,  XIV-de Couplet) The one of all my band that would not die? Yet there is one - to whom my memory clings Till to these eyes her own wild softness springs.' Het stemt Gulnara zeer bedroefd, nu ze hoort dat zijn hart reeds eenan- der toebehoort. Zij benijdt Medora, en zij maakt Corrado onmiddellijkduide- lijk dat Corrado een fout maakt, als hij denkt dat ze op Seid verliefdis. ( 2de Canto "I felt - I feel - love dwells with - with the free XIV-de Couplet) I am a slave, a favour'd slave at best, To share his splendour, and seem very blest!" Zij heeft de gevangenbewaarders omgekocht en in de haven zal eenschip op Corrado wachten. En wat Seid betreft: Zij heeft een dolk en daarmee zal zij hem in zijn slaap verrassen. Maar dit aanbod maakt Corrado'sweerstand tegen deze ontsnapping allen maar groter. Hij wil geen deelgenootzijn aan een of ander verraad. Hun meningsverschil eindigt met herhaaldesmeekbeden van Gulnara en even zovele weigeringen van Corrado. Gulnarasmeekt Corrado hen allebei te redden, daar er een grote dreiging over haarhangt. Uiteindelijk gaat Gulnara droevig heen, en Corrado blijft droevig,maar niet moedeloos achter. Buiten woedt hoorbaar een zware storm. Even ter verduidelijking: In Byron's gedicht gaat Gulnara twee maalnaar Corrado's gevangenis en tussen deze twee bezoeken smeekt zij bij Seidom Cor- rado's vrijlating. Piave heeft dat samengevat, en er zijn geen dagenvoorbij gegaan tussen het eerste en het tweede bezoek. ( 3de Canto The first day pass'd - he saw not her - Gulnare VII-de Couplet) The second - third - and still she came not there; But what her words avouch'd, her charms had done Or else he had not seen another sun The fourth day roll'd along, and with the night Came storm and darkness in their mingling might. Oh! how he listen'd to the rushing deep. That ne'er till now so broke upon his sleep He rais'd his iron hand to Heaven, and pray'd One pitying flash to mar the form it made: His steel and impious prayer attract alike - The storm roll'd onward, and disdain'd to strike Deze hele periode is beschreven in enkele pagina's tekst als een over- gangtussen de twee gedeelten van het duet. Het is een prachtig geschreven stuk voor de 'tenore della maledizione'. Als de storm is gaan liggen komt Gulnara zachtjes en met onzekeretred binnen. "De daad is gesteld", fluistert zij. Zij heeft de Pasjah inzijn slaap vermoord. Nu worden de ridderlijke gevoelens weer gewekt in Corrado. Al houdt hij dan niet van Gulnara, hij kan haar op zijn minst redden.Hij heeft te doen met het bedeesde meisje ("La terra, il ciel m'abborino"). De scene eindigt met behulp van het gehele orkest ("Fuggiam che salvo alment'avr"). 3de Scene: Het eiland van de Corsicanen. Deze scene is helemaal door Piave geschapen. By Byron stierf Gulnaraop het schip dat haar en Corrado naar het eiland terugbracht. Medora is danin- middels ook al overleden. Om te beginnen maakt Piave gebruik van enkeleuit Coron ontsnapte Corsicanen, die aan Medora gaan vertellen dat Corradogevangen is genomen. Medora komt op, ondersteund door haar dienstmaagden, zij wacht nogsteeds wanhopig op Corrado. Medora vraagt de Corsicanen om nieuws over Corrado. Maar de haveloze toestand waarin zij verkeren vertelt haar al genoeg. Het is de waarheid die zij altijd gevreesd heeft. Zij kan alleen nog maar stamelen: "Corrado is er niet meer". Omdat zij het lot niet kan afwachten, neemt zij vergif in. Zij is nu reeds stervende en zal spoedig weer met Corrado in een andere wereld verenigd zijn. Plots komt er een schip in zicht. Het is dat van Corrado! Als Corradoaan wal stapt jubelt de muziek, alsof de hele wereld getuige moet zijn vande her- eniging van twee geliefden. Maar het is reeds te laat. Maar voor Medora kan sterven, heeft Corrado nog wat uit te leggen, en dat duurt meerdan een paar regeltjes. ("Per me infelice"). Gulnara weigert Medora's dank ("Grazie non curo") voor de hulp, diezij Corrado gaf bij zijn ontsnapping. Medora begint zwaar te ademen en haar einde is nu zeer nabij. Hetkoor van omstanders mompelt hun verdriet. Medora vraagt zachtjes aan Corrado of hij haar in de armen wil nemen, zodat zij vlak bij hem zal sterven("Dei giorni rai s'oscurano"). Corrado is van verdriet en teleurstelling buiten zijn zinnen; Gulnarais oprecht bedroefd. Als Medora overleden is, is Corrado zo vertwijfeld, dat hij van eenrots in zee springt.  Gulnara en het koor spreken hierover hun afschuw uit. - Doek - 19 augustus 1990 Nll Nagasaki 20 Maart 1991 Nll Hoorn Meppel, 5Augustus1991 066000003050000132000000006010000 11 2Inleiding#"Giovanna d'Arco1 F0110030001 R [................................................]0011 9[.............................................................]1011 GIOVANNAD'ARCO GIUSEPPEVERDI  OperainProloogen3Akten door: TemistocleSolera naar: Schiller'sDrama:"DieJungfrauvonOrleans" 9[.............................................................]1011 Premireinhet TeatroallaScala,teMilaan 15februari1845 Rolverdeling: 9[:::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::]1010 CARLOVII.....................PrimoTenore..................AntonioPoggi KoningvanFrankrijk GIACOMO.......................PrimoBaritono................FilippoColini SchaapherderuitDom-Rmy GIOVANNA.................PrimaDonnaSoprano.......ErminiaFrezzolini-Poggi Zijndochter DELIL.........................SecondoTenore................NapoleonMarconi OfficiervandeKoning TALBOT........................SecondoBasso.................FrancescoLodetti DeEngelseOpperbevelhebber verder: 9[:::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::]1011 OfficierenvandeKoning-dorpsbewoners-volkuitReims 9[:::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::]1011 Fransesoldaten-Engelsesoldaten-gezegendegeesten-bozegeesten edelen-herauten-pages-kinderen-schoutenschepenen riddersenhundames-magistraten-hellebaardiers erewachten enz. 9[:::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::]1011 DehandelingvindtplaatsinFrankrijkteDom-Rmy,ReimsennabijRouen. Tijdvanhandeling:1429 9[.............................................................]1110  9[.............................................................]1011 GIOVANNAd'ARCO  9[.............................................................]1011 OverhetontstaanvanGiovannad'Arcoismaarheelweinigbekend.Het meestwaarschijnlijkeis,datVerdivoordeimpressarioMerellinogeenopera moestmaken,omdatdoordeomstandighedenvaneenjaareerderdekladinhet schemawasgekomen.EnVerdistondnogsteedsondercontractbijMerelli,om eenoperavoorhetScalaTheaterteschrijven. 9[.............................................................]1011 DatTemistocleSoleradetekstdichterwerd,wasdekeuzevanMerelli, daardezeookbijhemondercontractstond.SolerawasnietVerdi'skeuze,al hadhijwelvolledigvertrouwenindecapaciteitenvandedichterenzijn kritischevermogensengevoelvoordrama.MisschienookwasGiovannad'Arco dekeuzevandedichter. 9[.............................................................]1011 DeuitgeverRicordihadnogalwataantemerkenopditwerk.Die herinnerdezichnogdeboetediehijhadmoetenbetalen,toenNabuccoin Parijswerdopgevoerd.Daaromwildehijzekerwetenofernietwrauteurs rechtenzoudenwordengeschonden.MaarSoleraverzekerdedeuitgever,dat Giovannad'Arcoeenabsoluutorigineelitaliaanswerkzouworden.Hetenige watvolgensSoleraopSchiller'swerkleek,wasdathijeveneensdeafwijzing doorhaareigenvadererinverwerkte.DerestwasnochvanSchiller,noch vanShakespeare.DezebeidenlatenJeanne(Joan)verliefdwordenopLionel, eenbuitenlander! 9[.............................................................]1010 SolerawildedatRicordieenadvertentieindekrantenzouplaatsen, waarinvermeldwerd,dathetomeenorigineelwerkging,anderszoumen aannemen,dathetomeenoperanaarSchiller'sdramaging. SolerahoefdedusnietdelijnvanSchillertevolgen,zoalsdedichter Piaveindevoorgaandeopera'shetverhaalvanHugo(Ernani)enByron(IDue Foscari)moestvolgen.OokisnietbekendhoeVerditegenoverditwerkstond, wantinzijn'copialettere'vermeldhijernietsover.Verdihieldvannieuwe stukkenenhetverhaalvanJeanned'Arcwasinmiddelsaltotopdedraad versleten.HetwasalopmuziekgezetdoorDestouches,ConradinKreutzer, NicolaiVaccai,GiovanniPacinienMichaelBalfe.DepremirevanPacini's operawasalin1830inhetscalageweest.HetlibrettovanBarbierivolgde toenheelnauwgezethetwerkvanSchiller. AlsindezeoperadegrotelijngevolgdwordtvanSchiller,komtdat doordatSoleranietuitblonkineigenideenenvernieuwingen. Giovanna'dArcowerdinviermaandengeschreven.Verdimoestgedurende dezeviermaandenookILombardinogherzienvoorhetnieuwecarnavals- seizoen,eendrukketijddusvoordecomponist.Endemoeilijkhedenmet Giovannabegonnennatuurlijkalweermetderepetities.Hetorkestwaste kleinenvaneenverkeerdesamenstelling;dedecorsendecostuumswaren onvoldoendeendesolistenwildenzichteveelvrijhedenveroorloven.Merelli waseengoedmens,maareenslechtimpressario,daarhadDonizettialvaak overgeklaagd.Maarhierbleekhetoverduidelijk.geenwonderdusdatVerdi weigerdebijdepremireaanwezigtezijn.Endemoeilijkhedenblevenkomen. ZowildedetenorPoggizijncontractverbreken,omdathijbangwas,dathij vanhettoneelzouwordengefloten. 9[.............................................................]1011 AlleenVerdi'sleerling,dedirigentMuzio,hadvertrouwenindeopera. Dievonddatergeenmooiereoffilosofischeroperabestond:"EnalsJeanne d'Arcnietdoorhaardadenonsterfelijkwas,danheeftVerdihaarnumetzijn muziekonsterfelijkgemaakt". 9[.............................................................]1011 HetpubliekbleekhetmetMuzioeens,alwerderwelwatnaarPoggi gefloten.Devolgendedagenhoordemenechteroveraldestraatorgelshetkoor vandedemonen("Tuseibella")spelen. MaarvoorVerdiwaserweinigaardigheidaan.Hijkreegnogalswat kritiekteverduren,diehemuiteraardhelemaalnietzinde.Giovannad'Arco waszijnzevendeopera,maardecriticibeweerden,datalhoewelhijnog steedsverbeteringlietzien,hijnogsteedseenbeginnelingwas.Onderde bekwameleidingvandezezelfdecriticikonernogwelwatuithemgroeien, zomeendenzij. DeklapopdevuurpijlwasvoorVerdihetfeit,datMerelliinhet geheimonderhandeldeoverderechtenvandeopera.Datbetekendemeteenhet eindevanhunvriendschap.Decomponistverklaardeplechtig,dathijnimmer meereenvoetinhetScalaTheaterzouzettenennooitmeermetMerelliof iemandvanzijnstafzouspreken. IndezeoperaistemerkendatVerdizijnproductievan1naar2opera's perjaarhadopgevoerd.Hijkonnuslechtszijneerdervergaardekennis uitwerkenenzijntechniekverfijnen,vanvernieuwingkwamechterniets. Schiller'stoneelstukwaseengrootwerk,metafgetekendekarakters.Het iseengoedvoorbeeldvanhoemooiklassiekedichtkunstkanzijn.InSolera's werkisditallemaalafgezwakt.Talbotheefteenondergeschikterolgekregen, ondankszijnberoemdelaatsteademtocht:"MitderDumheitkmpfenGtter selbstvergebens".Inplaatsvanpozieenmenselijkheid,wordtonstheatrale sensatievoorgeschoteld.Merelli'slaScalawasnognietdeOpraParisvan Meyerbeer(RobertleDiable),maarbegontochdefranseschouwburgnaarde kroontesteken. Giovannawordtbedreigddooronzichtbaredemonenenengelen.Stormenen instrumentaletrucs,alleswordtgebruikt.Derolbezettinggaateigenlijkmaar over3personen:Giovanna,haarvaderGiacomoendeKoning(Carlo)05,1.Giovanna iseensopraanenCarloeentenor,nietmeerdannormaaldatdezetweedus verliefdopelkaarworden.DanblijftdebaritonGiacomoalsschurkover.Het wasgeensterkerol,daarFilippoColinislechtsovereenmatigestem beschikte. Hetduetvanvaderendochtermoestdeherenigingenvergevingzijn.De vadermoestovertuigdwordenvandeonschuldvanzijndochter,nadathijde alleenspraakvanzijndochterhadafgeluisterd.voorVerdibetekendedit,dat hijterugmoestgrijpenopdegrootsheidvanILombardi.ErminiaFrezzolini moetweleengoedestemhebbengehad,wantVerdischreefvoordezeoperade bestesopraan-roltotdusver.LaterzouhijdezerolaanbevelenaanTeresa Stolz.(Dieoogstteerin1865enormveelsuccesmee!) DeouvertureisdeeersteweersindsNabucco.Heteerstedeeliseen stormachtiggeheel,datonseraanherinnertdateroorlogenonweerdreigt. Hettweedegedeelteisvrolijk.Hetderdedeelmoetonsdoendenkenaande veranderingvanJeannevanschaaphoedsterinOorlogs-maagd. -0-0-0- Meppel,29Oktober1990 N001:006601360005 AanvankelijkzoudevadervanJeanne(Jacquesd'Arc)Tebaldo heten,datechtereenregelrechtevertalingisvanSchiller's Thibaud. E 066000002050000132000000004010000 11 2Synopsis#Giovanna d'Arco1 F0110030001 R [................................................]0011 9[.................................................................]1011 GIOVANNAD'ARCO  PROLOOG11,1  1steScene:EengrotezaalinDom-Rmy,eenvandevertrekkendiehethof heeftgehuurd. Deopenings-sceneiskrachtig,maartochconventioneel.Vakmanschap,zoals mendatwelaanSolerakonoverlaten.ZoalsRossinideed:Een'introduzionee cavatina',dieuitliepineenenorme'quadro'meteengroteverscheidenheidaan elementen.Hetgrotekoorisintweenverdeeld:Deofficierenvanhetfransehof endeinwonersvanDom-Rmy(mannenenvrouwen).Ineendialoogvertelthetkoor vandeofficierenaandebewonersvanDom-Rmy,datKarelVIIvanzijntroonis verdrevenendatOrleansophetpuntstaatinhandenvandeengelseindringerste vallen.Beidekorenverenigenzichenuitenhunafschuwvoorallen,dieniet willenblijvenbinnende,hendoorGodgeschonken,grenzen("Maledetticuispinge resvoglia").Hetiseenzeerindrukwekkendeopening. Delil(DeLisle)kondigtdekomstvandeDauphineaan.AlsCarloopkomt, merkthetkoorop,hoeverdrietighijis,zojongentochzoongelukkig. Carlogeeftnuzijnlaatsteorder:EenafvaardigingmoetnaarOrleans vertrekkenomeeneindetemakenaanhetgevechtdaar.Hoeweldeengelsekoning opzijntroonzit,spreektCarlodeFransenvrijvandeeedvanhetbondgenoot schap.(OverigensisditallemaalpreciesvolgenshetverhaalvanSchiller.) Carlo'swoordenklinkenplechtigenwordenplechtigenprachtigonderstreeptdoor hetvolledigeorkest.Laterklinkthetmeeralsofhijinzichzelfstaatte praten.Hijvertelt,hoehijtotGodbad,datZijnwraakalleenopzijnhoofdzij neerkomen.Maarplotselingwerdhijdoorslaapovermandenkreegeenwonderlijke droom:"Sottounaquerciaparvemi",Hijbevondzichineengrootwoudenrustte ondereenoeroudeeikeboom.OpdebastvandeboomwaseenMadonnageschilderd. Hetkooronderbreekthemeven,omhemeroptewijzen,daterwerkelijkzo'n boombestaatennietvervanhier. Carloverteltverder,hoedefiguurplotselingbegontespreken:"Letue paroleovirgine"."Staop",zeiZij,"haaleenzwaardeneenhelmenlegzeaan mijnvoeten".InhetlaatstecoupletherhaaltCarlonogmaalszijnbede,dat Frankrijkgespaardmogeblijven. CarlobesluitomdeHeiligeEikvoormiddernachttebezoeken.Dedorpsbewo nerstrachtenhemdaarvanterugtehouden.Wanthetiseenplaatsvanonheilen dood.Hetorkestisdreigendenbeschrijfthetvallenvandeavond.Deklokken luidenvoordelaatstemaaldiedagenonaardsestormenwoedendoorhetwoud.Het koor:"Deheksenenbozetovenaarsvierenhunduivelseritenensluitenhun verdragenmetdeduivel.Rampspoedoverdeman,diehenopditongoddelijkeuur verstoort.WanttenzijhijzijnzielaandeDuivelvermaakt,zalhijdedageraad nimmermeerzien!" Carloisechtervandezewaarschuwingennietonderdeindruk,wantalser ergenseenMadonnais,kandeDuivelgeenmachtmeerhebben.Zijnenigeprobleem isnuafstandtedoenvandekroon,diehemzoveelonheilheeftgebracht("Pondo N001:004500020011 Oorspronkelijkbeduiddehetwoord'prologo'eenkortdrama tischvoorspelvoordatmenmethethoofdthemabegon.Aanvanke lijkwerdendeprologengezongendoorgodenengodinnenen anderedenkbeeldigefiguren,dielaterindeoperanietmeer voorkwamen.InVerdi'sdagenwashetverschilintijdtussen proloogendeandereaktenbepalendofheteenproloog heette.Maarergconsequentisditverschilnooitdoorge voerd.Waaromhethiereenproloogheetiswaarschijnlijkhet feit,dathierwordtverteld,datReimsisontzet,maarmen daarindeoperanietsvanverneemt. E letalmartiro").DitgeefteenduidelijkbeeldvanCarlo'smelancholieke karakter.Eenkrachtigkoorlegtdaarnogeensdenadrukop.Dehovelingenwillen dekoningnogwatopbeuren,maarmeteenhandgebaarstuurthijallenheen. 2deScene:Hetwoud. Rechtseenschrijn,dieboveneenbeklimbarerotsuitsteekt. Linksstaateeneikeboomenaandevoetvandeboomstaateen stenenzetel.Hogeropiseenspelonk. Deluchtisdonkerenstormachtig. Indevertehoortmendeklokkenvaneenkerkluiden,dieoproepen vooreengebedvoordeoverledenen.03,2  Descenebegintmetdezelfdestormachtigemuziek,diewehoordeninde ouverture.Alshetgeluidvandestormwegebt,komtGiacomo(devadervan Giovanna)op.Hijisvreselijkoverstuurendodelijkbevreesd.Hijzouzich nimmerzodiepinhetwoudenzodichtbijdezeonheilspellendeplekhebben durvenwagen,alshijnietdooreennoggroteronheilwerdachtervolgd."Een angst,diealseenvurigenagelinzijnzielwordtgedreven".Hijvermoedtdat zijndochterGiovannahaarzielaandeduivelheeftverkocht.Waaromkomtzij andersiederestormachtigeendonkerenachthier?Naeenkortgebed ("Cielo,cielom'attesti"),trekthijzichterugindegrot,omdewachtte houden.Ditiszijnenigesolozangindezescene,maardeeffectenvanhetorkest makenhettotietszeerspeciaals. Nanogwatsterkestorm-geluiden,komtGiovannaop.Voorhaarisdedonkere stormachtigeluchteenafbeeldingvandeoorlogdieFrankrijkverwoest.Enzij alszwakkevrouwkanernietsaandoen.O,konzijmaareenzwaard,eenhelmen eenharnasvinden!Giovanna'scavatinabegintmeteengebedaandeH.Maagdom wapens,ommeetevechten("Sempreall'albaedallasera"). Giovannavaltinslaaponderdeboom.Haargeestisnogvervuldvande oorlog,waarzenietaankandeelnemen.Haarwoordenvragenomvergeving,want eersteengebeddehemelinsturen,terwijlhaargedachtenzooorlogszuchtigzijn, isnietindehaak. WeerlaathetorkestdestormhorenennukomtCarloop.Hijknieltvoorde schrijnvandeH.Maria,terwijlhijzijnhelmenzwaardneerlegt.daarblijfthij geknield,terwijlhijnietmerkt,daterineensanderegeluidenindeluchtzijn. geluidenvaneenharmoniumeneentriangelenevenlatenzachtjeshetkoor("Tu seibella").Hetzijndestemmenvandedemonen,diealleenvoorGiovanna hoorbaarzijn:"Jebentjongenmooi,dwazemaagd,waaromgenietjenietvande zoetedingendeslevens?Alsjeoverdeveertigbent,ishetpastijdomtrotste zijnopjekuisheid". Deengelennemenhetovervandedemonenendehemelbreektopen:het tafreelwordthelderverlichtdoordemaan.EenengelenkoordeeltGiovannamede, datzijdoordeHeerisuitverkorenomFrankrijkteredden.Onheilzaloverhaar komen,alszijooitverliefdmochtraken. Nauwelijkshebbendeengelenhunboodschapgebracht,ofdedemonenzijnweer terug.DezetweegroepenstrijdenomdeaandachtvanGiovanna.Uiteindelijk overwinnendeengelenenGiovannaspringtovereind.NuzietzijCarlopas, geknieldvoordeschrijn.  ZoalsinalleJeanned'Arcverhalen,herkentookdezeGiovannadekoning terstond.Zijvertelthem,datdeHeerzijngebedenheeftverhoord."Maarwieben jij?",vraagtCarlo.WaaropGiovannaantwoordt:"Deoorlogs-maagddiejeuitno digttotdeoverwinning!".Datishetbeginvanhaartrio-finale("Sonquerriera cheagloriat'invita").AanheteindroeptGiacomonog:"DeKoning!",maarnoch N002:005000570003 Laterwerdendeklokkenuitdetoneel-instructiesverwijderd. KennelijkvondenSoleraenVerdihetoverbodig. E Carlo,nochGiovannahorenhem. Giovannabeveelthaarschaapjes,haarhuis,dewitteharenvanhaarvader onderdehoedevandeH.Maagd("Atepietosavirgine").Carloisstomverbaasd overdezemaagd,diehemmeerdansterfelijktoeschijnt.MaarvoorGiacomois allesoverduidelijk.Zijndochterheeftsamengespannenmetdeduivel,omde koningteverleiden.Desceneeindigtmetalledriedesolistentegelijk:Giacomo roepteenvloekuitoverzijndochterenCarloenGiovannabevestigenhun vaderlandsliefde. EERSTEAKTE  1steScene:Eenverlatenplekmethierendaarwatgrotestenen.Indeverte zietmenReims.Engelsesoldatenzijningroepjesverdeeld. Vrouwenwenenoverdegevallenen,anderenverzorgendegewonden. Indemuziekwaarmeedezeaktewordtgeopend,hoortmenmensenopdevlucht. DeEngelsenhebbenslechtsngedachte:Zosnelmogelijknaarhuisterugte keren,nuOrleansverlorenis.HunaanvoerderTalbottrachthenaantemoedigen. Opzijnaantijgingenvanlafheid,antwoordenzij,datzijtotnogtoezeer heldhaftiggevochtenhebben.Sterfelijkemensenboezemenhengeenvreesin,maar tegeneenfurieuitdeHelhebbenzijgeenverweer("Oduce,noisempremirasti suicampi").Ditliedlijktvolgensvelegeleerdenophetengelselied"Heartof Oak".Endatzaldanwelniettoevalligzijn,wantrond1840wasEngelandberoemd omzijnvlootenomzijnkoren.Enengelseoorlogsschepenwarengenonbekend verschijnselindeMiddellandseZee. TevergeefsprobeertTalbothenteovertuigendatditallemaalonzinis.Maar desoldatenhoudenvol,datzijgekomenzijnomsoldatentebevechten,geen gewapendedemonen. VoordatTalbotmeteenmuiterijtedoenkrijgt,komtGiacomoop.Hijzieter verwilderduit,enisookverward.Hijvertelthen,dathijdezenachtnogde vrouwinhunhandenzalspelen,waarzijzo'nheiligeangstvoorhebben.Datis sensatie!!!Giacomovertelthen("Francosonio"),dathoewelhijvanzijn vaderlandhoudt,hijvastbeslotenisomtekoningtebestrijden,dieoneerop zijnwitteharenheeftgebracht. Desoldatenwordendirectweeropgewektenpratenaloverhetingereedheid brengenvandebrandstapel.Ondanksdit,hebbenzijtochtedoenmetdeoudeman, diezoontdaanis. InzijncabalettaworsteltGiacomometzijnvaderlijkegevoelens("Soche perviatriboli"),terwijlTalbotenzijnmannenzweren,datzedeoneer,deoude manaangedaan,zullenwreken. 2deScene:EentuinvanhetHofteReims. Hetiseenvreugdevolledaggeweest.Voordeeerstemaalsinds100jaar, hebbendeoverwinnaarsvanCrcy,PoitiersenAgincourteengevoeligverlies geleden.ErwordenvoorbereidselengetroffenvoordekroningvandeDauphine,als KoningvanFrankrijk. MaarGiovanna,deheldinvandedag,wordtverscheurddoorgevoelensvan haareigenonwaardigheideneenonbepaaldgevoelvanschuld.DesfeervanhetHof beklemthaarendaaromiszijdetuiningevlucht.Nogsteedsiszijgekleedin helmenkuras.Maarookhiervolgendestemmenvandesirenenhaar.Zachtjes horenwijdedemonenzingen.Inhaargedachtenwordtzijnieuwegevoelenswaar: Frankrijkisgeredenhaartaakisdusvolbracht,waaromzouzijlangeraanhet hofblijven?Zijschreeuwthaarvertwijfelinguit(enhetorkestdoetdaarinde begeleidingnogeenschepjebovenop).  SnellaatGiovannahaargedachteneenwendingmaken:Naarhetlandelijke levendatzeeenskende.Hetkleinehuisje,haaroudevaderenhetgeheimzinnige bos("Ofatadicaforesta").Hieruitblijktduidelijkdeeenvoudigeoprechteaard vanditmeisje.Hetiseenherinnering,datonderhetharnaseeneenvoudigmeisje schuilt. Juistalszebeslotenheeftnaarhaargeboortedorpjeterugtekeren,komt Carloop.Hijheeftoveralnaarhaargezocht,enzobeginthetgroteliefdes- duet,dattevensdefinalevormtvandeeersteakte. (Verdi'seersteliefdesduettengingentussensopraanenbariton,waarbijbeiden ineenopgewondenstemmingverkeerden.Later,zoalsinOtello,AidaenDon Carlos,komendeduettentussensopraanentenor.Hierkrijgtmeneenvoorproefje vanAmaliainUnBalloinMaschera,datwelhetmooisteis.) Hierbeginthetrustig("Chiedeognunochemaifusse").MaarCarlobegint steedsvurigeraantedringen("Dunqueocruda,gloriaetrono").Zijisniet langerdeuitverkorenevandeH.Maagd.Zijverraadthaareigenlevensdoel.Waarom kanhijhaarnietrespekteren,zoalshijeerstdeed?Carlobeweert,datzijn liefdevoorhaarpuurenalleengeestelijkis.Giovannaraaktdoorditalles geheelinverwarringenuiteindelijkwerptzijzichinCarlos'sarmen. Bovenhungezamenlijkeeindregelshorenwezachtjesdewaarschuwendestemmen vandeengelen.DodelijkverschriktstaptGiovannaterugvanCarlo,maardie heeftnatuurlijknietsgehoord.Enopzijnherhaaldevragen,blijftzijvolharden instilzwijgen.(Deviolenantwoordenvoorhaar.) Carlokomtterugmeteenvandiewonderlijksterkezinnen,diezomaar ineensinVerdiaanswerktevindenzijn:"Epurol'aere,limpidoilcielo....". Giovannaschijntindeschaduwendeverschijningvanhaarvadertezien.Carlo herhaaltzijnzinenuitdeharmonievanhetorkestblijkt,dathaarhart onvoorwaardelijkaanhemtoebehoort. Eenmilitairetaptoe(zondertrompettenditkeer)kondigteenafvaardiging vanhethofaan,onderleidingvanDelil.ZijkomenCarlohalen,wiensaanwezig heidindekathedraalonmiddellijkgewenstisvoordekroning.Giovannamoethem voorafgaanmethetbanierwaar\zijhetlegermeevoorafgingindestrijdtegen deEngelsen.MaaralsDelilhaarhetbanieroverhandigt,merkendemannenophoe haararmentrillen.Carlozendthenwegendanbeginthunfinale,alsCarlohaar bijdehandneemt("Vienialtiempoeticonsola")enhaarwegwilleiden. Giovannaantwoordthemwatdroevigendanbarstendedemonenlosineenjubelend gezang. HiervanraaktGiovannageheeloverstuur. TWEEDEAKTE  Scene:HetgrotepleininReims.Linksopdevoorgrondisdekathedraalvan St.Denis.Hetpleinisvolmetvolk. Demenigteisintweegroepenverdeeld,daartussendoorkomtde optocht,dievoorafwordtgegaandooreenmilitaireband.Nahenkomt eengroepkinderen,dieinhetwitgekleedzijn.daarnavolgende herauten,dehellebaardiers,pages,magistraten,schoutenschepenen, edelen,ridders,hofdames,ambassadeursetc. UiteindelijkkomtdeMaagd,diehaarbaniertorst.daarachtervolgtde koning,diegedragenwordtdoorzesbaronnen. Hovelingen,bediendenensoldatenbesluitendeprocessie. Eenkortkoor("Dalcieloanoichiviene")wordtgevolgddooreen triomfantelijkefanfareenafgewisselddoorhetorkest.Demuziekmoetlang genoegdurenomiedereendegelegenheidtegevenomrustigenwaardigopte komen.Iedereenverdwijntuiteindelijkindekathedraaltoterslechtseenenkel figuurophetpleinoverblijft:Giacomo.Meerdanooitishijnuvervuldvanzijn missievanwrekendeengel("Spemealvecchiooraunafiglia").Zijnrecitatief wordttweemaalonderbrokendooreenstormachtigorkest(zoalsindeouverture). "Ooithadikeendochter",zegtGiacomo,"dehoopvoormijnlaatstejaren.Zij zoubijmijndoodmijdeogensluiten.Numoetikhaaraanklagerzijn.Maaralles zalzichtengoedekeren,alsikhaarzielkanreddenvanheteeuwigevuur". Nuhorenwedefanfareuitdekathedraalklinken,gevolgddooreenhymnea capella:"TeDeumLodiamo".Onderdetonenvandefanfarekomtnudeprocessiede kerkweeruit.Carloisnugekroondenheeftdeeedafgelegd.Hijgaatvoorop. MethemisGiovanna. MetgrimmigevoldoeningzietGiacomo,datzijndochterzeerontdaanis. CarloheeftechternietsindegatenendenktslechtsdatGiovannazeer bescheidenis.Hijneemthaarbijdehandenstelthaaraaniedereenvooralsde RedstervanFrankrijk."Erzoueentweedekathedraalinhaarnaamgebouwdmoeten worden",zegthij.MaarhijwordtinderedegevallendoorGiacomo:"BespaarGod deheiligschennisvanhaaraanwiensvoetenjullieknielen!". WoedendreageertCarlohierop.Giovannaroept:"Vader!".Hetgeendoorhet koorwordtherhaald. GiacomozweertGiovannaaf("Comparireilcielm'hastretto").Godheefter voorgezorgd,dathijgetuigeisgeweest,datinhetboswaarCarlovoorhet eerstGiovannaontmoette,zijhaarzielaandeduivelheeftverkocht."Durfnu eenstererevanhaareenkerktebouwen!".Verschriktdeinsthetkoorterug. Eriseenkortepauze. Giacomoworsteltnogsteedsmetzijnvaderlijke gevoelens;Carlokanniet gelovendateenengelachtigwezenalsGiovannaschuldigkanzijn;demenigteis hulpeloosenindewar. NubeginthetduettussenCarloenGiacomoenhetorkest("No!forme d'angelo").AanheteindmengtookGiovannazichhierin.Hetisallemaalzeer tragischvoorhaar.MaarzeheeftvertrouweninGod.Carlo'sstemvoegtzichbij dehare,alsomtezeggen,datwaterookgebeurenmoge,hijaanhaarzijdezal staan.Carlogebiedthaarzichteverdedigen,maarhetvaltdemenigteophoe bleekzijisendatzijblijftzwijgen.Haarvaderneemthaarbijdehanden vraagthaardriemaalofzijschuldigisaangodsverloochening:Eenmaalinde naamvanGod,eenmaalindenaamvanhaarmoederzaligereneenmaalindenaam vanhaarfamilie. Ervolgteenonweersuitbarstingendemenigteisnuovertuigddatzijeen heksmoetzijn.VergeefsroeptCarlo,dathijhaarzalredden."SlechtsGodkan haarnunogredden",zegtGiacomo,"kommeedochter". HetvolkroeptbeschuldigingennaarGiovanna("Fuggi,odonnamaledetta"). Giovannaantwoordtdathaarschuldgevoelensweggewassenzijndoorhaarlijdenen datzijblijhaarkruiszaldragen.ennogsteedsprobeertCarlohaartesteunen, maarhijstaatnutegenovereenovermacht. DERDEAKTE  Scene:Wijbevindenonsweerinhetengelsekamp.Eenladderstaattegeneen uitkijktoren,vanwaarmenhetgehelekampkanoverzien. Zwaargeboeidzitgiovannaopeenbank.Vlakbijstaateenbrandstapel. HoeGiovannahieristerechtgekomenwordtonsnietduidelijkgemaakt. Vermoedelijkheeftzijzichdoorhaarvaderalseenlamnaardeslachtbanklaten leiden,dwarsdoordevijandelijkelinies.DuitisbeslistnietzoalsSchiller hetvertelde,waarhaargevangennemingpurepechwas;degoddelijkevoorzienig heid.GedurendedezeperiodeisGiovanna'sgewetenineensvrijvanschuldgevoe lensenwordthaarvertrouweninhaarroepinghersteld.  MaarSoleraenVerdizijnmaarmatiggeinteresseerdinpsychologie,zij willenslechtstheater.Dezescenekomtzeersneltotontwikkeling.Naenkele openingsmatenvanhetorkestroependesoldaten,datdeFransenindeaanval zijn.Ervolgendriekanonsschoten,gevolgddoor'strijdgewoel'vanhetorkest. DitallesmaaktGiovannazoongedurigalseenvolbloed,dievastgebondenhet startschotverneemt.IneenvisioenzietzijdeFransenaanvallen,deEngelsen eentegenaanvaldoen,Carlowordtomsingeld...gevangengenomen...enzijis machteloos!Inhaarstrijdbemerktzijniet,datGiacomoisgekomen(deengelse veiligheidsmaatregelenwarendusookindietijdalnietwaterdicht). Eerstdenkthijdatzeijlt.MaaralszijophaarknienvaltentotGod bidthaarnietindesteektelaten,vraagthijzichaf,ofhijmisschienniet eenvreselijkevergissingheeftbegaan.Gedurendedezeperiodewordtdeoorlogsmu ziekinventiefgebruiktalsachtergrondvoorditduet.tweemensen,waarvande eendeaanwezigheidvandeandernietbemerktheeft.Hetisdebekendemaniervan Verdi,hetduettussenbaritonensopraan.GiovannaopenthaarhartvoorGod.Zij hieldvaneenman,maarslechtsvoorkort.Zijisnogsteedsmaagd,inlichaamen ziel,enalhaargedachtenzijnvervuldvandeHemel("Amaimaunsolo instante"). Giacomoisnuvolberouw,enpasaanheteindevanhunsamenzangzijnhun stemmeninharmonie.Giovannastaatop,gesterktinhaargeloofenbidtomeen wonder,zodatzijweervrijzalzijn("Gij,diedeketenenvanSamsoninstukken brak").DitisweerzoalsSchillerhetverhaalde.Soleramaaktereerste 'apostel'vanenlater'Saulo',allebeifout,demanwasdusnietbijbelvast. Maarerishelemaalgeenbehoefteaaneengoddelijketussenkomst,want Giacomoisertoch?InenkeletellenbevrijdthijzijndochterenGiovannais dolgelukkig.Zijvraagthaarvaderszegenenzijvindenelkaar("Ordalpadre benedetta"). Giovannamaaktzichnusneluitdevoeten,teneindezichbijdefranse troepentevoegen.Giacomobeklimtdeuitkijktorenomhetverloopvandeslagte volgen.Giovannaschijntoveraltegelijktezijn:NuredtzijCarlo;nuzijnde engelsetroepeninwanordeopdeterugtocht;danisallesinstoffigenevelen gehuld.HetvolgendedatGiacomohoortzijndevreugdekretenvandeFransen,als zijhetfortbestormenendegevangenisbinnendringenmetCarloaanhunhoofd. GiacomovraagtCarloomvergiffenis,wathemverleendwordt.Carlozegt,dat hijopGiovanna'ssmeekbedegekomenisomhaarvadersleventeverdedigen.Opdat momentkomtDelilbinnenmetdeboodschapdatGiovannagesneuveldis.Giacomo verbergtzijngezichtinzijnhandenenCarloweeklaagt("Qualeelpifido amico").Eenengelenkoorgedenkthaar. OpdetonenvaneendodenmarswordthetlichaamvanGiovannabinnengedragen. Hetkoorverbaastzicheroverhoemooizijis,alseenengel!Giacomoheeftbij delaatstematenvanhetkooreengekreungehoordvanGiovanna.Zijopenthaar ogenenrichtzichgedeeltelijkop.Carlospreektalvaneennieuwwonder.Maar Giovanna'soplevingisslechtsvanzeerkorteduur.Ineenkortrecitatiefneemt zijafscheidvanhaarvaderenhaarmedestrijders.Deaanblikvanhetbanier vervulthaarmetgrotevreugde.ZijzietdehemelzichopenenendeH.Maagd treedthaartegemoet.Zij,waarvanzijzovaakmeeheeftgecommuniceerdbijdeeik inhetbos. Carlosmeekthaarhemnietindesteektelaten.Zijmoetblijvenlevenvoor Frankrijk,voorhaarvaderenvoorhem.Giacomoisnugerustenvraagtzijn dochtersvergiffenis.Giovannavoeltzichalsofzijdoorengelenvleugelswordt gedragen.Hettoneelwordtdooreenvreemdlichtbeschenen,wehorenhet engelenkoor,dathaarnarhuisroept. Onderdetonenvanhetkoper,knarsendedemonenmethuntanden. DanzinktGiovannaineen;hetlichtschijnthelderder;desoldatenlatenhun banierenzakkenenvallenophunknien.Hetdoekvalt,maarhetlaatstewatwe horenisgeendroevenoot,maareentriomf! -0-0-0- NllNagasaki,4Augustus 1990 Meppel,29Oktober 1990 Veneti/Carnavalsseizoen1845/46: BijdereprisevanGiovannad'Arco inhetTeatrolaFeniceschreefVerdinieuwemuziekvoorSofiaLoewe.Zijhadook inErnanigezongen,maardaarinnietgenoegkansengekregen.Dezemuziekis helaasverlorengegaan. NahetenormesuccesvanGiovannad'Arcoisdeoperatochwatinhet vergeetboekgeraakt.Aanvankelijkwashetwerkzeerpopulair.VanMilanoginghet doorallebekendeschouwburgen,alwarenernogalwatveranderingenhierendaar vanwegedereligieuzecensuur.InFrankrijkwashetnoglangetijdpopulairbij depatriottischeFransenenvandaar,dathetnoglangetijddraaideinThtre desItaliensinParijs.Later,in1885,vondernogeenoplevingplaatsin Itali. Hetiseenwerkdatbestaatuitbriljantestukken,dienietzoalsErnaniof IDueFoscaringeheelvormen.Maardegoedestukkenrijzenveruitboven alles,watVerditotdanhadgeschreven.Erisgeenenkelepassagewaarbij Giovannaterugvaltopeenrolvanplatvloerseprimadonna.Bijnaalleswatze zingttoontadeleneenvoud.Enhetvaltop,datzelfsindetijdvan breedsprakigheidvanSolera,Verdikoosvoorkortheid. Giovannad'Arcoismaareenkorteoperavannauwelijkstweeuur.Ditondanks degrotefinalesindeeersteendederdeakte.Hetishetbeginvandenieuwe periode,vandegrotewerkenndeperiodevanLaTraviata.  -0-0-0- 066000003040000132000000006008000 11 2Synopsis#"I MASNADIERI"1 F0110030001 9[................................................................]1010 F A L S T A F F Een Komische opera in drie akten. door: A R R I G O B O I T O (naar het blijspel van William Shakespeare: "The Merry Wives of Windsor") (en van dezelfde auteur het historische drama:) ("King Henry IV") premire in het Teatro alla Scala te Milaan 9 Februari 1893 Rolverdeling: SIR JOHN FALSTAFF Baritono Victor Maurel FORD, echtgenoot van Alice Baritono Antonio Pini-Corsi FENTON Tenore Edoardo Garbin DR. CAIUS Tenore Giovanni Paroli BARDOLFO Tenore Paolo Pelagelli-Rossetti }Falstaff's trawanten PISTOLA Basso Vittorio Arimondi MRS. ALICE FORD Soprano Emma Zilli NANNETTA, haar dochter Soprano Adelina Stehle MRS. QUICKLY Mezzo-Soprano Giuseppina Pasqua MRS. PAGE Mezzo-Soprano Virginia Guerrini ROBIN, page van Falstaff --- --- Waard van de "Garter Inn" --- Attilio Pulcini Ford's Page --- --- verder: Burgers en volk - bedienden van Ford - Gemaskerden Feen, heksen etc. De handeling vindt plaats in Windsor Tijd van handeling: Gedurende de regering van Hendrik IV van Engeland Muziekvan: GiuseppeVerdi INLEIDING  F A L S T A F F  Nadat 'Otello' in premire was gegaan, was van velen de mening, dat de mastro zich zelf niet meer zou kunnen overtreffen. Maar men vergat de invloed, die de vriendschap van Boito op Verdi had. En zelf vond hij, dat hij nueinde- lijk eens moest schrijven voor zijn eigen plezier. De 77-jarige Verdi schreef in 1890: "Ik heb al 40 jaar een komische opera willen schrijven en ik ken de "Vrolijke Vrouwtjes van Windsor" al 50 jaar.Al- leen is er al die jaren iets tussen mijn wens en de uitvoering ervan gekomen. Nu heeft Boito echter alle belemmeringen weggenomen. Ik vermaak me kostelijk met het schrijven van dit werk, alleen weet ik niet of ik het af zalmaken..." Het mag dan wel een wens van Verdi geweest zijn, maar de 'opera buffa' is toch een heel apart genre. Veertig jaar eerder schreef hij 'Rigoletto' endat was in het eerste gedeelte een komisch werk. En in deze tijd zijn er welgoede 'opera buffa' geschreven, maar duidelijk was het niet meer erg intrek, of mode. Voor een gehele komische opera, en niet komische stukkenzoals in 'Un ballo' of 'La Forza', diende Verdi echter een nieuwe wijze vancomponeren te vinden. Dat Verdi al zo lang had gedacht aan dit onderwerp isniet zo vreemd. In 1849 stierf Otto Nicolai, die zo juist 'Die Lustige Weiber vonWindsor' in premire had zien gaan. Verdi had in die tijd nog welwat concurrentie te verduren. Nicolai's 'Il Templario" ging gelijktijdig met'Un Giorno di Regno' in premire. Verdi's opera was een flop, maar in 1842waren de rollen omge- draaid, toen Verdi met zijn 'Nabucco' Itali en de wereld veroverde en Nicolai met lege handen bleef staan. In 1879 stond er een ingezonden brief van Rossini in de Gazzetta Musicale di Milano, waarin deze schreef, dat Verdi niet bij machte was een komischeope- ra te schrijven. Verdi schreef meteen een boze brief naar zijn uitgeverRicor- di. ". . . jarenlang heb ik naar een onderwerp gezocht, en nu ik eindelijk eenkant en klaar onderwerp heb gevonden, wordt ik al uitgeflotenvoor er een noot op papier staat. Maar wees niet bang! Mocht mijn kwadegeest, door onge- luk, noodlot of wat dan ook mij een 'opera buffa' latenschrijven, vrees niet, ik zal wel een andere uitgever runeren . . . !" Ricordi wist natuurlijk niet hoe snel hij zijn excuses aan moest bieden vanwege de ingezonden brief in zijn tijdschrift. Volgens hem had er onderhet artikel een opmerking moeten staan, als: " ... hoe onterecht dit oordeelis heeft Verdi laten zien in zijn 'La Forzadel Destino', waar hij een PaterMelitone creerde . . .". Waarop Verdi (enigzins gekalmeerd) weer schreef: ". . . een dergelijke opmerking had voor mij betekend: Pas op Mastro, nooitkomische opera's schrijven. Daarom waarschuwde ik je, dat ik een andere uitgever zou runeren . . .". De verstandhouding tussen de componist en de uitgever bleef echter goed. Falstaff is als prototype van een bolle levensgenieter natuurlijk een prachtig gegeven voor een komische opera. Waarom hebben niet meer componisten dit onderwerp gekozen? In "The Merry Wives of Windsor" bleef er maar eenbleek en mager aftreksel over van de vroegere dikke schavuit. In de vorigeeeuw wist men al hoe dit kwam. Koningin Elizabeth had de wens te kennen gegeven het nieu- we blijspel over "de verliefde bolle ridder' te zien. Zij gafopdracht voor een opvoering, op een zeer ongelukkig en veel te vroeg moment. Het resultaat was een rommelige en slecht opgezette komedie over Sir John, waarin hij probeert twee rijke vrouwen te versieren, in de hoop het geld van hun echtgenoten binnen te kunnen halen. Zowel in de 18-de als 19-de eeuw was het de gewoonte om van een toneelstuk een opera te maken naar een geheelto- neelstuk. Waarbij niets werd toegevoegd of weggelaten. In 1799 werd inWenen al een Falstaff opgevoerd: Salieri's "Falstaff ossia Le tre Burle", enin 1838 was Falstaff van Balfe in Her Majesty's in premire gegaan. Dat waseen geheel Italiaanse opera. En hoewel deze opera niet slechter was dan andere van die tijd, was hij conventioneel, hij bevatte geen nieuws. Dan isNicolai's "Die Lustige Weiber" nog wel de beste opera over Falstaff. Misschien omdat Nicolai zijn opleiding in Itali kreeg en daar ook triomfenvierde. Boito en Verdi konden in hun pogingen een ware Shakespeare-opera te schrijven dus helemaal hun eigen weg volgen. Alleen een componist, die eenPa- terMelitone had gecreerd, en zoveel techniek bezat, dat hij een hoofdrolals dezevoldoende uitdrukkingskracht kon geven EN een dichter van het kaliber van Boito,die begreep, dat er meer moest komen dan "The Merry WivesofWindsor", konden het verwezenlijken. Boito moest natuurlijk het nodige verwijderen uit Shakespeare's intrigeen hij deed dat met de voor hem gebruikelijke vaardigheid. Hij gaf (net alsBalfe en Salieri voor hem hadden gedaan) de belangrijkste vrouwenrol aanMrs. Ford. Hij verwijderde de sympathieke Hoofd Page en de aandoenlijke Nym,en de dwaze Mrs. Slender. Daarvoor in de plaats wordt An de dochter van Mrs. Ford. Dominee Evans, die samen met Dr. Caius, de grappen tegen de engelse taal maakte is verdwenen. Daarom is Dr. Caius de onsuccesvolle minnaar van An, en is hij zijnfranse na- tionaliteit kwijt. In de eerste akte neemt Dr. Caius ook de rolover van Slen- der en Shallow, en dat scheelt alweer een personage. Mistress Quickly is niet langer de hospita van Dr. Caius, maar gewoon een aardige buurvrouw. Veel aardiger dan haar evenbeeld in 'The Merry Wives'. De meest rigoreuze ingreep was echter wel het weglaten van de dikke vrouw van Brainford. (Balfe en Nicolai hadden haar wel behouden.) Falstaff's grootste hindernissen zijn slechts twee voorvallen: De scene met de wasmand en de verkleedpartij in het Windsor Woud. Verdi maakte detekst- schrijver er op attent, dat de ontknoping eigenlijk in de tweede aktezit. De derde akte was daarom zwak. Dat was n.l. de gewoonte in een operabuffa. Dat was ook de reden, waarom de derde akte steeds korter werd vanzo'n opera. Op zeker moment was het de gewoonte om de derde akte in detweede op te nemen, om te voorkomen, dat het publiek bij de tweede pauze dezaal zouden verlaten. Boi- to kwam met verschillende voorstellen aandragen. De componist en de dichter waren sinds 'Otello' dichter naar elkaar toe gegroeid, zij waardeerden elkaar en begrepen elkaar volkomen. Het was nietlan- ger nodig tijd te verdoen met allerlei beleefde frasen. Recht op de manaf kon- den zij nu elkaar hun mening geven. Zij zagen elkaar als gelijken.Vanaf 1889, toen Verdi in het Toscaanse kuuroord Montecatini verbleef, is ercorresponden- tie bekend over Falstaff tussen librettist en componist. Zoals de meeste werken later uitgevoerd werden dan gepland, was 'Falstaff' hierop geen uitzondering. November 1889 kwam Boito naar St.Agata enhad slechts de eerste twee akten gereed. Er waren weer vele veranderingenaangebracht en uiteindelijk zou de derde akte pas in Maart '90 klaar zijn.Doordat Verdi er op latere leeftijd een hekel aan had om in de zomermaandenhard te werken, werd een eventuele premire weer een jaar uitgesteld. In hetnajaar 1990 werd de draad weer opgevat. Natuurlijk was allang uitgelekt dat deze twee vooraanstaande kunstenaars met iets bezig waren. Op 26-11-1890 schreef de 'Corriere della Sera', dat'Fal- staff' op de helling stond, en vier dagen later bevestigde Ricordi's 'Gazette Musicale di Milano' dit bericht. Verdi werd vanaf die tijd steeds maarweer lastig gevallen door lieden die de datum van de premire wilden weten.Iedereen moest echter geduld hebben. De oude meester liet zich niet meeropjagen. Maar in 1891 werd er weer flink doorgewerkt. In de winter werd Verdi weer eens ziek, maar in April 1892 was de eerste akte gereed, en klaarvoor verzending aan de uitgever in augustus. De tweede en derde akte volgende twee maanden later. Ge- durende de lange tijd van voorbereiding werd erweinig veranderd in Boito's originele tekst. Het waren voornamelijk verkortingen en weglatingen, die nood- zakelijk bleken. Lang voordat het werk beindigd was, werd er een oplossing gezocht voorde problemen van de rolbezetting. Dat de Scala de eer zou krijgen van depremire werd door alle belanghebbenden als vanzelfsprekend aangenomen. Teneerste de dirigent, Faccio was gek geworden, hij leed aan "de ziekte die metkwik genezen kan worden". Hij was de directeur van La Scala geweest en debeste dirigent van Itali. Verdi werd van verschillende kanten benaderd omeen opvolger te benoe- men. De componist voelde niets voor een wedstrijd (vanallerlei kanten werd dit voorgesteld), die werden volgens hem alleen gewonnen door middelmatige mensen. Hij wilde een zeer goede dirigent, die onafhankelijk zou zijn van de directie, en die goed leiding zou kunnen geven aande koormeester. Er waren meer adviezen van Verdi: De dirigent moest de totale muzikale leiding op zich kunnen nemen. Er moest goede koormeester zijn, ondergeschikt aan de dirigent, die niet alleen de noten kon onderwijzen, maar de dirigentkon assisteren met de productie in zijn geheel. De koormeester moest volgenshem ook verkleed zijn en tussen de anderen meespelen en zingen op het toneel. Ver- der moest het gehele programma van de schouwburg anders worden. Ermoesten niet zomaar opera's gekocht worden. Hetzelfde gold voor de solisten,men moest of de zangers voor de opera kiezen, of de opera voor de zangersdie men had. Allemaal geen nieuwe ideen, behalve dan dat van de koormeester, diedeel- neemt aan de opvoering. Edoardo Mascheroni werd benoemd tot dirigent van Itali's voornaamste theater van dat moment. Hij was Verdi's keuze. Waar Verdi het helemaal nietmee eens was, was dat men gelijkertijd Piontelli benoemde als algemeen manager. On- middellijk paniek, want Verdi wilde nu Falstaff op laten voeren inhet Teatro Carcano. Het kostte heel wat overredingskracht van o.a. Boito enuitgever Ri- cordi, om toch vooral maar de premire in La Scala te laten houden. Hij zou volledige vrijheid krijgen en mocht zijn eigen keus maken voorde solisten. Reeds vanaf de zomer van 1891 hielden de componist en de dichter hun ogen en oren open voor mogelijke vertolkers van de rollen. Ook de schilders, diede decors moesten inrichten, werden uitgezocht. Het moesten geen mensenzijn, die hun eigen virtuositeit wilden tentoonspreiden, maar mensen die hetdrama konden helpen. Voor de costuums wilde Verdi modellen uit Engelandlaten komen van de op- voering van de "Merry Wives of Windsor". Boito wildePistola en Bardolfo in lompen op het toneel hebben, als bedelaars. Ze wildengeen Italiaanse versie- ringen, en vertrouwden geen van beiden Hohenstein, diede leiding had over cos- tuums en decors. Verdi wilde Verdi geen machines ofspeciale verlichting. In de Park-scene moest het alleen donker zijn, maarniet zo donker dat men de spelers niet meer kon onderscheiden. Maar geenspeciale licht-effecten. Dat zou alles alleen maar bederven. Het orkest wasin het geheel niet naar de zin van de com- ponist. Er waren in die tijd geengoede orkesten. Ze waren niet attent. Edoardo Mascheroni kreeg de opdrachter voor te zorgen, dat de trompetten ook zachtjes konden spelen, dat dehoutblazers hun instrumenten goed stemden, dat de violis- ten allen hun partituur kenden en allemaal meespeelden..... enz. Tot zover geen onoverkomelijke moeilijkheden, die begonnen pas, toen men over de solisten begon te denken. De een kon een lucratief contract krijgenin St.Petersburg, de ander was nog onder contract enz. Voor Dr. Caius werdEdoardo Garbin gevonden. Niet de eerste keus, daar hij een slechte dictiehad. Voor Quickly werd Giuseppina gevonden (Zij werd later ook een lidvan devrienden- club van Verdi). Verdi kon zo goed met haar opschieten, dat hijvoor haar een gedeelte van de derde akte veranderde, zodat zij meer te zeggen had. Voor ie- mand, die een opera voor zijn eigen plezier had geschreven,en geen inmenging of veranderingen wilde, was dit opmerkelijk. De verklaringis natuurlijk dat Verdi grote waardering had voor een groot uitvoerende artieste. De rol van Nannetta werd aan Adelina Stehle gegeven. Een gelukkigekeus, daar de twee ge- liefden op het toneel, ook werkelijk verliefd waren, eneven later met elkaar in het huwelijk traden. Zij en Garbin zouden latertriomfen vieren door heel Europa als Rodolfo en Mimi in 'La Bohme' van Puccini. Ook voor de instrumenten had Verdi speciale eisen. Zo moest er een grote en speciale 'corno da caccia' zonder kleppen zijn. Voor de rol van Falstaff zelf was er niemand anders mogelijk dan Victor Maurel. De grootste bariton die er op dat moment bestond. Dat wist hij zelf ook, want juist door hem ging de gehele opera bijna niet door. Hij steldeexor- bitante eisen. Hij wilde de titelrol ook spelen in alle grote premiresin Eu- ropa. Hij wilde 4000 lire per uitvoering en 10.000 lire voor het bijwonen van de repetities. Van deze eisen raakte Verdi helemaal van de kook.Verdi wilde, dat de opera werd afgezegd, en dat de reden: De absurde eisenvan Maurel, in zijn krant werden gezet. Na de tactische tussenkomst van Maurel's vrouw, die enige malen naar St. Agata reisde, kon alles toch goed komen, en alle drie de eisen van de zanger werden ingetrokken. Maurel maaktezelf ook zijn opwachting op St.Agata en de rust was weergekeerd. In November begonnen onder Verdi's leiding de repetities met piano bege- leiding. Verdi had reeds de eerste gedrukte partituur van Ricordi gekregen.Het is opmerkelijk hoeveel correcties Verdi hierop heeft aangebracht. Leukdat deze partituur bewaard is gebleven. Correcties van drukfouten waren erook legio. Duidelijk is dat dit de meest zorgvuldig geschreven opera vanVerdi is. Onnodig te zeggen, dat de premire een nationale aangelegenheid was.Van- uit heel Europa waren er journalisten en critici gekomen. Onder de ere-gasten bevonden zich Prinses Letizia Bonaparte, de minister van Cultuur, dedichter Carducci, de schilder Boldini enz. Ook waren aanwezig de twee jongecomponisten die hun naam al hadden gevestigd: Puccini en Mascagni. Erwaren vele encore's. En de pers was (hoe kan het ook anders) uiterst lovend. Toch had de opera zijn uiteindelijke vorm nog niet gekregen. Een zwakmo- ment, zag Verdi in, was de orkestrale finale van de tweede akte. Verdiwilde het wel direct veranderen, maar kreeg na zijn succes geen rust om geconcen- treerd te werken. Hij wilde het gedeelte ook niet zonder meer weglaten. Ricor- di, Boito en Mascheroni voelden eigenlijk weinig voor verandering.Er werd toch een oplossing gevonden, maar nu wilde men, dat Verdi zelf deveranderingen in- studeerde. Maar in reizen had de componist geen zin meer. Op 18 Maart 1893 schreef Verdi een brief van Ricordi, dat hij ook dederde akte wilde veranderen. En ook dit gebeurde. 'Falstaff' in de nieuweversie werd opgevoerd in Teatro Costanzi te Rome op 15 April 1893. Doordichter en uitgever was Verdi overgehaald om de premire bij te wonen. Dezeversie is bewaard ge- bleven, want zoals altijd, heeft Verdi ook hier allevoorgaande partituren ver- nietigd. De laatste belangrijke veranderingen kwamen voor de premire van Pa- rijs (Mei '94), en in deze vorm kennen wij deopera nu. 'Falstaff' is nooit een populaire opera geworden. Na de fantastische pre- mire bleek het publiek wat teleurgesteld in het werk. Vele critici hebbener verklaringen voor gezocht en volgens hen gevonden. Het was natuurlijkduidelijk anders dan alle voorgaande werken. Altijd serieus met veel tragische melodra- ma's, en nu komisch, het schijnt niet te mogen. En de operaheeft geen recita- tief, geen verbale herhalingen, geen coupletten, het wasallemaal nieuw en niet volgens de gangbare mode. M.a.w. het was modern. Collega-componist Richard Wagner vond het een van de grootste meesterwer- ken aller tijden. Als we de lange vruchtbare levensloop van Verdi bekijken, begrijpen we misschien waarom hij een komische opera wilde schrijven. Hij leefde in deeeuw van de grote veranderingen. In zijn jeugd was er alleen de postkoets,en hij stierf in de tijd van electriciteit, stoom, motoren, radio, telegrafie en ande- re techniek. Hij had koninkrijken opgebouwd en weer afgebrokenzien worden. Idealen waren op hun kop gezet. Eeuwen oude waarheden, warenvals gebleken. Hij had de Risorgimento meegemaakt en het begin van de eenheid van zijn geliefde Itali. Itali was n geworden door de heldenmoedvan zijn leiders en het was in elkaar gezakt door kinderachtig gekibbel. Op zijn tachtigste was hij er achter gekomen, dat niets voor vaststaand kan worden aangenomen en dat "de Mens geboren wordt om voor gek gezet tewor- den". Verdi was geen destructieve cynist, hij zocht serieus naar het betere. En al was hij geen orthodoxe gelovige, hij was wel degelijk in staatom zich in het geloof in te leven, anders had hij geen 'Quattro Pezzi Sacri'kunnen schrijven, of het 'Requiem'. De uiteindelijke boodschap van Verdi is die van tolerantie, begrip enhu- mor. Al zijn we het niet met elkaar eens, we kunnen op zijn minst met elkaar plezier hebben over onszelf. -0-0-0- 25 augustus 1990 Nll Nagasaki Valparaiso - Guayaquil Nedlloyd Hoorn Singapore - Jeddah Goede Vrijdag 29 Maart 1991 Meppel, Augustus1991 066000003040000132000000006008000 11 2Inleiding#"I DUE FOSCARI"1 F0110030001 9[.............................................................]1010 I D U E F O S C A R I Opera in 3 akten door : Francesco Maria Piave (naar Lord Byron's toneelstuk: The Two Foscari) Premire in het Teatro Argentina te Rome 3 November 1844 Rolverdeling: 9[:::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::]1010 FRANCESCO FOSCARI........Primo Baritono...........Achille De Bassini JACOPO FOSCARI (zijn zoon)....Primo Tenore.............Giacomo Roppa LUCREZIA CONTARINI.....Prima Donna Soprano....Marianna Barbieri-Nini (Jacopo's vrouw) JACOPO LOREDANO..........Basso Comprimario...........Baldassare Miri (lid van de Raad van Tien) BARBARIGO, (Senator)..........Secondo Tenore......Atanasio Pozzolini (lid van de Giunta) PISANA (vriendin en ver-......Seconda Donna.............Giulia Ricci trouwelinge van Lucrezia) OFFICIER (FANTE) van de.......Secondo Tenore...................- - - Raad van Tien) BEDIENDE VAN DE DOGE..........Secondo Basso....................- - - verder: Leden van de Raad van Tien en de Giunta Dienstmeisjes van Lucrezia - Venetiaanse vrouwen volk en vrouwelijke en mannelijke gemaskerden korte optredens van: Hoofd van Politie - Jacopo's twee kinderen - Marine officieren (commandadori) - gevangen bewaarders gondeliers - zeelieden - volk - pages van de Doge De handeling vindt plaats in Veneti Tijd van handeling: 1457 Muziekdoor: GiuseppeVerdi  I D U E F O S C A R I 9[................................................................]1010 In de tijd dat 'Ernani' over de gehele wereld triomfen vierde, wasVerdi zooverladen met allerlei verplichtingen, dat hij een ander soort administratie moest gaan voeren. Hij moest orde op zaken gaan stellen, en inde lente van 1844 begon hij met de zgn. 'Copialettere'. Dat waren kopienvan brieven en stukken, die de mastro zelf schreef. Van af die tijd is erdan ook meer van alles wat er om en aan een opera en zijn totstandkomingbekend. Vele aantekeningen maakte Verdi voor eventuele toekomstige werken. Het huidige probleem was echter een onderwerp te vinden voor een operavoor het Teatro Argentina te Rome, waar Verdi een contract mee had voor hetwinter- seizoen. Piave moest weer de tekstdichter worden. Allereerst dacht Verdi aan 'Lorenzino de Medici'. Hij schreef Piavedoor te werken aan de synopsis en het zo spoedig mogelijk door de censuur telaten goedkeuren. Als de romeinse autoriteiten er niet van gediend waren,stelde Verdi "I Due Foscari' als alternatief voor. Een synopsis had hij alopgestuurd naar de directie, en bij hen moest Piave het maar ophalen. Piavemocht wel veranderingen aanbrengen in de synopsis door Verdi gemaakt, maarhij moest zich zoveel moge- lijk aan de tekst van Byron houden, en hij moesthaast maken. Verdi's vermoedens waren juist, de romeinse politie verwierp het ideevan 'Lorenzino'. zoals ze elke vorm van tirannie verwierp. Byron was gefascineerd door Veneti. Niet het warme, sensuele en romanti- sche Veneti, maar het Veneti van verborgen wreedheid, de zetel vaneen mari- tieme grootmacht en de meest onderdrukkende oligarchie van het moderne Europa. Byron zag het verband tussen de oligarchie en de engelse adelijke samenleving, die hem verbannen had. Zijn twee helden Faliero en JacopoFoscari verzetten zich tegen hun meerderen. Het zelfbeklag van Byron heefthier en daar wel de overhand gekregen, want anders kan hij een Venitiaanniet laten zeggen: That malady Which calls up green and native fields of view From the rough deep, with such identity To the poor exile's fever'd eye that he Can scarcely be restrain'd from treading them..... Veneti bezit veel moois, doch groene velden zijn daar niet bij. 'I due Foscari' is duidelijk een gevaarlijk onderwerp voor Veneti.Zie maar hoe Marina, de vrouw van de jonge Foscari (in de opera Lucrezia),zeer oncomplimenteus de oudste europese republiek afschildert: ........keep those Maxims for your mass of scared mechanics Your merchants, your Dalmatians and Greek slaves, Your tributaries, your dumb citizens And mask'd nobility, your sbirri and Your spies, your galley and your other slaves To whom your midnight carryings off and drownings, Your dungeons next the palace roofs or under The water level; your mysterious meetings And unknown dooms, and sudden executions Your 'Bridge of Sighs', your strangling chamber, and Your torturing instruments have made ye seem The beings of another and worse world.....  Zij beschrijft de Decemvirs en de Raad van Veertig: The old human fiends With one foot in the grave, with dim eyes, strange To tears save drops of dotage, with long white And scanty hairs, and shaking hands, and heads As palsied as their hearts are hard, they counsel And cabal and put men's lives out, as if life Were no more then the feelings long extinguished In their accursed bosoms........ Als men dit ziet, is het dus niet te verwonderen, dat Graaf Mocenigovan 'La Fenice' zich niet lekker voelde met dit onderwerp. Hij dacht aanzijn licht- geraakte stadsgenoten.Piave had echter een lang voorwoord geschreven, dat bij het tekstboekhoorde. Dat gaat ongeveer als volgt:  Op 15 April 1423 werd Francesco Foscari gekozen tot Doge van Veneti, na een succesvolle verkiezingsstrijd tegen Pietro Lore- dano. Deze laatste echter bleef ageren tegen de politiek van de Doge. Dat werd zo erg, dat Foscari zo woedend werd, en in de Senaat uitlegde, dat hij zich geen ware Doge van Veneti kon voelen, zolang Pietro Loredano nog in leven was. Enkele maanden laten overleden, heel toevallig tegelijk, Pietro en zijn broer Marco Loredano. Vergiftigd, werd aangenomen. Althans dat liet broer Jacopo Loredano op hun grafsteen beitelen. In zijn boeken verantwoorde Jacopo het als volgt: Twee levens dienen nog vol- daan te worden door de Doge. Jaren later op 5 November 1450, werd Ermolao Donato, het hoofd van de Decemvirs, vermoord. Deze had Jacopo, de zoon van de Doge, verbannen uit Veneti, wegens aannemen van steekpenningen van vreemde heersers. Jacopo was getrouwd met Lucrezia Contarini. De nacht daarvoor waren Jacopo en zijn bediende beiden gezien in Veneti. Voor dit vergrijp werden zij gearresteerd en gemarteld en verbannen naar Kreta. Vijf jaar later, na eindeloos en vergeefs om gratie te hebben gesmeekt, voelde Jacopo Foscar, dat hij niet langer op deze ma- nier kon leven. Hij moest en zou zijn geliefde vaderland weer- zien. Hij schreef aan de Hertog van Milaan (Hertog Francesco Sforza) om voorspraak voor hem te doen bij de Venetiaanse rege- ring. Deze brief viel in de handen van de Raad van Tien. Jacopo werd weer naar Veneti gebracht en weer gemarteld. Hij bekende deze brief te hebben geschreven, doch alleen vanwege zijn verlangen zijn vaderland te zien, zelfs al zou hij de prijs van nieuwe martelingen moeten betalen. De vijf akten van Byron's drama gaan over de jonge Foscari's martelingen en zijn bekentenis, zin laatste veroordeling, zijn eigen dood, en dedood van zijn vader, de Doge. Zijn vader was afgezet door de Raad.Het is een langdradig toneelstuk, en Verdi had al lezende snel in degaten, dat het niet mogelijk was om Byron's tekst zo nauwkeurig mogelijk tevolgen. Het miste theatrale groot- heid. Het onderwerp stond Verdi wel aan. Dus werd Piave opgedragen er iets aantrekkelijks van te maken. Vooral de eerste akte moest wat meer pit krijgen. Fijngevoeligheid en medelijden, dat zijn twee belangrijke gevoelens in deze opera. De karakters zijn scherp omlijnd: - Jacopo Foscari is moedig in zijn lijdelijk verzet en op romantische wijzeverliefd op de stad, die hem heeft verbannen. Een man die moet kiezentussen martelingen en verbanning, en kiest voor het eerste. - Zijn vader, een oude man van vier en tachtig. - De Venetiaanse kapitein Vere, die zijn vaderlijke gevoelens onder- druktwanneer zij in conflict komen met het staatsbelang. - Lucrezia, de toegewijde echtgenote, voor wie alleen de liefde van haarman belangrijk is, en die neerziet op de wetten van het land. - Loredano, koud en onverzettelijk, die niet van wijken weet, eer de doodvan zijn vader en oom gewroken is, door de dood van de twee Foscari's. De tenor en baspartijen zijn passief, de kracht van deze opera ligtbij de sopraan. En niet op de ruwe elementaire manier van Verdi's eerdereopera's. Dit is milder, meer geraffineerd en intiemer. Haast een nieuwe Verdi, die zocht naar nieuwe vormen, en ze vond. Dit is een gestroomlijnd werk. Na de ongebreidelde energie uitbarsting van 'Ernani', is er nu het ingeto- gen'I due Foscari'. Negen jaar later zou de geschiedenis zich herhalen. Na het roekeloze geweld van 'Il Trovatore' volgde het subtielere 'La Traviata'. Verdi ontving de eerste schets voor het libretto en dacht dat Piave tever deze richting gegaan was. Jacopo kwam voor als een zwakkeling. Die moestmeer karakter krijgen. Verdi zag ook liever niet dat hij gemarteld werd. Nazijn ge- voelige rede aan Veneti moest hij een schitterende aria krijgen.... En Piave veranderde de tekst, om enkele weken later het nogmaals overnieuw te moeten doen. Vanaf het begin had Verdi aan Piave opgedragen om de 5 akten van Byron, in 3 akten samen te vatten. Verdi's idee was het om te beginnen met dederde akte, in het paleis van San Marco, met een koor van mannen en vrouwen. Ergens gedurende dit koor kon dan een gondelier in de verte een couplet ('ottava') zingen van Tasso. Na het koor konden Marina en Jacopo opkomenvoor een mooi duet enz. Vanaf het begin is het duidelijk uit de brieven, dat de hele tekst hetidee is geweest van Verdi. Lucrezia's cavatina zowel als de solo's van Jacopo en de Doge, het duet aan het einde van de eerste akte enz. Zelfs hetbegin, bij avond- schemering, van de derde akte, was zijn idee.Het idee van de gondelier met een stuk van het gedicht van Tasso gingniet door, Rossini had al eens een gondelier in de verte ten gehore gebracht. Voor de rest herhaalde Verdi zijn bekende drin- gende verzoeken aanPiave: "Houdt het kort" - "Wees voorzichtig met lange reci- tatieven, zeerzeker wat betreft Loredano en Barbarigo" - enz.etc.usw. Gedurende de zomer van 1844 vorderde het werk gestaag. Er waren watstrub- belingen, zoals een korte ziekteperiode van Verdi, een contra-alt diebleef zeu- ren om voor haar een gedeelte in de nieuwe opera te schrijven eneen componist, die Verdi er van af wilde houden om de opera te schrijven. Deze schreef n.l. zelf een opera naar het werk van Byron, en wilde zij ope- raniet hetzelfde lot laten ondergaan als de "Ernani" van Muzzacato. Dat weten we allemaal dank zij Emmanuele Muzio, die in April van dat jaar naar Milaange- komen was, om bij Verdi te studeren. Hij zou nog lang een rol in het levenspe- len van Verdi, als niet betalend leerling en manusje-van-alles. De premire was niet het sukses dat Verdi had gehoopt. Het was ookgeen flop, maar het publiek was niet vriendelijk, omdat de directie van deschouw- burg de toegangsprijzen drastisch had verhoogd. Ook waren de solistenniet al te best. Aan het eind van de avond werd Verdi toch nog zeven keerteruggeroe- pen. Prins Don Alessandro Torlonia, de weldoener van het theater, gaf terere van Verdi een banket waarvoor ook de solisten waren uitgenodigd. Tijdenshet banket bracht de librettist Jacopo Feretti (van Rossini's 'La Cenerentola') een lange bloemrijke ode aan Verdi. Verdi was wel teleurgesteld door de matige ontvangst in Rome enschreef aan een Milanese vriend: "Ik mocht deze opera graag, maar misschienwas is mis, en ik zou graag iemand anders mening erover hebben". Drie jaarlater schreef hij aan Piave: "Bij onderwerpen die somber zijn, moet je ontzettend voorzichtig zijn, anders eindig je met een dodelijk vervelend stuk,zoals in 'I due Fosca- ri', dat te weinig variatie had van begin tot eind". Verdi's mening over zijn eigen werk, moet men niet te serieus nemen.Als een opera gereed was, verloor het werk zijn charme voor hem. Zelfs nadathij 'Falstaff', zijn laatste werk had gecomponeerd, hield hij vol dat zijnbeste opera (=werk) het Tehuis voor Behoeftige Musici was. Reprises van zijnvroegere werken, vervulden hem met afschuw. Wat dat betreft was hij net Rossini. Zijn werk mocht opgevoerd worden, maar hij wilde er niets mee te makenhebben. 'I due Foscari' was binnen korte tijd een voor hem onbelangrijk werkge- worden, dat behoorde tot een muzikaal verleden, waar de componist niet bijwil- de stil blijven staan. In werkelijkheid bleef 'I due Foscari' lange tijd populair. Het wasniet moeilijk op te voeren, en daarom in trek bij de kleinere schouwburgen.Van de vier opera's sinds de geflopte 'Un Giorno di Regno', was het de korste. Het duurt slechts l uur en 40 minuten. Dezelfde instrumentale overtuigingskrachten worden gebruikt, zoals de fanfare, maar nu beter doordacht envoorzichtiger. Verwonderlijk is, dat de thema's van de karakters bijna devorm krijgen van een Leitmotiv. Bijna, doch niet helemaal. In 1844 kwam datnog niet ter sprake in de Italiaanse opera. Ook niet in de Franse of Duitse,dat zou pas later komen b.v. met Wagner's Gtterdmmerung. En een Leitmotivmag dan wel meer eenheid in de opera brengen, het legt ook zijn restrictiesop aan de componist, die terug moet keren naar een thema dat muzikaal nietsmet de scene heeft te maken. Lucrezia is een voorvechtster en haar thema verandert niet gedurendede opera, hoeft ook niet te veranderen. Bij Jacopo voelde Verdi zelf aan,dat met de sombere droefheid en lijdzaamheid van dit figuur, hij bijzondervoorzichtig moest zijn. Verdi leerde wel van zijn collega's componisten (ookWagner), maar zoals altijd zij de ideen over een vernieuwing verdeeld. Zonoemde Debussy, het Leitmotiv dat Wagner gebruikte minachtend "visitekaartjes". Voor Verdi kon het Leitmotiv nooit een fundamenteel principe worden,omdat hij nooit de gesloten vorm geheel verliet. Zijn grootste scenes kunnenmeestal ontleed worden in symmetrische melodien, die in elkaar schuiven metde groot- ste precisie. Dit gebeurde in 'Rigoletto' en 'Traviata' en zou nogsteeds blij- ven gebeuren in 'Otello'. Evenals de voorgaande opera 'Ernani', begint 'I due Foscari' met eenpre- lude. Maar hier wordt meer gegeven dan een simpele opsomming van de voornaamste elementen van de opera. Nll Nagasaki 5 August 1991  NLL HOORN 26 Maart 1991 Meppel, 8Augustus1991 066000003040000132000000006008000 11 2Synopsis#"I Due Foscari"1 F0110030001 R [................................................]0011 9[..................................................................]1011 IDUEFOSCARI  EERSTEAKTE   1steScene:EenhalinhetpaleisvandeDogeteVeneti.Opdeachtergrondzijn gothischebogen,waardoormenuitzichtheeftoverdestadende lagune,diedoordemaanwordenverlicht. Aandelinkerzijdetweedeuren,deeenleidtnaardevertrekkenvan deDoge,deandereisdehoofdingang. Aanderechterzijdeooktweedeuren,eenleidtnaarderaadszaal voordeRaadvanTienendeanderedeurleidtnaardestaatsgevange nis. Descenewordtverlichtdoortweekaarsen,brandendinkandelaars dieaandemuurhangen. Hetiseentoneelvansinisteresomberheidendaaromwordthetgedomineerd doordetweeinstrumentendiedezesfeervandeduisternisbijVerdizoperfect gestaltegeven:Deklarinetendefagot.HetklinktwatdeItalianennoemen'cupo' (=hol).Langzaamvultdezaalzichmetvolk:LedenvandeRaadvanTienenvande Giunta.DeRaadvanTienwaseencollegevanuitgelezenmagistraten,dietendoel haddemisdadentegendestaatteonderzoekenenteberechten.Zijhaddezelfde machtalstegenwoordigdekrijgsraad,maarookdemachtvandegeheimepolitieen hetrechtomgevangenentemartelen,alstenminsteduidelijkwas,datzijde waarheidachterhielden.Hetvagewoord'giunta'heeftgeenhistorischebetekenis. waarschijnlijkkwamhetuitByron'sgedicht: TheTen WithaselectedgiuntafromtheSenate Oftwenty-fiveofthebest-bornpatricians Verdiheefthetalleengebruiktalsexcuusomeenflinkkoortekunnen gebruiken. "Stilte!","Geheim!".Dezewoordenwordensteedsmaarherhaaldinelkaar overlappenderegels.Vanuitditpatroonbeginthetkoorvastevormenaantenemen enafentoeeenroffelopdepauken,omdedreigendesfeermaarnietverlorente latengaan: "StilteengeheimzinnigheidwakenoverhetjongekindVeneti,datdaarligt inhaarwiegvanwateren.Stilteengeheimzinnigheidhebbenhaarmachtig gemaakt,zij,deminnaresvandezee:Wijsengevreesd". ErvolgteenkortewoordenwisselingtussenLoredano,Barbarigoenandere senatoren.Henwordtmedegedeeld,datdeDogehenreedsisvoorgegaannaarde Raadskamer.JacopowordtvoorgeleiddoordeFante,eenOfficiervandeRaad,die hemvertelttewachtenopeenuitspraakvandeRaad.DeFantevertrektenJacopo schuifeltnaarhetraamenkijktuitoverdemaanverlichtestad.Hijmijmertover demooiestadVeneti.dieallesvoorhemis.DekoelewindvandeAdriatischezee, alleszomooi.... Jacopobrengteensaluutaande'KoninginvandeWateren'.Danvolgtzijnaria ("Dalpiremotoesilio"),waarinhijhetheimweevaneenbannelingbeschrijft. DeFantekeertnuterugomdegevangenetealenenhemvoordeRaadteleiden. JacopoverkeertindoodsangstnuhijtegenoverzijnvaderdeDogezalkomente staan.DeFantestelthemgerust:Hijzaleengenadigestrafkrijgen."Leugenaar, weesstil",bijtJacopohemtoe.Hijdaagtiedereenuitinzijncabaletta"Odio soloedodioatroce".Volgenshemkennenderechtersslechtsngevoel:Haat! Slechtsdewetenschapdathijonschuldigis,enhetfeitdathijeenFoscariis, makendathijhunstrafkanverdragen.  2deScene:EenzaalinhetpaleisvandeFoscari.Verschillendedeurengeven toeganghiertoe.BovendedeurenhangenportrettenvanProcureurs, Senatoren,enz.vandeFamilieFoscari. Indeachterstemuurzijngothischebogen,waardoormenuitzietop de'Canalazzo'endeRialto-brugindeverte. Dezaalwordtverlichtdooreenenormeluchterinhetmidden Lucreziasneltnaarbinnen,gevolgddoordienstmeisjes.Nee,zijzalnietnaar henluisteren.ZijzalzlfnaardeDogegaan.Hijwaspersloteenvadervoorhij OfficiervanStaatwerd.Bovendieniszijzelfdedochtervaneendogeende schoondochtervandezeDoge.Zijheefthetrechtomeenrechtvaardigoordeelover haaronschuldigeechtgenootteeisen.zijwilonmiddellijkactieondernemen,maar ineenopgewondenstemming("Resta:quelpiantoaccrescere")houdendemeisjeshaar tegen.Waarom,zowillenzijweten,heeftzenietmeervertrouwenindegoddelijke gerechtigheid?zijgeeftinzoverreaanhentoe,datzeeengebedtotGodricht ("Tualcuisquardoonnipossente").(VolgensbrievenheeftVerdizichmetdezearia veelmoeitegetroost,enhetresultaatisdanookschitterend.)  Lucrezia'svertrouwelingePisanakomthuilendbinnen.Lucrezianeemtaandat Jacopoterdoodisveroordeeld."Neen",zegtPisana,"deRaadheeftclementiemet hemgetoond,enhemverbannen."hetwoordclementietreftLucreziaevenhard,als hethaarechtgenootdeed("laclemenza!s'aggiungeloscherno")enhettweededeel vandezecabaletta("OPatrizii,tremate!").Woedendiszij! 3deScene:DezelfdehalinhetPaleisvandeDogeindeeersteScene. Hetdoelvandezesceneistweeledig.Teneerstemoetderijvaninleidende aria'sdoorbrokenwordenententweedemoethetpubliekherinnertwordenaande misdaad,dieJacopoheeftbegaanenwaarhijvoorberechtis.ditgebeurtdandoor dewoordenwisselingtussenBarbarigometeentroepedelen,enLoredanometde overigeedelen:"Demisdadigerzweeg!"-"MaardebriefdiehijaanSforzaschreef veroordeelthem"-"LaathemnaarKretaterugkeren:Alleen!". HetkoorzingtlofaanhetVenetiaanseGerechtshof("Almondosianoto"),dat eerlijkenzonderaanziensdespersoonsrechtspreekt. 4deScene:IndeprivvertrekkenvandeDoge.Erstaateengrotetafelmeteen damastenkleed,waaropeenzilverenkandelaar.Ookiser eenschrijftafelmetallerleipapieren. Aandeenezijdestaateengrotestoel,waardeDogeinneerzeigt, zogauwhijisopgekomen. DeDoge(FrancescoFoscari)peinst: "Eindelijkbenikalleen;misschienwelechtalleen.Toch,waarkanikmij begeven,zonderdatdeogenvandeTienmijkunnenvinden?Almijnwoorden,mijn gebaren,mijngedachtenwordenscherpindegatengehouden....." DebeperkingvandemachtvandeDogewaseengewoontegewordeninde regeringenvandeDogenvanVeneti,nadesamenzweringvanMarinoFaliero. FrancescoFoscarikannieteensindebresspringenvoorzijnzoon.Eninde romanza("Ovecchiocorchebatte")betreurthijdemenselijkezwakheid,diehem eenvaderlijketraandoetlatenvallen. Lucreziawordtaangekondigddooreenbediende.Nauwelijksheefthaarschoonva derhaarbegroet,alszeineentiradeuitvalttegende"witharigetijgers"vande Raad.DeDogegebiedthaarrespecttetonenvoordewettenvanVeneti."Dewetten vanVenetizijn:HaatenWraak",antwoordtzij.(Demuziekishethierluidruchtig methaareens.)WatnuvolgtisnuinprincipededialoogenMarina,datbijnade gehele1steScenevanByron'sdramavulde.Verdimaaktereenfinaleduetvanvoor deeersteakte.PiaveheeftgeenmoeitegedaanomByron'svaakingewikkelde argumententevolgen.Hij(enVerdi)zijntevredenmeteenserieemotionele standpunten.Misschienklinkthetwatbanaal,maarVerdikondrmuziekopmaken: LUCREZIA:("Tupurlosai,chegiudice") Uzatalsenrechtertussenhen. UzaghetonschuldigeslachtofferaanUwvoeten, MetdrogeogenveroordeeldeUUwzoon. Geefmijmijnechtgenootterug, Wredeenonnatuurlijkevader. DOGE:("Oltreogniumanocredere") Mijngeestisgeraaktoponbeschrijfelijkewijze. Beledigmijniet;Schreilievervoormij. Ikzoualmijnwereldlijkebezittingenen Derestvanmijnlevenwillengeven, Alsmijnzoononschuldigenvrijkonzijn DanvolgtLucrezia'sherhalingvanhaarlaatstewoorden("L'amatosposo rendimi").IndevolgendedialoogisVerdiheelspaarzaammethetorkest,alleenop momentenvanspanningkomthetevendespanningaccentueren.Dedoge(=bariton) blijftvrijconstant,maardesopraan(Lucrezia)gaatdoorhethelescalavan emoties:Vanhoopnaarvertwijfeling,vanwoedenaarmedelijden. LUCREZIA:("Disuainnocenzadubitti?") TwijfeltUaanzijnonschuld? KentUhemnietlanger?  DOGE:Jawel,maareenonderscheptebriefis Maaralteduidelijkeenbeschuldiging. LUCREZIA:Hijschreefhetslechts UitverlangenVenetitemogenweerzien. DOGE:Datiswaar,maarhetiseenmisdaad. LUCREZIA:DanmoetUeenweinigmedelijdentonen. DOGE:Ikwilwel,maarikkanniet. LUCREZIA:Hebmedelijden, Luisternaarmij. ("Sentiilpaternoamore") AlsUmaareniggevoelvanvaderliefdehad  DOGE:Maarmijnhartisdiepgeroerd. LUCREZIA:ZetUwrechtvaardigetrotstochopzij! DOGE:Erisgeenstrengheidinmij. LUCREZIA: Vergeefhem.Luisternaarmij! DOGE:Neen! DeHeerservanVenetiheeftgeenmachtdattedoen. LUCREZIA:("Setudunquepoterenonhai") AlsUdangeenmachtheeft, Komdanmetmijmee. Danzullenweeenverzoekomgratie VoorUwzoonindienen. MijnverdrietenUwleeftijd, Bewegenhenmisschientotmedelijden. Alsdedogemachteloosis, LaatdanUwvaderliefdeUwgidszijn. DOGE:("Ovecchiopadremisero") OudeenellendigeVader, WelknuheeftdeTroonnuvoorje Alsjenieteenrechtvaardigheidkuntlatengelden, Ofrechtkunteisenvoorjezoon, Dieopgeofferdisaanzijneigenonwetendheid. Verdrietzalmijinhetgrafslepen. LUCREZIA:Gijweent? Uwtranengevenmijhoop. DOGE: Herhaaltzijnlaatsteregels. TWEEDEAKTE  1steScene:IndeStaatsgevangenis. Eenzwaklichtkomtvaneenhoograampje.Aandelinkerzijdevanhet toneeliseentrap,dienaarhetPaleisleidt. Hettoneelmaaktduidelijk,datJacopoineencelzitopdeonderste verdiepingvandegevangenis.Deze'pozzi'verdiepingwaszogemaakt,datde gevangenendachten,datzijonderdewaterspiegelverbleven.Hetwareenge, vochtigeendonkerecellen.DaaromzijnJacopo'swoordennietonbegrijpelijk: "Nacht,eeuwigenacht,diehierregeert." Byronzei:Nolight,saveyonfaintgleamwhichshowsmewalls Whichneverecho'ssavetosorrowsounds. NatuurlijkvondenVerdienPiave,daterietsmeeropwindendsbijdeopening vandezeaktemoestzijn.Plotsishetvolleorkestaanwezig,alsJacopododelijk verschriktopspringt:Overalrondhemheenrijzengeestenop.Enervanherkent hij:DereusachtigefiguurvanCarmagnola,de'condottiere'indienstvande Republiek,dieenigejarenterugveroordeeldenterechtgesteldwerd,vanwegezijn verraadindeoorlogtegenMilaan.Camagnolaiseenstarre,geweldadigebruut. BevendvanangstsmeektJacopoomgenadeaanCarmagnola("Nonmaledermiop prode").HetwasdeRaadvanTien,diehemdestijdsterdoodveroordeelde,net zoalszenudezoonvandeDogehebbenveroordeeld.Maardegeestkomtslechts nader,totdatJacopovanangstinzwijmvalt. Lucreziawordtaangekondigdenkomtbinnen,zoalszijsteedsopkomt:'in haast'.Alszijhaarechtgenootzoopdegrondzietliggen,denktzij,dathij vermoordis.Maarzevoeltzijnhartnogkloppenenzewekthem("Vieni,amico,ti posa,tiposasulmiocor"). Jacopo'seerstewoordenmakenduidelijk,dathijnogsteedsbijde geestverschijningverkeert.PasalsLucreziahemindearmensluit,herkenthijhaar alszijnvrouw.Hetorkestjubeltmethenmee. JacopowilwetenofhijterdoodisveroordeelddoordeRaad."Geendood", antwoordtLucrezia,"eenlevendedoodalsverbanneling".DetekstvanPiaveiswel watluguber,maarwatvolgt,iseenliefdesduet("No,nonmorrai,cheiperfidi"). Demuziekvaneen'barcarolle'achterdeschermen("Tuttaelcalma")valtin opironischewijze.Hetiseenzorgeloosvenetiaanswijsjedatdoordefanfare wordtgespeeld,metafentoebijvalvanhetkoor.Nadelaatstemaat,barstde vertwijfeldeJacopolos:Hijvervloektdemannendiehemveroordeeldenverbannen hebben.Maarevenplotselingslaatzijnstemmingomineenstemmingvolhoop,als hijdeaanzetgeeftvoorhetduet("Asperanzadolceancora").NadatLucrezia antwoordheeftgegeven,iseropdeachtergrondhernieuwdgezangvanhetkoorende tweesolistenvoegenzichhierbij.Doordebegeleidendemuziekkunnenwehaasthet waterhorenklotsentegendemurenvande'pozzi'. Weergaatdedeurvandecelopen.NukomtdeDogebinnen.DeDogeisniet meergekleedalshethoofdvandestaat.Daaromisdemuzieknunietmeerstatig, maarmeeropgewonden.EenmuziekdievolgensVerdihoortbijeenblijdehereniging. Volgensdetraditioneleopvattingenkanmennudevolgende51/2paginavocale tekstopvattenalsheteerstedeelvanhettrio.MaarhettempodatVerdierin heeftwetenteleggen,maaktdathetmeereeninleidingtotdeandanteisdieerop volgt. Jacopavraagt("Neltuoparternoamplesso")enkrijgtzijnvaderszegen. UiteraardmengtookLucreziazichinhetgesprek("Diquestoaffanoorrendo").Zij isbedroefd.Alleentijdenshetlaatstedeelvanhettrio,alsalledriedestemmen zichverheffen,valthetvolledigeorkestbij. DeDogemoetweervertrekkenenzegt,dathijhenweerzalzien,maardanals HoofdvandeStaat.Devaderinhemzallijden,maaronpartijdigzijn."Wiekanmij noghelpen",roeptJacopo?"Ik",zegtdezojuistbinnengekomenLoredano(bas).Hij ismetdeFanteenvierbewakersbinnengekomen.HijgeeftJacopohetoordeeldatde Raadoverhemheeftuitgesproken."Dezeboodschapisjouwwaardig",zegtdeDoge. DeDogewilLucreziaenJacoponogeenmaalomhelzen,maarLoredanokomttussenbei de.JacopomoetnunaardeRaadteneindezijnvonnisteaanhoren,endaarna onmiddellijkscheeptegaannaarzijnverbanningsoord.manenvrouwverheffensamen hunstemtegenLoredano.Enhetwordtnueenkwartet("Ahsiiltempomainon s'arresto"):LucreziaenJacopovervloekenLoredanoopallemogelijkemanieren; Loredanozegthen,datzelfsdemachtvandeDogenietinstaatzalzijnJacopoin beschermingtenemen,aanwienshandenhetbloedvan\zijnfamiliekleeft;DeDoge staattussenbeidepartijen,nueenstrachthijJacopoenLucreziatotkalmtete manen,danweervalthijLoredanobij,alshijdeonverbiddelijkheidvande venetiaansewetverdedigd. 2deScene: DezaalvandeRaadvanTien. DeRaadvanTienendeGiuntazijninvergadering. Desenatorenwisselenenkelewoordentotelkaarensamensprekenzedande noodzaakuitvandeonmiddellijkeverbanningvandejongeFoscari.Hijheefteen Donatovermoordenheeftmeteenvreemdemogendheidsamengespannen(koor:"Nonfia chediVenezia").Hierbenadrukkenzijnogeensdeeerlijkevenetiaanserecht spraak. Allengaannustaan,alsdeDogebinnentreedt,voorafgegaandoorLoredano,de FantevandeRaadendeCommandori.Eengroeppagessluitderij.DeDogegaatnaar zijntroonengaatzitten.Hijspreektdevergaderingernstigtoe:"Ofjullieeen vaderwillenpijnigen,ofeenzoonveroordelen,weetikniet.Maarjulliewoordis mijnwet.....IkzalhetgezichtvaneenDogetrekkenenhethartvaneenvader verborgenhouden".hetkoormompeltzijninstemming. Jacopowordtnuvoorgeleid.LoredanooverhandigtdeFantedeperkamentenrol waaropJacopo'svonnisstaat.DeFanteoverhandigthetopzijnbeurtaanJacopo. Jacoporichtzichtotzijnvaderomtochtussenbeidetekomen;deSenatoren zijnhierfeltegen;hetlaatsteafscheidvanvaderenzoon.Hetlaatstedeelwordt plotselingonderbroken. Onaangekondigddoordegebruikelijkemuziek,komtLucreziaop.Zijstaatopde drempelvandezaal.Ditisongehoordvooreenvrouw,endeverbazingbijdeheren isdanooktotaal.BijLucreziazijnPisana,haartweekinderenendedienstmeis jes.OnderluideprotestenvandeSenatorenroeptJacopozijntweezoonstotzich. Meteenarmrondelkvanzijnkinderenendekreet"Mieifigli",werptJacopozich aandevoetenvandeDogeenbegintdeadagio("Questeinnocentilagrime"). OpditmomentstaptBarbarigovoorheteerstvanachterLoredanowegenpleit voorgenadevoorJacopo(InByron'sdramawasBarbarigosteedseengematigde.) Onnodigtezeggendatderesthetdaarhelemaalnietmeeeensis. DesamenzangwordtruwonderbrokendoorLoredano,dieverordend,datJacopo onverwijlddienttevertrekken.Alslaatstewensverzoektdeveroordeeldezijn vrouwentweekinderentemogenmeenemen.Alsookditverzoekwordtgeweigerd, vervaltJacopoineensoortapathie.Ditmaaktmeerindruk,daneenschreeuwvan vertwijfelingofwoede.Teneindezijneenzaamheidnogmeertebenadrukken,valtnu hetgeheleensemble,koorenorkestin. DERDEAKTE  1steScene:HetoudeSanMarcopleinVeneti.Dekanalenzijnvolmetgondels, dieheenenweervaren.Aanvankelijkishetpleinleeg,maarerkomt volkaanlopen,uitallerleirichtingen.Veelvanhenzijngemaskerd. Mengroetelkaarendrenteltheenenweer.IndeverteishetEiland derCypressen,dannuSanGiorgiowordtgenoemd.Hetloopttegen zonsondergang. Erheersteenopgewektestemming. Gelukkig,dezogenaamdeintroductieenbarcarollevoegendanwelnietstoeaan deopera,zijzijnweleenverademingnaallesomberheidvanhetvoorgaande.Het openingskoor("Allegioie,allecorse,allegare")heefteenmilitairritme. LoredanoenBargbarigozienditallesmetminachtingaan.Watdoethetervoor hetgewonevolktoe,wieerDogeis:EenFoscariofeenMalipero?Zijzullenzich tochwelvermaken.Loredanoroeptomeenbarcarolleomderegattatelaten beginnen.allenspoedenzichnaardewaterkantenmetzakdoekenwuivenzede gondelierstoe.Zijnzingendemelodiedieweeerderindegevangenis-scene beluisterden("Taceinvento").Maarhierklinkthetrijker,waarschijnlijkomdat ergeenfanfaremeeris. TweetrompetterskomennuuithetpaleisvandeDoge,gevolgddoorhethoofd vandepolitie(venetiaansetitel:MesserGrande).Tweestotenopdetrompetten zijnvoldoendeomdevrolijkemenigteuitelkaartedoenstuivenvoorde"Rechter vandeLeeuw".Degondelsverdwijnenookeneengaleikomtaan.Daarvanstapteen magistraat,dezogenaamdeSopracomito,aanwiedeMesserGrandeeenpapieroverhan digt. OmringddoorwachterskomtJacoponuuithetpaleis,gevolgddoorLucrezia, Pisanaendeanderevrouwen.Manenvrouwnemenontmoedigdafscheidvanelkaar. Vanafnu,zegtJacopo,isLucreziadeweduwevaneennoglevendeman.Hijhooptdat dezeehetschip,dathemnaarKretamoetbrengen,zalverzwelgen.Datiseenbeter lot,dantemoetenlevenzonderLucrezia,kinderenenvader.Naditrecitatief volgtJacopo'sschitterendearia("All'infeliceveglio"),waarinLucrezia,Loredano enhetkoorookdeelnemen. JacopogeeftdekinderenonderdehoedevanLucreziaenalszeinhaarwanhoop hetuitschreeuwt,herinnerthijhaareraan,datzeeenContarinivangeboorteis eneenFoscaridoorhaarhuwelijk. DitisallemaalteveelvoorLoredano,dienaarvorenstaptenzijnmasker afdoet.NupasherkentJacopozijnaartsvijand.Jacoponeemtnogeenmaalafscheid ("Opadre,figli,sposa"). Jacopowordtaanboordgeleid.LucreziavaltindearmenvanPisana. LoredanoenBarbarigo,nunietlangervrienden,gaaniedereenkantop,enhet volkverspreidtzich.  2deScene:DeprivverblijvenvandeDoge(zoalsinde1steAkte). DeDogeoverdenktverdrietighetvertrekvanJacopo.Eenshadhijdriezonen, waarvanertweejongstierven.Ennuisdelaatsteoponeervollewijzeverbannen.Nu ishijgeheelalleen. KoperwerkkondigtdekomstvanBarbarigoaan,dieeenbriefvoordeDogeheeft. DezeisdooreenzekereErizzoophetdoodsbedgeschreven.Hierinbekentdeze,dat hij,ennietJacopo,Donatoheeftvermoord.GrootisdevreugdevandeDoge("Ciel pietosoilmioaffanohaiveduto,ameunfigliovolestirenduto"),alshijdit leest. MaarvoordeDogeverderkanlezen,isereenontsteldekreetvanLucrezia. zijkomtbinnenmethetbericht,datJacopoaanboordstapteendaarmeteenin elkaarzakteenterstondoverleed.DedogestrompeltnaareenstoelenLucrezia geeftuitingaanhaarverdriet("Pinonvive...l'innocente"). MaarhetlevenenLoredanohebbennogmeerinpettovoordeDoge.Lucreziais nognietvertrokken,ofeenbediendekondigteendelegatieaanvandeSenaat.Hun woordvoerderblijktLoredanotezijn.HijverteltdeDoge,datdeSenaatbesloten heeftomhemvanwegezijnhogeleeftijd,zijnlangestaatvandienstenhetrecente groteleed,vanzijnverplichtingenalsDogeteontheffen.Verontwaardigdrijstde Dogevanzijnzetel: WhenItwicebeforereiterated Mywishtoabdicate,itwasrefusedme; Andnotalonerefused,butyeexacted AnoathfrommethatIwouldnevermore Renewthisinstance.Ihavesworntodie Infullexertionsofthefunctionswhich Mycountrycalledmeheretoexercise Accordingtomyhonourandmyconscience. ZoelegantkonPiavenatuurlijknietzijninzijnvertaling.Maargoed,de RaadvanTienhoudtvol,datdeDogemoetaftreden.Zoalszovaakineenitaliaanse opera,wordendegevoelensvandeDogeoplyrischewijzenaarvorengebracht ("Questadunquel'iniquamercede")."Dusditisdebeloning,diejullieaande oudegrijzekrijgsmanwillengeven.isditdeprijsdiegijwiltschenkenaanhem, wiensmoedeneerdezeheerlijkheidhebbenbeschermdenverfraaid....?"Verdi laathierdebaritondewoordenvanByronwlgoedweergeven. Hetkoorvertelthemnu,dathijkanterugkerennaarzijngeliefden."Mijn geliefden?Geefmijmijnzoonterug!",roeptdeDoge.Hetkoorhoudtvol,dathij zijnfunctiemoetopgeven. DanlaatdeDogeLucreziahalen.HijoverhandigtzijnringaaneenSenator, dieverklaart,volgenstraditie,datdezegebrokenis.Loredanoprobeertdekroon vanhethoofdvandeDogetegrijpen,maardtweetdeDogetevoorkomen. Begeleiddoordevoorhaarnormalemuziek,komtLucreziabinnen.DeDoge vertelthaar,datzij,diehemzijnzoonhebbenontstolen,nuookzijntroonhebben weggenomen. NubeginnendeklokkenvanhetSanMarcoteluidenomdeopvolgervanFoscari aantekondigen:Malipero!HetplezierdatLoredanodaaroverheet,isteveelvoor deandereSenatoren,dieeisen,dathijrespecttoontvoorhetverdrietvandeoude man.OokLucreziaverbergthaarafschuwniet. IndelaatstesolovandeDoge("Quelbronzoferal"),voeltdezezijneinde naderen.Hijvoeltzichinhetgrafzakkenenhetkoorherhaaltplechtigzijn woorden.Zodoendewordtdesfeervaneenonafwendbaarnoodlotversterkt.Zomocht eenitaliaanseoperaechternieteindigen,dusleeftdeDogenogop,omte protesteren("Dell'odioinfernale")tegendesatanischehaat,waarhijhetslachtof fervanisgeworden.Meteenlaatstekreet"Mijnzoon,mijnzoon",valtdeDoge doodterneer. Lucreziaendeandereroepen,dathijaaneengebrokenhartisoverleden. Loredanohaaltzijnnotitieboektevoorschijn,enachterdenamenPietroen Marcoschrijfthij:"Voldaan". -0-0-0- 9[...................................................................]1011 m.s."NllNagasaki" 28Juli1990 ------------------------------------------------------------ VoordepremireinhetThtreItaliensteParijs(17December1846)werd VerdigevraagddoorPrinsPoniatowsky,omeennieuwecabalettateschrijvenvoorde beroemdetenorMario.EenjaarlaterzongMariohetinLondon.Zeertotongenoegen vanVerdi,omdatnognietwasuitgemaakt,wiederechtenvandezemuziekhad.Jammer genoegisdepartituurvandeLondenseuitvoeringverdwenenbijdebrandinhet ConventGardenin1856.GiovanniMatteoCavalierdeCandiawasdeValentinovande opera,maargeentenorwaarVerdiofeenanderecomponistveelmeeophad,Deenige groterol,diehijcreerde,wasdieinDonizetti'sopera"DonPasquale".Maarin Engelandwashijzeergeliefd. VoorGiacomoRoppahadVerdieenkrachtigemelodiegeschreven,maarvoorMario werdheteenslapaftreksel.Jacopomoetinplaatsvanheftigteprotesteren,zijn vertrouweninhandenvanGodleggen.Duidelijkiswel,datheteeningelastearia is.Hetpasternietechtin. Alsmenbezwaartegen"IDueFoscari"mochthebben,danishetvanwegedeplot. InErnaniwarendeheldendadenmisschientegrootsenteouderwets,maardaarkunnen wevredemeehebben.Wekunnenonszijnwoede,zijnhaatenzijnliefdeindenken.In dezeeeuwmetalzijnoorlogenenandereverschrikkingen,kunnenweonseenerger lotvoorstellen,daneenverbanningaandeenekant,eneenvervroegdpensioenaan deanderekant.Verderishetmaareenielverhaaltje.Eigenlijkvoldoendestofvoor nenkeleakte.LaatstaanvoldoendevoordeorigineletekstvanByron,die5akten duurt. Piaveheeftermetzijnfantasieinruimematetoebijgedragen,dathetnog dragelijkis.Tochzijnzijntoevoegingen,alshetbinnenkomenvanLucreziainde rechtszaal,Jacopo'sgeestverschijningen,dedemonischeoptredensvanLoredano,niet meerdantheatraleopvulsels.Nietvoldoendeomhetgeheelopeenhogerplante tillen.WatweleenmooievondstvanPiaveis,isdekomstvanBarbarigainde3de Akte,metdebriefvanErizzo.MaarVerdivondhetnietgoedomvalsehoopte vestigen,endaaromvaltLucreziadeDogereedsnaeenenkelezininderede.(Verdi wistmaaraltegoedwathetwasomeensmartelijkverliesendaarnaeenopenbare vernederingtemoetenondergaan.) MaarIdueFoscaristaatmuzikaalopeenhoogpeil.VerdihakteerdeGordiaanse knoopvanalletraditiemeedoor.Geenvandecabaletta'sbegintmetdetraditionele muzikaleaankondiging.Geenvandefinaleseindigtmeteenstretta.Enalledelen zijnhechtersamengesmeeddanooittevorendoorhemofeenanderecomponistwerd gedaan. Hetishetbewijs,datVerdieenvoudige,methethartaangevoeldemuziekkon schrijven. Ookindezeoperaisduidelijk(zoalsookinSimonBoccanegra),datdeplaats vanhandelingaanzeeligt. InDuitsland,waarhetpubliekminderafhankelijkisvanopwinding,isDie beidenFoscariofDerDogevonVenedigzeerpopulaireninhetrepertoirevanmenige schouwburgtevinden. -/-/-/-/-/- Meppel,7November1990 066000003040000132000000006008000 11 2Inleiding#"LA GIOCONDA"1 F0110030001 9[.............................................................]1010  L A G I O C O N D A door: A m i l c a r e P o n c h i e l l i (1834-1886) Amilcare Ponchielli moet een hoogst beminnelijk mens zijn geweest. Toen hij in Januari 1886 ziek was, vroeg Giuseppe Verdi dagelijks (perbrief) aan zijn uitgever Giulio Ricordi om nieuws. Als het fatale berichtdan uiteinde- lijk de componist bereikte, schreef deze: "Over een paardagen - als alles achter de rug is - vertel dan aan Signora Ponchielli, hoeik met haar meeleef in haar verdriet. Ik rouw zwaar om het grote verliesvan deze achtenswaardige man, deze eminente kunstenaar." En aan zijn vriend, de dichter Opprandino Arrivabene, schreef Verdi:"Arme Ponchielli, zo'n goed mens, en zulk een begaafd musicus...." Nu was Verdi een mens, die zelden zijn gevoelens uitte. Ook was Verdieen mens, die altijd zijn oprechte mening gaf, positief dan wel negatief,en zeker als het om collega musici ging. We moeten dus aannemen, dat Verdieen diep re- spect koesterde voor Ponchielli als musicus en hem hoogachtteals mens. Er is van Ponchielli geen biografie, maar hij wordt vaak genoemd in de levensbeschrijvingen van zijn leeftijdsgenoten. In zijn laatste jaren, toen hij directeur van het Conservatorium te Milaan was, was hij altijd gul en hulpvaardig tegenover zijn jonge studenten. Altijd bleef hij hen steunen en aanmoedigen. Onder deze studenten bevond zich ook Giacomo Puccini, wiens grotegaven spoedig werden onderkend door Ponchielli. Nadat Puccini afstudeerdeaan het Conservatorium, heeft Ponchielli zich veel moeite getroost, om eentekstdich- ter te vinden, die voor de jonge componist tegen geringevergoeding een li- bretto wilde schrijven. Hij vond de tekstdichterFernandino Fontana bereid de aankomende musicus te helpen. Waarschijnlijkherinnerde Ponchielli zich zijn eigen moeizame begin maar al te goed. Ponchielli was het klassieke voorbeeld van een verstrooide professor: Hij wandelde rustig door de regen, terwijl hij zijn opgerolde parapluieover de arm droeg. Als hij aan de toog stond, dronk hij achteloos de koffieop van de man die naast hem stond. Maar zijn duidelijke eerlijkheid hielphem altijd. En voor het grootste deel van zijn leven was hij een arm,teruggetrokken en eenzaam mens. Ponchielli werd geboren te Paderno op 31 Augustus 1834. Dat is eenklein afgelegen dorpje in de nabijheid van Cremona. Te vergelijken metRoncole, de geboorteplaats van Verdi. Ponchielli's vader had een soortkruideniers winkel- tje, waarin hij zout, tabak, pasta en andere gedroogdvoedsel verkocht. Ge- lukkig voor Ponchielli, was zijn vader een musicus.Deze was n.l. de organist van Paderno. Vader Ponchielli zag natuurlijk snelde aanleg van zijn zoon en leerde hem wat hij wist. Spoedig echter ging dejonge Ponchielli naar het na- burige dorp, om daar bij de plaatselijkeorganist in de leer te gaan. Het was dan ook niet verwonderlijk, datPonchielli toegelaten werd tot het conserva- torium te Milaan. Hij kreeg eenvolledige studiebeurs voor intern student. Eenmaal op het Conservatorium verloor Ponchielli veel van zijnschuchter- heid en maakte snel vorderingen. Lauro Rossi, de directeur,realiseerde al snel, dat hij een buitengewone leerling had. Hij maakte daarnog eens goed gebruik van, toen hij een contract getekend had voor eenkleine komische ope- ra, doch geen tijd genoeg had om het werk op tijd tevoltooien. Daarom ver- deelde hij het libretto onder enige van zijn bestestudenten, die ieder een gedeelte moesten componeren. Ponchielli viel deeer ten deel om de ouverture en de aria voor de 'basso buffo' te schrijven. Deze ouverture ('Ouverture Campestre') werd later apart opgevoerd tij- denseen concert dat door het Conservatorium werd gegeven. Alle critici schrevenlovend over dit werk. In 1854 studeerde de twintigjarige Ponchielli Cum Laude af aan hetCon- servatorium. Doch hij maakte zich weinig illusies om de nabije toekomst. "Vandaag begint mijn Lijdensverhaal", zei Ponchielli. Bedenk wel dat 1853het jaar was van 'Il Trovatore' en 'La Traviata'. Verdi stond aan de top van zijn genialiteit en domineerde de gehele opera-wereld. Het was in die tijd zeer moeilijk voor een beginnend componist, en zeer zeker in Itali, om tegen de Verdiaanse vloed op te boksen. Ponchielli vestigde zich in Cremona, en voorzag in zijnlevensonderhoud (en kort daarna ook voor zijn moeder, die weduwe wasgeworden), door het ge- ven van pianolessen. Ook was hij de plaatselijkeorganist. Gelukkig woonden in Cremona een groot aantal muziekliefhebbers enonder hen bevond zich een succesvol zakenman in lederwaren en huiden. DezeBartolo Piatti gaf Ponchiel- li een maandelijks stipendium. Dat moest gezienworden als een lening. Pon- chielli zou een opera schrijven, en Bartolo, zoueen deel van de verdiensten krijgen. Op deze wijze was Ponchielli in staat om 'I Promessi sposi' tecompone- ren. Jammer genoeg was het een zeer zwak libretto, dat door enkeleinwoners van Cremona was geschreven. Andere bewonderaars van Ponchielli(zo'n 140 voor- aanstaande burgers van Cremona) droegen bij in deproduktiekosten van de ope- ra. Ook het Conservatorium van Milaan gaffinancile steun. Op 15 September 1856 ging de opera in premire in het'Teatro Concordia" te Cremona. Het werd een succes en moest 15 maal wordenopgevoerd. Het succes bleef echter wel beperkt tot Cremona. Om zijn financilepo- sitie te verbeteren accepteerde Ponchielli de funktie van kapelmeester te Piacenza. Daar bleef hij drie saaie en sombere jaren en keerde toen tochweer terug naar Cremona. Daar werd hij ook weer de stads kapelmeester. Hijveran- derde de bezetting van de stadsmuziekkorps radicaal. Ook maakte hij ereen ge- woonte van, om tijdens optreden van het muziekkorps (bij belangrijkebegrafe- nissen en andere officile gelegenheden) voorop te marcheren. Hetmoet soms wel een koddig gezicht geweest zijn, daar Ponchielli absoluutgeen krijgshaf- tig figuur was. In zijn verstrooidheid kon het dan ook welgebeuren, dan hij in vol uniform voor het korps uitmarcheerde, terwijl hijzijn pantoffels nog aan had. Liever dan een geheel nieuwe opera te schrijven, vatte Ponchielli het plan op, om zijn eerste opera te herschrijven. Het libretto werd totaalveran- derd door de Milanese dichter Emilio Praga, die op dat moment zeerpopulair was. Ponchielli veranderde de muziek en uiteindelijk (weer metroyale steun van Piatti) ging de opera in Milaan in premire: 5 December1872 in het 'Te- atro Dal Verme'. Het had dus tot zijn acht en dertigste jaargeduurd, alvo- rens de componist bekendheid verwierf. Zijn "Lijdensweg" wasvoorbij. De cri- tici waren zeer lovend en enthousiast. De uitgever GiulioRicordi maakte me- teen een contract op voor een volgende opera. AntonioGhislanzoni (de tekst- dichter van 'Ada') zou het libretto schrijven. Doorzijn successen was Pon- chielli nu in staat om in het huwelijk te treden metde sopraan Teresina Brambilla, die Lucia vertolkte in zijn opera. Ghislanzoni schreef 'I lutiani', dat gebaseerd was op een roman vanMi- ckiewicz. Deze opera ging op 6 Maart 1874 in 'Teatro alla Scala' te Milaanin premire. Het had voldoende succes, om een contract te kunnen tekenenmet La Scala voor nog een opera. Dit zou 'La Gioconda' worden.  Ditmaal werd voor het libretto Arrigo Boito aangezocht. Op deaankondi- gingen stond Tobia Gorrio als librettist, dit is een anagram vanBoito's naam. Boita was waarschijnlijk de meest geliefde tekstdichter vandie jaren (later zou hij voor Verdi 'Falstaff' en 'Otello' schrijven). Ponchielli koos als onderwerp het toneelstuk van Victor Hugo: "Detiran van Padua". Dit stuk speelde met groot sukses reeds dertig jaar stukin Ita- li en dus ook bekend bij operagangers. Toch schrok Ponchielli vande tekst, die Boito had geschreven. Hij vond het zeer moeilijk enhoogdravend. Ook maak- te Ponchielli zich zorgen over La Scala. Hij was erbang van, en vond dit theater op een monster lijken, dat in staat was eencomponist in twee uur af te maken en totaal te verslinden. Op 8 April 1876 ging La Gioconda in Teatro alla Scala in premire. De premire had een uitstekende rolbezetting en de dirigent was Franco Faccio. Deze was goed bevriend met Boito en was voorbestemd om 10 jaar later ook de premire van Verdi's Otello te mogen leiden. Jammergenoeg kwam La Gioconda aan het einde van het seizoen, waardoorhet - ondanks het succes - slechts vier maal werd opgevoerd. Doch in 1880werd een herziene uitvoering van 'La Gioconda' opgevoerd (de versie die we nuho- ren) en dat werd een groot succes: veertien maal werd het opgevoerd. In 1880 werd Ponchielli ook benoemd tot professor in de compositie-leer aan het Conservatorium van Milaan. Nu was hij eindelijk beroemd, enafgezien van enkele zeer vervelende leden van zijn schoonfamilie, ookgelukkig. Maar zijn geluk was slechts van korte duur. De winter van 1885-86 was bijzonder streng in Noord Itali. In December trotseerde de componist deele- menten en reisde naar Piacenza, waar hij een nieuwe opvoering leidde van'La Gioconda'. Bij zijn terugkeer had hij longontsteking en binnen een maandwas hij overleden. Zijn vriend Salvatore Farina schreef over Ponchielli: "Als je eenmaal deze begaafde troubadour leerde kennen, deze uiterst bescheiden man, danbond hij zich aan je. Dan was je wel verplicht om van hem te houden." Hetzelfde kan gezegd worden van zijn opera "La Gioconda". Als meneen- maal deze eerlijke en grootmoedige opera leert kennen, dan komt menvanzelf in de ban van deze melodieuze betovering. Men moet er wel vanhouden. -0-0-0- Nll Hoorn Hongkong-Kobe Meppel, 04-08-1991. 12-05-1991 Kobe 066000003040000132000000006008000 11 2Synopsis#"LA GIOCONDA"1 F0110030001 9[.............................................................]1010 L A G I O C O N D A Een opera in vier akten door: Amilcare Ponchielli Libretto door: Tobia Gorrio (Arrigo Boito) < < < P R E L U D E > > > E E R S T E A K T E ( De muil van de Leeuw ) S c e n e: Veneti in de 17de eeuw. Het plein van het Dogepaleis is feestelijk versierd. Aan de achterzijde zien wij de Reuzentrap (Scala dei Giganti) en de zuilengalerij (Portico della Carta), vanwaar een deur toegang geeft tot de San Marco kerk. Aan de linkerzijde staat de tafel van een openbare briefschrij- ver. Uit de muur steekt een van de beroemde 'Leeuwebekken', waarin met zwarte letters de volgende inscriptie is gebeiteld: GEHEIME AANKLACHTEN AAN DE INQUISITIE TEGEN ELK PERSOON, VOLLEDIGE GEHEIMHOUDING ZONDER GEVAAR EN MET BELONING DOOR DE STAAT VAST TE STELLEN. Het is een stralende middag in de lente. Het plein is volmet vakantiegangers, priesters, zeelieden, verschillende gemaskerden (Domino's, Harlekijns enz.). Tussen alle mensen bevinden zich enkele Dalmatirs en Moren. Barnaba (de spion) leunt tegen een pilaar en bekijkt de menigte. Over zijn schouder draagt hij een kleine gitaar. -=-=-=-=- Het carnaval wordt door de inwoners van Veneti op hun bekende uitbundige en luidruchtige wijze gevierd ("Feste! Pane! Feste!"). Een luguberetoeschou- wer van het tafreel is Barnaba, een spion van de Staat. Als de menigte naar een Gondelrace gaat kijken zingt Barnaba over de gevangenen, diedoor toedoen van hem, in de kerkers wachten op de galg of de pijnbank. (Gioconda komt op en leidt haar blinde moeder naar dekerk.) Als Gioconda opkomt zingt Barnaba over zijn hevig verlangen voor haar ("Terribil estasi dell'alma mia!"). Gioconda laat haar moeder achter op de trappen van de kerk, en dan probeert Barnaba zich aan haar op te dringenmaar hij wordt krachtig afgewezen. Barnaba komt tot de conclusie, dat hijsubtie- lere methoden moet aanwenden om zijn zin te krijgen. En als hij naarde rozen- krans biddende oude blinde vrouw kijkt, komt er een boos plan inhem op. In de verte horen we de menigte de overwinnaar van de gondelrace bejube- len ("Gloria a chi vince!") en het volk stroomt zingend het plein op.Barnaba bekijkt het en ziet de verliezer Zuane. Die kan hij gebruiken inzijn planne- tje. Hij maakt Zuane wijs, dat zijn verlies komt door de oudevrouw, die zijn boot behekst heeft. Ondertussen viert de menigte nog steedsfeest ("Gioia e bambara!"). Zuane komt helemaal onder de indruk van Barnaba, die beweert dat hijdie ochtend de oude heks haar toverkunsten heeft zien uithalen. En nietalleen Zuane, maar spoedig is de hele opgewonden menigte er van overtuigd,dat La Cieca een heks is. Iedereen wil nu de oude vrouw grijpen, maar Barnaba waar- schuwt hen, dat ze moeten oppassen, dat ze niet betoverd worden. Men schreeuwt: "Ai piombi" en "Ai pozzi". (De 'piombi' waren de ondraag- lijkhete cellen onder het loden dak van het dogepaleis en de 'pozzi' waren deondergrondse cellen, die vaak onder liepen.) Dan komt Gioconda terug met haar verloofde Enzo, die de oude vrouw te hulp schieten ("Assassini!"). Maar de menigte is natuurlijk te sterk en de oude vrouw wordt gebonden en men is van plan haar naar de brandstapel tesle- pen. Alvise Badoero komt op, met zijn vrouw Laura, die wordtgeassisteerd door twee pages en zij is gesluierd.Alvise is een machtig lid van de Raad van Tien. Alvise wil weten wat er aan de hand is ("Ribellion") en hem wordtver- teld, dat La Cieca een heks is. Alvise wil haar voor het gerecht slepenen Gioconda smeekt om genade ("Pita! Pita ch'io parli attendete"). MaarLaura, die de rozenkrans in de handen van de oude vrouw heeft gezien, weetAlvise te overtuigen, dat zoiets onmogelijk is. Ook Enzo komt weer terug en het valt Barnaba op, dat Enzo en Lauraelkaar steelse blikken toewerpen. Alvise wordt overtuigd, dat de oude vrouw geen heks is, en geeft bevel haar ongedeerd te laten gaan. Uit dankbaarheid ("Voce di donna o d'angelo") geeft de oude vrouw haar rozenkrans aan Laura. Alvise geeft wat geld aan Gioconda. Dan gaat iedereen ter kerke, Enzo talmt wat op de trappen en wordtbena- derd door Barnaba. Hij heeft hem herkend als Enzo Grimaldo - Prins vanSanta- fior, die zich hier uitgeeft als de zeeman Enzo Gordian, schipper opeen Ge- nuaanse boot ("Per tutti, ma non per me"). Barnaba weet dat Enzo verliefd op Laura is, want zij was met hem verloofd, voor zij gedwongen werdtot een hu- welijk met Alvise. Enzo werd bij die gelegenheid verbannen uitVeneti. Het lot is Barnaba gunstig gezind. Iedereen is in de kerk en zijkunnen rustig praten. Barnaba belooft Enzo, dat hij een ontmoeting tussenhem en Laura kan regelen. Enzo vermoedt uiteraard niets van Barnaba's snodeplannen en is dolbij ("O Laura mia!"). Als Enzo wil weten hoe zijn weldoener heet, zegt Barnaba, dat hij Enzo haat, hij slaat zijn jas open en toonthet zilveren "C.X"-insigne dat hij draagt, als teken van zijn staatsdienst. Barnaba dreigt, dat hij zowel Enzo, als Laura kan laten veroordelen. Maar hij wil liever Gioconda vernietigen omdat zij zijn aanzoek heeft afgewezen. Enzo wordt nu doodsbang voor het leven van Laura. Maar komt met Barnabaover- een, dat hij hedenavond om zijn boot zal wachten op Laura, zodat zijsamen kunnen vluchten. Als Enzo weg is, opent Barnaba een deur naast de kerkers en roeptIsepo de schrijver. Deze moet een brief schrijven, die begint: "Aan hetHoofd van de Geheime Dienst . . . " Gioconda en haar moeder komen uit de kerk, maar stellenzich verdekt op als zij Barnaba en Isepo zien.Gioconda hoort wat Barnaba de schrijver op- geeft. Het is een regelrechte aanklacht tegen Enzo de Zeeman, die van plan is hedenavond met Laurate vluchten. Diep geschokt hoort Gioconda van het verraad van haar geliefde. Als de brief geschreven is, bekijkt Barnaba trots het paleis van de Doge met zijn praal en zijn kerkers ("O monumento regia en bolgia dogale!"). Hij genietvan zijn macht, hij ziet zichzelf als de machtigste man van Veneti. Hijstopt de brief in de Muil van de Leeuw. Een optocht van gemaskerden komt het plein op, gevolgd door een zingende menigte ("Carneval! Baccenal!"). (En allen dansen 'la furlana' eenpopulaire dans uit Friuli.) Nu komt ook het volk weer uit de kerk ("Angela dei"). Gioconda voeltzich bedrogen en haar hart is gebroken ("Tradita! ahim! Dio! soccombo!"),zij en haar moeder delen hun smart.  T W E E D E A K T E (De Rozenkrans) Het is nacht. Een brigantijn ligt dicht bij een onbewoond eilandje inde lagune van Fusina. Op de stuurboordzijde zien we de naamvan het schip: "HECATE". Enkele zeelieden zitten aan dek en de scheepsjongens spelen in het want. De zeelieden zingen hun eigen lied ("Ho! He! Ho! He! Fissa il timone") en de jongens vallen hen bij. Enzo wacht. Barnaba verschijnt als visser verkleed en roept het schip aan ("Pesca- tor, pescator"). Isepo is met Barnaba meegekomen, zij zijn gekomen om desi- tuatie te verkennen. Tot hun genoegen bemerken ze, dat de zeelui nietachter- dochtig zijn en geen gevaar duchten. Barnaba waarschuwt de vissers omgoed uit te kijken, want elke nacht is vol gevaar. Enzo geeft de zeelieden opdracht het schip zeeklaar te maken enwaarna de zeelieden onderdeks verdwijnen. Barnaba verdwijnt weer. Alleen gelaten zingt Enzo over de zee en het uitspansel ("Cielo emar! l'etero velo") en over zijn verlangen naar de vrouw, waar hij opwacht. Laura komt met Barnaba aan boord en er volgt een ontroerend weerzienvan de geliefden. Men wacht tot de maan verdwijnt, zodat men in de donkerenacht in het geheim kan wegvaren. In een duet geven Laura en Enzo hun gevoelens van nu en hun verwachtingen van de toekomst weer ("Laggi fra lenebbie remote"). Als de maan bijna verdwenen is, laat Enzo Laura alleen aan dek, om de laatste voorbereidingen voor het vertrek te treffen. Laura bid tot de Madonna om steun en bescherming ("Stella di marinar! Vergine santa"). Terwijlzij ge- knield ligt te bidden, komt plotseling Gioconda tevoorschijn, zij hadzich in het vooronder verscholen. Er volgt een hartstochtelijk duet ("Qualla folgor le vette"), waarin de twee vrouwen elkaar de liefde van Enzo betwisten. Gioconda haalt een dolk uit haar kleding en op het moment, dat zijLaura wil neersteken, komt er weer een boot aan, met onder andere Alviseaan boord. Deze is door Barnaba verwittigd van Laura"s vlucht. In paniekhaalt Laura de rozenkrans tevoorschijn, die zij van de oude blinde vrouwheeft gekregen en begint te bidden. Gioconda herkent deze rozenkrans enweet dat die gegeven is om Laura te beschermen. Zij weet welke verplichtingen er op haar rusten en van een wrekende engel, verandert zij in een bondgenoot. Zij helpt Laura vluchten. Seconden later verschijnt Enzo weer aan dek en hij schrikt als hijGio- conda ziet. Gioconda gooit hem zijn verraad voor de voeten. Zij zegt,dat zij bewezen heeft meer van hem te houden dan Laura ("No, pi non t'ama!"), omdat zij gebleven is om het gevaar te trotseren, terwijl zij Laurahielp vluchten. Zij dringt er bij Enzo op aan om ook te vluchten, nu hetnog kan, want het ge- vaar is groot. Zij weet dat Barnaba Enzo en Laura heeftverraden ("Tu sei tra- dito"). Maar Enzo weigert te vluchten. Als de boot met Venetiaanse autoriteiten nadert, raken de zeelieden in paniek (koor: "Pi speranza non v'ha,ah!"). Enzo wil niet, dat zijn schip in Venetiaanse handen valt en steektde "Hecate" in brand en springt in zee.  D E R D E A K T E (Het gouden huis) 1ste S c e n e: Een zaal in de "C d'Oro". Het is avond en de zaal wordt door lampen verlicht. In zijn schitterende huis beraamd Alvise een plan om wraak te nemenop zijn vrouw, die hem onteerd heeft ("Si, morir ella de!"). In een grimmige mo- noloog ontvouwt hij ons zijn plannen: Hij is van plan Laura te vergiftigen, terwijl hij ondertussen de edelen van Veneti te gast heeft enonderhoudt. Hij heeft Laura laten roepen en als zij opkomt beschuldigd hij haarmet- een van ontrouw. Hij geeft hij een flesje met vergif, dat zij op moetdrinken vr het lied, dat zij kunnen horen zingen ginds in de lagune, isafgelopen. Laura verschrikt hevig, want zij is het leven nog niet beu ("Morir, morir!"). Alvise is echter onverbiddelijk (duet, Alvise: "In lui raccogli i tuoi pen- sieri" / Laura: "Aver dinanzi il cielo!"). Alvise gaat wegnaar de andere ka- mer, waar zijn gasten hem wachten. Als Alvise weggegaan is, komt Gioconda op. Zij is tot de slotsom gekomen, dat zij Laura moet redden, wat ook de gevolgen voor haarzelf mogenzijn. Zij vermoedde wat Alvise van plan was, en heeft daarom een flesje meteen verdo- vend middel meegenomen. Deze verdoving zal een schijndood teweegbrengen en zij haalt Laura over het leeg te drinken in plaats van het doorAlvise gege- ven vergif. Laura drinkt het door Gioconda gegeven drankje engaat naar haar slaapkamer. Gioconda schenkt het gif van Alvise in haareigen flesje en ver- stopt zich. Net op tijd, want het lied is afgelopen en Alvise komt binnen. Hijziet het lege flesje, gaat naar de slaapkamer van Laura en komt enkele ogenblikken later tevreden terug en gaat weer naar zijn gasten. Gioconda komt uit haar schuilplaats en bij de gedachtenis van haarmoe- der bedenkt ze, dat ze uit liefde voor Enzo, de reddende engels voorLaura is ("O madre mia, nell'isola fatale"). Daarna gaat ook zij heen. 2de S c e n e: Een schitterend en feestelijk versierde grote zaal. Links achter een grote deur, rechts een tweede deur achter gordijnen. Een derde deur in de linker wand. Edelen en hun dames en gemaskerden komen binnen. Alvise spreekt met zijn gasten en verwelkomt hen. Een page blijft aan zijn zijde. Hartelijk heet Alvise iedereen welkom ("Benvenuti, messeri"). En degas- ten prijzen de heer van C d'Oro ("S'inneggi alla C d'Oro"). Alvisebedankt de gasten voor hun loffelijke woorden ("Grazie vi rendo per le vostre laudi") en nodigt hen dan uit om het dansen te bewonderen. en nu volgthet beroemde "Ballet van de Uren" ('Il Ballo delle Ore'). Eerst komen dedansers die de "Dageraad" uitbeelden. Waarna alle gasten hun bewonderinguitspreken over het moois dat ze zagen. Daarna volgen de dansers van de"Uren van de Dag", de "Avonduren", de "Nachtelijke uren" en uiteindelijknemen alle dansers deel aan de Finale. Na het ballet komt Barnaba binnen, die La Cieca (de oude blindevrouw) meesleurt. Hij heeft haar ontdekt, zij had zich ergens in het paleisverstopt. Hij beschuldigt haar weer van hekserij. La Cieca legt uit, datzij in het pa- leis was, om voor iemand te bidden die stervende is. Nu komtook Gioconda ver- schrikt binnen. Enzo (gemaskerd) is stiekem het kasteelbinnengekomen en stelt zich naast Barnaba op. Een klok luidt, en men vindt het klinken als een doodsklok. Maar voor wie luidt deze klok? Barnaba onthult aan Enzo, dat de klok luidt voor Laura. Hierop trekt Enzo het masker van zijn gelaat en confronteert Alvise. Hierop algehelecon- sternatie (ensemble: Enzo: "O mia stella d'amor" / Gioconda: "O torturacru- del!" / Barnaba: "Ah! giuro, al ciel" / Alvise: "Nel fulgore di questa"/ La Cieca: "Fatal delator!" en de gasten(koor): "D'un vampiro fatal") Iedereen is diep onder de indruk en verward. Uiteindelijk toontAlvise zijn gasten het lichaam van Laura. Hij verklaart dat zij hem heeftonteert en daarom was het noodzakelijk dat hij haar vermoordde. Enzo trektzijn dolk en wil Alvise te lijf, maar de wachten weten hem teovermeesteren. In de algehele verwarring heeft Gioconda inmiddels aan Barnaba debelof- te gedaan, dat als hij Enzo weet te redden, dat hij dan haar lichaammag heb- ben. V I E R D E A K T E (Het Orfano kanaal) S c e n e: We zien de vestibule van een oud en vervallen huis op het eiland Giudecca. In de rechterhoek verhult een gordijn een bed. Een boog geeft ons een blik op de lagune, en in de verte zienwe de kathedraal van San Marco helder verlicht. Aan de wand is een beeld van de Madonna en een kruisbeeld. Opeen tafel staat een brandende olielamp, een flesje vergif eneen dolk. Op de sofa liggen Gioconda's toneel kledingstukken. Aan de rechterkant van het huis loopt een donkere steeg. Gioconda is alleen en verzonken in gedachten. Vanuit de donkeresteeg komen twee figuren, die het in een donkere mantelverborgen lichaam van Laura dragen. < < < P R E L U D E > > > Gioconda opent de deur voor de dragers. Zij leggen de nog steeds bewuste- loze Lauro op bed en Gioconda wil de mannen geld geven, die echter alsvrien- den deze dienst niet betaald willen zien. Gioconda bedankt hen ("Opietosi per quell'amor"). Waarna de mannen vertrekken. Gioconda bekijkt de dolk en het vergif en zingt over haar voorgenomen zelfmoord ("Suicidio! In questi fieri momenti"). Zij heeft het gif, datAlvise aan Laura gaf, maar zelfs nu kan zij zich er niet toe zetten omLaura te ver- moorden. Ze denkt aan Enzo, die vrij zal komen, omdat zij Barnaba haar lichaam heeftbeloofd. Dan horen we stemmen van mensen in gondels, die op de lagune varen.Ze hebben een lijk gevonden. En Gioconda begrijpt niet waar het allemaal omgaat en overmand door verdriet ineen. Nu komt Enzo binnen, die weet, dat zij bewerkstelligd heeft, dat hij vrij is. Hij wil weten wat zij nu van hem wil. Zij zegt nog steeds van hemte houden. Eerst begrijpt Enzo haar bedoelingen niet, en grijpt zelfs eendolk om haar neer te steken. Maar gelukkig ontwaakt Laura nu uit haar verdoving. Eerst nu onthult Laura, dat zij al deze plannen heeft gemaakt om detwee ge- liefden te laten ontsnappen. (Van over de lagune horen we het gezangvan de- zelfde serenade als in de Derde Akte naderbijkomen "Ten va serenata,per l' onda incantata".) Een boot nadert, en dankwoorden stamelend vertrekken Laura en Enzo.En nauwelijks zijn zij vertrokken of Barnaba komt aan om zijn loon op teeisen. Maar Gioconda weet de bruut met zijn lage lusten van zich af te houden. Zij wil zich eerst mooi maken voor hem, en begint haar toneelklerenaan te trek- ken. Dan gaat ze naar hem toe en terwijl ze zegt: "Hier is het lichaam datje zo graag wilde", steekt ze zich met de dolk door het hart. Een woedende Barnaba schreeuwt haar nog toe, dat hij haar moederheeft verdronken, maar Gioconda hoort het al niet meer. Met een woedende kreet,omdathijnietsanderskan,verlaat Barnaba het toneel. -0-0-0- Nll Hoorn Japankust Mei 1991 Meppel, 8 August, 1991 066000003040000132000000006008000 11 2Inleiding#Un Giorno di Regno1 F0110030001 R [................................................]0011 9[..................................................................]1011 UNGIORNODIREGNO  MelodrammaGiocosaadueatti door: FeliceRomani (NaarhetblijspelvanAlexandreVincentPineu-Duval:) ("LeFauxStanislas") muziek: GiuseppeVerdi  EersteopvoeringinMilano inhetTeatroallaScala 5September1990 Rolverdeling: 9[::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::]1011 CAVALIEREDIBELFIORE.........PrimoBaritono...................RaffaelleFerlotti (VermomdalsStanislaus KoningvanPolen) BARONKELBAR..................BassoBuffo........................RaffaeleScalese MARKIEZINDELPOGGIO.........PrimadonnaSoprano....AntoiniettaRainieri-Marini (Eenjongeweduwe,nichtvan deBaronenverliefdopBelfiore) GIULIETTADIKELBAR...........PrimaDonnaMezzo-Soprano.............LuigiaAbadia (DochtervandeBaronen verliefdopEdoardo) EDOARDODISANVAL.............PrimoTenore...........................LorenzoSalvi (eenjongeofficier) SGR.LAROCCA.................BassoBuffo..........................AgostinoRovere (Edoardo'soom.thesaurirvande StatenvanBretagne) COUNTIVREA...................SecondoTenore....................GiuseppeVaschetti DELMONTE......................SecondoTenore.....................NapoleoneMarconi (Landjonkervande zogenaamdeStanislaus) verder: Bedienden-kamermeisjes-vazallenvandeBaron. DehandelingvindtplaatsnabijBrest,inhetkasteelKelbar. Tijdvanhandeling:1733   UNGIORNODIREGNO INLEIDING: 9[..................................................................]1011 NazijnsuccesmetObertokreegVerdieenaanbiedingvandeimpressario Merellivooreencontractvandrieopera's,diemeteentussentijdvanachtmaanden geleverdmoestenworden.Deopera'szoudeninLaScalateMilaan,ofinWenen wordenopgevoerd.Merelliwasvanbeideschouwburgenimpressario.Verdizouvoor elkeopera4000OostenrijkselireontvangeneenookzouVerdieendeelkrijgenvan deverkoopvandegedruktewerken. VerdiaccepteerdeditaanbodenMerelligafdedichterRossideopdrachteen tekstboekteschrijvenenditzou"IlProscritto"moetenzijn.MaarvoorVerdi"Il Proscritto"opmuziekhadkunnenzetten,kwamMerelliteruguitWenenenVerdi moestdirectgaanwerkenaaneenkomischeopera,wantvoorhetWeenserepertoire hadMerelliditnodig.Merellibeloofdehem,dathijdaarnainhetnajaarweer verderkongaanmetzijnwerkaan"IlProscritto". Verdikreegnuverscheidenelibretto's,geschrevendoorRomani,terinzage. DielagenallemaalstoftevergarenopdeplankenvanMerelli'skantoor.Waarschijn lijkomdatzijinhetverledennietgoedgenoegbevondenwaren.Verdivondergeen ngoed,dochhijmoesteenkomischeoperamakenendetijddrong.Hijkoostoen maardeminstslechte:"IlFinteStanislao",hetgeenUnGiornodiRegnozouworden. DitwaseentreurigetijdvoorVerdi.Zijnoudstekindoverleedin1838,toen hijnoginBussetowoonde.Hettweedekindstierfin1839(gedurendederepetities vanOberto)enhalf1840overleedzijnvrouwMargheritaBarezzi.Verdiwastoen uiteraardweerinBussetoenschreefMerellieenbriefomvanzijncontract ontslagentemogenworden.MaarditverzoekweigerdeMerelli. MetdemoedderwanhoopgingVerdiweerterugnaarMilaanomUnGiornoafte maken.Menkanzichvoorstellen,datzijnhoofdnietnaareenkomischeoperastond. UnGiornadiRegnowerdopgevoerdop5september1840enhetwasabsoluuteen fiasco.Hetpubliekhieldngrootfluitconcertenjoeldeenjauwde. Verdiwasnietdeenigedieblaamtrof.Deoperaisgeengeweldigwerkmaarer zijnwelmindereopera'sineenrepertoireopgenomen.Ookhetlibrettohadschuld. Enzeerzekerwarendeuitvoerendesolisten,orkestenandereartiestenschuldaan deflop.Allesliettewensenoverbijdepremire. Zoalseenvandecriticidestijdsinde"Figaro"schreef: "Hetisbijnaonmogelijkomtegenwoordignogeenlibrettotevindenvooreen komischeopera,datnietuitermatestupideis.Degroottevanhettheater breektheteffectvandehalf-tonenenlichtemelodienhelemaalafende bekwaamheidvandehuidigegeneratiesolistenisdusdanig,datzijvolkomente kortschietvooreenkomischwerk.Datmaakthetallemaaleenstemoeilijk. vooreenpartituurvanditsoort,omteslagen.alswehierbijnogrekening houdenmetdespecialeomstandighedenwaaronderVerdizijnlaatstewerkmoest versierenmetvrolijkemuziek,juistineentijddathetmeestwredeen onverwachteongelijkhemtrofinhetdiepstvanzijnwezen.Menkanzichgoed voorstellendatdejongecomponistdehogeverwachtingen,diemenvanhemhad nazijneersteensuccesvollewerk,nietwaarkonmaken........"  De"RegeringvanEenNacht"hieldhetnieteensnvoorstellingvol!Naalle ellendeinzijnpriv-leven,heeftdezetegenslagdejongeVerdidiepgetroffen. Datvergathijnooitmeer.In1859schreefhijeenbriefaanzijnuitgeverTito Ricordi,waarhijweerherinnertaandieavond.Hoehetpubliekhetwerkvande jongecomponistafmaakte,terwijlzijwistenonderwelkedrukhijmoestwerken.Hij wistdathetgeengoedoperawas,maarhethadandersgekund."Maar",zogaathij verder."ikveroordeelhetpubliekniet.Ikstahenstrengheidtoe.Ikaccepteer hungefluit,maarwelopdevoorwaarde,datiknietgevraagdword,dankbaartezijn voorhunapplaus....." Tochwashetnognietmeteenheteindevoordeopera.Ineenbriefaanzijn vriend,debeeldhouwerLuccardi,schreefVerdiin1848:"Ishetnietvermakelijk? Dieoperavanmij,dievanhettoneelwerdgefloteninMilaan,isnueensuccesin TeatroBenedetto!".DatwashettweedetheatervanVenetienhetlegdezich speciaaltoeopkomischeopera's.UnGiornodiRegnohadooknoggrootsuccesin 1859inhetTeatroSanCarloteNapels. In1951,bijde50-jarigeherdenkingsfeesten,maaktedefirmaCetrahet commercieelweerbekend. Deexcusesvandecriticusinde"Figaro"warendestijdsgeldig.Deopera buffawasallangopzijnretour.DeOperaSeriahadzichontwikkeldenalle vernieuwingeninzichopgenomen.Dedagendatdeoperabuffameerpubliektrok warenreedslangvoorbij.DetekstdichtervoorUnGiornowasdezelfde,dievoor DonizettiL'Elisird'Amorhadgeschreven.DezeRomanischreefhiermeeeenschilder achtig,fijngevoeligensentimenteelwerk.Maar"IlFinteStanlislao"wasgeschre venin1818voordeoostenrijksecomponistAdelbertGyrowetz.Datwasindetijd, datdeRossinikomediesintrekwaren.OokGyrowetzfaaldedestijds.Deoperaheeft eenspecialerolbezetting:Twee"BassoBuffo"entweesprankelendeonsentimentele heldinnen.Deeenintelectueelendeandervindingrijk.Centraalstaatdebariton, dietegelijkertijduitbundigisenvolironie.Rossinibegreepzoietstotinde perfectie. DatVerdi21jaarnaGyrowetzookonderuitging,magdanooknietvreemd klinken.Daarkwamnogbij,datbijdepremiredebezettinggeheelverkeerdwas. DezewasvoornamelijkaangetrokkenvoorNicolai'sIlTemplario.Endaarbesteedden zijookalhunrepetitie-tijdaan.Daaromstonddeuitslagalbijvoorbaatvast. AlleendetweebassenRaffaeleScaleseenAgostinoRoveremaaktenernogwatvan, derestprobeerdehetnieteens.Hetresultaatwas,datNicolaiopdatmomentwl intelwas,enVerdimoestafhaken.InkortetijdwasderijzendestervanVerdi alseenkomeetneergestort.Enhetsloeginalseenbombijhemzelf. Hettoneelstuk"LeFauxStanislas"gingin1808inParijsinpremireende producerwasAlexandreVincentPineu-Duval.DezewaswelindezeventigtoenVerdi zijnoperabracht.DeorigineleStanislaswasStanislasLescinsky,afenaankoning vanPolengedurendedeeerstehelftvande18deeeuw.Zijnlaatstesuccesvolle verkiezingtotKoningvanPolengeschieddein1733,toenhijalskoetsiervermomd naarWarschaureisde.OpdezelfdetijdwerddefranseedelmanBeaufleurgekozenom hemteverpersoonlijken.Datwerdgedaanomzijntegenstandersindewaantelaten, dathijnogsteedsinFrankrijkvertoefde.Hettoneelstukgaatoverdeperiode,dat Stanislas'dubbelgangeralsgeerdgastophetkasteelvanBaronKelbarinBretagne verbleef.Hetbrengthethuwelijkvantweejongegeliefden,ondanksdeweerstand vandebeideouderparen,enookdeherenigingmetzijneigenmaitresse,diejuist ophetpuntstaatiemandanderstetrouwen. Romanihaddittoneelstukmetzijnbekendekundigheidomgewerkttoteen tekstboek.Hijlietalleenhetstukeruit,waarbijdethesaurierdoorfrauduleuze handelingendeheldvanzijnfamiliebezittingenheeftberoofd.Ookwerddebediende metzijnaangeversrol(Delmonteindeopera),gereduceerdtoteenbijrolletje. WewetendathetVerdijarenheeftgekostomzijneersteoperatevoltooienen aandemantebrengen.Tallozediscussiesenellenlangecorrespondentiesgingenaan depremirevooraf.Hoevaakenhoeveeleraandeoperaisveranderd,isnietmeer nateachterhalen.Maardathetvaakenveelwas,isduidelijkuitdestukkendie nogbewaardzijngebleven. Hetvreemdefeitdoetzichvoor,datVerdivoorUnGiornonietnkeermet zijnuitgeverofimpressario,ofwiedanook,heeftgediscussieerdofgecorrespon deerd.Hetisookzijnenigeoperawaarhijzelfnooitietsaanheeftveranderd. Hijkreeghetlibrettoenzettehetopmuziek,endatwasdat. Vreemdisook,datObertoeigenlijktekortis,endatUnRegno,datin tijdnoodenondergrotepsychischedruk,veltelangis.DiefoutligtbijRomani, omdathijvoorzessolistenschreef,werdheteindebreeduitgesponnen.Datwerd gedaanomelkesolistzijnkanstegeven,zodatniemandzichachtergesteldbehoefde tevoelen. Verdimaakteenigefouten.Teneerstemoestdehoofdrolvertolktwordendoor eengrootartiest,diezijnenegezichtaandemedespelerskonlatenzien,enzijn andereikaanhetpubliek.|Hijmoestaandeenekanteenimpulsievejongesoldaat zijnenaandeanderekanteenwijzebedachtzameedelman.Verdimaakteereenbuffo baritonvanendatkanniet. Ookwerderin1840vaneenkomischeoperaverwacht,dathetlichtenelegant zouzijn,enopdieleeftijdzagVerdidaarnoggeenkanstoe.Zijnonervarenheid wordtopwredewijzegetoond.Hetisdusnietvreemd,dathetpubliekprotesteerde. Zijherinnerdenzichnietzozeerhoeanderecomponistendekomischeoperaaangepakt hadden,zijkondenhorenhoeveelbeterdeanderenhetgedaanhadden. TochisUnGiornodiRegnovanVerdiveelbeterdandatvanzijnvoorganger Gyrowetz.Ooktechnischgezien,alblijfthetminofmeereenprobeersel. Deouvertureisookweerkort,maarkarakteriseertweldeopera.Demars- achtigegedeeltenzijngoedgeschreven.HierhadVerdiwelervaringin,wanthij hadjarenlangvoorhetPhilharmonischGezelschapvanBussetoditsoortmuziek geschreven. -0-0-0- Meppel,30Oktober1990 066000003040000132000000006008000 11 2Synopsis#Un Giorno di Regno1 F0110030001 R [..........................................................]0011 9[...................................................................]1011 UNGIORNODIREGNO  EERSTEAKTE  1steScene: EengalerijinhetkasteelvanBaronKelbar,bijBrest. 9[...................................................................]1011 DeopeningssceneisdoorRomaniopgezetalseen'introduzione',opRossini's favorietmanier:Koor-episodevoorondergeschikterol(hiertweebassibuffi)- koor-sceneencavatinevoorhoofdrolspeler,waarbijhetkoorbijvaltinhet laatstegedeelte. 9[...................................................................]1011 HethuishoudenvandeBaronisineenplezierigeopgewondenstemming.Nognooit gingdezonzonnigeropoverhetHuisvanKelbar("Mainonriseunpibelgiorno"). SpoedigzalerbezoekkomenvaneenEdeleVorst.Ookzaleropdezedageendubbele trouwpartijzijn.DedochtervandeBaronzalinhethuwelijktredenmetHeerla Rocca,ThesauriervanBretagne.denichtvandeBaron:DeweduweMarkiezinde Poggio,zalinhethuwelijktredenmetGraafIvrea,commandantvanBrest.Erzal eenschitterendfeestmaalkomen,eengrootbal,allerleianderefeestelijkeactivi teitenengenoegfooien. 9[...................................................................]1011 DeBaronenzijnaanstaandeschoonzooncomplimenterenenfeliciterenelkaarn typischebassobuffostijl,waarnahetkooroverneemt. 9[...................................................................]1011 Delmonte,debediendevandeBaron,kondigtZijneKoninklijkeHoogheidaan.Er zijnlevendigetrompettentehorenenhierbijeenwelkomstkoor.RidderBelfiore treedtbinnen:"Geenceremoniea.u.b.heren",zegthij,"Uwgastvrijheidismij voldoende"("CompagnonidiParigi").Enzijdelingslaathijmerken,datbijzijn terugkomstinPolen,hetdienstbetoonvandeBaronnietonbeloondzalblijven. AlsdeBaroninoppersteverrukkingterugtreedt,komtBelfiorevoorhet voetlichtenneemthetpubliekinvertrouwen:"AlsmijnoudekamaradeninParijsmij nutochzoudenkunnenzien:Demeestlosbandigeofficierinhetregimentisineens veranderdineenfilosofischekoning!"("Verrapurtroppoilgiorno"). Daarnavathijzijnkoninklijkemaniertjesweeropenverteltzijngastheer nogmaals,hemalsvriendtebejegenen."Dedagzalkomen,helaas,datdedrukvande zorgvoordestaatendesceptervanmijnvoorvaderenzwaaropmezullenwegen".De Baron,deThesaurierenhethelehuishoudenvandeBaronbabbelenonderelkaarmet bewonderingoverzoveelbescheidenheid. 9[........................................................................................]2011 (OpmerkelijkinVerdi'sopzetis,dathijallecomponentenvandezeintroductieinngeheelprobeerdesamen tevatten,tesamenmetdeouverture.Hetishierniethelemaalgoedgelukt,maarhetisbijwijzevanspreken hethandelsmerkvanVerdigeworden:comprimerenensamenvatten.) 9[.............................................................]1011 9[...................................................................]1011 DeBaronverteltaanBelfioreoverhetdubbelehuwelijkengeeftdenamenvan detrouwlustigen.BijhethorenvandenaamvandeMarkiezindelPoggio,schrikt Belfiore.Hijvraagtdegastheerhemteverlatenenschrijftdaneenbriefaanzijn werkgevers.Hijwilvanzijntaakvandubbelgangerontslagenworden.DeechteSta- nislasmoetnutochwelinWarschauzijnaangekomen,enalszijn'regering'ndag langerzouduren,zalhijdevrouwwaarhijvanhoudtverliezen.Vanwegedetraditie wordendewoordenvandebriefgesprokenennietgezongen. 9[...................................................................]1011 EduardodiSanvalkomtbinnen.Hijzithelemaalindeput,omdathijophet puntstaatzijngeliefdeGiuliettateverliezenaanzijnoom.Hijkomtbijde 'koning'omteverzoekeninzijnlegertemogendienen,zodathijmisschieneen eervolledoodophetslagveldkanbehalen.Kortom,Eduardoiseenvandiejonge romantischegeliefde,diedekomischeoperavandietijdbevolkten.Hetvolgende duetisdoorRomaniindestandaard3-deligeopzetgeschreven.Inheteerstedeel zweertEduardoeeuwigdurendetrouwendankbaarheidaanBelfiore,alsBelfiorehem toezegt,dathijaanzijnzijdekanstrijden.Belfioregaatzelfsverderenbenoemt Eduardototzijnpersoonlijkevertrouweling("Ricompensaamicasorte").Datleidt natuurlijktotdeverwachtesamenzang:Eduardohelemaalgelukkigdoordegrootmoedig heidvandevorst,enBelfioreglundertbijhetvooruitzichtvandeverwarringdie hijzalaanrichteninhethuishoudenvandeBaron. 9[...................................................................]1011 AlsEduardoenBelfioreweggaan,komtdeMarkiezinop.Zijheeftdetweemannen ongemerktbespied.Eenvanhen,daariszijzekervan,ishaargeliefdeBelfiore. Datkomtgoeduit,zeisvanplannettedoenofzemetdeoudeGraafzal trouwen,zodatBelfiorezichwelmtblootgeven!Enhier,naeenkortrecitatief, datopRossini-achtigewijzewordtbegeleid,gaatzeverdermethaarcavatina. MarkiezindelPoggioisdeeigenlijkeheldinvandeopera.eenjongeweduweneen gelukkige.Zeisnietzojongmeerenheeftminderillusiesdanhaartegenspeelster. Haarprobleemisnieteenoudeendommemanomdetuinteleiden,dochhoeeen jonge,lichtzinnigegeliefdeaandehaakteslaan.Dewoordenvandeandantezowel alsvandecavatinawijzenoptederheid,humoreneenbeetjeverdriet.Zijkan niemandandersliefhebbendanBelfiore.Alshij,zoalszijvermoedt,haarniet serieusneemt,danzalzijvooraltijddeliefdevaarwelzeggen.Heteerstedeel ("Graveacoreinnamorato")isduidelijkzodaniggeschreven,dathetdemachtvande mezzo-sopraanAntoinettaRainieri-Marininiettebovenging.Hetcabalettadatnu volgt("Sedeecaderlavedova")isgracieusendartel. 2deScene: IndetuinenvanhetKasteelvanBaronKelbar. 9[...................................................................]1011 Giulietta,hetnichtjevandeBaron,ontvangtdeeerbewijzenvanhaarbedien des.Zijhebbenbloemenenfruitgebrachtnaarhaar,dieschonerisdanwelkebloem ook("Sifestevolemattina"). 9[...................................................................]1011 HiervolgtGiulietta'scavatina("Nonsanquant'ionelpetto"),gevolgddoor haarcabaletta("Nonvo'quelvecchio").Deredendatditeenvoudigisgehouden,is waarschijnlijkomdatVerdicontrastwildehebbentussenditonschuldigemeisjeen haarmeerervarennicht.DaarompopulairemuziekvoorGiulietta.Zijverklaartgeen zintehebbenineenhuwelijkmeteenoudeman. 9[..................................................................]1011 Nuwordthetverhaalingewikkelder:DeBaronkomtopenisverbaasdzijndoch- terzosomberaantetreffen.Hetisdedagvanhaarhuwelijk.DeThesaurier,die methemismeegekomen,zietheteerderalsdenatuurlijkespanningwaarineenjong meisjeverkeerdzovlakvoorhaarhuwelijk.Morgen,zoverzekerthij,zalzehet allemaalanderszien.MaarvoorGiulietakanantwoorden,komenBelfioreenEduardo binnen. EduardowordtdoorBelfiorevoorgesteldalszijnpersoonlijkebegeleider.Daar BelfiorenogbelangrijkemilitairezakentebesprekenheeftmetdeBaronende Theasaurier,stelthijvoor,datEduardozichzolangoverGiuliettaontfermd.Zijis perslotzijntoekomstigetante.Ditvoorstelvaltnietingoedaardebijde Thesaurier,maarwiekandewensvaneengekroondekoningweigeren? Nuvolgthetbesteensemblevandeopera.Allevijfdespelersbehoudenhun eigenkarakter:EduardoenGiuliettatederenverliefd;BelfioreendeBaronbuigen zichdrukpratendovereenkaart.OokprobeerthierdeThesaurierzijnaandachtbij dekaarttehouden,maarondertussenhoudthijmetgroeiendeargwaanhetjeugdige stelindegaten. Nuwordtdemarkiezinaangekondigdenerhelptgeenuitvluchtmeer,zijzalaan Belfiorewordenvoorgesteld.Zijnenigehoopis,omzijnrolalskoninggoedte spelen,teneindehaaronzekertemaken. Erkomteenkleinemuzikaleexplosie,alsdeMarkiezinhaarminnaarherkent. Zijiszeerverbaasd("Purdell'amantequell'l'aspetto").Zijbegintalshetware tedeclameren,maarlaterwordtheteenvloeiendemelodie("....dell'incostantein tuttopingeregodel'amor").Hetsexteteindigtinverwarring("Madamine,ilmio scudiere").WantterwijlBelfiorevoorsteltomdedamesovertelatenaandegoede zorgenvanEduardo,maakthijzelfgeenaanstaltenomwegtegaan.Iedereengeeft zijneigengevoelensweer.(HetisnetDonizetti,maarmetmeerkracht.)  Belfioreverlaattenslottetochhettoneel,metdeBaronendeThesaurier. Zogenaamdommilitairezakentebespreken.DeMarkiezinblijftachtermetdetwee geliefden.Eenvanderedenenvanhaarkomst,wasomteproberenhentehelpen.Maar detweebemerken,datzenuanderedingenaanhaarhoofdheeft.Ophunvragen antwoordtzeafwezigengeirriteerd.Desituatieendeontknopingkomentot uitdrukkingineentrio("Bellasperanzainvero"). DeMarkiezinverontschuldigtzichenmaakthetweergoedmetEduardoen Giulietta.Hunstemmenkomennogeenmaalmeteenkorteeindzangsamen("Amentisiamo egiovani"). 3deScene: DegalerijinhetKasteelKelbar. BelfioreheefteenperfectemaniergevondenomhethuwelijkvandeThesaurierte verijdelen.Hijneemtdeaanstaandebruidegomterzijdeenzegt:"Watjammernu,dat jeoppuntstaattetrouwenmetdedochtervandeBaron!Andershadikjeeen belangrijkeministerspostaankunnenbiedenendehandvanPrinsesIsanska,die fabelachtigrijkis...." DeTheasurierkangewoonnietwachtenomzijnverlovingongedaantemaken.Maar nukomtdeBaronmethethuwelijkscontract,omhetzijnschoonzoontelatentekenen. Hetduetdatnuvolgtiseenvandiegedeeltendiehetzelfsopdepremireavond goeddeden:Hetduettussendetweebassen.EenwoedendeBaroneneenschaamtevolle Thesaurier. IndefinaleisdeBaroneenberoertenabijvanwoede.HijwildeThesaurier aanvliegenenzouhemkunnenvermoorden. DeMarkiezinenEduardokomenopditrumoerigetoneeltjeafenookde bedienden.AlsdezaakisuitgelegdaandeMarkiezin,heeftzijeensimpele oplossing.DewraakvandeBaronkaneenvoudigeneffectvolwordengeregeld:Hij moetzijndochteronmiddellijklatentrouwenmetEduardo,deneefvandeThesaurier. Ditvoorsteliswelnaardesmaakvanhetjongestel. MaarvoordeBaronisdeenigewraakvanhetHuisKelbar:Bloed!DeThesaurier moeteendueluitvechten.MaaralleargumentenalsBelfioreaankomtenhentotorde roept.DeBaronschaamtzich,inkoninklijkgezelschapkanmennietordinairaanhet vechtenslaan.DeThesaurierdenktzijnhachjetekunnenredden.Danvolgteenlang gedeelte,waarinvoornamelijkdeMarkiezin,EduardoenGiuliettatehorenzijn.Af entoeaangevulddoordetweebassen. Belfiorestoptalleuitlegenverwarringdooraantekondigen,datindieneen vandepartijenhetgeruziehervat,voorhij,deKoning,uitlegheeftgekregen,dat dandezepersoondevollekoninklijkewoedezalvoelen("Affidateallemente reale"). TWEEDEAKTE  1steScene: WederomdegalerijinKasteelKelbar. Alshetdoekopgaat,zijnwenogophetmomentwaardekoninghetdispuuttussen deBaronendeThesaurierbeindigde.Deproblemenzijnnogsteedsnietopgelost.De bediendenzijnverbaasd,dathunherenplotselingzosomberzijn.Maardatisaltijd zomethogeheren,zijveranderenvanstemmingzoalszijvanhoedverwisselen.Inde vertrekkenvandebediendenishetlevenvrolijker-althanszozingenzij("Noi felici,noicontenti").HetkooriseenaanzetvoorEduardo,dienuzijnhart uitstortaandebedienden.Hijhooptvurig,dathijuiteindelijktochzijngeliefde zalkunnentrouwen.HetkoorleeftmethemmeeenEduardobesluitmeteencabaletta ("Dehlasciateaunamante"). HetkoorgaatheenenBelfiorekomtweeropmetdeThesaurierenGiulietta. BelfiorewilwetenwaaromdeBaronzotegeneenhuwelijkistussenGiuliettaen Eduardo."Ach",antwoordtGiulietta,"EduardoheeftweinigtoekomstendeThesaurier zwemtinhetgeld".  "Alsdatzois",zegtBelfiore,"danmoethijEduardoeenvanzijnkastelen gevenendesommavanvijfduizendscudi".Enmetdezeaankondigingverlaathij koninklijkhettoneel,metGiuliettaenEduardo. DezeuitspraakdoetdeThesaurierduidelijkverschieten,maarwatkanhij anders,danzijnnieuwevorstgehoorzamen? Alsofdatnognietgenoegellendeis,ziethijzijngastheernaderenende Baronzieteruitofhijnogsteedsduellerenwil.Maargoed,daarpraathijzichnog weluit.AlsdeBaroneengevechtwil,vooruitdanmaar.Enzobeginthettweede komischeduettussendetweebassen.Langerenuitgebreiderdanheteerste. Romaniheeftnogeenverrassingvooronsinpetto:Alsdeuitgedaagde,magde Thesaurierdewapenskiezenwaarmeegeduelleerdzalworden("Tuttil'armisipo prendere").Hijstelteengroottournooivoor,metpaardenenvatenbuskruit("Si figuriunbarilone").DeBarondoorzietdezelepeuitvluchtenbesluitzijnrivaal eenfikseafranselingtelatengeven.Beideherenbarstennuhaastvanwoede("Ardo avvempe"). 2deScene: Eenveranda,dieuitkomtopdetuinenvanKasteelKelbar. DeMarkiezinheefteindelijkBelfioreineenhoekgedrevenenisvastbesloten hemtelatenopbiechtenwiehijnuwerkelijkis.Zijvechtenhetuitmetwoorden ("Ch'iononpossailvercomprendere"). DebaronkomtbijenenkondigtdespoedigekomstaanvanGraafIvrea.De Markiezinantwoordthierop,datzedanonmiddellijkmetheminhethuwelijkwil treden."EndeRidder?"vraagBelfiore?MaardeMarkiezinzegt,datzenietvanplan isnoglangerophemtewachten.Hijheeftaltelangmethaargevoelensgespeeld. Belfiorekannietmeerdoen,danzinspelenopeenlistvanderidder,omhaar voorgenomenhuwelijkmetgraafIvreateverhinderen."Waaromkomthijdanniet opdagen?"vraagtdeMarkiezin.Ineentederearia("Sinostriachil'adore") verklaartzij,datzijbereidishemtevergeven,alshijzichvoldoendeberouwvol toont.Zijlaatzijdelingshoren,datalsdthemnietindeopenheidbrengt,zij hetnietmeerweet("Sinonsicopereadesso").MaarBelfioreblijftvolhardenin zijnkoninklijkerol. MetmilitairetrompetmuziekwordtdekomstvanGraafIvreaaangekondigd.Waar deMarkiezinuitdagendopreageert("Si,scordersaprl'infido"). Eigenlijkishetnutijdvoordeontknoping,maardeetiquettevandeopera eistnueenmaal,dathetandereliefdespaarookdekanskrijgtvooreenduet.Enhet feitdathunproblemenzijnopgelost,heeftdaarnietsmeetemaken.Daarwordendus allerleitrucsverzonnen.Eduardoheefteigenlijkschuldgevoelens,omdathijbeloofd heeftdeKoningStanislasnaarPolentevolgenenhijkanzijnwoordnietbreken ("Giuraisequirloincampo").Giuliettazegthemgeenonzintevertellen,zijzal zelfnaardekoninggaanenpleitenvoorontslagvanhaargeliefde("Corroalre: saprdifendere").Eduardokrijgtweerhoopenhuntweestemmenverwevenzich("Ah nonsia,mioben,fallace"). VooronsisEduardogeenvoorbeeldvaneenhels,ofzelfsmaareenflinkevent. Hijiseentenorzonderruggegraat,maarzo'ntenorwaseenonderdeelvandeopera buffainderomantischetijd.Verdihadmaarweinigopmetzulkefiguren. GraafIvrea,diezoluidwerdaangekondigd,verschijntstilletjesophet toneel.DeMarkiezin,deogenopBelfioregericht,zegtnogmaalsdatzemetdegraaf zaltrouwen.NumoetBelfiorezijnlaatstetroefuitspelen:Hijverbiedthet huwelijkopgrondvanstaatsbelangengebiedtIvreahemnaarPolentevolgen. Erheerstnueenalgeheleverwarring,diedoorVerdivertolktwordtdooreen klankenbrij,waarwenuendanBelfioreofdeMarkiezinhoren. Definalevolgtnu.EenboodschapperbrengteenbriefvoorBelfiore.Koning StanislasisveiliginWarschaugearriveerdenBelfioreishiermedeontslagenvan zijnplichtenalsdubbelganger.Alscompensatievoorzijnverliesvaneenkonink rijk,wordthijbenoemdtotMaarschalkvanFrankrijk. Belfioregeefteerstopdrachttothetvoltrekkenvanhethuwelijktussen EduardoenGiulietta.AlsdeBaronzijntoestemmingvoorhethuwelijkheeftgegeven, leestBelfioredebriefhardopvoor. HijvertelthenzijnjuisteidentiteitenomhelstdeMarkiezin. Detweebassenmakengoedesiermethunontstemming(datkunnen'bassibuffi' heelgoed).Deoperaeindigtmeteenkoormetmuziekdieopdeouvertureis gebaseerd.VandetekstvanRomaniheeftVerdizichhiernietsaangetrokkenlijkt het.Maardemuziekisgoed. -0-0-0-  Meppel.31Oktober1990 066000003040000132000000006008000 11 2Inleiding#"JERUSALEM"1 F0110030001 9[...............................................................]1010 J R U S A L E M ***************** Opera in 4 Akten 9[...............................................................]1010 door: ALPHONSEROYER & GUSTAVE VAEZ Premire in de Acedmie Royale du Musique Parijs, 22 November 1847 Rolverdeling: GASTON, Primo Tenore Gilbert Louis Duprez Burggraaf van Barne GRAAF VAN TOULOUSE Baritono Comprimario Charles Portheaut ROGER, Primo Basso Adolpho Louis Joseph Alizard Broer van de Graaf ADEMAR DE MONTHEIL Secondo Basso Hyppolite Bremont RAYMOND Secondo Tenore M. Barbot Pauselijke Legaat EEN SOLDAAT Secondo Basso M. Provost EEN HERAUT Secondo Basso M. Molinier EMIR VAN RAMLA Secondo Basso M. Guignot EEN OFFICIER VAN RAMLA Secondo Tenore M. Koenig HELENE Prima Donna Soprano Mme Julian van Gelder Dochter van de Graaf ISAURE, Haar gezellin Secondo Donna Mme. Muller verder: Ridders - Vrouwen - Pages - Soldaten - Pelgrims - boetelingen Arabische Sheiks - Haremvrouwen - Volk van Ramla -=-=-=- Plaats van handeling: Toulouse en Palestina Tijd van handeling: 1095 - 1099  J r u s a l e m ================= 9[...............................................................]1010 Vroeg of laat moest het er van komen, er moest eens een eerzuchtige 19de eeuwse Italiaan komen, die zijn debuut in de 'Paris Opra' maken zou. En niet alleen om financile redenen. Over het algemeen maakten de italiaanse componis- tenhun beste opera's voor Parijs, al gaven ze dat niet toe natuurlijk. De grootsemanier van een Parijse opera uitvoering, met zijn koren en ballet,gaf hen meerruimte. Ook waren de franse libretto's voor een serieuze opera intel- ligenter enhadden ze meer dramatische kwaliteiten. Daardoor waren de componis- ten genoodzaaktbeter na te denken over het drama, in plaats van op effect te jagen, en dan nogvoornamelijk effecten, die met de menselijke stembereikt konden worden. De Fransen hielden van gekunsteldheid, maar het moesten wel kunstgrepen zijn voor volwassenen. Iets waar ze hun hersens bij moesten gebrui- ken en tevensiets om hungevoelens te strelen. Daarom keken 18de eeuwse componisten van de 'opera seria' naar hun franse collega's, teneinde de italiaanse opera uit de sleur van platte sentimenten te halen. Treatta zette vertalingen van Rameau's libretto's op muziek; Mozart schreef 'Idomeneo'; Gluck schreef 'Orfeo'. Alles compleet met koor en ballet. Ditpatroon werd in de volgende eeuw nog steeds gevolgd. Het overleefde de Re- volutie,de Napoleontische Oorlogen, en alle veranderingen die de Romantische Tijd metzich meebracht. Meer en meer Italiaanse componisten trokken de Alpen over. Zijvonden Itali te benauwd worden om zich ten volle te kunnen ont- plooien. Cherubini, Spontini, Par, Rossini, zij allen gingen noordwaarts. En Donizetti, die zijnlatere tijd verdeelde tussen Wenen en Parijs, schreef zijn grootste tragedie 'LaFavorita" voor Parijs. Voor hen die van het italiaanse bel canto bleven houdenwas er altijd nog het 'Thtre des Italiens'. Liefheb- bers van de serieuze werkengingen naar de 'Acedmie de la Musique'. In de jaren 1830-1840 beleefde de Paris Opra zijn grootste hoogte. Eerst was de 'Opra' een staatsinstelling. Het werd geleid door ambtenaren en betaald door de belastingen, die op alle andere opera gebeuren in Frankrijk betaald moestworden. Maar na de Revolutie werd de schouwburg verhuurd aan een priv ondernemer. Vron, de nieuwe manager, gebruikte alle middelen om zijn theater in depubliciteit te krijgen. En het werd het meest toonaangevende opera-huis ter wereld. De 'huis'-tekstdichter was Eugne Scribe. Deze schreef ook toneel- stukken. De componisten die aan deze schouwburg waren verbonden, waren o.a. Meyer- beer, Auber en Halvy. Door hen bereikte de grote opera ongekende hoogten. Pa- rijskreeg een zeer grote invloed op de rest van Europa. De Fransen Auber en Halvywaren het die de meeste invloed op Wagner uitgeoefend hebben, en vreemd genoeg,had de Duitser Meyerbeer de meeste invloed op Verdi. Verdi kreeg de eerste uitnodiging voor Parijs in 1843, juist nadat 'Gio- vanna d'Arco' voltooid was. Lon Escudier was hier de bemiddelaar. Maar Verdi liep toen al achter met zijn vele Italiaanse verplichtingen. Daarom duurde het nog twee jaar eer hij een contract in overweging kon nemen. Toen hij 'I Mas- nadieri' voltooid had, kon hij pas een contract voor de herfst van 1847 accep- teren. Maar er was geen tijd, zo zij hij, om een compleet nieuw werk te scheppen. Hijwilde (net al Rossini al eens gedaan had, toen hij 'Maometto II' omwerkte tot 'LeSigle de Corinthe') een oud werk herzien, eventueel een andere tekst, maar nietgeheel nieuw. Het meest geschikte werk uit het oeuvre van 11 opera's die hij totnog toe gemaakt had, was volgens Verdi 'I Lombardi'. Op advies van Scribe nam Verdi Alphonse Royer en Gustave Vaz in dienst. Deze hadden voor Donizetti's 'La Favorita' de tekst gedicht. Het waren dus niet de eerste de beste. Ook de directie van de schouwburg spaarde kosten nog moeite om de premire een succes te laten worden. En dat werd het. Louis Philippe liet twee akten opvoeren in de Tuillerin en maakte daarna Verdi een Ridder van het Legioen van Eer. Financieel werd Verdi er ook beter van, want hij werd betaald voor eenge- heel nieuwe opera. Later verkocht hij de italiaanse rechten aan Ricordi, die het in Itali uitbracht onder de naam "Gerusalemme". Het werd opgedragen aan de zangeres, die een steeds grotere rol in het leven van Verdi zou spelen: Giusep- pina Strepponi. Lange tijd waren de critici niet ingenomen met 'Jrusalem'. Men vond het een goedkope manier om geld te verdienen, en het werk zou zwaar inferieur zijn aan 'I Lombardi". Men vond ook, dat het karakter van 'I Lombardi' geheel ver- dwenen was. Voor ons is dat gelukkig het geval. Verdi heeft echter wel degelijk veel tijd en moeite gestoken in 'Jrusa- lem', dat blijkt overduidelijk uit zijn correspondentie (met o.a. Lon Escu- dier).Escudier was de tussenpersoon van de componist en de twee tekstdichters. Zokonden de wensen van de componist overgebracht worden, en gelukkig zagen de librettisten de problemen van de componist, en wisten zij oplossingen te vin- den. Entot grote tevredenheid van de mastro. Ook was Verdi bezorgd om de italiaanse versie, die er uiteraard moest ko- men. Dat wilde hij ook geheel zelf in hand houden. Hij eiste van de uitgever Ricordi, dat er 1000 lire boete moest komen te staan, op een ieder die het in verminkte of verkorte vorm in het italiaans op de planken zou brengen. Alleen hetballet mocht weggelaten worden. Misschien komt het vreemd over in deze tijd waarelke artiest meent met het oneindige verbonden te zijn. Verdi was echter eenhardwerkende beroeps musicus, die liever zou stoppen. Men kan echter niet stellen, zoals vele critici destijds wel deden, dat hij zich er gemakkelijk vanafgemaakt had. Kennelijk hebben de critici van weleer niet goed de partituur bestudeerd. Dan zouden zij gezien hebben, dat behalve het ballet (dat niet erg uitzonder- lijkis), de veranderingen enorm zijn. En bijna elke verandering is een grote verbetering. Het wazige drama dat Solera had weten te destilleren uit een e- pisch gedicht, is veranderd in een veel compacter geheel. Ook komt 'Jrusalem' bij onsgeloofwaardiger over dan 'I Lombardi'. En er is een probleem minder, daar er geenbehoefte is aan een tweede tenor, die eigenlijk belangrijker is dan de eerstetenor. Het is een vloeiend geheel geworden. Het werk is meer doordacht geworden. Toch blijven er (sentimentele) mensen, die meer houden van de naeve kracht van het oorspronkelijke werk. En ook dient het italiaanse chauvinisme niet uit het oog verloren te worden. Verdi heeft er natuurlijk ook aan gedacht hoe populair de 'Cabaletta della Visione' was in 'I Lombardi'. Daarom kreeg het ook zijn speciale aandacht in 'Jrusalem', maar hij bedacht niet, dat dit soort zang uit de mode was geraakt. Voor ons blijft het in deze tijd natuurlijk mooi. En van de verbeteringen die Verdi aanbracht was de prelude. Die was echt nodig. Niet langer begon het werk met een serie algemene klanken, maar nu was heteen allesomvattend geheel. 'Jrusalem' werd ook niet blijvend geliefd bij het publiek. Evenmin als de Italiaanse versie (door Calisto Bassi). Een van de belangrijkste redenen was, dat Verdi zich zelf uit de markt had geprijsd. Zijn uitgever Ricordi heeft hem dat ineen langdurige correspondentie duidelijk gemaakt. Maar de mastro bleef bij zijnstandpunten. Ook was voor een goede uitvoering - nog afgezien van het ballet -een grotere bezetting en een ruimer toneel nodig, dan waarover de meeste theatersbeschikten. Zie alleen de ontmoeting tussen de pelgrims en de kruisvaarders. Voor zo'n enorm koor heeft men ruimte nodig. In Itali was voor 'Jerusalem' ook de tijd niet gunstig. In die dagen van frustratie en smeulend verzet, dat volgde op de gebeurtenissen van 1848, waren erandere gedachten in dat land. Daarom kwam er wel een opleving voor 'I Lombar- di'.In die sfeer werd natuurlijk "O Signore dal tetto natio" weer uit volle borstmeegezongen. Dan kan men niet verwachten, dat men meeleeft met: "Ouvre nous laFrance un chemin". Zeer zeker niet na de Franse onderdrukking van de opstand in1849. Vanwege de politieke toestanden was ook in Parijs geen ople- ving meer vandit werk. Voor Verdi was zijn eerste kennismaking met de Parijse opera belangrijk. Hij haatte uit de grond van zijn hart de wijze waarop carrires gemaakt en ge- broken werden door de roddelende klasse. Toch zette hij hier een stap hoger op deladder van zijn volwassenheid als componist. Hier moest hij zijn dramatische inzichten en vermogens een andere richting geven. -0-0-0- 13 augustus 1990 Nll Nagasaki Meppel Augustus1991 066000003040000132000000006008000 11 2Synopsis#"JERUSALEM"1 F0110030001 9[...............................................................]1010 J R U S A L E M E E R S T E A K T E Scene: Een galerij die het Paleis van de Graaf van Toulouse verbindt met zijn persoonlijke kapel. Op de achtergrond zijn is een trap die naar de tuin leidt. -=-=-=- Het is het jaar 1095 (net als in 'I Lombardi'). Het Verdrag van Clairmont heeft plaatsgevonden en er is een kruisvaart ophanden. Maar we hebbenniets meer te maken met de Lombardijnen en een Arvino, die de kruisvaardersnaar de Heilige Stad moest leiden. De leider is de historische figuur Graaf Raymond van Toulouse, diezich er op kan beroemen, de leider van de Eerste Kruistocht te zijn geweest.In de ope- ra wordt meestal gerefereerd aan 'de Graaf', omdat zijn landjonkertoevallig ook Raymond heet. Hlne is de nieuwe Giselda. -=-=-=- Als het doek opengaat heeft Hlne juist een geheime ontmoeting methaar minnaar Gaston, de Burggraaf van Barn. Gastons eerste woorden als hijnaar Hlne gaat zijn: "Non, ce bruit n'etait rien". Maar het ochtendglorenis zal niet lang meer op zich laten wachten en Gaston moet er vandoor. "Zonder te be- loven, dat je af zult zien van wraak op mijn Vader?", vraagt Hlne. Gaston heeft goede reden de man te haten, daar deze in de burgeroorlogzijn vader heeft gedood. Maar hij is genegen de strijdbijl te begraven, alsde Graaf toe- stemt in zijn huwelijk met Hlne. De twee geliefde nemen in eenklein duet afscheid van elkaar ("Adieu mon bien aim"). - Alleen een solo hoorn begeleidt dit duet. En dit had in een italiaanse  - opera niet mogelijk geweest. En een solo hoorn begeleiding isiets, dat - alleen Meyerbeer nog had gedaan. Wanneer Gaston vertrekt horen we de klok het Ave Maria voor het Angelus luiden. Isaure, het meisje en vertrouwelinge van Hlne, komt uit hetpaleis. Hlne stelt voor dat zij beiden neerknielen en samen bidden voor deveiligheid van Gaston. (Dit gebed is uiteraard het 'Salve Maria' van Giselda, maar het klinkt nu toch beter.) Hlne en Isaure gaan nu het paleis binnen. Het orkest speelt een kortin- termezzo, dat de zonsopkomst uitbeeldt. (Ook in 'Atilla' kwam de zon opeen dergelijke manier op. Beide stukken doen denken aan 'Le Dsert' van Flicien David. Maar de mastro doet het nu subtieler.) Als de zon op is, begint de galerij zich te vullen met mensen: De edelen en hun vrouwen die bij het hof van Graaf Raymond horen. Het is even eenschok- effect om de fanfare muziek uit 'I Lombardi' te horen, gelukkig nu voororkest geschreven. De mensen zijn verheugd (koor: "Enfin voici le jour propice"). Deze dag zal dan eindelijk een eind komen aan de burgeroorlog (koor:"Non plus de guerre") en de hele christelijke wereld zal zich verenigen ineen gemeenschap- pelijk doel. Uiteindelijk komt de Graaf het paleis uit, samen met zijn broer Roger,H- lne en Isaure. Tegelijkertijd komt Gaston van buiten af met zijn landjonker en een stoet ridders. De Graaf is de eerste die zijn hand uitsteekt in een broederlijk gebaar. Alvorens op Kruisvaart te gaan, moeten onze families eerst verzoendworden door de Heilige Kerk, is de mening van de Graaf. Als blijk van zijngoede bedoelin- gen en de nieuwe vriendschap, zal hij dan de hand van zijndochter aan Burg- graaf de Barn, de zoon van zijn oude vijand, schenken.  Hierover is natuurlijk algehele vreugde. Gaston is dankbaar ("Soyezbni seigneur mon coeur"). Doch er wordt n wanklank gehoord en die komtvan Roger. Deze wordt verteerd door een incesteuze begeerte naar zijn nichtHlne. (Dat is wel even gedurfd in 1840!) Het is natuurlijk een schitterende oplossing voor het generatie probleem dat we kenden in "I Lombardi".Op Gaston vloeiende dank- baarheid, contrasteert de woede van Roger zeer effectief. Dan voegen de stemmen zich samen in een sextet met koor ("Je tremble,je tremble encore"). Dit deel is geheel herschreven, daar in 'I Lombardi'dit een kwartet was. Er is een bariton bijgekomen, die er in het geheel nietwas, en een extra tenor. En er wordt hier niet onderling gefluisterd). Hlne is bezorgd over haar eigen lot, niet dat van haar vader; Roger geeft lucht aan zijn jaloezie, niet door de begeleidende muziek, maar doorde laagte van zijn stem; het koor houdt zijn vermoedens voor zich; Gastonzweert eeuwige trouw aan de Graaf. Dan komt de Pauselijke Legaat Adhmar de Monteil op. Hij is door dePaus gezonden om mede te delen dat Raymond, Graaf van Toulouse, benoemd istot lei- der van de Franse Kruisvaarders. De Graaf overhandigt zijn eigenwitte cape aan Gaston als uiterlijk teken van hun beider goedwillendheid,twee pages hangen het Gaston om de schouders. Dit leidt tot een groot ensemble ("Cit du Seigneur Saint Spulchre"). Een orgel (een chte deze keer) klinkt vanuit de kapel. Het speelt eenpre- lude tot het koor, dat hier "Viens, pcheur rebelle" heet. Gedurende dezang is Roger binnengekomen. Grimmig spreekt hij de nonnen toe, alvorenszijn cava- tina te beginnen ("Oh dans l'ombre, dans la mystre"). De nadrukwordt hier ge- legd op het misdadige van zijn liefde en niet zozeer op zijnwraak. Een soldaat komt binnen en zegt aan Roger, dat alles in gereedheid isvoor de slimme zet. Hijzelf is onbekend in Toulouse en daarom zal er op hemgeen verdenking vallen. Roger zegt, dat hij hem ruim zal belonen. Rogergeeft luid en duidelijk zijn instructies. In de kapel zal de soldaat tweeridders in gou- den harnas zien. Een van hen zal een witte cape dragen, dat isRoger's eigen broer, waar hij zielsveel van houdt. De nder moet vermoordworden. De soldaat glipt de kapel binnen, terwijl een stel van zijn kameraden zich in bij het feestgewoel voegen. De soldaten zijn blij ("Fier soldatde la croisade") en we- ten niets van de op handen zijnde moord. Zij zingen,dat geen Arabische maagd hun aanbod van een goede wijn en doopsel zal kunnenweerstaan. De woorden van het nonnenkoor, vanuit de kapel, bestraffen hen. Dan komt Roger met zijn wraaklied ("Ah viens dmon, esprit de mal"). De soldaten vallen hem bij. Nu horen we commotie vanuit de kapel: "Moord!" wordt er geroepen.Roger is blij met het slagen van zijn plan, maar staat dan als aan de grondgenageld, want de eerste die hij uit de kapel ziet komen is Gaston! "Wie iser vermoord?" "Je broer!", roept Gaston, die verder snelt om de in zwijmvallende Hlne te ondersteunen. De soldaten hebben inmiddels de moordenaargegrepen. "Red me", zegt Roger als ze hem meesleuren' "en ik zal jou redden." De zwaargewonde Graaf wordt naar buiten gedragen en wordt begeleidtdoor de Legaat, die wil weten wie de aanstichter van dit vreselijke kwaad isgeweest. "Hij was het", zegt de soldaat, op Gaston wijzend. "Leugens", roeptGaston. Maar dat helpt hem niets, als iedereen met een beschuldigende vingernaar de Burggraaf wijst ("Monstre parjure homicide"). (In 'I Lombardi' wasdit 'Mostro d'averno orribile', maar was Roger het slachtoffer en niet Gaston. Dit gedeelte is echter geheel veranderd en langer geworden.) Rogerheeft nu al spijt van zijn wandaad. De Pauselijke Legaat spreekt nu een banvloek uit over Gaston: Hij moet zijnzwaard inleveren en het land uit gaan, in verbanning zal hij blijven. En elke Christen zal hem zout en brood weigeren. ("Sur ton front est lanc ;'ana- thme"). Even ter geruststelling: Graaf Raymond knapt wel weer op in de tweedeakte. Per slot moet hij nog een kruisvaart leiden! T W E E D E A K T E 1ste Scene: In de bergen van Ramla, in Palestina, enkele mijlen van Jeruzalem. We zien een grot, met naast de ingang een ruw houtenkruis. In de verte zien we de Arabische stad Ramla. Roger ligt geknield voor het kruis. Zijn jarenlange omzwervingen doorhet Heilige Land hebben zijn haren wit gemaakt, en hij herkent het gezichtniet dat hij ziet in een heldere beek. Hij hoopt vurig dat God hem eens vergiffenis zal schenken. Het is alsof hij overal het gezicht ziet van zijnvermoorde broer. Het is dit kruis, en niet het Heilige Kruis, dat het onderwerp van deze aria is ("O jour fatal, ocrime"). Een specialiteit van de franse opera was de mime-muziek, niet te verwonde- ren met al hun balletten. Verdi verstond deze kunst nog niet goed. Maarhij weet wel de muziek te maken die de dodelijk vermoeide pelgrim aankondigt. Deze strompelt naderbij en zakt bij de ingang van de grot ineen. Rogerneemt een be- ker van zijn gordel en laaft de dorstige. Deze pelgrim is echterniet alleen, er zijn er nog vele in de bergen, die allemaal sterven van dedorst. Roger be- sluit hen te hulp te gaan. Roger vertrekt, en er komen twee andere mensen aan. Het zijn Hlne en haar trouwe dienster Isaure. Hlne gelooft nog steeds rotsvast in Gaston'son- schuld en is vastbesloten hem te zoeken en te vinden. Er is verteld, dathij naar Palestina is gevlucht en daar gestorven is. Hlne is gekomen om deraad te vragen van de oude kluizenaar, die door Saracenen en Christenen vereerd wordt. Op dat moment zien zij de pelgrim. Is er niet iets bekends aan hem?Ja, het is Gastons Landjonker (Hij is niet veranderd in die jaren!). Hlnevraagt hem nieuws van haar geliefde. De pelgrim weet te vertellen, dat Gaston leeft, maar gevangen genomenis door de Arabieren. Hlne is gelukkig nu zij weet dat haar minnaar leeft,al is hij gevangen gezet in Ramla. Hier volgt de 'Cabaletta del Visione' (hier: "Quell'ivresse bonheursu- prme"). Hlne ontvouwt haar plannen. Zij heeft veel geld, en het moetdus mogelijk zijn om Ramla binnen te komen en Gaston te zien. Het hele orkest en even later stemmen, die God's Genade smeken, onderbre- ken haar. Een groep pelgrims, in lompen gehuld, sleept zich het toneelop. Evenals Gaston's jonker, vergaan zij van de dorst, en zenden een laatstegebed ten hemel ("O mon Dieu ta parole est donc vaine"). (Wij herkennen hier'O Sig- nore dal tetto natio') Aan het eind van het gebed, horen zij trompetten: "Hoera! De Heerheeft hun gebeden aanhoord!". De Kruisvaarders komen eraan. Zij worden vooraf gegaan door (nieuwe) langdurige marsmuziek. Deze muziek werd, zeer modern, geheel ge- schreven voor de instrumenten van Adolphe Saxe, die toen ophet hoogtepunt van zijn roem stond. (Verdi heeft het in zijn brieven dezekeer niet over de "ban- da", maar over de "fanfares thtrales", hij is dusduidelijk door de fransen benvloed.) Terwijl de muziek speelt verzorgen de Kruisvaarders de pelgrims en hunei- gen gewonden. Als laatsten arriveren Graaf Raymond en de Pauselijke Legaat. Diens eerste woorden zijn een dank aan God, dat Hij zijn leven heeftgered uit de handen van een moordenaar. Nu keert Roger terug, en de soldaten mompelen hun respect voor dezeheili- ge man. De Graaf vraagt hem om zijn zegen, maar logischer wijze raaktRoger hierdoor verward, en het enige dat hij kan doen, is zich aan de voetenvan zijn broer werpen. Hij verzoekt aan de Kruistocht te mogen deelnemen, enlaat door- schemeren dat er boete gedaan moet worden voor een ernstige dwaling. Alhoewel hij verbaast is, willigt de Graaf het verzoek in. Dan, geleid door de drie bassen (de Graaf, Roger en de Legaat), voegenal- len zich samen in het slotkoor ("Le Seigneur nous promet la victoire").  2de Scene: Een vertrek in het Paleis van de Emier van Ramla. De gevangen genomen Gaston wordt bij de Emier geroepen. Als hij in eenka- mertje moet wachten, gaan zijn gedachten terug naar zijn Hlne ("Je veuxenco- re entendre"). Bij de Emier gekomen, zegt deze aan Gaston, dat hij hem niet heeftlaten doden, omdat hij de wraak van de Kruisvaarders niet over zich heen willaten komen. Ondertussen moet Gaston zich beschouwen als gijzelaar, en nietproberen te ontsnappen, want hierop staat straf door marteling. Een Arabier komt binnen met de als Arabische verklede Hlne, die gearres- teerd is. De Emier is blij van haar te horen, dat de Kruisvaarders destad niet zullen aanvallen, zo lang zij zich tussen de muren bevindt. Hij iswel veront- rust door de blijken van herkenning die zijn twee gevangenen elkaar geven. Hij laat deze twee alleen, nadat hij opdracht heeft gegeven, datze scherp in de gaten moeten worden gehouden. Er volgt een duet ("Une pense amne").Hlne is niet ongerust (zoals Gi- selda was), dat ze haar geloof heeft verloochend. Zij heeft alleen gelogen te- gen een heiden. Dat is geen zonde. Er komt vreemde geluiden van buiten. Hlne leidt Gaston naar het raamen wijst hem op de banieren van de Kruisvaarders, die in de vallei benedenwappe- ren. Nu is het de tijd om te ontsnappen. Terwijl we verre kreten horen("Aux armes") beginnen de twee geliefden hun finale ("Viens je t'aime").Hun poging tot ontsnappen is minder geslaagd dan die van Giselda enOronte. Terwijl het doek valt, worden ze omsingeld door de soldaten van dewacht. D E R D E A K T E 1ste Scene: De tuinen van de Harem van Ramla. Hlne is in de harem van de Emir geplaatst, als straf voor haar leugen. De haremmeisjes dansen om haar heen, en bespotten haar ("O belle captive"). Dit is identiek aan de scene toen Giselda gevangen werd genomen. Maar nu volgt er een volledig ballet. Het eerste ballet dat Verdi ooit schreef. Deze muziek is niet bijzonder. Het is de soort muziek die toen inde mode was. Het bestaat uit 4 aparte gedeelten: pas de quatre - pas de deux- pas seul - pas d'ensemble. Later zou b.v. Tchaikovsky hier pas veranderingin bren- gen. Als een troep verschrikte vogeltjes verspreiden de harem meisjes zichin de tuin als de Emier binnentreedt, gevolgd door zijn lijfwacht. Zij wetendat het christelijke leger naar de stad opmarcheert. Als hun leider de stadbinnen- treedt, zo dreigt de Emier, dan zal hij het hoofd van zijn eigen dochter ont- vangen. Zij vertrekken om de verdediging van de stad te leiden. Hlne bidt, dat God haar mag helpen te ontsnappen ("Mes plaintes mes plaintes sont vaines"). (dit is identiek aan Giselda's 'Se vano se vano il pregare').Dan is er algehele verwarring. De vrouwen rennen schreeuwend over het toneel: De vijand is de stad binnen gedrongen! Gaston heeft kans gezien te ontsnappen aan zijn bewaarders en komt nu Hlne te hulp. De Graaf komt binnen en is meteen woedend, dat hij daar Hlne samenziet met zijn vermeende moordenaar. Terwijl de ridders Gaston in bedwanghouden, vervloekt de Graaf Hlne. Zij antwoord met een smeekbede ("Non, nonvotre rage"). De scene eindigt, als de Graaf Hlne met geweld wegsleept.  2de Scene: Het grote plein van Ramla. Een zwaar bewaakte Gaston wordt voorgeleid. Achter hem lopen enigeboete- lingen, die zijn zwaard, helm en schild dragen. Een grote menigte heeftzich verzameld, om de vernedering en terechtstelling te zien. Onder hen bevinden zich ook de Graaf en de andere ridders en ook de Pauselijke legaat,die de doodstraf moet uitspreken. De Legaat verklaart met alle autoriteitvan een bas, dat Gaston's naam en blazoen vanaf heden onteerd zijn. Gastonverdedigt zich tegen de beschuldigingen in een meeslepende aria ("O mesamis, mes frres d'ar- mes"). Maar alle smeekbeden van Gaston zijn tevergeefs. De ridders eisen zijn executie. In een korte stilte overhandigt een boet- vaardige Gaston's helm aan de beul. Een heraut kondigt aan dat dit de helmvan een verrader is. "Je liegt", roept Gaston. Maar de ridders vallen hem inde re- de met een ruw: "Geen genade voor een verrader!". Gaston's helm versplinterd (tegelijk de gong en de pauken). De boetvaardigen heffen eensmeeklied aan. Als dit lied zijn hoogtepunt bereikt, vallen de vrouwen vande stad vol medelijden in. Dit ritueel wordt nog twee maal herhaald voor het zwaard en hetschild. Iedere keer een toon hoger. De Legaat kondigt nu aan, dat Gaston de volgende ochtend terechtgesteld zal worden. Maar Gaston, nu werkelijk aan het einde van zijn latijn,roept dat de volgende dag te laat zal zijn. Het is beter dat zij hem nudoden ("Frappez, bourreaux frappez"). V I E R D E A K T E 1ste Scene: Wij bevinden ons in de vallei van Jehoshaphat. Wij zijn nabij het kamp van de Kruisvaarders en in devertezien wij Jeruzalem liggen. Eerst een recitatief van Roger, en dan volgt het beroemde 'Coro della Processione". Als Roger over de stad Jeruzalem uitkijkt, voelt hij dat hetein- de van zijn wereldlijke reis nadert. Verre stemmen "Jeruzalem" onderbreken zijn gedachten. En zo begint het machtige koor (een frans koor had meestal 3 sopraan partijen). Hlne komter nog even tussen: "Il est la!". Dan het tweede deel, voor de bassen vanhet koor ("Des oliviers saluonsle montagne"). De processie gaat in de vertevoorbij. Maar voordat de Legaat zich bij de processie zal voegen, vraagt hijRoger, of deze de veroordeelde wil zegenen. Nu blijven Roger en Hlne achter, terwijl Gaston uit zijn tent wordtge- haald door een escorte. In haar vertwijfeling vervloekt Hlne bijna haar God, maar Roger verzekert haar, dat God's rechtvaardigheid spoedig bewezen zal worden. Gastonzal onschul- dig blijken. Nu wordt het tijd voor het schitterende trio: "Dieunous spare, Hlne". De laatste tonen worden verstoord door geluiden van het slagveld.Bij het horen van oorlogsgedruis begint Roger weer te leven. Hij geeftGaston zijn wa- pens terug en beiden spoeden zich naar het gevecht. 2de Scene: In de tent van de Graaf. Hlne en Isaure wachten angstig de uitslag van het gevecht af. Tothun vreugde komt de Graaf triomfantelijk binnen, gevolgd door de Legaat eneen on- bekende ridder. Diens gezicht is onzichtbaar, daar zijn vizier geslotenis. De Graaf heeft gezien hoe hij ongelooflijk heldhaftige daden heeft verricht tij- dens het gevecht, en wenst zijn naam te kennen. Als antwoord opentGaston zijn vizier, en vraagt nu om een rechtvaardig oordeel van zijn beulen. Roger strompelt dodelijk gewond naar binnen. In zijn stervens-scenebekent hij zijn misdaden. Als laatste wens geeft hij te kennen, nog n blikop Jeru- zalem te mogen werpen. "Mijn broeder!", roept de Graaf. De tent wordtgeopend en als de zonnestralen over de stad Jeruzalem schijnen, verzamelenallen zich in het slotkoor "A Toi gloire Dieu de victoire". -0-0-0-0-0- Nll Nassau Oktober 1989 Nll Nagasaki Augustus 1990 Nll Hoorn Maart 1991 Meppel, Augustus1991 066000003040000132000000006008000 11 2INLEIDING#LA BATTAGLIA DI LEGNAN01 F0110030001 9[.................................................................]1011 LABATTAGLIADILEGNANO Eenoperainvierakten door: SALVATORECAMMARANO (NaarhettoneelstukvanJosephMry:"LaBatailledeToulouse")  Premireinhet TeatroArgentinateRome 27Januari1849 Rolverdeling: 9[:::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::]1010 FREDERICOBARBAROSSA..........BassoComprimario.............PietroSottovia DeDuitseKeizer EERSTECONSUL.................SecondoBasso.................Alessandro Lanzoni (vanMilaan) TWEEDECONSUL.................SecondoBasso.................AchilleTesti (vanMilaan) BURGEMEESTER..................SecondoBasso.................FilippoGiannini (vanComo) ROLANDO,Eenvooraanstaande...PrimoBaritono................FilippoColini Milaneessoldaat LIDA..........................PrimaDonnaSoprano......TeresadeGiuli-Borsi zijnvrouw ARRIGO........................PrimoTenore..................GaetanoFraschini eensoldaat MARCOVALDO...................SecondoBaritono..............LodovicoButia eenDuitsegevangene IMELDA,Eendienstmaagd.......SecondoDonnaMezzo-Soprano...VincenzaMarchesi vanLida LANDJONKER....................SecondoTenore................MarianoConti vanArrigo HERAUT........................SecondoTenore................GaetanoFerri 9[.................................................................]1011 verder: Riddersvandedood-MagistratenenandereleidersvanComo Lida'sdienstmaagden-VolkvanMilaan-SenatorenvanMilaan SoldatenvanVerona,Novarra,PiacenzeenMilaan-Duitsesoldaten DehandelingvindtplaatsinComoenMilaan Tijdvanhandeling:1176 9[.................................................................]1011  9[...................................................................]1011 LABATTAGLIDILEGNANO 9[.................................................................]1011 Inleiding: 9[.................................................................]1011 Verdi'stweevolgendeopera('LaBattaglia'en'LuisaMiller')hebbeneen beetjedezelfdegeschiedenis.Toen'Alzirawerduitgevoerd,hadVerdieencontract getekendomnogeentweedeoperavoorNapelsteschrijven.Diezouindezomer van1847inpremiremoetengaan.Daarnawashijdevolgendedriejaarbezig,om onderdatcontractuittekomen.Hiervoorhadhijallerleiredenen:Dekritieken diehijinNapelshadgekregenwarennietnaarzijnzin;decriticiinNapels warenhemvijandiggezind;decensuurinNapelswasveeltelastigomeen interessantonderwerptekunnenkiezen;enz.enz.Degebeurtenissenin1848gaven hemeenexcuus,zoalshijdatwildehebben:Na5dagenvanstraatgevechtenwerden deOostenrijkersuitMilaanverdrevendoorderebellerendebevolking;Veneti zettezijngouverneurafenriepzichzelfuittotRepubliek;DehertogvanParma vluchtteinvrijwilligeverbanning;deKoningvandeTweeSicilienmoestzijn bevolkingeenConstitutiegeven.Indealgeheleverwarringdieerinhetland heerste,gingdeleidingvanhetSanCarloTheateroverinanderehanden.Verdi kreegvandenieuweimpressariogeenenkelbericht,dusbeschouwdehijhet contractalsongeldig. Ophetmomentvanhetuitbrekenvandeongeregeldheden,verbleefVerdiin Parijs.Maarbijhethorenvanhetnieuwsoverderevolutie,reisdehijmeteenaf naarItali.Zeertotzijnspijtkonhij,vanwegezijngevorderdeleeftijdenzijn gezondheid,nietdaadwerkelijkaandestrijddeelnemen.Piavedaarentegenwasin dienstgetredenbijdeGardevanVeneti 9[...............................................................]1011 Verdikwamterugopeenoudewensvanhem:EenoperamakenmetCammarano voordeuitgeverRicordi,ongeachtvoorwelktheater.Uitgezonderdnatuurlijk LaScala.enalwasRicordivrijindekeuzevanhettheater,Verdistelde scherpinzijnzijncontract,daterondergeenvoorwaardeookmaarietsaan zijnwerkveranderdmochtworden.Geziendeomstandighedenwaseenpatriottisch werkdemeestvoordehandliggendekeus. 9[................................................................]1011 Behalvedeoorlog,wasernogietswaaromVerdinaarItaliterugkeerde.Hij wildehetlandgoedSt.Agata,datindebuurtvanBussetogelegenwas,kopen.Toen dekoopgeslotenwas,keerdehijweerterugnaarParijs.Depatriotteninzijn landkonhijnietechthelpen.Afgeziendaarvan,hetwashemookreedsbekend, datondanksdeaanvankelijkesuccessen,deoorlognunietmeervoorspoedigkon aflopenvoordeItalianen.Deverschillendeoorlogvoerendestammenkondenhet nietmetelkaareensworden.Erwarenverschillendemogelijkheden:EenFederatie vanItaliaanseRepubliekenonderdePaus;EenzelfstandigeRepubliek;Annexatie doorhetHuisvanSavoye,datzijnvolkeenconstitutiehadgegeven. Voorallen,dieopdeeerstemogelijkheidhoopten,wasdebenoemingvanPaus PiusIXeenteleurstelling.SteedsmeermenseninLombardije,voeldenvoor inlijvingdoorSavoye.Danzoudenzijookhulpkunnenverwachtenvaneenbestaand leger.DaaromtrokkendePiedmontesetroepen,geleiddoorKoningAlberto,naar hetNoorden.zijtrokkenoptegenhetlegervanRadetzky.Dezehadzich 'ingegraven'indevierversterktestedenvan:Verona,Mantua,Peschiersen Legnago(Letwel:NIETLegnaNo!).Aanvankelijkzagheternaaruitdatde Italianensucceshadden,maarRadetzkyvielheninderugaanenzijwaren genoodzaaktzichterugtetrekkennaarMincio.DaarnakwamdeSlagbijCustoza. DeItalianenmoestensteedsverderterug.ZijtrokkendoorMilaan,waarvande bevolkingheuldemetdeOostenrijkers(vanwegehandelsconcurrentie).Hierop volgdedeVredevanSalascoenMilaanwaswederomeenOostenrijksestad. InParijsdeedVerdiwathijkonomzijnlandtehelpen.Hijzetteeen petitieop,dieaanGeneraalCavaignacaangebodenwerd.Daarinwerdgevraagdof hijalshoofdvandeFranselegers,niethetzusterlandkonhelpen.Maar Cavaignachadalmoeilijkhedengenoegominzijneigenlanddeongeregeldheden onderdeduimtehoudenendeFranseregeringwasnietbijmachteeenvolkvan eenvreemdenatietehulptekomen. InLondenhadVerdiMazziniontmoetendezesteldehemvooreengedichtvan dejongedichterMameliopmuziektezetten.InOktoberstuurdeVerdihetwerk naarMazzini,metdeboodschap,dathijhoopte,datspoedighet"SuonalaTromba" zouweerklinkentussenhetkanongebulderopdeLombardijnsevlakten.Sindshet voorjaarhadVerdiallopenpiekeren,hoehijeenbelangrijkerolvoorde vrijheidvanzijngeliefdeItalikonspelen.Hijhadmetdegedachtegespeeldom "ColadiRienzi",datgebaseerdwasopBulwerLytton's"TheLastofthe Tribunes",ineenoperaomtezetten.Datwasalin1844.Datideemoesthij latenschieten,omdatCammaranogeenkanszag,ditdoeltreffendtebewerken.Het liefdesverhaaldaterdoorliep,wasvolgensdedichtertezwak,enheteindezou nietsbetekenenvoordevaderlandlievendeItalianen.Cammaranosteldevoorweer terugtegaannaardeglorierijkedagenvandeLombardijnenindemiddeleeuwen. HetVerbondvanLombardijnen,datin1175FrederickvanBarbarossahad verslagen,waseenprimaonderwerp.Dedatumvanhandelingkonwelworden aangepastengeschiktgemaaktvooreenbestaandverhaalvandefransedichter JosephMry,Cammaranozei,datdoorzo'nverhaal,elkeItaliaaninwiensborst eenitaliaanshartklopte,onmiddellijkinvervoeringzougeraken.Verdiwas directovertuigdenzoookdeuitgeverRicordi.Cammarano'swerkaandetekst schootechternietop.Verdihaddaaromtijdomooknaareenanderwerkuitte zien.HijschreefaanPiaveomhetboekvanGuarazzi:"L'AssidiodiFirenze"te bestuderen.Dithadookeenpatriottischeinslag,maardoordegebeurtenissenin 1848ginghetwerknatuurlijknietdoor. "LaBattagliadiLegnano"werdechterbegonnen,toendeitaliaansevrij heids-gedachteopzijnhoogtepuntwas.AlleItalianendachtenenhoopte,datde OostenrijkersvoorgoeduitdevlaktenvanLombardijewarenverdreven.Dathet werknieteerderdanbegin1849gereedwas,lagvoornamelijkaanhetlage werktempovanCammarano.Dezenamzijnwerkalstekstdichterzeerserieusenliet zichniethaasten. JosephMryschreef"LaBatailledeToulouse"in1828enhetwasinItali zeerbekendenbewonderd.Nietzozeeromdathetzo'nuitstekendwerkwas,maar omdatMryeennostalgischeBonapartistwasenNapoleon'snaamnogsteedsverbon denwerdmetdewilvandeItalianenhunvrijheidteheroveren. Hetverhaalspeeltindelaatstedagenvandeoorlogomhetschiereiland. Hetgaatoverdetragedievandriemensen:Isaura(LIDA),eenjongspaansmeisje isdoordeoorlogvanhaargeliefdeGaston(ARRIGO)deVervillegescheiden.Daar zijaanneemtdathijgestorvenis,trouwtzijopaandringenvanhaarvadermetde burgemeesterDuhoussais(ROLANDO),vanwiezijeenzoonkrijgt.MaarGastonis nietdood.HijiszijnkeizeroveraldoorEuropa,enisnudeenigeoverlevende vandeSlagBijLeipzig.Hijisteruggekeerdomdeeltenemenaandelaatste wanhopigepogingFrankrijkteverdedigen.HijiseenoudevriendvanDuhoussais, diehijbeschouwtalseentweedevader.Daaromishijvastbeslotenhethuwelijk vandezemannietstuktelatenlopen,ongeachtzijnpersoonlijkegevoelens. Isaurawileengeheimeontmoetingmethemhebben,alishetmaaromhem ervanteovertuigen,datzijzijnliefdenietheeftverraden.Nogerger:zij zoekthemopinzijnvertrek,omafscheidvanhemtenemen,voorhijnaardeslag gaat.ZijwordenverradendoorDandrey(MARCOVALDO),dehuismeestervanGaston. DatiseenverraderlijkeAnglofiel.DuhoussaiskomtnaardekamervanGastonen ontdektnatuurlijkIsaura,diezichophetbalkonheeftverstopt.Hijdoet verbitterdafstandvanhaar.Voordevriendaanwiehijzijnvrouwenkindin veiligebewaringdachttegevenalshijzelfmochtsneuvelenheefthijeen verschrikkelijkestraf.Vooreenvurigpatriotmoetditverschrikkelijkzijn: Niettekunnenvechtenvoorzijnland.Hijsluithetvermoedelijkschuldigepaar opinhunkamer.Gastonweetinzijnwanhoopnietbetertedoen,danuithetraam tespringen. ===>>DOEK<<=== InhettoneelstukvanJosephMryliggendepatriottischegedachtener duimendikbovenop.Enhelemaal,doordatereengrotematevanunderstatementis gebruikt.ZijnheldenzijnevengeslotenalsdeEngelsen,diezijbestrijden.Het emotioneleelementkomtvanIsaura.Zijiseenbuitenlandse,duskanervanhaar nietverwachtworden,datzijalhaargevoelensweetteverbergen.OpCammarano schouderslagnudetaakhetpatriottismeopdevoorgrondtelatentreden,zonder afbreuktedoenaanhetdramatischeinhetwerk.Vandaardaterkoorwerkenin verwevenzijn,diebijMrynietterugtevindenzijn:eenintroductie,diede verzameldeItaliaansekrachtentoontenhetweerzienvandetweeheldeneneen soortplechtigebezwering;eentweedebezweringalsARRIGO(Gaston)zichbijde RiddervandeDoodschaart(eensoortzelfmoord-commando);Eengrootsefinale, waarinARRIGOgewondwordtbinnengedragen,nadathijdiedatItaliheeftgered. HijheeftdespronguithetraamoverleefdenheeftBarbarossainhetgevecht gedood.Hijheeftgezienhoezijnvriendendiensvrouwzichweerverenigdhebben doordewetenschapdat:"Hij,diesterftvoorzijnVaderland.geenschuldighart kanhebben!". Ditisallemaalstandaardmuzikaaltheater,maarvanVerdiishetideeomde tweevrijheidsstrijderstegenoverBarbarossatelatenstaan.Ditgedeeltegoedte latenverlopenheeftCammaranoheelwathoofdbrekensgekost.Eneigenlijkishet nietgoedopgelost.DekrachtvanMry'stoneelstukligtnietinwatGastonzegt, maarinwathijverhult.EndatwerktnietineenItaliaanseopera.Zeerzeker nietalsderolgeschrevenwordtvoordemeestvooraanstaandeItaliaanseTenor vandatmoment:GaetanoFraschini.DaarommoestARRIGOeenevenvurigminnaar wordenalshijpatriotwas.OmhemeenmotieftegevenomzichbijdeRiddersvan deDoodaantesluiten,moestCammaranoeenonaangenamesceneinlassentussen ARRIGOenLIDA.Hieringooitdeminnaardiedebonsheeftgekregeneenenorme hoeveelheidbeschuldigingennaarhaarhoofd,omdatzegetrouwdis,toenzedacht dathijgesneuveldwas. Alszezelfietsmoestenverzinnen,warendeItaliaansetekstdichtersniet ophunsterkst.EnCammaranowasopdezeregelgeenuitzondering.Mogelijkdat hijzelfvond,datditgoedargumentenwarenvoorARRIGO.Oponskomthetwat egoistischenkinderachtigover.Hetenigegoedexcuusis,datdeemotionele spanningindeoperahoogwordtgehouden.Enhoogspanningisprecieswateen VerdiaanseDuetnodigheeft.Misschienkomthetookwatvreemdover,datdetwee patriottenenhundoodsvijandzoprachtigsamenzingen.Geenwanklankwordt gehoord.Misschienvreemd,maarwatklinkthetprachtig! VoorwatbetreftdetheatraleeffectenwasCammaranomeerzelfverzekerd.Hij hadveeltoneelervaringenvandiekenniswildeVerdigraaggebruikmaken, zolangdeideenvandedichterstrooktenmetdezijne. DetekstvandelaatstetweeaktenarriveerdeinParijsmetveelaantekenin genvoordemuzikalebewerking.SommigevanCammarano'svoorstellennamVerdiin acht,maarvooranderegedeeltenhadhijduidelijkzijneigengedachten.Verdi moestnueenmaalvaartinzijnwerkenhebbenenhijwildealtijdvernieuwingen toepassen.Nietsteedsmaardetraditionelepadenbetreden.Ergingnogheelwat correspondentieoverenweer,aleerhetwerkgeheelgereedwas.Veertiendagen voordepremiremoestCammaranonogveranderingenaanbrengen,omdatdewoorden nietkloptenmetdegeschrevenmuziek.Uiteindelijkishetwerkvandegrootste componistvanItaliendebelangrijkstetekstdichtervandatmoment,eengroots werkgeworden. EnweerwasVerdieenstapverder. Depremireavondwasgekozeninhetcarnavalsseizoeninrome.Zoweltijd alsplaatswarengoedgekozen.Romewaseenvandesteden,dienietonderde dictatuurstondvanOostenrijk.PausPiusIXhadmeerweerstandondervonden,dan hijvoormogelijkhadgehouden,bijhetomkerenvandepolitiekgedachtealdaar. ZijnministerRossiwasdoordefanatiekeRepublikeinenvermoord,enhijwas genoodzaaktdeZwitserseGardeteontslaan,zodathijnuminofmeereen gevangenewasinzijneigenVaticaan.InNovemberluktehethemteontsnappen naarGaeta,inhetkoninkrijkvandeTweeSicilien.Vandaaruitprobeerdehijte onderhandelenoverzijnterugkeernaarRome,metdediplomatiekehulpvanKoning Ferdinand.Dathadgeensucces.Binnen14dagennadepremirevanVerdi'sopera, verklaardeRomezichzelftotRepubliek. Nietteverwonderendatdezeoperaeensucceswas.Bijdepremiremoestde gehelelaatsteakteherhaaldworden!Elfjaarlaterzoudezeoperadezelfde ontvangstkrijgeninParma.Daarwerdhetopgevoerdonderdetitel"LaSconfitta degliAustriachi".MaardatwasuiteraardalleenvoordeRepublikeinsegedachte ennietvanwegehetmuzikaleaspectInanderestedenwasdeontvangstnietzo daverend,hetgeendecomponistvernederendvond. Inde50-gerjarenviel"LaBattaglia"natuurlijknietindesmaakvande censuur.MetVerdi'sinstemmingwerdhetveranderdin"HetbelegvanHaarlem" ("L'AssidiodiArlem").IndezeoperawerdBarbarossadeHertogvanAlva.Maar populairwerddeoperaernietdoor.DitkwamvoornamelijkomdatVerditeverwas gegaan.Netalsbij"Gerusalemme",hadhijzulkeenormeroyaltiesgeistvoorde verhuurendeverkoopvandeopera,datdeuitgeverRicordizulkehogeprijzen moestrekenenomnogwinsttemaken,datdetoegangtotdetheaterstehoogwerd vooreenbreedpubliek.NaeenernstigeklachtvanRicordiwerdendecontracten wataangepast.Hetnieuwevandezeoperawaseraf,dustaandedebelangstelling. Voorwat"Gerusalemme"betreft:DemeesteItalianenvondenhetmaareenslap aftrekselvan'ILombardi.Beideopera'swarengeenechtblijvendsucces. ZelfdachtVerditochheelandersoverditwerk.Na"Rigoletto","Il Trovatore"en"LaTraviata"washijvanplan"LaBattaglia"geheelteherschrij venmetbehulpvandedichterLeoneBardare.Diehad"IlTrovatore"voltooidna dedoodvanCammarano.Verdiwildeeengeheelanderonderwerp.MaarwatVerdi wildebleekvoorBardareeenonmogelijkheid. LaterzouVerdizichnogtotzijnvriend,dedichterDeSanctis,wenden.Hij vroegdeze,omcontactoptenemenmetBaldareendemogelijkheidtebekijkenof hetnietinSpanjekonspelen,tentijdevandeMoorseoverheersingdaar. MaarBaldaremaakteernietsvaneninmiddelsstondenernieuwewerkenop stapel,zodatdetijdontbrak.VerdibetaaldeBaldarevoordegedanearbeid,en daarmedeeindigdehunsamenwerking. VelejarenlaterwerdernogeenFransevertaling"PourlaPatrie"gemaakt vooreenopvoeringinhetThtreChateaud'Eau(1880),maardezeisom onduidelijkeredenendaarnietinpremiregegaan.Welwerddezevertalingna 1886velemalenindefranseprovincialetheatersopgevoerd,waarhetzeer populairwas.Ditiszeervreemd,daarheteentypischItaliaanswerkbetreft. Misschienkomthet,doordaterietsdoorklinktvande'Marseillaise'inde ouverturevan'laBattaglia'.EndeFranselessendieVerdiinParijshad geleerd,warennatuurlijkduidelijkmerk-enhoorbaar.DeFransenhieldenvan marsmuziek,luistermaarnaardeopera'svanAuber,dieergpopulairwarenindie tijdinFrankrijk.Vooreenvroeg19-deeeuwsefranseoperawasdemarsnetzo belangrijkalseenwalsvooreenWeenseopera. Hetisjammer,datVerdihetoorspronkelijkewerknietheeftgelezen.Dan waserwaarschijnlijkmeerevenwichtigheidindeoperagekomen,danCammaranoer nuingebrachtheeft.Degrotesceneszijngrootserdaninhetorigineel,ende huiselijkesceneshebbeneenintimiteitengevoel,datgeheelnieuwis.Maar jammergenoegblijftditoptweeverschillendeniveau's.Hetiseenoperavan verschillendescenesennietngeheel.  Deouvertureiszondermeerschitterendenjevraagtjeafwaaromwedeze ouverturenietvakerhorenineenconcertzaal.Hetopentmeteenmelodie,diemen hethandelsmerkvanhetVerbondvanLombardijekannoemen:eenmars-achtigstuk muziek. "LaBattagliadiLegnano"isdelaatstevanVerdi'sjeugdwerken,diemet opzetgrootswarenopgezet.Dezeperiode,diebegonmet'Nabucco'eindigthier met'LaBattaglia'.HetbombastischeuitVerdi'swerkheeftplaatsgemaaktvoor eenscherpraffinement.Eentechniek,die(nog)niemandinItalibeheerste.De mastrobeheerstenudemassalescenesbeter,enindedichterlijkeepisodes brachthijnumeergevoel.In'Battaglia'isditallesreeds,maarhetisnog geengeheel.Totdusver,ishethetbestgeschrevenwerkvanVerdi.Rossiniiser misschienbeteringeslaagdhettweespanLiefdeenPatriottismevoorzijnzegekar tespannen(denkaan'GuillaumeTell'),maardanmoetenwewelbedenken,dat Verdi'svierspanvelemalenvurigeris. Eengegevenwaarniemandeenredenvoorheeft:InEngelandheeftdezeopera altijdeenveelbeterekritiekgehad,daninItaliofwaardanook. -0-0-0-  19Augustus1990,NllNagasaki 12November1990,Meppel 066000003040000132000000006008000 11 2Synopsis#"La Battaglia di Legnano"1 F0110030001 R [................................................]0011 9[.............................................................]1010 LABATTAGLIADILEGNANO EERSTEAKTE >>>Hijleeft<<< 9[................................................................]1011 1steScene: EendeelvanhetbebouwdedeelvanMilaan,bijdemuren. UiteenanderdeelvandestadkomensoldatenvanPiacenzeaan.Erzijnook afdelingenbijvanVerona,NovarraenVercelli.Destratenzijnvolmensenenook opdebalkonsstaanmensen.Allesisversierdmetguirlandesenkleurrijke vlaggen. Deopeningssceneisbijnageheelklassiek:Mars-Koor-Cavatina(Arrigo) -Koor-romanza(Rolando)-Koor('Giuramento')-Mars. Deopeningsmuziekzweltaan,alsdesoldatenkomenopmarcherenenneemtaf alszijweerafmarcheren.Hetkoordatvolgt,isdehymnevan'HetVerbondder Lombardijnen'("VivaItalia!unsacropatto")."Eenheiligverbond,verbindtalle zonenvanItali;Hetheeftonslandeenlandvanheldengemaakt;Ontvouwtde banierenvanhetLombardijnseVerbondenmogehetmergindebeenderenvan Barbarsossabevriezen!". VivaItaliaforteeduna Collaspadaecolpensier! Bijdelaatstetweeregelsantwoordendevrouwenvandebalkonsmet"Viva Italia!"enheteindigtmeteenvolledigkoor. OnderdesoldatenvanVeronabevindtzichArrigo.Hijkomtnaarvorenen bezingtzijngeliefdeineeneenvoudigecavatina("Lapiamaternamano"). Weerkomtereenafdelingsoldatenaan.HetzijnMilanesetroepen,die geleidwordendoorRolando.HijenArrigohebbeneenvreemdeontmoeting:Arrigo werddoodgewaand,gedoodvolgensdeberichtenindeSlagbijSusa,Maarin werkelijkheidwerdhijteruggebrachtnaarzijngeboorttestadVerona.Daaris hij,naeenlangdurigziekbed,weeropdebeengeholpen. Rolandowaszeerbedroefdgeweestoverhetoverlijdensberichtvanzijn kameraad,ennuishijduszeerverheugd("Ah,'abbracciad'esultanza"). Verretrompettenkondigendekomstaanvantweeconsuls,diekomenomhet verzameldelegereennieuweeed,voorhetnieuwdoel,telatenzweren.Arrigoen Rolandowisselenelkaarafmetelkezinvoordeeed("Tuttigiuriumdifenderla"). Ditwordtovergenomenenherhaalddoorderestvandesoldaten.Detweeconsuls brengenhunwoordeneensluidend("Milandefenderetuttigiuriam"). Indefinale("Domandanvendettaglialtarispogliati")verheffenalle soldatennogeenmaalhunstemenmarcherendanaf,opdezelfdemuziekalsdie waarmeezeopkwamen. 2deScene:Eenschaduwrijkplekje,omgevendoorbomen.Vlakbijzijndeven nen,diegevuldzijnmethelderwater,diedestadomringen.Lida komtingedachtenverzonkenop.zijwordtgevolgddoorhaar gezelschapsdames.Zijgaanzittenindeschaduw. Lidablijftpeinzendzittenenstaartnaardehemel. Devrouwenkunnennietbegrijpen,datopeendagvanalgehelevreugde,Lida nietinstaatisommeetedoenaandefestiviteiten("Lodiall'arrivoaMilano deiforti"). Lidaschudthaarsomberegedachtenvanzichafenstaatop.zijverteltde dames,datzijookvanhaarvaderlandhoudt,maarhoekanzijvrolijkzijn, terwijlhaarbroersenhaarbeideoudersindeoorlogzijnomgekomen?Tranenzijn nuhaarenigetroost("Quantevoltecomeundono").Hoevaakheeftzijalniet gebedenomdedood.Maarzijiseenmoederenheefthaarplichten.  DemuziekveranderdendaarmeekomtdeDuitsegevangeneMarcovaldoop.Hij komtzijn,nietgewaardeerde,attentiesbrengenaanLida.Maareerzijhemkan afwijzen,komtImeldametdeboodschapdatRolandoisteruggekeerd.Methemis ookArrigomeegekomen.Lidaspreektnudefatalewoorden:"Hijleeft!".Haar blijdschapgaatnietongemerktaanMarcovaldovoorbij.Lidaisdolblij("A frenartiocornelpetto"),dochzijkannietalhaargedachteninhetopenbaar prijsgeven. Nudemeesteresweervrolijkis,vallenImeldaenalledameshaarbij. Rolandokomtopenbegroetzijnvrouwhartelijk.Hijstelthaarvooraan Arrigo.MaarwaarombeeftArrigo?Arrigomompeltietsovereenoudewond.Maar Marcovaldozegttotzichzelf:"Leugenaar!".Rolandoheeftnietsindegatenen praatverder.ArrigoheeftvelemaleninhethuisvanLida'svadergelogeerd,dus ishijnuhungast.RolandostuurtnudedamesenMarcovaldoweg. Weerhorenwetrompetten.Eenherautkomtopenvertelt,daterDuitse troepennaderenvanuitdeAlpen.Rolando,alsleidervandeMilanesestrijdkrach ten,moetonmiddellijknaardevergadering.Hijlaatdetweevoormaligegeliefden alleen. ArrigoenLidaproberennuuittevinden,watzeaanelkaarhebbenineen wonderschoonduet("Ever,seid'altri").Arrigoisvolafschuwenwoedendover hetfeit,datLidanugetrouwdismeteenander,nadatzijhemeeuwigtrouwhad gezworen.Lidaprobeertuitteleggen,datzijervanovertuigdwas,dathij gesneuveldwas.EnopzijnsterfbedhadhaarvaderhaargesmeektommetRolando tetrouwen.InditduetwintArrigo'swoedeenfrustratiehetduidelijkvan Lida'sbedeesdeverweer: ARRIGO: Toenhetfatalenieuwsvanmijndoorjoubereikte Hoeveelverdrietenrouwheefthettoen Jegevoeligezielgekost!Hetplotselingehuwelijk Bewijsthetduidelijk. LIDA: Arrigo! ARRIGO: Ditwasdanhetvertrouwendatjemeschonk DenkeraandataandevoetenvandeeeuwigeGod JeinhetaangezichtzalstaanmetdeverdedigervanItalie Alshijvoorhaarzalsterven. LIDA: Verdrietovermij! ARRIGO: Antwoord!Spreek!Kunjejezelfverontschuldigen? LIDA: Vader! ARRIGO: Deschuldigenzijnaltijdsnelmetdeschuld Opanderenafteschuiven. LIDA: Jebentnogwrederdanhetlotdatikmoetlijden. EensheeftArrigovanLidagehoudenalsvaneenengel,nuhaathijhaarals deduivel.Lidavraagtzichaf,ofeenmenszoveelkanlijdenalszij,entoch kanblijvenleven. TWEEDEAKTE >>>Barbarossa<<< Scene:EenschitterendezaalinhetRaadhuisvanComo.Deblindenaande achterzijdezijngesloten. Hertogenenmagistratenverzamelenzich. DeraadendemagistratenvanComozijnbijeeninvergadering.Deburge meesterzitdevergaderingvoor.Deraadsledenzijnallenbangenontwijkend.Zij gevencommentaarophetlaatstenieuwsdatzijhoorden.Ishetwaar,datde trotsestadMilaaneenknievalheeftgemaakt,eneenpactheeftgeslotenmet FrederickBarbarossa?Telaat!Eigenlijkzijnzijwelblijmethetlotvande concurrerendestad("Sitardiedinvano").Alsheteropaankomt,danhatenzij diestad("Daipadri,dagliaviinnoifutrafuso"). Deburgemeesterkondigtdekomstaanvaneendelegatievandie "schaamtelozen"vanhetLombardijnseVerbond.ArrigoenRolandokomenbinnen. Rolandobegintmettevertellen,datereennieuwduitslegerlangsdeAdige trekt,ennuinbedwangwordtgehoudendoorVerona.FrederickBarbarossaisin Pavia,enkostewatkostmoetvoorkomenworden,dathijzichbijdetroepen,die Veronabelegeren,kanvoegen.AlleendemensenvanComokunnenditvoorkomen,als zijgebruikmakenvandenatuurlijkebarrire,diehetmeerhenbiedt. DeraadsledenmompelenietsovereenverdragmetBarbarossa,waaropArrigo woedenduitvaltnaarhen.Hoekunnenzijovereendergelijkverdragspreken, zonderteblozenvanschaamte?SamenmetRolando(duet:"Ahbenviscorgo")pleit hijvoordeItaliaansezaak:DemannenvanComahebbenItaliaansegezichten,maar barbaarseharten.Mogedegeschiedenishennooitdemoordenaarsvanhunbroeders hoevennoemen.Hopelijkzalhunrasnietvervloektwordendoorhunnageslacht. UiteindelijkvraagtArrigoderaadsvergaderingwelkantwoordhijmeeterugkan nemen,naarhendiehemhebbengezonden. "Ikzaljeantwoordgeven!",zegtineenseenstemalseendonderslag:Hetis Barbarossa.Fredericoendetweevrijheidsstrijdersstaantegenoverelkaar, waarbijFredericosmalenduithaaltnaardetweebleekverschriktemannenvoorhem ("Achesmarritiepallidi").Frederico'svolgendewoordenzijnijzersterk:Zijn genadelozehartheefthunlotbezegeld. ArrigoenRolandoantwoordenhem,datzijdrienelkaarweerzullenontmoe tenophetslagveld.Waarbijdemuziekduidelijkmaakt,datzijnietbevreesd zijnvoorFredericoBarbarossa. Allenkomennutesamen.Fredericovraagtderaadwatzijbeslotenhebben.De raadstemteensluidendvoorondersteuningvanBarbarossaenzijdoenditvooral uitnaijvervoorMilaan.Diestadmoetvernietigdworden,ArrigoenRolando zeggennogmaals,datzijelkaarophetslagveldzullenweerzien. Eenpittigmarsdeuntjeachterdecoulissen(dezgn."fanfarethtrale", bestaandeuit6trompetten,4trombonesentweetrommels)enFredericozegtdat deblindengeopendmoetenworden.Wekrijgeneenblikopdeheuvels,diebevolkt wordendoorDuitsetroepen."Hierismijnantwoord",zegtFrederico.Rolando antwoordthierop,dathetzwaardvaneenhuurlingnooiteenvolkzalverslaandat voorzijnvrijheidvecht."Italie'stoekomstzalernietdoorwordenveranderd", zegtArrigo."IkbenhetlotvanItalie",roeptRolando.endankomthetberoemde "Ildestinod'Italiasonio". ArrigoenRolandogevenhoogopoverdegrootheidvaneenvrijItalie.De mannenvanComo,diealtijdopdehandvanBarbarossazijngeweest,sluitenzich bijhenaan("Guerradunqueterribile"). (VoorVerdiisditietsgeheelnieuws:Eenfinalezondervrouwenstemmen!) DERDEAKTE >>>DeSchande<<< 1steScene:EenondergrondsekerkeronderdebasiliekvanSt.Ambrosius.Hier endaarzijnnieuwegraven.Deurengeventoegangtotdekerker.De scenewordtzwakverlichtdooreenlantaarn.Aandeachterzijdeis ereentrap.HierdalendeRiddersvandeDoodaf.Zijkomenin kleinegroepjes.Allendrageneenzwartegordelenhebbeneen halskraagwaaropeendoodskopisafgebeeld. Deriddershebbenzichverzameldomhunplechtigeeedtevernieuwen:Zij zullenhunvermoordefamilieledenwreken,ofandersomkomenbijhunpogingen daartoe("Fraquestedensetenebre").Indezesombereendreigendesfeerroepen deriddersdegeestenvanhunvoorvaderenaanomhunmissietezegenen. Arrigoverschijntnubovenaandetrapenzegthen,dathijnietalleen gekomenisomzichinhungelederentescharen,doch,dathijookhunleiderwil worden.Ontroerdneemtdeoudstevanderidderszijnzwartegordelafenplaats hemopdeschoudersvandeknielendenieuwerecruut. Danvolgtdenieuweeed("Giuriuamd'Italiaporfinaidanni"),datmeteen mooigeluidwordtgezongen. Descenewordtbeslotenmet"SiccomegliuominiDiol'abbandoni". 2deScene: DevertrekkenvanLidainhetkasteelvanRolando. Alshetdoekopgaat,looptLidaheenenweerinstaatvanuiterste opwinding.ZijwordtnauwlettendgadegeslagendoorhaardienstmaagdImelda.Lida wordtverteerddoorschuldgevoelens,daarzegehoordheeftvandeeedvanArrigo indekerkers.NaenkeleverwardeuitlatingengeeftzeImeldaeenbriefvoor Arrigo. NudeclameertLidahaarrecitatief.Hetistevergelijkenmeteenwaanzin- aria.Inditrecitatiefkomenhaargedachten,haarverdrietenschuldgevoelens naarvoren.ZijgeeftallestoeaanImelda("Questofogliostornarpotria"). AlsImeldaophetpuntstaatmetdebrieftevertrekkenkomtRolandobinnen enroepthaarterug.VanhierafisdezescenevoorRolando. Rolandowilnogeenmaalzijnkindzien,alvorenshijtenstrijdetrekt.Hij kanzijnzorgenenverdrietnietgoedverbergen.Imeldakomtmethetkind,en Rolandoomhelstzijnkindenzijnvrouw.Hijiservanovertuigd,datzijzullen overwinnen,maardeprijsinbloedzalhoogzijn.Ineenduet("Diglich'sangue italico")neemthijafscheidvanzijnvrouw.Terwijlhijzijnzoonaandeborst klemt,smeektRolandoLidaomhaarzoontelerendathijvanItaliaanseafkomst isendathijnaGod,zijnVaderlandmoeteren. InhaarantwoordprobeertLidaRolandotetroostenenmoedintespreken. Rolandolegtzijnhandophethoofdvanzijnzoonenzegenthe,"NaGodhet Vaderland!",herhaaltLida,diehaarpersoonlijkeverdrietevenvergeet. Arrigokomtbinnen,daarRolandohemheeftlatenroepen.Demannenpraten overdegevaren,diezijindestrijdhebbengetrotseerdenhoeRolandoeenshet levenvanzijnvriendheeftgered.Maarnu,nuhijechtgenootisenvader,voelt Rolandozichvoorheteerstbevreesd.Hijzelfmoeteenverrassingsaanvaldoenop deDuitsetroepen.ArrigomoetachterblijvenmetdeVeronesetroepenomdestad teverdedigen."Mochtiksneuvelen,danvertrouwikdezorgenvanvrouwenkind aanjoutoe",zegtRolandototArrigo("Sealnuovodipugnando").Arrigoneemt nuafscheid. DankomtMarcovaldobinnen.HijverteltaanRolando,datdezeisverraden. HijnoemtdenaamArrigo.OnmiddellijkgrijptRolandonaarzijndolk. Marcovaldohaalttenslotteeenbriefjevoordedag:"Ikweetalles.Jehebt deeedgezworenomtestervenmethetHeiligeGenootschapvandeRidders.Mijn echtgenootzalvoorgaanindestrijdtegendeDuitsers.Ikmoetjenogeenmaal zienvoorjetenstrijdetrektArrigo,uitnaamvan...onze...oude... liefde".DelaatstewoordenkanRolandohaastnietuitspreken.Maarzijnklauwen dehanden,detrillingenvanzijnlichaam(endemuziek)makenonsduidelijk,hoe woedendhijis.alsMarcovaldodannogeenszegt:"ArrigoeLida",endeDuitser glundert,datzijnsnodeplannengaanlukken("Dimiavendettagimaturo l'ambitoinstante"),isRolandobuitenzijnzinnen("Ahacelleratealmed'infer no"). 3deScene:Eenkamerhoogindetoren.Aaneenzijdeiseenijzerendeur.Aan deachterzijdeiseenbalkon,datuitzichtgeeftoverdevennen. Arrigo'szwartesjawlhangtovereenstoel. Arrigostaartvanafhetbalkonindenacht.Naenigetijdgaathijzittenom eenlaatstebriefaanzijnmoederteschrijven. OngemerktisLidabinnengekomen.ZijgeefttoenogsteedsvanArrigote houden,dochzijmoetenelkaarnietmeerontmoeten.Zijnietvoorhaarzoon,en hijnietvoorzijnmoeder.Zijmaaktgewagvanhetbriefje,maarArrigovertelt nooiteenbriefjetehebbenontvangen. ErwordtopdedeurgekloptenRolando'sstemwordtgehoord.vlugverbergt Lidazichophetbalkon,achterdegeslotenblinden.AlsRolandobinnengekomen is,vertelthij,dathijweetvandeeed,dieArrigoheeftgezworen.AlsArrigo zichbijdeRiddersdesDoodswilvoegen,danmoethijsnelvertrekken."Maarhet isnogdonker",protesteertArrigo."Jevergistje",zegtRolando,diedeblinden opent,waardoorLidaontdektwordt. ArrigoenLidaproberenexcusestevinden.MaarRolandozegt:"Ikhebjullie nergensvanbeschuldigd,waaromzoekenjulliedanuitvluchten?"Maarnadeze kalmeopmerkingkrijgthijtocheenwoedeuitbarsting("Ahd'unconsorteo perfidi"). Rolandowilwraaknemen("Vendettad'unmomento").eerstishijvanplan ArrigotedodenenLidateverstoten.Maardanvaltzijnoogopdeijzerendeur enhijkrijgteenbeterplan,dathijnognietonthult.Voordesmeekbedenvan Arrigoomeensnelledood,enLida'santwoordenisRolandonudoof.Despanning stijgtenArrigowordthopeloos. Trompettenindeverte!"Jouwstrafzalschandezijn",roeptRolando. OndanksdeprotestenvanArrigo,rentRolandonaarbuitenensluitenvergrendelt dedeurachterzich.ennuwordthettrioeenduet.ArrigoroeptRolando achterna,dathijzijnvriendendienseernietheeftbedrogen.Arrigoisten einderaad:deDoods-brigadeisbeneden.Alshijnunietnaarbenedenkomtomhen teleiden,zalzijnafwezigheidalslafheidverklaardworden.Enmeteenkreet "Vival'Italia"springthijnaarbeneden. VIERDEAKTE >>StervendvoorhetVaderland<<< Scene: HetportaalvaneenkerkinMilaan. LidaenImeldabevindenzichtussendemenigte,diegeknieldbidden.Het orgelklinktvanuitdekerkendemonniken(bassen)zingenpsalm83. OnderhetbiddenfluistertImeldaLidainhetoor,datArrigoveiligis neergekomenenzichbijdeRiddersdesDoodsheeftgevoegd. Demonnikenvervolgenhungezang,totiedereen(hetvoltalligekoor)zichin hetgebedrichttotGod("Otuchedestiilfulmine").HiervoegtLidahaareigen gebedaantoe("AhsediArrigoeRolando"). Eenverrekreet:"Victoria!!!"eneenverrefanfare.Ennubegintde triomfantelijkeoptochtvandeLombardijnen.Hetbegintzachtjesmetdetrombones entrompettenenzweltaantoteenclimax. Detweedeconsulkondigtaan,datdeDuitsersverslagenzijn.Arrigovan VeronaheeftFredericoBarbarossagedood!"LaatdeOverwinningsHymneklinken!". Datgebeurtdus("Dall'AlpiaCarridiecheggivittoria!",compleetmetvolledig koorenorkestenkleppendeklokken.  DeoverwinnaarskomenaanmarcherenmetRolandoaanhethoofdvandetroep.Van deAlpentotCharybdia(datisMessina)isItalievrij!Alshetjubelendekoor eindigthorenweeenbegrafenisstoetnaderen. ArrigowordtdodelijkgewondbinnengedragendoordeRiddersvanhetVerbond desDoods.Zijleggenhemopdetrappenvandekerk.HijvraagtLidaenRolanda bijhemtekomen.HijzweertbijzijnHeiligeVaderland,datLidaonschuldigis, enzopuuralseenengel.Zobeginthetfinale-trio("PerlasalvataItalia"). Eentypischedoods-scene,metharp,hoboenlageklarinet,hetgeenallemaal donkerenluguberklinkt. Wijmoeten,doordatzijmetzijndrienzooharmonieussamenzingen,weltot deconclusiekomen,datRolandoenLidazichmetelkaarbverzoendhebben,watdus eengevolgisvanArrigo'sheldhaftigegedrag,maarhetstaatnietindetekst.De belangrijksteeind-zinis"Chimuorechimuoreperlapatriaalmasireanonha" (Hijdievoorhetvaderlandsterft,kannietslechtzijn)) Datisinwezenwaardezeoperaovergaat.Hetwordtmeteenvoudige, hartverwarmendeklaarheidgezegd,hetgeheimhiervoorkendeVerdibeterdanwie ook. Hetkoorherhaaltdelaatstezinenhetkoorvandekerkwordtnogeven gehoord.Datis,omdatdeEersteConsulnubinnenkomtinzijnzegekar.Rolando omhelstLida,geefthaarhandaanArrigo,diealslaatstewenshetbanierbij zichvraagt. Alshethelekoorenorkestoveronsheendondert,enookhetorgelende klokkenzichroeren,kustArrigohetbanierensterft. -0-0-0- NllNagasaki,19Augustus1990 Meppel,14Oktober1990 066000003040000132000000006008000 11 2Inleiding#"LUISA MILLAR"1 F0110030001 9[...............................................................]1010 L U I S A M I L L E R Een opera in drie akten door: SALVATORE CAMMARANO (naar Schiller's drama:"Kabale und Liebe") Premire in het Teatro San Carlo te Napels 8 December 1849 Rolverdeling: LUISA MILLER Prima donna Soprano Marietta Gazzaniga MILLER, haar vader Primo Baritono Achille De Bassini gepensioneerd soldaat GRAAF WALTER Basso Comprimario Antonio Selva RODOLFO, zijn zoon Primo Tenore Settimio Malvezzi FREDERICA, Hertogin Contralto Comprimario Teresa Salandri van Ostheim, nicht van de Graaf WURM, bediende van Basso Comprimario Marco Arati  de Graaf LAURA, een dorpsmeisje Seconda Donna Mezzo Soprano Maria Salvetti EEN BOER Secondo Tenore Francesco Rossi verder: De dienstmaagden van Frederica - pages - hovelingen lijfwachten - dorpelingen. De handeling vindt plaats in Tirol Tijd van handeling: Vroege 17de Eeuw. Muziekdoor: GiuseppeVerdi 9[...............................................................]1010  Luisa Miller ************ Augustus 1848 schreef Verdi naar het San Carlo Theater dat hij hetcon- tract opzegde dat drie jaar eerder was opgemaakt. Daarin stond dat hijeen ope- ra voor dit theater zou schrijven. Maar zo gemakkelijk kwam Verdiniet onder het contract uit. De directie van het theater wendde zich totCammarano en dreigde hem met de gevangenis, daar hij niet voldaan had aanzijn contract: een libretto schrijven. Cammarano was geen rijk man, en hijhad een vrouw en zes kinderen te onderhouden. Hij schreef een wanhopigebrief aan Verdi, waarin hij smeekte, om toch vooral zijn contract met het'San Carlo' te vernieuwen, en het volgend jaar een opera voor het 'San Carlo' teschrijven. Niet erg vriendelijk antwoordde Verdi: "... ik offer me op voorjou alleen, zodat jij niets hoeft te lijden ..." Verdi kreeg van de directie een keurige brief terug, waarin hij bedankt werd, hen uit de impasse gehaald te hebben: " . . . . het is zeer eervol voor de Grootste Mastro van Itali." Maar het duurde toch nog geruimetijd eer Cam- marano zich veilig voelde. Over de correspondentie tussen detekstdichter en de componist werd het volgende afgesproken: Alleen brievendie begonnen met "Amico sempre a me caro" waren geschreven door Cammaranozelf. Dit om te voorkomen, dat als hij gedwongen werd een brief te schrijven,Verdi een verkeerde indruk zou krijgen. Het leven in die tijd in Napels (onder Koning "Bomba") was nog lang niet eenvoudig. Verdi stond erop dat de nieuwe opera een kort drama moest zijn, metveel interessante voorvallen, aktie en vooral gevoel. Dat zou het allemaalgemakke- lijker maken het op papier te zetten. Hij wilde ook iets spectaculairs voor het grote 'San Carlo Theater'. Hij zelf had een perfect onderwerpop het oog: "Het beleg van Florence". Daar had hij al eerder met Piave overgecorrespondeerd en hij had al in grote trekken een plan hoe het uitgevoerdmoest worden. De held Ferrucio vond hij "een gigantisch standbeeld, een vande grootste martelaren in de Italiaanse vrijheidsstrijd". Hij had Piave gevraagd zo spoedig mogelijk een volledige synopsis aan hem te sturen. MaarPiave had het waarschijnlijk te druk met soldaatje spelen in het leger vande Venetiaanse Republiek. In ieder geval kwam er van hem niets. Daarom wendde Verdi zich nu tot Cammarano met hetzelfde verzoek. NaastKing Lear was Het Beleg van Florence een van Verdi's grote wensen. De basisvoor de opera was het zojuist verschenen boek van Guerrazzi over de val vande Floren- tijnse Republiek in 1529. Guerazzi was lid van de republikeinsebeweging, die de GrootHertog afzette in 1848. Uit vele brieven blijkt hoe Verdi's geest werkte, als hij gegrepenwerd door een sterk dramatisch idee. Zijn visie beperkte zich niet alleentot de mu- ziek, maar gold ook voor details van het toneel. Ook komt steedsmeer tot ui- ting hoe hij betrokken is bij het menselijke in een drama. Hier wilde hij duidelijk geen patriottistisch werk maken. Dat was metde vorige opera "La Battaglia" al gebeurd, en dat wilde hij nu niet meer.Natuur- lijk was Verdi ook onder de indruk van de grote spektakelstukken, diein Parijs ten beste werden gegeven. Hij probeerde Cammarano ook duidelijk temaken, dat er behalve ernst, ook humor moest zijn: "Het komische en het verschrikkelijke, dat Shakespeare zo goed weet te combineren". Het Beleg van Florence kwam in Napels natuurlijk niet van pas. De regering van Napels was geheel op de hand van de verbannen Paus Pius IX. Endan kan er natuurlijk geen opera worden opgevoerd waar de Keizer en de Pausnaar voren ko- men als de grootste vijanden van de Italiaanse Vrijheid! Cammarano kon het dan wel een andere naam geven (hij stelde 'Maria de Ricci'voor) en de namen van de hoofdrolspelers wijzigen, maar iedereen zou hetverhaal van Guerazzi herkennen. Daarom schreef Cammarano in April 1849, datde censuur helaas 'Het Beleg van Florence' verbood. Hij stelde zelf eenander werk voor - een waar hij al eerder over geschreven had - Schillers"Kabale und Liebe". Ook had hij nog een voor- stel voor 'Cleopatra', maar inieder geval maakte hij Verdi duidelijk, dat er in Napels absoluut niets doorde beugel van de censuur kon, dat ook maar in de verste verte op iets vanvrijheidsstrijd leek. Op het eerste gezicht lijkt 'Kabale und Liebe' een vreemde keus vooreen opera. Het is een aanklacht van de samenleving onder een absoluut regime. Het lijkt wat op de 'Sturm und Drang', maar het heeft een doel. Er isgeen rebel- lie, alleen maar om er tegen te zijn. De gezwollen taal wordt ondergeschikt ge- maakt aan een afschildering van onschuld die gecorrumpeerdwordt. De aarts- schurk van het stuk - in die zin, dat hij de hoofdoorzaak isvoor het kwaad in anderen - komt helemaal niet op. Hij is een van die prinsen van een van de vele staatjes, die destijds het 18-de eeuwse Duitslandvormden. Hij onderdrukt zijn bevolking, verkoopt de jongemannen als huurlingen aan zijn meer oorlogszuchtige buren en grijpt elke jonge vrouw waar zijnoog op valt. De hooggeplaatsten in zijn regering hebben die post verkregendoor intriges en bedrog, en kunnen hun positie alleen maar handhaven doordezelfde praktijken te gebruiken. Het drama vormt zich rond de tragischeliefde van Burgemeester Ferdinand Walter, zoon van de President van de Raad,en Luisa Miller, de dochter van een muziekleraar. De President is vastbesloten om zijn aanzien aan het hof op te vijzelen, door zijn zoon uit te huwelijken aan Lady Milford, de maitresse van de Prins. Zij heeft een edel enhartstochtelijk karakter en heeft haar positie gebruikt om het lot van deonderdanen te verbeteren. Met behulp van zijn secretaris Wurm, die zelf ookeen oogje heeft op Luisa, is de President van plan de idylle van de twee geliefden in de kiem te smoren. Miller wordt gearresteerd en Luisa wordtge- dwongen een brief te schrijven, dat zij zich aan een zekere Hofmaarschalkzal binden, daar er geen andere mogelijkheid is haar vader vrij te krijgen. De brief wordt Ferdinand in handen gespeeld, die in een wanhopig jaloerse bui Luisa en zichzelf vergiftigt. Te lat hoort hij de waarheid van haarster- vende lippen. Er zijn zeer sterke scenes te vinden in dit werk, zoals het gesprektussen Luisa en Lady Milford. De oudere vrouw probeert Luisa over te halenFerdinand te laten schieten, en het meisje haar beschaamd maakt door haaronschuldige goedheid. De scene tussen de President, Ferdinand, Luisa en haarvader. Waarin de gore aantijgingen van de President door Millers keurigeantwoorden teniet worden gedaan. Of wanneer de arrestatie van de muziekleraar verhinderd wordt, omdat Ferdinand dreigt te onthullen hoe zijn vaderaan de macht is gekomen. Ook zijn er komische voorvallen en een stukje verwarde emotie tussen Luisa en Fer- dinand.Als geheel bezien is het een harde werk, met een sterke sociale kritiek alsmiddelpunt. Dat laatste kon Cammarano natuurlijk niet weergeven. Hij verzachttehet drama. In het toneelstuk is Miller vanaf het begin bewust van de liefdevan zijn dochter voor de burgemeester, en hij is het daar in het geheel nietmee eens.In de opera verschijnt Rodolfo (dus Ferdinand) incognito, dus als een ge- wonesterveling, en dus de ideale partner voor Luisa. Boeren zijn altijd een beetje romantischer dan kleine burgers en daarom wordt Miller een boer, die soldaat is geweest in plaats van de muziekleraar van Schiller. Wurm brengt aan het licht dat Luisa's geliefde niet de zoon is van dePre- sident van de Raad, maar van de nieuwe Graaf! Een maitresse van een Prinskon in Cammarano's ogen geen genade vinden en daarom wordt Lady Milford vervangen door Frederica von Ostheim, die in Schillers stuk maar even tersprake komt. (Zij wordt gebruikt door de President als lokaas, om Ferdinandin de val te la- ten lopen, door hem te laten verklaren, dat het niet de reputatie van Lady Mil- ford is die hem dwarszit, maar dat hij alleen met Luisawil trouwen). Cammarano heeft haar achtergrond gegeven: Zij is de nicht van Rodolfoen van kindsbeen af al met hem bevriend. zij is getrouwd geweest en nuweduwe ge- worden. De Hofmaarschalk is ook al door Cammarano verwijderd, ende brief wordt daarvoor in de plaats aan Wurm zelf geschreven. In Mei 1849 stuurde Cammarano het synopsis naar Verdi. Deze was erniet echt blij mee. Zoals gewoonlijk wilde hij meer van de goede elementenuit het origineel er in verwerkt zien. Lady Milford wilde hij in haar warekarakter hebben. Hij voelde dat de intrige tussen Walter en Wurm, dat hetdrama beheerst als het noodlot, de kracht miste van Schiller's werk. Ook zaghij niet in waar- om de brief nar Wurm geschreven moest worden, dat kon besteen ander zijn. Verdi wilde Verdi veranderingen vanwege de muziek. De aria'sen duetten stonden op de verkeerde plaats, en in de verkeerde akte enz.Hij wilde het karakter van Wurm meer kracht geven, door er een clownesk gegeven in te bouwen. Cammarano had vele bezwaren en onweerlegbare argumenten, alles gebaseerd op zijn grote ervaring als tekstdichter. Hij wees Verdi erop, datslecht hij be- kend was met de mogelijkheden van het San Carlo en van de beschikbaarheid van de solisten en de gewoonten daar. Volgens Cammarano was erin Napels geen so- liste te vinden die de rol van maitresse van een prinswilde zingen. En als Wurm twee stukken achter elkaar moest zingen, maaktedat zijn rol te belangrijk, wat weer moeilijkheden zou geven met de anderesolisten. Hij zag niet in hoe een bariton de hoofdrol kon hebben en dan ooknog een grote rol voor de bas Walter er in kon passen. Zowel de dichter alsde componist bleven schrijven aan elkaar en bleven aanpassen enveranderenin het werk. Het werd een werk van geven en nemen. Voor de Finale van de eerste akte, als de Graaf de arrestatie vanLuisa beveelt, wilde Verdi beslist, dat de spanning opgeschroefd zou worden,en dat zoveel mogelijk de woorden gebruikt zouden worden van Schiller: FERDINAND: Vader, als ik niet kan voorkomen dat zij in de beklaagden- bankmoet staan - maar aan haar zijde ook de zoon van de  President. Houdt U dan nog steeds vol? PRESIDENT: Dat zal de vertoning alleen maar aantrekkelijk maken. Weg methaar. FERDINAND: Ik zal pleiten bij de eer van het zwaard van een officier. Houdt U nog steeds vol? PRESIDENT: Jouw zwaard is al bekend met oneer. Weg, weg, je kent mijnwil. FERDINAND: Vader, voor ik mijn bruid laat brandmerken met oneer, zal ik mijn zwaard in haar boezem stoten. Houdt U nog steeds vol? PRESIDENT: Doe het, als je maar voor een scherpe punt zorgt. FERDINAND: God is min getuige dat ik geen menselijke mogelijkheden meer heb om haar te redden. Vergeef me, als ik nu gebruik maak vanduivelse praktijken. Als U haar naar de bank leidt (hij fluistert luid in het oor van de President) dan zal ik een aardigverhaal in de stad rondbazuinen hoe men een Presidents- zetelkanverwerven. (exit) PRESIDENT: (met stomheid geslagen) Wat, wat was dat ? - - Ferdinand ! (aan de wachten) Laat haar onmiddellijk vrij ! - d o e k - Cammarano was het hier geheel mee eens, al stelde hij wel als voorwaarde dat de akte niet in een langzaam tempo moest eindigen, maar met steeds grotere snelheid naar een levendig einde moest gaan. Met snelheid had Verdinooit pro- blemen, dus aan dit verzoek werd voldaan. En Verdi maakte er weeriets nieuws van. Een soortgelijk einde was voordien in de Italiaanse operanog niet ver- toond. Over de Derde Akte waren dichter en componist het geheel eens. Het enige dat Verdi van Cammarano verlangde, was dat deze zich veel moeite zou getroosten met de twee duetten (Louisa / Miller en Louisa / Rodolfo). Verdi bleef in Parijs tot de zomer 1849. En nog steeds probeerde hij van zijn contract voor een Napolitaanse opera af te komen, of het werk op telaten voeren zonder zijn aanwezigheid. Maar de directeur Flauto bleef bijhet con- tract. Ondertussen was de politieke situatie in Itali sterk verslechterd. In Maart had Koning Alberto, koning van Piedmont, besloten om deoorlog met Oos- tenrijk te hervatten. Het resultaat was, dat hij met enormeverliezen verslagen werd in de Slag van Novara. De oude regeringen werdendoor de Oostenrijkers weer in ere hersteld, en daadwerkelijk gesteund inParma en Toscane. Brescia hield stijfkoppig stand, maar toen ze uiteindelijkmoesten capituleren, stonden hen demeest beestachtige vergeldingsmaatregelen te wachten door het leger van ge- neraal Haynau. Veneti maakte van zichzelf een onneembare vesting, maar toen het beleg te lang duurde, moesten ookzij capituleren (Augustus '49). In Rome werd de republiek omver geworpen ende Paus weer in ere hersteld, en wel door Franse troepen!!! Dit en ook depest die in Parijs heerste waren redenen voor Verdi om terug te keren naarBusseto. En hier, in Palazzo Orlandini (dat hij vr St.Agata gekocht had)begon het werk aan 'Luisa Miller'. Begin october vertrok Verdi samen met zijn schoonvader Antonio Barezzi naar Napels. In Rome werden ze vanwege een cholera epidemie in quarantaineop- gehouden. Daar kreeg Verdi een verontrustende brief van Cammarano: De financi- le toestand van het San Carlo verkeerde in een deplorabele toestand ende Tenor Bettini, die zij de rol van Rodolfo toebedacht hadden werd vervolgddoor de di- rectie, omdat hij zo slecht zong. Cammarano hoopte dat Verdi wataan deze situ- atie kon doen.Uiteindelijk in Napels aangekomen handelde Verdi meteen: Hij eiste garantievoor 3000 ducaten, anders zou hij het contract ongeldig verkla- ren. De Hertogvan Ventignano, die in het bestuur van het theater zat, werd hierover zowoedend, dat hij een wet wilde laten aannemen, waarbij het Verdi verbodenwerd, het land te verlaten. Maar de verhitte (italiaanse?) gemoederen werdengekoeld en nadat Verdi zijn garantie had gekregen, verliepen de repeti- tiesvoorspoedig. 'Luisa Miller" werd een groot succes. Er werd ook gesproken van "detweede wijze van Verdi'. Toch is niet wezenlijk iets anders te vinden, datniet ook in voorgaande werken is te vinden. De samenwerking met Cammaranowas vruchtbaar gebleken. De schrijver was hier thuis en had veel invloed opVerdi, die zich nu in moest tomen en zijn vooringenomenheid met snelheid enopwinding wat moest laten gaan. Het is een helder en gelijkmatig librettogeworden. De ouverture is opmerkelijk. In 'La Battaglia di Legnano' had hij alszijn eigen soort ouverture gemaakt, en hier overtrof hij zich zelf. Alsofhij de Duitse componisten wilde verbeteren. In de originele partituur staatde uit- drukkelijke wens van de componist: "Dirigenten worden dringend verzocht geen pauken in de ouverture, of waar dan ook, te gebruiken." Een bekend verhaal gaat over de Napolitaanse mastro Capocelatro die vol- gens de Napolitanen het "Boze Oog" zou bezitten. Gedurende de openings avond van 'Luisa Miller' bleef een stel vrienden van Verdi rondom hem, als eenlijf- wacht. Maar op gegeven moment verslapte hun aandacht even. Onmiddellijkzag Capocelatro zijn kan schoon en omarmde Verdi. Deze ontsnapte ternauwernood aan ernstige verwondingen, daar om het zelfde moment het enorme, enzware doek van het toneel naar beneden stortte. Capocelatro bleef altijd bevriend met Verdi, dus Verdi hechtte niet zoveel waarde aan dat Boze Oog. Toch was misschien 'Luisa Miller" wel deschuld, want op een of andere wijze is er altijd iets vreemds met dit werk. De kritieken in verschillende landen en steden wijken teveel van elkaar af, dat is niet normaal. In 1853 werd het in Parijs opgevoerd, in een Franseverta- ling, maar na 8 uitvoeringen werd het van het repertoire geschrapt. Enhet werd nog een langdurige ruzie tussen Verdi en zijn uitgever Ricordi. In Engeland werd het in 1858 in Her Majesty's opgevoerd en in 1874 inCo- vent Garden, en in beide theaters slechts voor n seizoen. In Itali deed deze opera succesvol de rondte langs de verschillende schouwburgen, maar minder vaak dan mogelijk was geweest. De hoofdoorzaakdaar- van lag bij Verdi zelf. Die was een tegenstander van een reprise als hetthea- ter, solisten, koor of orkest niet aan zijn voorwaarden voldeed. En alleen al aan de bezetting van de solisten is moeilijk te voldoen. De moeilijkheid is, dat er 'grote' zangers nodig zijn. Maar die hebben nietalle- maal een 'grote' rol! Frederica's b.v. rol begint veelbelovend met eenkoor van bedienden om haar entree voor te bereiden, en daarna een opvallendrecitatief, en daar is het dan haast mee gedaan. Maar in Napels had men beschikking over veel en goede artiesten, zodat Verdi in ieder geval voor depremire de juiste keus kon maken. -0-0-0- 22 augustus 1990 Nll Nagasaki Valparaiso - Guayaquil Meppel. Augustus1991 066000003040000132000000006008000 11 2Synopsis#"LUISA MILLER"1 F0110030001 R [................................................]0010 9[...............................................................]1010 LUISAMILLER  *** O U V E R T U R E *** E E R S T E A K T E 1ste Scene: Een leuk dorpje Aan de ene zijde zien we Miller's eenvoudige stulpje enaan de andere zijde de dorpskerk. Aan de achterzijde zienwe de torens van Graaf Walter's Kasteel tussen de bomenoprijzen. Er mooie Lente dag breekt aan. De dorpsbewoners zijn bijeen om Luisa' verjaardag te vieren. Het is een idyllisch tafreel. De jonge jongens en meisjes van het dorproe- pen naar Luisa om op te staan en deze mooie lentemorgen te begroeten. Dechar- mes van deze nieuwe dag zijn niet te vergelijken met die van haar zelf.De mu- ziek gaat weer wat sneller, en Miller en zijn dochter Luisa komenhun woning uit. Alle dorpsbewoners worden begroet. Luisa's vriendin Laura,stelt voordat ze allemaal naar de kerk gaan om God's zegen af te roepenover deze dag. Miller bedankt hen allemaal. Maar Luisa is niet op haar gemak. Het is duidelijk dat ze uitkijktnaar iemand, die er nog niet is. Miller ziet dat en is daar niet gelukkigmee. Nie- mand weet iets van deze jongeman, Carlo genaamd, die in het dorp isgekomen, ongeveer gelijktijdig met de nieuwe Graaf. Er kan wel gevaar aanvast zitten. Maar Luisa is er van overtuigd dat Carlo een goed hart heeft,en net zo veel van haar houdt als zij van hem. "Liefde op het eerste gezicht" is het thema van haar cavatina ("Lo vidi e'l primo palpito"). (Demuziek hier is eenvoudig, om Luisa's karakter weer te geven: een eenvoudigdorpsmeisje met een vrolijk ka- rakter en goed van vertrouwen.) De dorpelingen schenken Luisa bloemen (koor) en alles lijkt rustig afte lopen, als er een stilte valt. Luisa ziet ineens een jonge jagersman, dieop haar toekomt om haar een tuiltje bloemen aan te bieden. Er is algemeneopwin- ding van de menigte als hij eerst Luisa en dan pas haar vader begroet. De (stemmen van de) twee geliefden vinden elkaar nu ("T'amo d'amor ch' es- primere").Miller vindt het allemaal maar niets ("Non so qual voce infausta"). Ook muzikaal staat hij er als het ware naast. Zijn stem wordt luider in eenge- bed ("Ah non voler buon Dio ch'a tal deston soccomba"). De dorpelingen horen nu de klokken, die hen naar de kerk roepen. Als Miller zijn huis weer binnen wil gaan, wordt hij door Wurm aangehou- den. Wurm is de secretaris van de Graaf, en is gekomen met een hernieuwdaan- zoek om de hand van Louisa. Miller antwoord dat hij zijn dochter niet kanver- plichten te trouwen met iemand die zij niet verkiest. Nu vertelt Wurm deware identiteit van Carlo; dan schiet Wurm gauw weg, om Miller in gepeinsachter te laten. Die vertrouwde het allang niet. ("Ah fu giusto il mio sospetto") 2de Scene: Een zaal in het Kasteel van Graaf Walter. We treffen de Graaf aan in discussie met Wurm. Een uitroep van deGraaf maakt ons duidelijk, dat Wurm de Graaf heeft verteld over de geheimeromance van zijn zoon Rodolfo. "En de Hertogin kan elke moment aankomen. Zegdat ik hem onmiddellijk wil spreken". Wurm gaat heen en de Graaf verbergtvan ellende zijn gezicht in zijn handen. Het Geluk is in elk opzicht met hemgeweest, maar wat een wrede ironie, de zoon voor wie hij alles gedaan heeft,gaat nu tegen zijn wensen in. In een solo geeft Graaf Walter een beeld vanzichzelf (Bij Schiller kwam meer naar voren hoe wreed hij was). Hij beweertalleen maar zoveel macht wilde hebben vanwege zijn zoon. In dit opzicht ishij eerlijk, zoals alle machtswellustelingen eerlijk zijn die dit soort dingen beweren, omdat zij hun zoon zien als verlengstuk van zich zelf. Als eenpaspoort voor de onsterfelijk- heid. Als veel heersers ziet hij zich zelf aanhet begin van en dynastie. De Graaf hoopt dat zijn zoon er nooit achter zalkomen hoe ver hij is gegaan of wil gaan, teneinde zijn zoon gelukkig enmachtig te zien ("Il mio sangue la vita darei"). (Deze bas is echt verdiaans, een sluimerende vulkaan, nog lang niet gedoofd.) Het begint enormdroevig, maar er is ook de woede van een ge- tergde autoriteit, als hij hetheeft over hoe Rodolfo durft de wens van zijn vader te negeren. De Graaf memoreert ook de misdaad die hij ooit eens begaan heeft ("Pena atroce, supplizio d'inferno"), en die nog steeds aan zijn gewetenknaagt. Rodolfo komt binnen en wordt meteen door de Graaf medegedeeld, dat hijmet niemand anders zal trouwen dan zijn nicht en jeugdvriendin, de HertoginFrede- rica. Zij was verliefd geweest op Carlo, tot haar vader haar dwong metde Her- tog van Ostheim te trouwen. Onlangs is haar oudere echtgenoot in eenveldslag omgekomen, zij heeft dus een titel en geld gerfd. Rodolfo protesteert echter, dat hij geen ambities in die richtingheeft. De Graaf geeft hem een verborgen dreigement: Rodolfo kan maar beterdoen wat zijn vader hem zegt. Maar zoonlief wil dit uitpraten. De mannen worden gestoord, er klinktfees- telijke muziek, hetgeen betekent dat de Hertogin is gearriveerd. Rodolfozal nu direct aan zijn nicht worden voorgesteld. Frederica's entree is conventioneel, compleet met koor ("Quale un sorriso d'amica sorte"). (Uit correspondentie blijkt het volgende: De directie,die eerst met Cammarano overlegde, vroeg Verdi om ruim gebruik te maken vanhet koor. Verdi had de naam al: "Papa del cori".) In een wereld van luxe enweelde is het ook niet vreemd als een hertogin voorafgegaan wordt door eenzwerm hof- dames en dienstmeisjes, die haar lof zingen. Verdi heeft van ditkoor echter geen groots werk gemaakt. Walter stelt zijn zoon voor aan de Hertogin en gaat dan heen om voorberei- dingen voor de jacht te treffen. Als ook de bedienden zijn verdwenenzijn neef en nicht alleen. Frederica opent de conversatie. Zij is een hartstochtelijke vrouw en gewend om haar zin te krijgen of door te drijven. Zijis altijd al verliefd geweest op Rodolfo en neemt aan dat zijn gevoelenswederkerig zijn. Per slot is zij niet veranderd en hij ook niet, zegt zij(duet: "Dall'aule rag- gianti di vanos plendor"). Zij beiden halen herinneringen op uit hun gelukkige jeugd, toen ze nogal- le hartsgeheimen aan elkaar vertelden. Rodolfo wil haar nog n grootgeheim vertellen, maar zij krijgt in de gaten dat dat nu net niet het geheimis waar ze van op de hoogte wil worden gesteld. (Frederica's duistere vermoedens, dus: donkere muziek) Maar uiteindelijk krijgt Frederica toch dewaarheid te horen ("Deh la parola amara"). Maar zo eenvoudig geeft Frederica haar toekomstige echtgenoot niet op.In dit duet horen we vooral aan het eind, dat deze twee hemelsbreed van gedachten verschillen. Frederica, die met veel bravoure opkwam, verlaat nu verdrietig hettoneel. 3de Scene: Een kamer in het huisje van Miller. Aan iedere zijde van het toneel is een deur. Een van Luisa's kamer, en een van die van Miller. Bij Miller's kamerdeur hangt een zwaard en een oud uniform. Aan de achterzijde is de voordeur, daardoor heen zien we een stuk van de kerk. We horen de hoorns van een verre jachtpartij en het jachtkoor ("Scioglete i livrieri"). De jacht van de Graaf is in volle gang. Luisa zit in hethuisje op haar geliefde te wachten. Hij heeft beloofd om zin jachtvriendenin de steek te laten en haar te komen opzoeken. Maar de man, die nu binnenkomt is echter haar vader. Deze vertelt haar dat 'Carlo' de zoon is van deGraaf, en wat meer is, hij is verloofd met een ander, en deze bruid is reedsgearriveerd. Hij was dus toch een verleider. En Miller zweert dat hij, bijhet oude uniform dat hij eens droeg, dat hij zich zal wreken. Nu komt Rodolfo binnen, die Miller's woorden heeft gehoord. Dreigendkomt Miller op hem af en Luisa werpt zich tussen de twee mannen. Voor iemandwat kan zeggen, zweert Rodolfo dat zijn bedoelingen eerbaar waren. Met diejeugdige on- stuimigheid (Verdi's held is een echte Italiaan!) die Rodolfodoor de hele ope- ra heeft, pakt hij Luisa's hand en knielt voor Miller: "Ikben je echtgenoot!" Miller is nu niet kwaad meer, maar begint nu ongerust te worden. Hoe kan deze jongeman tegen de wensen van zijn vader ingaan? Rodolfo antwoord, dathij een geheim weet van zijn vader, dat hem wel zal doen intomen. De muziek versnelt, er komt weer iemand aan. Natuurlijk is dit niemand anders dan Graaf Walter. Hij wordt gevolgddoor dorpelingen. De graaf begint meteen uit te varen tegen Miller en zijndochter. Hij is gekomen (zo beweert hij) om zijn zoon uit de handen van eenintrigerende vrouw. Miller antwoordt dat zijn eer als soldaat is aangetasten eist vergel- ding. Vader en zoon gaan tegen elkaar in tot uiteindelijk degraaf de lijfgarde roept en hen opdracht geeft Miller en zij dochter te arresteren. Luisa valt aan zijn voeten en smeekt om genade. Daarover wordthaar vader kwaad, die niet be- grijpt hoe je voor zo'n waardeloos iemand kuntknielen ("Fra'mortali ancora op- pressa non tanto l'innocenza"). Zij is onschuldig en dient alleen voor God te knielen. Met deze woorden begint definale. ("A quel Dio ti prostra innan") Miller wordt onderbroken door Rodolfo ("Foco d'ira e questo pianto")en Walter ("Tu piegarti, tu, non io"), totdat ook Luisa zich er in mengt("Ad immagin tua creata"). Het laatste deel is echt crescendo, Rodolfo's stem hoort er als eenmes door te gaan. Jammer is alleen dat zijn laatste woorden, het dreigement,dat hij in het oor van de Graaf fluistert, door de trompetten worden overstemd. Maar ja, dat is opera. T W E E D E A K T E *** De Intrige *** 1ste Scene: Zoals hiervoor.Laura, gevolgd door meer vriendinnen van Luisa, komen opgewonden hethuisje binnen. Zij hebben gezien hoe Miller gevangen is genomen en met kettingen geboeid door de lijfwacht naar de gevangenis is gebracht("Al villagio dai campi tor- nando"). Luisa is helemaal van streek. De dames worden in de rede gevallen door Wurm; het koor zakt weg ineen gemompeld gebed. (muzikaal vertaald: het onheil nadert) Het karakter vanWurm wordt wel duidelijk, als we zien hoeveel angst hij anderen inboezemt. Alleen gelaten met Luisa, vertelt Wurm haar, dat haar vader gevangen geno- menis omdat hij de Graaf heeft beledigd. Hij zal worden opgehangen. De enige manier waarop Luisa haar vader kan redden, is een brief te schrijven. Detekst hiervoor zal Wurm wel dicteren. Ze moet schrijven nooit van Rodolfogehouden te hebben en eindigen met: "kom vanavond bij me, dan vluchten wesamen". Voor dat zij de brief ondertekent, bid Luisa tot God (andante:"Tu punisci- mi, O Signor"). Dat deze haar maar mag straffen als zij verkeerd heeftgehan- deld. Maar laat haar a.u.b. niet over aan de macht van deze wrede mannen. Een mooie scene als de dorpsmeisjes er ook bij komen en delen in haarsmart.Wurm blijft echter onbewogen voor dit alles en Luisa tekent de brief uiteindelijk. Maar Wurm heeft nog meer onaangenaams voor Luisa in petto. Zijmoet zweren op het hoofd van haar vader, dat zij de brief uit vrije wilheeft geschreven; ook moet ze naar het kasteel komen en verklaren aan deHertogin, dat zij in werke- lijkheid altijd Wurm heeft liefgehad. Luisa geeftin alles toe. En volgens de toneelinstructies moet er nu een gemene grijnsop het gelaat van Wurms te zien zijn. Luisa is teneinde raad (cabaletta: "A brani, a brani o perfido"). Zij geeft af op de wreedheid van Wurm, maar uiteindelijk begint zij vrede tekrij- gen met de gedachte, dat ze haar vader weer bij zich zal hebben. 2de Scene: Een vertrek in het paleis van de Graaf. De Graaf is alleen, en zit te piekeren over de ongehoorzaamheid vanzijn zoon. Dan komt Wurm binnen en vertelt, dat hun plannetje gelukt is.Luisa komt binnenkort naar het kasteel en ondertussen heeft hij ervoor gezorgd, dat de brief bij Rodolfo terecht is gekomen. Wurm vraagt zich alleenaf waarom Miller niet eerder gearresteerd is. Bij wijze van antwoord herinnert de Graaf Wurm er aan, dat zijn voorganger werd vermoord. (duet: "L'altoretaggio non ho brama- to"). We krijgen hier het verhaal te horen. Leuk gevonden: Twee bassen, die sa- men door een misdaad verbonden zijn en herinneringenophalen. Zij praten niet tegen elkaar, maar voor zich zelf. Er is geen tegenstrijdigheid van karakters of emoties zoals in vele van Verdi's duetten.Als in een droom wordt verteld, dat Wurm destijds met het bericht kwam datde vorige Graaf (een neef van Wal- ter), op het punt stond in het huwelijk tetreden. Op die manier kwam de troon in gevaar van Rodolfo. Het was Wurm'sidee om de Graaf in het bos te laten ver- moorden. Iedereen dacht dat het werkvan struikrovers was geweest. "Niet iedereen" zegt de Graaf. Het schijnt dat Rodolfo als eerste bijde stervende man aankwam en voor de man stierf, vertelde hij de naam vanzijn moor- denaar. Wurm is meteen doodsbenauwd. Maar de Graaf weet hem te kalmeren ("O me- co incolume sarai, lo giuro"). Of zij zijn beide veilig, f zegaan samen naar de galg. Maar Wurm is niet zo gauw gerustgesteld. Frederica komt om Luisa valse verklaring te aanhoren. Als zij gezetenis, opent Wurm een geheime deur waardoor Luisa naar binnen komt. Wurm en deGraaf spreken Luisa toe met gladde praatjes (en dus fluweelzachte muziek).Luisa geeftalle goede antwoorden op de vragen die haar worden gesteld. Frederica aanhoort dit alles gracieus. Maar op het eind kan Frederica haarblijdschap over de overwinning op haar rivale niet verbergen. Dit leidt tothet uiteinde- lijke kwartet ("Come celar le smanie"). 3de Scene: De tuin van het kasteel. Rodolfo komt aangesneld met Luisa's brief. Hij wordt gevolgd door een plattelander, die hij een beurs toewerpt. Dan roept hij om Wurm. Dan verliest hij zichzelf in zijn verdriet (Schiller's held was anders!). Maar niets kan dit mooie verdiaanse moment evenaren, als hij zich degelukkige tijd met Luisa herinnert ("Quando le sere al placido"). Wurm komt op en Rodolfo toont hem de brief. Dan haalt Rodolfo twee pisto- lentevoorschijn en vraagt Wurm er een uit te kiezen. In paniek schiet Wurm zijn pistool in de lucht af en vlucht. Op het geluid van het pistoolschot komen hovelingen en bedienden toesnel- len, en ook de Graaf zelf. Met wrede ironie verklaart de Graaf dat hij zich niet meer zal verzetten tegen een huwelijk van zijn zoon met Luisa. Maar als Rodolfo zijnverhaal ver- telt, waarbij Walter doet voorkomen dat hij dit voor het eersthoort, zegt hij, dat Rodolfo gewroken zal zijn, als hij met Frederica trouwt. Rodolfo geraakt door dit alles buiten zijn zinnen. Hij heeft alle hoop la- tenvaren, hier of in het hiernamaals, ooit nog gelukkig te worden ("L'ara o lavella apprestami").  D E R D E A K T E *** Het Vergif ***  Scene: Een kamer in Miler's huis. Luisa zit verdrietig en afwezig aan tafel. Haar vrienden staan rondom haar, om haar te troosten, maar deze durven haast niet te spreken, behalvete- gen elkaar ("Come in un giorno solo"). Laura stelt voor, dat Luisa ietseet, maar in voedsel is Luisa niet geinteresseerd. Luisa kijkt uit het raam en ziet licht branden in de kerk. Haar gezellin- nen wenden het hoofd angstig af. Zij durven haar niet te vertellen, datRodolfo op het punt staat met Frederica in het huwelijk te treden. Als Miller binnenkomt, werpt Luisa zich in zijn armen. Laura geeft commen- taar op deze gelukkige hereniging, daar vader en dochter te gelukkig zijnom een woord uit te kunnen brengen. Deze twee worden alleen gelaten. Luisa toont nu een brief aan haar vader, waarin zij Rodolfo voorsteltsa- men zelfmoord te plegen. Het duet begint met Luisa's antwoord ("La tomba un letto").Zij is hierin weer helemaal het eenvoudige dorpsmeisje, die uitlegt, dat het graf alleen angst inboezemt bij hen die een slecht gewetenhebben. Voor de onschuldigen is het een bed bestrooid met bloemen, eenbruidssuite voor twee geliefden. Miller probeert haar er van te overtuigen,dat het zondig is om je eigen leven te nemen. Dan begint hij te pleiten voorde zielige eenzame vader, die eenzaam achter zal blijven. Een vader dieniets anders heeft dan zijn doch- ter. Hij smeekt haar te blijven leven. Luisa geeft aan haar vaders smeekbeden toe en verscheurt de brief.Hier- door vinden vader en dochter elkaar weer. Zij besluiten het dorp te verlaten. Misschien moeten zij wel van huis tot huis gaan bedelen, maar zijzullen ten- minste samen zijn (laatste deel: "Andrem raminghi e poveri"). Miller gaat naar zijn kamer en we kunnen nu het orgel uit de kerk horen. Luisa valt op haar knien voor het laatste gebed in het dorp waar ze zogeluk- kig was ("Ah l'ultima preghiera"). Morgen zal zij ergens anders bidden. Terwijl zij daar geknield ligt, komt Rodolfa, gevolgd door een bediende, binnen. Hij beveelt de bediende de Graaf te gaan halen, daar hier de'uiteinde- lijke riten' zullen worden volbracht. In stilte kijkt hij naar Luisa. Deze kijkt ineens zeer verbaasd op, maar zwijgt. Rodolfo toont haar debrief en vraagt haar of zij deze werkelijk heeft geschreven. Na een pijnlijke stilte zegt zij: "Ja". Meteen barst het orkest los, maar als Rodolfoantwoordt is hij uiterlijk kalm. Hij heeft dorst en wijst op een glas dat optafel staat. Luisa geeft het hem en hij drinkt ervan. "Deze drank is bitter", zegt hij en vraag Luisa ervan te drinken. Luisa voldoet aan zijn verzoek. "Alles is voorbij", zegt Rodolfo. "Neen", roept Luisa. Natuurlijk heeft Rodolfo de drank vergiftigd, toen Luisa bad. (In het openbaar 'gif' drinken was iets dat italiaanse censuur verbood in die tijd!) Rodolfo's schetterende uitspraken gaan over in de andante "Piangi, piangi il tuo dolore". Rodolfo vraagt voor de laatste keer of zij van hem houdt of van Wurmen hij vertelt haar dat de dronk vergiftigd was. Bevrijdt van haar geloften biecht ze haar onschuld op en onthult de ware toedracht van de brief. Beide geliefden zijn nu opgewonden ("Maledetta, maledetta il di che nacqui"). Als Miller binnen komt krijgen we een trio finale ("Padre ricevi l'estremo addio"). Het einde is echt italiaans en typisch Cammarano (niets van Schiller hier). Als Luisa sterft komt Walter binnen en ook Wurm, de lijfwacht en dedor- pelingen. Met zijn laatste krachten doorsteekt Rodolfo Wurm met zijnzwaard, om dan zelf ook stervend ineen te zakken. Miller blijft geknield liggen; Walter roept: "Mijn zoon!" en het koor "Ach", waarna het doek zakt. -0-0-0- 23 augustus 1990 Nll Nagasaki Valparaiso - Guayaquil Meppel 9Augustus1991 066000003040000132000000006008000 11 2Inleiding#"I MASNADIERI"1 F0110030001 9[...............................................................]1010 I M A S N A D I E R I Opera in vier akten door: Andrea Maffei (naar het toneelstuk van Schiller: Die Ruber) Premire in Londen in Her Majesty's Theater 22 Juli 1847 Rolverdeling: MASSIMILIANO, Graaf Moor Primo Basso Luigi Lablache CARLO, Primo Tenore Italo Gardoni ) Zijn zoons FRANCESCO, Primo Baritono Filippo Coletti AMALIA, Een wees, Prima Donna Soprano Jenny Lind nichtjevan de Graaf ARMINIO, De bediende Tenore Comprimario Leone Corelli van de Graaf MOSER, Een pastoor Basso Comprimario Lucien Bouch ROLLO, Een van Carlo's Secondo Tenore ? ? vrienden verder: Jongelui, die later bandieten worden Vrouwen - kinderen - bedienden Plaats van handeling: Duitsland Tijd van handeling: Begin van de 18de Eeuw.  GiuseppeVerdi I MASNADIERI INLEIDING: Na de productie van Atilla bevond Verdi zich in 1846 in het kuuroordRe- coaro. Hij was daar in gezelschap van o.a. de dichter Andrea Maffei. Netals 'Macbeth' ontstond ook deze opera in dit herstellingsoord. Met Maffei inde buurt was een goede samenwerking mogelijk tussen de tekstdichter en decompo- nist. Verdi was in het najaar reeds een heel eind gevorderd, want hijhoopte op een premire in het voorjaar 1847 te Florence. Toen hij echterhoorde, dat de tenor Fraschini niet beschikbaar zou zijn voor de rol van Carlo, stelde hij alles uit. Toen kreeg hij een aanbieding voor een premire inhet buitenland, en wel in Her Majesty's Theater, Haymarket, London. Het zoude eerste buiten- landse premire worden van een italiaanse opera. Het contract werd georganiseerd door Lucca, ergens tussen Juli 1844 en April 1845. Als eerste onderwerp werd The Corsair van Lord Byron gekozen,waar- voor Piave het libretto zou schrijven. De opera zou in de zomer van 1845opge- voerd moeten worden. Maar het langdurige ziekbed van Verdi verhinderdedat hij naar Londen kon gaan. Verdi had er wel interesse in, daar het hetmeest lucra- tieve contract was, dat hij tot nog toe aangeboden had gekregen. Toen Verdi aan de beterende hand was, schreef hij aan Lucca, dat hij een opera zou schrijven voor de volgende zomer, op voorwaarde dat de tenor Fraschi- ni en de sopraan Jenny Lind beschikbaar waren. Verdi had ondertussen afgezien van 'The Corsair'. Hij had Piave's libretto gelezen en dat had hem niet kunnen bekoren. En al maakte het zijnonkosten veel hoger, hij contracteerde toch Andrea Maffei, om een nieuw libretto te schrijven, en wel naar het toneelstuk van Schiller: "Die Ruber".Daarna haalde Verdi de directie van het theater over deze nieuwe opzet teaccepteren. Zij konden ech- ter niet garanderen, dat Fraschini beschikbaar zouzijn, en daarin berustte Verdi. Lucca probeerde waarschijnlijk alle verloren uren slaap goed te maken, door ongehoord hoge prijzen te gaan vragen. Voor 'Atilla' had hij reeds eenre- cordbedrag ontvangen van La Scala. En nu probeerde hij met buitenlandseuitge- vers waanzinnige prijzen voor de nog niet eens geschreven 'I Masnedieri'te krijgen. Dit is waarschijnlijk de reden dat Verdi niet vriendelijk meerwas tegenover Lucca. In Maart '47 kreeg Verdi een voorschot voor 'I Masnedieri', maar hij zei meteen, dat hij het terug zou storten als Jenny Lindniet beschik- baar was. Verder maakte Verdi duidelijk, dat alles uitgevoerddiende te worden, zoals hij wilde. Anders zou hij zich alsnog terug trekken,en ging de opera niet door. Verdi was getergd door de slechte behandeling,die hij naar eigen zeggen in de hele affaire had gekregen. In Mei reisde Verdi met Muzio naar het noorden. eerst rustig naarStrass- bourg, daarna langs de Rijn naar Keulen, waarna ook Brussel nog werdbezocht. Op 3 Juni arriveerde Muzio in Londen, alleen. Verdi was achter gebleven, hij had n.l. gehoord, dat Jenny Lind een hekel had aan het instuderen van een nieu- we rol. Hij moest eerst de verzekering hebben van Lumley(via Muzio), dat dit niet het geval was, alvorens hij het kanaal zou oversteken. Muzio kon hem ech- ter verzekeren, dat Lind uitkeek naar een nieuwerol, en dan ook zeer verbaasd was, dat de componist er nog niet was. Enkeledagen later arriveerde Verdi in de Engelse hoofdstad, maar hij vertrouwdehet nog steeds niet. Maar in het theater ging het ook niet allemaal even soepeltjes. Eerderin het jaar had Benjamin Lumley grote ruzie gehad met zijn solisten en dedirigent Michele Costa. Costa liep meteen weg, en begon in de Convent Gardeneen concur- rerend gezelschap. Alleen de bekende bas Luigi Lablache bleef bijHer Majesty's. Het nieuwe gezelschap was op papier beter: een betere en demeest ervaren ope- radirigent in Engeland en betere solisten. Maar Lumley gokte op drie belangrijke troeven die hij in de hand had:Jen- ny Lind, een opera van Mendelssohn en een nieuwe opera van Verdi. De opera van Mendelssohn echter, was een probleem aan het worden. De librettisten de compo- nist konden het niet eens worden, en het werd uitgesteld. De opera 'The Tem- pest' werd nooit afgemaakt want in November stierf Mendelssohn.Later (1850) werd het libretto in het italiaans vertaald, en schreef Halvyeen opera, die in Her Majesty's werd opgevoerd. Dan was er ook nog een probleem met Jenny Lind. Twee jaar eerder hadzij een contract getekend met Alfred Bunn, de directeur van het Drury LaneTheater, om in de Engelse premire van Meyerbeer's 'Ein Feldlager in Schlesien' op te treden. Toen het duidelijk werd, dat Bunn niet van plan was deopera op te la- ten voeren, weigerde Lind te gaan. Het jaar daarop tekende zijeen aantrekke- lijker contract met Lumley voor het seizoen 1847. Zij zou dehoofdrol krijgen in Mendelssohn's opera, waarschijnlijk zou er een opera vanVerdi komen, en zij zou enkele rollen vertolken van vaste repertoire nummers. Zij bood Bunn toen 2.000,= om haar van haar contract te ontslaan.Dat was twee maal zoveel als Bunn van plan was haar te betalen voor het heleseizoen. En al was het Drury Lane theater in het geheel niet van plan om eenopera op te voeren, Bunn weiger- de het aanbod van Lind, en dreigde dat zijgearresteerd zou worden, zo gauw ze voet aan wal zette in Dover. Zij arriveerde in Juni in Londen, en na veel geharrewar werd overeengeko- men, dat zijvoor Bunn de rol van Alice zou zingen in 'Robert le Diable'. Hier- mee wasLumley gered. Tenminste gedeeltelijk. Want er was inmiddels duidelijk geworden. datde opera van Mendelssohn niet door zou gaan. En er was een nieuwe opera beloofd. Voor de engelse muziekliefhebber was Verdi maar een povere vervangervan Men- delssohn. In Engeland werd Mendelssohn in n adem genoemd met Beethoven en Hndel. Verdi was voor de meesten slechts een luidruchtige tweederangs compo- nist. Al waren er na de uitvoering van 'Ernani' twee jaar hiervoor, toch wel wat Verdi-aanhangers gekomen. Maar de pers, de critici, deacademici en zelfs de voorstanders van Italiaanse opera waren niet op zijnhand. Voor hen gold Rossini nog steeds als d Italiaanse componist. H.F.Chorley van het "Atheneum" (grote voorvechter van Mozart, Mendelssohn enRossini) en J.W. Davison van "The Times", waren beide uitgesproken vijandig t.o.v. Verdi. Later zouden beide heren hetzelfde agressieve standpunt innemen tegenover Wagner. Maar Verdi mocht niet klagen over te ontvangst die hem ten deel viel.Zo gauw hij werd gezien in Her Majesty's, stonden de kranten vol over hem.Hij werd overal uitgenodigd, en gefteerd en over het algemeen trachtte menhet hem zoveel mogelijk naar de zin te maken. Verdi probeerde echter alledrukte te ontlopen en voor het grootste deel van zijn verblijf in Londen,leefde hij in afzondering. Hij hield van de stad en van het land, en de mensen vond hij aar- dig, maar hij haatte het klimaat. Hij bleef op zijn kameren werkte. 's Avonds ging hij wel regelmatig naar de schouwburg. Muzio, zijnbeschermeling nog van uit de tijd in Busseto, hield hem op de hoogte vanalle verwikkelingen in de stad en het gedoe rondom het concurrerende ConventGarden. Ook gaf Muzio zijn mening over Jenny Lind. Haar zang en acteerkunststonden bij hem in hoog aan- zien. "Als zij wat eenvoudiger zou zingen, zouzij in Itali waarschijnlijk een concurrent kunnen worden van 'La Frezzolini...." Bij de repetities bleek Lind meer tijd nodig te hebben dan de anderear- tiesten, omdat zij nog niet veel ervaring had met italiaanse opera's. Verdi mocht haar graag, waarschijnlijk omdat zij een hekel had aan het toneelen alle theatrale dingen. De andere solisten waren ook perfect. En concurrentie van Convent Garden was er niet meer, daar dat theater inmiddels failliet was gegaan. Verdikende Filippo Coletti, daar deze in de premire van 'Alzira' de rol van Guzmanhad gezongen. De bas Luigi Lablache was een ervaren zanger, en alom bekenden be- mind. De pas 25-jarige Italo Gardoni was geheel onbekend, maar met zijnItali- aanse nonchalante charme wist hij iedereen voor zich te winnen. Hijmoest de plaats innemen van de bekende Mario en bleek dat uitstekend aan tekunnen. De openingsavond was het grootste evenement van het seizoen. Allevooraan- staanden waren present, onder hen bevonden zich: Koningin Victoriamet haar ge- maal, Louis Napoleon en de Hertog van Wellington. Verdi dirigeerde zelf, geze- ten op een hoge stoel en baton in de hand. Zodra hij in deorkestbak verscheen barstte de ovaties los, die wel een kwartier aanhielden.Hij wist een perfecte uitvoering van het orkest te krijgen. De Engelsenwaardeerden dat er een opera speciaal voor Londen was geschreven, dat wassinds 1828 ('Oberon' van Weber) niet meer gebeurd. Maar ondanks het sukses bleven bepaalde critici op hun standpuntstaan. Chorley schreef: "We nemen aan dat dit de slechtste opera is die ooitin Het Majesty's werd opgevoerd. Verdi is eindelijk verworpen. De weg is nuvoorbereid voor een Italiaanse componist". Davison was slechts een beetjeminder hatelijk. 'Punch' beschreef de opera als zo luidruchtig, dat elkeacte een "Riot Act" was.Alle andere kritieken waren echter lovend, al waren sommigen nog wat te- rughoudend. Was de eerste avond een succes, de tweede was dat nog meer en vele twijfelaars werden overtuigd, dat dit een meesterwerk was. Volgens Muzio waren de Engelsen niet zo luidruchtig met hun applausals Italianen. Volgens hem kwam dat, omdat de ene helft het niet begreep ende an- dere helft het niet gepast was voor welopgevoede mensen om veel lawaaite maken. Verdi dirigeerde alleen de eerste twee avonden. Hoewel Lumley hem een10- jarig contract als dirigent aanbood. Tevens kon Verdi een contract krijgen voor n opera per jaar voor de volgende 10 jaar. Voor de vorm onderhandelde Verdi, maar hij zag wel in dat hij niet tien jaar lang de Engelse zomers zou kunnen verdragen. Hij stelde voor aan Lumley, om de volgende 3jaren (1849/'51), drie opera's te schrijven. Daarvoor vroeg hij drie maalzoveel geld, als hij normaal voor een opera in Itali gewoon was te ontvangen. Ook verlangde hij een rijtuig en een huis buiten de stad. Hier werd welover gepraat, maar er kwam geen over- eenkomst. Later zou Verdi de schuldgeven aan Lucca, die nog een contract had voor een opera in 1848, en datcontract wilde Lucca niet ongedaan maken. Maar waarschijnlijk voelde Lumleyook niets voor de eisen van Verdi, omdat 'I Mas- nadieri' toch niet het succeswerd, dat men eerst verwachtte. Er werden in Lon- den slechts enkele uitvoeringen gegeven van dit werk, en ook in Itali bleek het later niet populair. En al werd het later in het Duits, Hongaars en het Frans vertaal, ook in Europa werd ' I Masnadieri' geen blijvend succes. Het werd zelfs nog in Odessa opgevoerd onder de naam 'Adele di Cosenza', maar hierna verdween hetop zolder, samen met 'Alzira', de andere opera van Verdi, die haast nooitwerd en wordt uitgevoerd. Men vraagt zich af waarom deze opera geen succes is. Het werd geschreven na 'Macbeth' en het was een lange opera, waar Verdi veel tijd en zorgaan had besteed. Niet zoals 'Alzira', die met een minimum aan tijd en zorgin elkaar werd gesmeten, tijdens een periode dat Verdi uit een diep dal omhoog klom. Wel hebben beide opera's iets gemeen: Verdi's vertrouwen in hetkunnen van de tekstdichter. Gedurende het werk aan 'Alzira' legde Verdi zichoveral bij neer, maar tijdens het schrijven van 'Luisa Miller' en 'Il Trovatore',maakte hij zijn wensen duidelijk kenbaar aan Cammarano. Na 'I Masnadieri' werkte Verdi nimmer meer samen met Andrea Maffei. Maffei was een goeddichter, en zijn woordenschat was veel groter dan van andere librettisten.Hij was Verdi te hulp geschoten, toen Piave 'Macbeth' verprutste. Daaromliet Verdi teveel aan de dichter over. Er zijn geen woedende brieven over enweer, er zijn geen dringen- de verzoeken om een extra strofe hier, een weglating daar, niets van dit alles. Dit was niet goed voor Verdi, die moest eindeloos kunnen hakketakken met zijn tekstschrijver. Het is wel jammer, dathoewel Maffei een uitstekend dichter was, hij geen ervaring met opera's had. Het verhaal van "Die Ruber" is eigenlijk een verhaal, dat Shakespeare ge- schreven zou kunnen hebben.Toch is 'Die Ruber' een typisch stuk uit een pe- riode. Het hoort bijde tijd van Klinger's "Sturm und Drang", dat de hechte ba- sis vormt van eengroot stuk Duitse literatuur. Het was een blinde revolutie tegen de eeuw vande reden in de naam van het gevoel. Het was een explosie te- gen de muren vaneen statische samenleving. Wat de 'Sturm und Drang'-periode onderscheidt vanandere bewegingen, is het doelloze ervan. De helden zijn re- bellen zonder eenduidelijk doel voor de ogen. Hun vertwijfeling is niet die van een Hamlet,Lear of Otello. Zij doen meer aan zelfverheerlijking. =o=o=o= Karl Moor is zeer zeker een ideaal van de jongeren: wild, onstuimig en verkwistend. Hij is de oogappel van zijn vader, al doen zijn uitspattingenhem steeds weer in moeilijkheden belanden. Als hij aan de Universiteit vanLeipzig studeert, maakt zijn broer Franz hem zwart in de ogen van hun vader.Franz overtuigt zijn vader ervan, dat alleen door Karl met gevangenschap tedreigen, deze zijn wilde gedrag zal temperen. Karl reageert hierop door bandiet te wor- den. En als een soort Robin Hood plundert hij een stad en vermoordt de vrouwen en kinderen, alleen om een kameraad van de galg te redden. Ondertussen verneemt hij, dat Franz het gerucht verspreidt, dat hij over- leden is. Franz hoopt, dat hierdoor zijn vader van verdriet zal sterven, enop die manier kan hij de Amalia, de verloofde van Karl, inpikken. Beide plannetjes van Franz gaan niet door. Amalia weet zich staande te houden tegenover de dreigementen en smeekbeden van Franz. De vader blijftle- ven, en wordt in een of andere verre kerker gevangen gehouden. Dan keertde held naar huis terug met zijn bandieten bende, om zich te wreken. Daarinslaagt hij wonderwel. Verteerd door berouw (zulke gevoelens zou hij toch niet moeten kennen), hangt Franz zichzelf op. Maar alhoewel hij toch gerechtvaardigd was,kan hij zichzelf er niet te brengen zijn ware identiteit aan zijn vader, diehij toch gered heeft, bekend te maken. Ook niet aan Amalia, die op hetlaatst wel be- grijpt wie hij is. Als zijn vader erachter komt, dat zijn dierbaarste zoon een dief en een roverhoofdman is geworden, sterft hij terplekke. Karl steekt daarop Amalia neer en geeft zich over aan het gerecht. =o=o=o= Dat is het oorspronkelijke verhaal. Later zou het door Schiller wordenom- gezet in een toneelstuk. Voor de jeugd van toen, had het wel degelijk eenbood- schap. Ook Beethoven begreep dit. Die schreef in die tijd ook brievenwaarin hij schreef over zijn gemartelde gevoelens. Schiller's held is nietdan een jeugdige egost. Hij kan zelfs op het grootste moment zijn anonimiteit niet blootgeven. Hij blijft zodoende verkeerd begrepen. Hij is de verpersoonlijking van de jeugd van die tijd, die de samenleving haatte. Demaatschappij in Duits- land was in die tijd onbuigzamer dan waar ook in Europa. Als men dit over zet in een inschikkelijkere tijd, waarin de mensen minder bemoeizuchtig zijn, dan is de kracht uit Karl's woorden verdwenen. Enzeer zeker door de vertaling. Voor Verdi was er nog een nadeel. De eerste scenes gebeuren op verschil- lende plaatsen. Elk van de deelnemenden begint in zijn eigen wereldje.En een confrontatie, waar Verdi's werk het van moet hebben, kan niet eerderplaatsvin- den dan aan het eind van de eerste akte. In 'Macbeth' begint hetmeteen al met een duet. Maffei heeft de karakters kleiner gemaakt, er blijven 'normale' ro- mantische figuren over. Ermanno (Karl) is de standaard lyrische held en Corrano (Franz) is de doodgewoonste bariton-schurk. Massimiliano komt pas halverwege het werk voor het eerst op, als Ermanno hem uitzijn gevangenis ontzet. Er zijn haast geen bijzondere voorvallen, die eenuitgebreide solo of een rijk versierd duet rechtvaardigen. De muziek is bewonderenswaardig, maar mist spontaniteit. Het meest opvallende zijn de koren, die zeer goed uitgewerkt zijn en langer zijn dan normaal was voor eenopera in die tijd. Een dergelijk libretto is niets voor Verdi. Het is te iel. Maffeiheeft te veel geprobeerd alle karakters uit het enorme drama van Schiller tebehouden. Daardoor moest hij teveel samenballen in de tijd die toegestaanwas voor een Italiaanse opera. Op die manier werd de componist voor de onoverkomelijke taak gesteld om een enorme hoeveelheid onverteerbare kleinigheden aan elkaar te rij- gen. Toch kunnen we 'I Masnadieri' niet veronachtzamen. Verdi is nooit tevreden geweest met zich zelf te herhalen. Altijd bracht hij vernieuwingenaan en ook hier is hij vernieuwend bezig geweest. Vergeleken met de eerste'Macbeth', 'Na- bucco' of 'Ernani' is het niet groots. Het heeft niet eens eenschitterende so- praan, zoals 'Giovanna d'Arco' nog had. Toch hoort het bij deontwikkeling van de componist, die zijn grote hoogten zou krijgen in 'Rigoletto', 'Il Trovato- re' en 'La Traviata'. De opera heeft geen ouverture. Er is een kleine prelude, die speciaalwerd geschreven voor de cellist Alfredo Piatti, die de eerste cello speeldein Her Majesty's. Het is een instrumentale romanza. Voor het uitblijven van een blijvend succes is geen specifieke redenop te geven. Het libretto van Maffei is natuurlijk niet ideaal. Verdi durfdeeen zo vooraanstaand dichter niet terecht te wijzen. En achteraf bezien isSchillers werk natuurlijk geen makkelijk plooibaar onderwerp. Ook al nietomdat het zo specifiek tijdgebonden is. Zijn karakters hebben wel vuur, maarzijn teveel in zich zelf gekeerd. Amalia is een onbenullig figuur. De rolvan Carlo is eigen- lijk niet geschikt voor een tenor, dat had een baritonbeter kunnen vertolken. Met meer variatie en meer kracht. De uitstekende gedeelten in 'I Masnadieri' zijn wel: De prelude; decava- tina voor de tenor en de kwartet-finale van de Eerste Akte; de koren ende te- nor romanza van de Tweede Akte; het liefdes-duet in de Derde Akte; hetduet tussen Moser en Francesco; en de trio finale van de Vierde Akte. Maarhet zijn gedeelten. Mooi, maar het is geen geheel, zoals we gewend zijn. Hetheeft meer gemeen met de wereld van 'Atilla' dan met de andere werken uitVerdi's "Tweede Periode". -0-0-0- Zaterdag, 10 augustus 1990 o/b m.v. "Nll Nagasaki" Wederom passeren wij de Datumgrens Op weg van Napier naar Valparaiso. Nll Hoorn 27-03-1991 Singapore - Jeddah Meppel, Augustus1991 066000003040000132000000006008000 11 2Synopsis#"I MASNADIERI"1 F0110030001 9[...............................................................]1010 I MASNEDIERI  muziek:GiuseppeVerdi tekst:AndreiMaffei  1ste Scene: Voor een herberg aan de grens van Saksen. Een aantal studenten vermaakt zich daar. Carlo wordt betrapt op het lezen van Plutarch's 'Levens' ("O, was ermaar een sprankje van het oude heldendom!"). De stemmen van zijn spottendemede-stu- denten overvallen hem. Zij verheerlijken het bandietenleven. Carlo's gedachten keren terug naar de groene heuvels en wouden van zijn geboorteland, en naar zijn geliefde Amalia("O mio castel paterno"). Zijn kameradenbrengen hem een brief. Hij is er zeker van, dat dit nieuws van zijn vaderzal zijn. Hij hoopt, dat deze hem vergiffenis zal schenken. Maar de brief isvan zijn broer Frances- co, die hem waarschuwt niet terug te keren, daar hemde gevangenis wacht. Rolla sprkt de woorden van de brief, nadat Carlo woedend is weggelopen.(Volgens de oude traditie mocht het geschreven woord nietgezongen worden!) Na een woede uitbarsting, waarin hij tekeer gaat tegen het "krokodillen gebroed van de mensheid . . . een generatie van hyena's", volgt Carlode raad op van Rolla. (Rolla is de enige van zijn kameraden die een identiteit heeft.) Rolla stelt voor dat zij een roversbende vormen, en Carlo moetde hoofdman wor- den. Algehele opwinding en iedereen is het er mee eens.En er wordt een eed van trouw aan elkaar gezworen ("Nell'argilla maledetta"). 2de Scene: Een vertrek in het kasteel van Massimiliano Moor. Het begint met een recitatief van Francesco.(Dit had Maffei samengevatuit drie pagina's tekst van het originele werk). Het gaat over de onuitputtelijke hoeveelheid kwaad, die er in Francesco huist. Het was de natuur, diede jongere broer Francesco schiep, maar het is diezelfde natuur, die hem instaat stelt zich te wreken. Het levenslicht van zijn vader zalzeer spoedig opgebrand zijn, waarom de natuur dan niet een handje geholpen? Deze gedachtevinden we in de andante "la sua lampada vitale". Een manier om ironie over te brengen op het gehoor met muziek,is een zin niet te laten passen: Op een manier, die de toehoorder f laat grinniken, f zijn tanden doet knarsen. Hier klinkende hoorns en trompetten niet zo- zeer bizar, als wel vulgair. Inplaats van Francesco's ironie door te laten klinken, klinkt hetmeer als een fanfare van het Leger des Heils. Maar in zijn geheel is dit stuk zeer de moeite waard. Francesco roept nu Arminio, een vertrouweling van de familie Moor.(Dat was hij althans bij Schiller. In de partituur voor I Masnedieri wordthij om- schreven als 'camerlengo', dat zoiets is als een meier. In de opera ishij te- vens Danil, een oude bediende). Hij geeft Arminio opdracht zich teverkleden en aan de oude Moor te gaan vertellen dat er bericht gekomen isdat Carlo in een gevecht is omgekomen. Zonder twijfel zal de oude man sterven van verdriet. Na een kleine aarzeling gaat Arminio heen, om de opdracht uit te voeren. Hij laat Francesco achter in een triomfantelijke stemming ("Tremate, omise- ri"). Schiller schreef: ".... Nu zult gij de ware Francesco zien en beven.... uitmergeling en dodelijke angst zullen mijn motto zijn, en hiermede zalik U kleden..."  3de Scene: Een slaapkamer in het Kasteel van Moor. Massimiliano Moor ligt te slapen en Amalia staat naar hem te kijken.Ama- lia's recitatief wordt zachtjes gezongen: "Zo kwetsbaar - kwetsbaar alshet beeld van een heilige - neen, ik kan niet kwaad op U zijn - slaap verder.... " ("Lo sguardo avea degli angeli"). Het is een lied van voorbijevreugde en her- inneringen aan liefde. Het hoofddoel van dit gedeelte was natuurlijk Jenny Lind de kans te geven haar mogelijkheden te tonen. Massimiliano mompelt in zijn slaap de naam van Carlo. Amalia wekt hemen nu begint er wat leven in de opera te komen. In het volgende duet ("Carloio muioi") is zeer meeslepend in zijn eenvoud: "Carlo, ik ben stervende, enjij bent zo ver...". Als antwoord klinkt van Amalia het verlangen om testerven om in de eeuwigheid samen te zijn met Carlo. Francesco komt binnen met de verklede Arminio. Deze vertelt hoe hijheeft gevochten aan Carlo's zijde in het leger van Koning Frederick in deslag om Praag. Toen Carlo stervend ter aarde stortte, vroeg hij een boodschap aan zijn vader, die hem verstoten had, over te brengen: "Zeg hem, datzijn vloek mij in de strijd heeft geworpen en de dood ingedreven heeft; ikviel in vertwijfe- ling!" Massimiliano uit een kreet van afschuw, maar Arminio gaat verder, zijn laatste woord was: "Amalia". en hier wijst Francesco op de woorden die met bloed op het zwaard staan geschreven: "Amalia, nu ben je vrij van je gegeven woord, Francesco neem haar tot vrouw". Wanhopige protesten van Massimiliano ("Sul capo mio colpevole") en ook van Amalia (Carlo, je hebt nooit van mege- houden... nooit ... nooit. Dit kwartet is het mooiste deel uit de opera.Hier is wanhoop van twee mensen vermengd met de woeste haat van Francesco. Amalia vervolgt met een berustend lied, en Francesco staat erbij teglun- deren. Massimiliano geeft nog n kreet: "Geef mij mij zoon terug!" enzakt ineen. Amalia roept dat hij dood is en Francesco juicht dat zijn plangeslaagd is. T W E E D E A K T E 1ste Scene: In het familiegraf van de familie Moor. De stemming van het orkest is als in de prelude: Somber en koud. Amalia's eerste woorden herinneren ons aan de cello solo. We zijn nu enkele maanden verder. Francesco is nu heer en meester enheeft goede sier gemaakt met zijn nieuwe vrijheid door zich uit te leven infeesten en losbandigheid. Amalia is nu eenzamer dan ooit. Zij is weggelopenvan het banket om een traan te plengen op het graf van Massimiliano. Devreugdevolle stemmen van de disgenoten onderbreken Amalia's gepeins ("Godiamche fugaci"). Het is een langdurig koor, dat achter het toneel zingt en hetis scherp in con- trast met Amalia's bittere verwerping van Francesco. Zijhoopt dat haar oom nu op een plaats is, waar het gesar van zijn zoon hemniet kan bereiken. Weer richt Amalia haar ogen devoot op de hemel en scheptzich een beeld van Carlo en Massimiliano samen in eeuwig geluk, terwijl zijhier beneden eenzaam verder lijdt ("Tu del mio Carlo al seno"). Arminio komt de rust verstoren met de boodschap, dat Carlo en Massimiliano beide nog in leven zijn. Verder weigert hij iets te zeggen en vertrektweer. Amalia is dolgelukkig met het nieuws ("Carlo vive? O caro accento!").De ver- achtelijke Francesco komt nu binnen en werpt zich aan de voetenvan Amalia ("Io t'amo Amalia, t'amo"), die hem woedend en vol afschuw antwoord. Het volgend duet doet denken aan het duet in 'Ernani' waar de baritonde onwillige sopraan voor zich tracht te winnen, maar hier is het mindersterk.  Francesco probeert ten slotte nog om Amalia met geweld met zich mee te voeren. Niet om zijn vrouw te worden, maar zijn slaaf en hoer ('druda'). Zij doet net of ze hem tegemoet wil komen en valt hem om de hals, maar alleen omeen dolk uit zijn gordel te trekken. Hiermede houdt zij hem in bedwang ("Tiscosta, o malnato"). Het duet dat volgt, klopt ergens niet. Amalia is eigenlijk te blij dat Carlo nog in leven is, om overtuigd woede en verachting inhaar stem te kunnen leggen. 2de Scene: Een woud in de nabijheid van Praag. Twee groepen van 'masnadieri' komen op van verschillende kanten vanhet toneel. Zij vertellen elkaar het laatste nieuws. Rolla is gearresteerden ge- vangen gezet. Deze dag nog zal hij opgehangen worden. Toen de hoofdmandit hoor- de heeft hij gezworen, dat hij uit wraak de gehele stad zou platbranden. (Ach- ter de coulissen ziet met flikkerende lichten). boven al hetlawaai uit horen we zwak sopraan-stemmen, en dan komt een groep verschriktevrouwen over het to- neel vluchten. De rovers staren in de verte en zien tot hun grote vreugde Rolla aankomen, vergezeld van een groep opgetogen trawanten. "Gered van de galg",roept hij. De anderen willen natuurlijk meer horen, maar dat wil hij henniet zeggen (Hij heeft geen hoofdrol). Daarom wordt het verhaal van zijnredding gedaan door zijn collega's (bassen-koor:"I cittadini correano allafesta"). Dan komt Carlo op, stil en verdrietig. Hij vertelt hen, dat zij bijzons- opkomst moet vertrekken. Iedereen is blij en wil dat wel doen ("Viva ilmasna- dier"). En met deze woorden marcheert iedereen behalve Carlo weg. Dezeblijft naar de zonsondergang staren: "schitterend en glorierijk als een heldendood". Maar de schoonheid van de natuur is aan hem verspild. Zowel hemelals aarde hebben hem verstoten. Zijn vrienden zijn rovers, zijn beroep ismisdadig. En de herinnering aan het lieve meisje, die hij achterliet, maakthem alleen nog maar verdrietiger ("Di ladroni attorniato"). Na deze rustige periode begint het leven weer: Rolla en zijn mannenkomen om te vertellen, dat het bos is omsingeld. Carlo wordt meteen weer deroekeloze roverhoofdman. Hij spreekt zijn mannen weer moed in tot iedereenweer vol geestdrift is ("Su fratelli corriamo alla pugna"). D E R D E A K T E 1ste Scene: Een stil plekje in de buurt van Massimiliano's Slot. Tot dusver heeft Maffei het drama van Schiller aardig gevolgd. Maar nu veranderd hij het een en ander, en te goede. Pater Dominicus wordt weggelaten en Carlo besluit in het geheim naar zijn ouderlijk huis te gaan. Maffeiwilde hier een liefdes-duet hebben. Al kan men zich natuurlijk afvragen hoeAmalia uit de klauwen van Francesco is ontsnapt. Amalia heeft besloten, om na haar ervaringen bij het familiegraf, hetkas- teel te ontvluchten. Zij snelt het toneel op. Eindelijk vindt zij rust,einde- lijk is zij alleen. Maar niet voor lang. Bijna meteen hoort zij ruwe stemmen, die haar gedachten onderbreken:"Ro- ven, verkrachten, platbranden, doden, dat is onze vreugde!" ("Le rube,gli stu- pri, gl'incendi, le morti"). Zij is bang dat zij nu tussen rovers isterecht gekomen. Dan ziet zij ie- mand tussen de bomen. En als de vreemdelinghaar tegemoet komt wordt de muziek weer meer opgewonden. Een korte woordenwisseling, en dan vallen Carlo en Amalia elkaar in dear- men ("T'abbraccio Amalia/Carlo!"). Maar dan herinnert de angstige Amaliade stemmen die ze hoorde. Zij tween moet snel vluchten! Carlo stelt haargerust, dat ze met hem veilig is. Ondertussen hoopt hij, dat zij er nimmerachter komt, met welk schoftentuig hij omgaat. Amalia vertelt aan Carlo, dat een gemeen vals bericht aan haar werdge- bracht, dat Carlo gedood was. En eindelijk vinden de twee stemmen elkaar,het is hen, alsof zij de regenboog van de toekomst zien tegen de donkerestorm- luchten van het verleden. Amalia vertelt Carlo over de dood van zijnvader en Francesco's poging haar te onteren. Maar nu zij Carlo heeft teruggevonden, zal zij hem volgen tot de dood, en daarna. "Verraad aan een edeleziel!" roept Carlo. Dan eindigt Amalia de scene met ("Lass, lass risplendere"). 2de Scene: In een ander deel van het woud, nabij een rune. Hier zijn waarschijnlijk de stemmen vandaan gekomen die Amalia hoorde.De mannen zijn er nog ("Le rube, gli stuppri"). Het is een bloeddorstige odeaan het bandieten-leven. Na een herhaling komt Carlo op en wordt door hetkoor be- groet. Zij moeten maar gaan rusten, zegt hij, hijzelf zal de wachthouden. Waarop de mannen zich in slaap neurin. Nu is alles gereed voor Carlo's zelfmoord-speech. Schiller en Shakespeare hebben van zulke dingen iets groots gemaakt, maar voor een Italiaansecomponist is er weinig interessants bij. Alleen het einde, waar hij het pistool van zich af werpt. Hij neemt het besluit zijn lot onder ogen te zien. Er komt een figuur nader sluipen en Carlo trekt zich terug tussen debomen. Het blijkt de gluiperige Arminio te zijn, die iets draagt en hij isop weg naar de rune. Zachtjes roept hij, en een holle stem antwoordt alsvanuit de onder- wereld. Arminio geeft wat voedsel door de tralies van het heken wil weer weg- gaan. Maar dan springt Carlo naar voren en grijpt hem. Arminio denkt dat een van Francesco's mannen is en begint excuses te stamelen. Weer roept de stem uit de rune. Carlo stuurt Arminio weg, die maar al te blij is zo weg te komen. Dan opent hij het hek, en een oude zwakke man komtnaar buiten. De man is haast niet te herkennen, maar de stem is die van Massimiliano. Carlo denkt dat het zijn geest is, maar Massimiliano verzekerthem, dat hij leeft ("Ombra non son"). Hij is nog geen geest, maar het scheeltweinig. "Welke schurk heeft U gevangen gezet?", wil Carlo weten. "Mijn zoonFrancesco", ant- woordt de grijsaard en vertelt het hele verhaal ("Un ignototre lune or saran- no"): Het nieuws dat Carlo overleden was, maakte dat hij inzwijm viel. Toen hijweer bijkwam, bleek hij in een doodkist te liggen.Francesco merkte later, dat hij nog leefde en riep: "Oud karkas, blijf je daneeuwig leven?". Daarop werd Massimiliano door Francesco in een kerker geworpen. Als Massimiliano is uitverteld en vermoeid in elkaar zakt, springt Carlo op en schiet zijn pistool af om de rovers te wekken. Hij wijst op de rustende figuur van zijn vader en roept hen op hem te helpen het kwaad, zijnvader aan- gedaan, te wreken ("Giuriam ognun"). Hij laat hen een verschrikkelijke eed zwe- ren, erger dan de eed in de 1ste akte, zij moeten het instrument worden van God's wraak ("Struggitrice ira di Dio"). V I E R D E A K T E 1ste Scene: Een galerij in het slot van Moor. Angstig komt Francesco uit zijn kamer gevlucht. Hij roept om Arminioen zijn bedienden en beveelt hen de geestelijke te halen. Kunnen de dodenherrij- zen? Kunnen dromen werkelijkheid worden? Francesco krijgt een visioenvan het Laatste Oordeel ("Pareami che sorto da lauto convito"). Hij ziet(zoals Verdi later in 'Dies Irea' nog beter zou doen) de aarde in vlammen, degraven die openen en hun doden vrijgeven, de drie figuren op de Berg Sinaen het oordeel op Francesco zelf: "Ieder uur werd er weer een doodzonde inmijn weegschaal ge- worpen, maar allen werden legden minder gewicht in deschaal dan alle boetedoe- ning. Dan komt er een uitgeteerde oude grijsaardaan, die een witte haar uit zijn hoofd trekt en op de schaal werpt. Hieropstortte de schaal van zijn zon- den omlaag. De andere steeg op te hemel en eendonderende stem riep: "Vervloek- te, de Zoon van God is niet voor jou gekruisigd". Dit is een mooi gedeelte, maar duidelijk is dat Maffei de componistmeer gedichten gaf, dan redelijker- wijs verwerkt kon worden. Pater Moser wordt aangekondigd door een sterk stuk orkest. Heeft Francesco hem uit spotternij laten roepen, of begint hij bang te worden van God, wiens bestaan hij ontkent? ("Gi lo senti chiederti ragion") Francesco doet het voorkomen, dat hij niet minder sceptisch is dangewoon- lijk. Als de ziel onsterfelijk is, vraagt hij aan Moser, welke zondenzouden God dan doen besluiten die te vernietigen? "Vadermoord en broedermoord" antwoordt Moser. Arminio komt met het nieuws, dat een groep ruiters het kasteel aanvalt. Verre stemmen roepen, dat het kasteel is ingenomen. En nu vraagt Francesco aan Moser de absolutie. Maar Moser antwoordt, dat alleen God hem vergiffenis kan schenken. (duet met koor: "Trema iniquo"). Francesco is nu wanhopig, maar zijn smeekbeden ketsen af op de onverbidde- lijkheid van Moser. Voor het eerst in zijn leven bidt Francesco. Danspringt hij op, de Hel zal hem niet krijgen, en hij vlucht. 2de Scene: Weer in het bos, bij de rune. De atmosfeer is vredig, in groot contrast met wat ervoor is gebeurd.Mas- similiano zit op een steen; Carlo zit naast hem. De oude man is verdrietig om zijn beide zonen. Hij wil niet dat hij gewroken wordt op Francesco.Hij hoopt, dat de geest van zijn verloren oudste zoon, Francesco het kwaadhem aangedaan, wil vergeven. Carlo is diep geroerd, maar kan nog steeds zijnware identiteit niet blootgeven. Als roverhoofdman vraagt hij een losprijs,maar hij vraag Mas- similiano ook op zijn vaderlijke zegen. Waar de oude manonmiddellijk mee in- stemt (duet "Come il bacio d'un padre"). De rust wordt verstoord door een groep rovers. Zij komen hun hoofdmanver- tellen dat er "iemand" is ontsnapt. Iedereen begrijpt dat dit Francescomoet zijn, ook Carlo. En hij stuurt een stil gebed van dank naar de hemel."Vanaf nu wordt genade ons parool", zegt hij zijn mannen.Weer komt er een groep rovers aan, en zij hebben een goede vangst gedaan:Amalia! Amalia roept om bescherming van haar bruidegom. Massimilianois stomver- baasd en Carlo wordt hysterisch: "Trek haar van mijn nek! Doodthaar! Doodt hem! Doodt mij - doodt jezelf - laat de hele wereld vergaan ....Sterf Vader! Deze mannen die je gered hebben zijn rovers en moordenaars; UwCarlo is hun hoofdman!" Bij Schiller stierf nu de oude Moor, maar Verdi heeft hem nog nodig voor het trio in de finale en daarom moet de grijsaard nog even blijven leven. Na een uitbarsting van woede en vertwijfeling begint Carlo aan zijnlaat- ste deel ("Caduto il reprobo"). Carlo is bereid zijn schuld aan desamenle- ving, die hij zoveel kwaad berokkende, te voldoen en wil de rest vanzijn leven wel het gevang in. Amalia belooft echter, dat zij hem nimmer zal verlaten, of hij nu heilige of boze geest wordt. Massimiliano is nog steeds vol wroeging. In dezeuiteinde- lijke crisis heeft hij geen andere rol, dan met zijn stem (bas) deandere twee aan te vullen. De rovers vallen het trio brutaal in de rede. Zij herinneren Carlo aan zijn plechtige eed, om zijn leven met het hunne te delen. In een laatsteopwel- ling roept Carlo: "Luister naar me, jullie tuig! elk van jullie dreefme tot een leven vol misdaad en schande. Ik offer een engel aan jullie op!" En nu steekt hij Amalia neer. De oude man zakt ineen. -0-0-0- 12 augustus 1990 Nll Nagasaki 27 Maart 1991 Singapore - Jeddah Nll Hoorn Meppel, Augustus1991 066000003040000132000000006008000 11 2Synopsis "Mefistofele"#1 F0110030001 R [................................................]0010 9[.............................................................]1011 SYNOPSIS 9[.............................................................]1011 van: 9[.............................................................]1011 MEFISTOFELE  EERSTEAKTE  PROLOOG Ergensindetijdloze,metwolkengevuldeoneindigheidvanderuimte klinkthetschrillegeluidvanzeventrompetten,gevolgddoordedondervan zevenbliksemschichten,diehetduisterdoorklieven. HieropvolgteenlofliedvandeHemelseHeerscharen,dieonzichtbaar zijnachterdewolken("AveSignor!").Tijdenseeninstrumentaalscherzo treedtMefistofeleop.OokhijheefteenlofliedopdeHeer("AveSignor"), hierinspothijmetdegoedheidvandehemel,demachtvanGodendezwakte vandemensheid. Danhorenweeenmystiekkoor("TenotoFaust?"),datvraagofhijeen zekereFaust,defilosoof,kent.Mefistofelegeefttoedezedwaastekennen, diezijnhelelevenheeftgespendeerdaanhetzoekennaardewaarheidenhet nutvanhetgeloof.HijdaagtGodnuuittoteenweddenschap,dathijerin zalslagenFausttotdezondeteverleiden.TotgrootgenoegenvanMefistofe legaandehemelsestemmeninopzijnvoorstel,maaralseenzwermkleine engeltjesvoorbijzweeft("Siamnimbivolantidailimbi"),verlaatMefistofe leverveeldhettoneel. Cherubijnenzingennogeenvrolijklied("Fratelli,teniamcipermano") enwordeninhungezanggevolgddoorboetedoendevrouwenopaarde("Salve Regina!"),waarnazijallensameneenhoogliedzingen. EERSTEAKTE  1steScene:<<<Pinksterzondag>>> PinksterzondaginFrankfurt,bijeenpoortindestadsmuur, staanmenseningroepjesbijelkaar.Hetiseendruktevan belangenafentoeverhogendekerkklokkendefeestvreugde. OpeenPinksterZondaginde16deeeuwinFrankfurtzijnzowelstudenten alsplattelandsbevolkingbezigmetfeestvieren.Erpasseertookeenvrolijke optochtvandekroonprinsenzijngevolg.Iedereenindeoptochtenookde toekijkendemenigteheeftplezier.(dusvelekorenenensembles) Faust("Alsoaveraggiar"),bejaardenvermoeiddoorzijnfilosofische bestaangaatuitwandelenmetzijnleerlingWagner("Movereadiporto").Zij gaanopeenrotsblokzittenuitrusten("Sediamsovraquelsasso"). Alsdeavondvaltwordenzijeenfranciscanermonnikgewaar,diehenal geruimetijdophunwandelingheeftgevolgd("Vediquelfrategrigio").Faust iservanovertuigd,datdezemonnikdeDuivelzelfis("Locontempla"),maar Wagnerverwerptdezegedachte. Tochlijkthethenverstandigomhetzekerevoorhetonzekeretenemen enzichterugtetrekkeninFaust'slaboratorium.Daaraangekomenbezingtde oudemandeschoonheidvandenatuur. 2deScene: <<<Deovereenkomst>>> InFaust'slaboratorium Faustoverdenktzijnleven("Daicampai,daiprati")enpaktdeBijbel omerintelezen.Maaronopgemerktdoordetweewandelaarsisdefrancisca nermonnikhennaarbinnengevolgdenmeteenhuiveringwekkendekreetspringt hijookhetvertrekbinnen.HiervanschriktFaust("Ola!Chiurla?").Eenmaal binnenwerptdemonnikzijncapeafendaarstaateenedelman,diezichbekend maaktalsMefistofele. Ineenspottendliedstelthijzichvoor("SonloSpririto"),enstelt Faustvooreenweddenschapmethemaantegaan,n.l.:Inruilvoorzijnziel zalhijFaustopaardedienenenhemzijnjeugdteruggeven. 9[.............................................................]1010 Fauststemtinmethetvoorstel,opvoorwaardedathijminstensnuur volledigegeestelijkevoldoeningzalkennen("Setumidoniun'ora").Hiermede isdekoopgeslotenenFaustenMefistofelebezegelenhunafspraakmeteen handdruk(duet:"Findastanotte").Mefistofelestrektzijnmanteluit,en samenmetFaustvliegthijweg. TWEEDEAKTE  <<<DeTuin>>>  1steScene: IneenlandelijketuinwandelenFaust(hieronderde naamEnrico),Margherita,MefistofeleenMartawatheen enweer. Faust(Enrico)maaktMargheritavurighethof(Margherita:"Cavaliero illustreesaggio").ZijiseeneenvoudigmeisjewaaropFausttotoverzijn orenverliefdopis.OndertussenonderhoudtMefistofelezichmetMarta.Hij maaktnogalwatgrappigeopmerkingen,omhaarbezigtehouden. FaustwilhevigMargheritabeminnen("Ascolta,vezzosoangelomio"), maarzijvertelthem,datdatonmogelijkis,omdatzijhaarslaapkamerdeelt methaarmoeder("Nondormosolaeinlieve").Endieslaaptheellicht. Faustbiedthaareenslaapdrankjeaanwaarbijhijhaarverzekertdatslechts driedruppeltjesvanditdrankjehenallevrijheidzullengevenwaarnazijzo hevigverlangen,zonderdathethaarmoederenigeschadezalberokkenen (kwartet:Marta:"Ah!Davver?Nintrappola";Mefistofele:"Nonso,crede- telo");Faust:"El'anelitosupremo";Margherita:"Dioclemente,nuova, ignara"). Naeenspeelseachtervolgingverlatenallevierhettoneel. 2deScene:<<<DeHeksensabbat>>> EenwoesteverlatenomgevinginhetSchierke-Tal,omgevendoor debergenvandeBrocken(DeHeksenbergen).Kalerotspieken stekenaftegeneenloodgrijzehemel,terwijleenbloedrode maan,huiveringwekkendomtezien,zijnvreemdelichtoverhet toneellaatschijnen.Aaneenzijdevanditangstwekkende tafreelgaapteengrot.Aandeanderezijdezienwediepiek vandeRosstrappe. WehorenMefistofele,dieFaustaanmoedigtdepiektebeklimmen("Su cammina,cammina,cammina"),terwijlhetkooralsechoklinkt.Koboldenver- schijnen,waarvanerndemanneninhetgezichtvliegt("Folletto,follet- to").MefistofelezegtFaustteluisteren("Ascolta.S'agitailbosco").Van- uitdedieptenvanhetravijnkunnenzeverrestemmenvanheksenentovenaars horen,dienaderbijkomen("Rampiamo,rampiamo!").Zijzijngetuigenvande verdorvenbraspartijvandeZwarteSabbat(Walpurgisnacht). Terwijlzwavelachtigevlammendeatmosfeerverlichten,dansendeheksen entovenaarshunwoestedansen.Mefistofelebegeeftzichtussenhen,enmaakt zichbekendalshunMeester("Largo,largoaMefistofele").Allefeestvier dersknielenvoorhem.Mefistofelegaatzittenopeenrots,alseenoptroon, enendeafgezantenvandehelbewijzenhemeer.Eerstgevenzijhemdeman- tel,dieeenKoningtoekomt("Eccolaclamide"),ennaeendansomeengrote ketel,biedenzijMefistofeleeenkristallenbolaan("Eccoti,oprincipe"), diedewereldmoetverbeelden.Mefistofelespeeltwatmetdebolennagewe- zentehebbenopdeonmachtvandebewoners("Eccoilmondo"),smijthijde bolaansplinters. Deorgievandeheksengaathiernaweerdoor("Riddiamo!Riddiamo!"). MaaraanheteindschriktFaustopvaneenverschijningvanMargheritain bloedigeketens.Mefistofelezegthemgeenaandachtaandergelijkeonzinte schenken,maarFausthoudtvolenwilnaarhaartoegebrachtworden. DERDEAKTE <<<DeDoodvanMargherita>>> Scene: Eendonkerekerker,hetisnacht.Margheritaligtopderuwe grond,opeenbedvanstro.Zijijltenzingttotzichzelf. Eenbrandendelamphangtaandemuur,deanderewandis afgeslotendooreentraliewerk. MargheritaisverlatendoorFaust("L'altronotteinfondo").Zijis gearresteerdenbeschuldigdvanhetvermoordenvanhaarkind,dathetresul- taatwasvanhaaravontuurtjemetFaust,enhaarmoeder.Hetslaapdrankje bleektesterktezijn.Aldezeverwikkelingenhebbenhaarbuitenhaarzinnen doengeraken.NubidzijomvergiffenisaanGod. FaustenMefistofelekomenaanenvanachterhettraliewerkzienzehaar inhaarellendigetoestand.Faustvraagtenkrijgtdesleutelvandegevange- nis.Mefistofelezegthem,datalshijwilvluchtenmethetmeisje,dathij danbijzondersnelmoetzijn. FaustgaatdecelinenMargheritaherkenthem("Diodipiet").Zijis nugeheeloverstuur,maarFaustweethaartekalmeren,dooreenafgelegen eilandtebeschrijvenwaarzijbeidenheenkunnengaan(duet:"Lontano,lon- tano").Alszijhemtenminstewilvolgen. Mefistofelekomtbinnenomtewaarschuwen,datdedagaanbreektenzij opmoetenschieten.Margheritaisduidelijkbeangstvoordeboosaardigefi- guurMefisto-fele.Enmeteenhaarlaatstewoorden,terwijlzijzegttewal- genvanFaust,sterftzijinzijnarmen. Mefistofeleverklaartdatzijverdoemdis,maareenhemelskoorbeweert hettegendeel.Deteleurgesteldeduivelvliegthieropwegmetzijnbescherme- ling. VIERDEAKTE <<<DenachtvandeKlassiekeSabbat>>> Scene: WebevindenonsaanderivierdePeneius.Hetheldereblauwe waterstroomtlangsbloeiendeheesters,bloemenenpalmen. Eenhelderemaan,hoogaandehemel,schijntoverhettoneel. Aanderechterzijdeiseentempelwaarvoortweesfinxende wachthouden.AandeachterzijdevanhettoneelzittenElena enPantalisineenbootjevanzilverenparelmoer. DichterbijvermaakteenaantalSirenenzich. Faustligtteslapentussendebloemen. Elena,PantalisenFaustgenietenvandezeschitterendeomgeving("La lunaimmobile") OmFaustverderteverleidenenhemdeverdrietigeepisodemetMargheri tatedoenvergeten,heeftMefistofelehemnumeegenomennaarhetklassieke Griekenland,omeenKlassiekeSabbatmeetemaken("EccolanottedelClassi- coSabba").Mefistofeleisnietzoverzotopdezeomgeving,diehemtewuft is.HijhoudtmeervandekaleenhardeomgevingvandeBrocken("AlBrock- en").MaarFaustiseenechtmensuitdeRenaissancetijdenvindthetschit- terendomtussengevierdefigurenuitdegeschiedenistevertoeven.Hijis helemaalverliefdopHelena('Elena')vanTroje. ElenakomtnuaanmetdeCorytiden("AhTrionfiadElena").Elenais angstigvanwegeeenvisoendatzeheeftoverdeTrojaanseoorlogenhet bloedvergieten,dateengevolgisvanhaarontvoeringdoorParis("Notte cupa,truce").GelukkigverschijntFaustvoorhaar,gekleedalseenedelman, endatdoethaarvisioenverdwijnen.Zijisverruktvandezeedele(ensemble Faust/Elena/Corytiden:"formaidealpurissima"). FaustmaakthethofaanElenaenallen,(Pantalis,Nereo,Mefistofele, NereoendeCorytiden)kijkenverbaasdenvolverwonderingtoe.   EPILOOG  <<<DedoodvanFaust>>> Scene: Faust'slaboratorium,alsindeeersteakte,dochwezienhier endaar,datsindsdieneengeruimetijdverstrekenis Magischestemmenvullenderuimte. Faustzitingepeinsverzonkenineengrotestoel.Mefistofele staatalseendreigendeschimachterhem. Hetisnacht.Dekamer,slechtsdoornlampverlicht,is verderinhetduistergehuld. DeBijbelligtopengeslagenomFaustslessenaar. Teruggekeerdvanzijnvernieuwdeleven,waarhijtothetuiterstevan heeftproberentegenieten,zitFaustweerinzijnoudevertrouwdestudiever- trek.Hijisweeroudenwordtgeplaagddoorgevoelensvantwijfelenspijt. GeduldigwachtMefistofeleophetmomentwaarophijzijnslachtoffermeekan nemen.(Duet,Mefistofele:"Camminia,cammina";FAUST:"Corsiattraversoil mondo") 9[.............................................................]1010 Maar de overeenkomst is nog niet nagekomen. Want alhoewel Faust allerlei wereldlijke genoegens heeftgenoten,diehemwerdenaangeboden,heefthijnog steedshetuurpuregeestelijkevoldoeningnietgesmaakt.Endthadhij juistbedongen. Nu,geinspireerddoorzijnBijbel,krijgtFausteennieuwevisieopeen andereenbeterewereld("Giuntosulpassoestremo"),diegeregeerdwordt doorgoedheid.Aanzo'nwereldwilhijzijnkrachtengeven. Mefistofelebeginttevermoeden,dathijzijnslachtofferaanhetver- liezenis("Alerta!alerta!")entoonthemvisioenenvanandereSirenenen biedtaanweermethemmeetevliegenopzijnmantel. Faustisechtergeheelverdieptinzijngodsdienstigeoverpeinzingen enzijnutopischeblikopzijnnieuwewereld.DeHemelseHeerscharenklinken weer("Ah!Avesignor!"). DanheeftFaustheeftuiteindelijkzijnbestemminggevonden.Zijngeluk envoldoeningvindthijindeBijbel,diehijomarmtenhijroeptGodaan ("Dioclemente,m'allontana")omhemtebeschermen,ensterftdan.Terwijl dehemelseheerscharenencherubijnenzingendaaltereenregenvanrozen overhetlichaamvanFaustneer. Dehemelsestemmenzingenhunhoogliedvantriomf("Spargiamounproflu- viodirose").Mefistofeleraaktookonderderozenbedolven,datenhet fellehemelselichthinderenhem.Hijzinktsteedsverdernaardegrond.De zielvanFaustwordttenhemelgedragenenhetenigedatMefistofelekandoen ississenvanwegezijnverlies. -0-0-0- Meppel, Zaterdag,08-06-1991 066000003040000132000000006008000 11 2Inleiding "Mefistofele"#1 F0110030001 9[.............................................................]1010 INLEIDING 9[.............................................................]1010 9[.............................................................]1010 MEFISTOFELE  Ofmenhetnukomischoftragischbekijkt,delegendevaneenovereen komsttussenFaustendeDuivelisaltijdeensteedsweerterugkerendgegeven geweestindevolkslegendenendeliteratuursindsde16deeeuw.Indietijd geloofdemenstelliginZwarteKunstendeeeuwigdurendestrijdtussende HemelseMachtenendeDuistereKrachten.Zelfshedentendage,terwijltoch dewetenschapduidelijkdeHekserijheeftoverwonnenenerzelfsmensenopde maanlopen,zijnweerinonsharttochniethelemaalvanovertuigd,dater nietergensindedonkerehoekjesvandenacht,geenSatanenzijntrawanten loert.Hij,metzijnhorensengespletenhoeven,wachtopeenonbewaaktogen- blik,omonsteovervallen. In1509werdaandeUniversiteitvanHeidelbergeenzekereJohannes Faust(geboren1840)aangesteldalsDoctorindeGodgeleerdheid.Hijwaseen inwonervanKnittlingeninhetoudeKoninkrijkWrtemberg.VolgensMartin Luther'svriendMelanchton,studeerdeFaustookTovernarijaandeUniversi teitvanKrakowinPolen.Dezestudierichtingwasindietijdnetzoalgemeen alsboekhoudentegenwoordig.MaarFaustgingverderen,weervolgensLuther enzijnvolgelingen,begondeWonderenvanJesustekleineren.Hijgingzelfs zover,dathijuiteindelijkbeweerdeelkvandewonderenvanJesusnate doen,opelkmomentvandedag,ennetzovaakalsmenhijwilde.Erwerden nogmeerverhalenoverFaustverteld.Zozouhijdetoekomstkunnenvoorspel len,hijlietmythologischefigurenreincarnerenterwijlhijeenlezinghield overHomerus.Ookverteldemen,endatishetenigedatwaarzoukunnenzijn, dathijjongejongenslastigviel,dieonderzijnhoedewarengeplaatst. 9[.............................................................]1010 VerderstondFaustbekendomzijngrappen,diemeestalvansinistere aardwaren.ZozatFausteensindegevangenis.Daaronderhandeldehijmetde bezoekendegeestelijke,hijzoueenmiddelaandehanddoenomzonderscheer- mesteschereninruilvooreenfleswijn.Degeestelijkevonddateengoede ruilenkreegeenoplossingvanarsenicum,datbehalvezijnbaard,ookzijn velverwijderde.Eenzeerpijnlijkemaniervanontharen! NaFaust'sdood(vermoedelijkin1540,toenhijonderrichtgafinvlie- gen),werdalgemeenbeweerd,dathijzijngodslasterlijkekrachtentedanken hadaanhetfeit,dathijinruilhiervoor,zijnzielhadverkocht.Eenbe- wijshiervoorvondmeninhetfeit,datzijdietrotszijn,hardkunnenval- len.EndathadFaustgedaantijdenszijnvlieglessen. 9[.............................................................]1010 Allerleiverschrikkelijkeverhalendedenreedsderonde,toenDr.Faust noginlevenwas.Endemondelingeoverleveringwerdspoediggevolgddoorge- schrevenwerkenoverdeDoctor.Datwasvoordeschrijverseenwaregoudmijn. AanklagenwegenssmaadoflasterkonFaustnietmeerenditwasooknogniet zozeermode.Enmeernogdantegenwoordig,vertegenwoordigdevooreengroot deelvandemensheidhetgeschrevenwoordeenonomstotelijkbewijs.Datwas deWaarheid! HeteerstevolledigeboekoverFaustwerdgedruktinhetjaar1587,in Duitsland.Hetwasbedoeldalseenernstigewaarschuwingaanhendiezich verhevenvoeldenbovendeconventiesvanHetGeloof.Menweetnietofdemen- senhetboeklazenuitgodvruchtigeoverwegingen,ofmeeruitsensatie,om eeninzichttekrijgeninhetverderfelijkelevenvanZondaarFaust.Het "Faustbuch"waszo'nsukses,datbinneneenjaarvierillegalekopienver- schenen. HetwerdookinhetEngelsvertaald:TheHistoryoftheDamnableLife andDeservedDeathofDr.JohnFaustus(DeGeschiedenisvanhetVerdorven LevenendeVerdiendeDoodvanDr.JohnFaustus).Deoudstebestaandeeditie isdievan1592.Hetwerdlatereenpopulairetegenhangerinelke(priv)- bibliotheekvanhetboekvandeProtestantseReformatie:"Foxe'sBookof Martyrs".Boven-dienschijntdeengelsevertalingeenhandboekgeweestte zijnvoorChristopherMarlowe,diezijn"TragicalHistoryofDoctorFaustus" schreef.Ditverhaalspeeltin1589.Erisdusnogeeneerderevertaling geweest,dandiegene,dienubekendis. InMarlowe'sboekwasFausteenbrilliantgeleerde,maarnieterggelo- vig.Hijsmaakthetgenoegenom24jaarallewereldsepleziertegenieten, omdankrijsendmeegesleurdtewordennaardeverdoemenisdooreenbende stinkendeduivels. Eengeleerdezeieens:Dezetragediedoetmedenkenaanhetverhaalvan eenRenaissanceMan,diedeMiddeleeuwseprijsmoestbetalenomereente zijn.Menkanhetmetdezesimplistischeuitspraakeenszijn,ofeeningewik- keldertheorieaanhangen.B.v.eendiegebaseerdisopMarlowe'seigenweer- standtegendeAnglicaansekerk.Marlowewerduiteindelijkgearresteerden gevangengezetwetensatheismein1593. Almetalwerd'DoctorFaustus'heteersteEngelseDramadatovereind bleef,endoordeeeuwenheenophetrepertoireheeftgestaan. Erzijnandereengelseveranderingeninhetverhaalgekomen.Sommigen melo-dramatisch,maardemeestenpurekolder,ofvolplattehumor.Ennadat eenengelsrondtrekkendgezelschapdeaanzethadgegeven,werdDr.Fausteen nieuwleveningeblazen.DezegedramatiseerdeversiewerdvooralinDuitsland veelvuldiggezienalpoppenkasttheater,totverinde18deeeuwwasditeen trekpleisteropmarktenenkermissen. DeeerstedieinDuitslanddelegendevanFaustweerserieusbenaderde wasGottholdEphraimLessing.DezevondinhetstrevenvanFaustzijneigen dilemmaterug:Hetconflictdateengeleerdeheeftalshijgehinderdwordt doordelimieten,diegesteldwordendoordeGeestelijkedoctrine.Erzijn slechtstweeuitvoeringenvanLessing'stoneelspelopgevoerd.Inhetgeheim zijnerechtermeervoorstellingengegeven.Lessingmaakteervan,datFaust's zieluiteindelijkgeredwerd.LessingonderginghetzelfdelotalsFaust:Ook hijbelanddewegensketterijeninhetgevang. 9[.............................................................]1010 Gedurendede'SturmundDrang'periodepakteneenaantalschrijvershet verhaalweerop.FriedrichMllerbenaderdehetprobleemoprealistischewij- ze,waardoorhijvrliepopeenlatererealistischeschrijver:EmileZola. Dezelaatstebeweerde,datarmoededegrootstedrijfveerisgeweestvoor FaustomteDuiveltehulpteroepen.Maarerwarenookanderegezichtspun ten.ZozagdeschrijverFriedrichMaximilianvonKlingerFaustalseenuto- pist,dieprobeerdemetzijnduivelsekrachtendewereldteverbeteren.Onge- lukkigerwijskomthijerachterdathijmeerkwaaddangoedheeftgedaan.Het verhaaleindigtmetFaust,dieuithetdiepstevandehel,dehemelhardgron- digvervloekt. Eenanderbekendschrijverendichter:JohannWolfgangGoethe(1749- 1832)voltooidehettweedegedeeltevanzijn'Faust'pasvlakvoorzijndood. ZijnbekendheidmetFaustdateerdealuitzijnjeugd,toenhijdepoppenkast alopdemarkthadgezien.Opjeugdigeleeftijdschreefhijreedsheteerste gedeeltevanzijn'Faust'.Erisin1887eengeschriftgevonden,waaruit blijkt,datGoetheopzesentwintigjarigeleeftijdheteerstedeelvanzijn 'Urfaust'gereedhad.Opdieleeftijdwashijreedseengevierddramaturg. (Zijnboek"DieLeidendesjungenWerthers"wasdeoorzaakvanveelzelfmoor deninDuitsland.) Goetheheeftditwerksteedsweerveranderd.Uiteindelijkpubliceerde hijin1790"Faust:einFragment",hierinliethijhetwredeeindevanzijn originelewerkachterwege.Hiernawashijbezigmetanderewerken,ompas ronddeeeuwwisselingterugtekerennaarFaust.In1808publiceerdehijhet stuk,datwenukennenals'Deel1'.Ondanksalzijnanderewerk(gedichten, zijnautobiografie,wetenschappelijkwerkenz.)keerdehijsteedsweerterug naarFaust,daarditonderwerphemmateloosintrigeerde.Vlakvoorzijndood completeerdehij'DeelTwee",datpasnazijndoodwerduitgegeven. InGoethe'sproloog,geeftGodzelfaanMephistophelestoestemmingomte proberenFaust'szieltegrondeterichten.ZozelfverzekerdisGod,datMe- phistopheleszalfalen.AanhetbeginvanhettoneelstukzienweFaust,die zijnlevenheeftgewijdaandeviergrotetakkenvanwetenschap:Filosofie, Rechtswetenschappen,TheologieenMedicijnen.Doch,hijluchtzijnhartomdat hijteleurgesteldisindewereld,eninzijnwanhoopbesluithijeendienaar vanMephistophelesteworden,alsdeDuivelhemtenminstenmomentvanvol- doeningkanschenken. DaaropbegintMephistopheleszijnpogingenomFausttevredentestellen, meteenserieverleidingen,diezijnhoogtepuntvindtbijdeonschuldigeMar- garetha.Goethenoemthaarliefhebbend'Gretchen'.OpMephistophelesaandrin- genverleidtFausthaar,zijhetmetdenodigeaarzeling.'DeelEen'eindigt metdedroevedoodvanGretchenenFaust'sberouw.'DeelTwee',datintwee delenisgesplitst,isnooitzopopulairgeweest.MisschienvanwegeGoethe's symbolisme,maarwaarschijnlijkookomdatGoethehiernietzo'rck-sichtlos' inheeftgesnoeidalsin'DeelEen'.Heteerstedeel(deakten1-2en3)gaat overHelenavanTroje.DitdeelschreefGoetheaanvankelijkalseenafzonder lijkgedicht.HierinsymboliseertHelenadevolmaakteschoonheidvande Grieksekunst.ZijwordthartstochtelijkbeminddoorFaust,enschenkthem eenzoonEupherion,diedeverenigingsymboliseertvanhetclassisismeenhet romanticisme. UiteindelijkwordtHelenaweggenomenvanFaustenhunzoonverdwijntin eenzeevanvlammen. Indeakten4en5,alsFaustgelouterdisdoorzijnbittereervaringen enbijgestaandoorMephistopheles,dieverplichtisFaustopaardeinalles bijtestaan,beginthijtewerkenaandeverbeteringvanhetlotvande mensheid.Alshijuiteindelijktevredenterugkijktopeengoedvolbrachte taakvraagthijomditmomentvanhelderheidtemogenvasthouden,ensterft. Daarnudeovereenkomstisnagekomen,probeertMephistophelesbeslagteleg- genopdezielvanFaust.Maarzijnplannenwordengedwarsboomd,omdatenge- len,ondereenregenvanrozen,zijnzieltenhemeldragen. 9[.............................................................]1010 HoewelGoethe'swerkhetoperagebeureninde18deeeuwinzijnban hieldenalshetwarezijnschaduwenvooruitwierp,warenerookvrGoethe almusicigeweest,dieFaustalseenzeeraantrekkelijkonderwerphaddenge- zien.Demuziekspeeldeeenbelangrijkerolinhetpoppentheatervanvroeger. In1715werderinEngelandreedseenpantomimeopgevoerdgenaamd"Harlequin Faustus".Datwerdingegevendoordetoenlevende"GothischeVernieuwing"in demodeendeliteratuur. Opheteindevande18deeeuwwerdenerverscheideneFaust-opera'sen toneelstukkenopgevoerd.In1818brachtLouisSpohrinHanoverwaarschijnlijk deeersteFaustopera,dieinternationalebekendheidverwierf.Ditstukwerd zelfsngsteedsopgevoerdin1852inLondon,dooreenItaliaansgezelschap. 9[.............................................................]1010 SpohrwasvoorzijnlibrettonietnaarGoethegegaan,maarhadzijn librettogemaaktnaardeoudelegenden.Maarhoedanook,desluizenwaren geopendeneenstortvloedvanFaust-opera'szaghetlicht.Wenoemenb.v.de componistenBerlioz,Schumann,Liszt,Wagner,GounodenBusoni.Onderdit rijtjeberoemdenamenmissenweMeyerbeerenBeethoven,eenredenhiervooris nietbekend.Behalveopera'sdoorbekendecomponisten,warenernogveel meer,dieminderbekendzijngebleven.Verderkwamereenwaarscalavan Faustcantatesenorchestralewerkendoorb.v.SirHenryBishop,JuliusRietz enAngliqueBettin.(Donizetticomponeerdein1832zijn'Fausta',maardat heeftnietsmetonzeDr.Fausttemaken,datgingoverdeverlorenliefdevan devrouwvandeRomeinseKeizerConstantijn.) HoogstwaarschijnlijkkreegArrigoBoitohetideeomeenFaust-operate maken,toenhijopreiswasdoorFrankrijkenDuitsland.Datwasvroegin zijncarrire,toenhijindegelegenheidwerdgestelddooreenstipendium vandeItaliaanseregeringomnazijnslagenaanhetMilaneseConservatorium zijnblikteverruimen. ArrigoBoitowasdezoonvaneenverarmdePoolsegravineneenroekeloze Italiaanseschilder,diezijnfamilieverliet.Boitowasbegiftigdmeteen sterkliterairtalent,datzijnrijpstevruchtendroegmetdelibretto'svoor Verdi'sopera's'Otello'en'Falstaff'.Zijnliterairegaveneninteresses overschaduwdenzijnmuzikaleactiviteiten.Bovendienwashijtewispelturig omlangstiltezittenommuziekteschrijven.Ookmistehijhetzelfvertrou wenomeengrootwerktemaken.Hijzagzichzelfalseencomponist,diedoor zijnwilietsbereikte,ennietdoorinspiratie.Hijwasoprechtvanmening datbijeenmanalsVerdideideenspontaanaankwamenwaaien,terwijlhij erzelfhardvoormoestwerken. Uitbewaardgeblevenbrieven,dieArrigoaanzijnbroer,dearchitect CamilloBoitoschreef,wetenwedathijreedsin1862bezigwasmet'Mefisto- fele'.Hierinwerdmeldinggemaaktoverdevooruitgangmetdeopera'Faust', zoalsdietoennogheette.AanvankelijkwildeArrigoBoitotweeopera'sma- ken,naarGoethe'swerkenDeelEenenDeelTwee.Tijdenseenbezoekin1867 aanzijnfamilieinPolen,voltooidedeeersteopzetvan'Mefistofele'. BoitoveranderdedenaamvanFaustinMefistofele,uiteerbiedvoor Gounod,diein1859zijnoperanaarditonderwerphadgecomponeerd.Depre- mirevondplaatsinTeatroallaScalateMilaan,op5Maart1868.Hetwas eenvandegrootsteflopsuitdegeschiedenisvanlaScala.Devolgendedag schreefde'GazettadiMilano:"Alsereenhelevleugelvandescalawasin- gestort,haddecatastrofenietgroterkunnenzijn,ofdereactieskalmer." Erwarenverschillenderedenenaantevoerenvoorhetfiascovandepre- mire.eenervanwas,daterlangvantevorenreedsreclamewerdgemaakt voorditwerk.Endithadaleennegatieveinvloedophetpubliek.Boitowas n.l.eenvooraanstaandlidvande"Scapigliatura"(afgeleidvanscapigliare= indewarmaken).Ditwaseengroepbohemiens(schrijversenmusici),die zichtendoelhaddengesteld,deItaliaansekunstuithetsloptehalen. Volgenshenwasdehedendaagsekunstverstard,nadatdeverenigingvan deItaliaansestateneenfeitwasgeworden.Zijvoeldenzichnauwverbonden metdeDuitsecultuur.DeScapigliaturaverkondigdeluidhetgeweldigeen vernieuwendevandesymfonischemuziekvanWagner.Hiermedestreekzijde aanhangersvanhetItaliaansebelcantotegendeharen.DeItaliaansemuziek wasopzangingesteldenhadinVerdizijngrotevoorvechter.(Ditwasookde oorzaakvandegrotewrijvingtussenBoitoenVerdi.(ZohadBoitotijdens eenfeestmaaltijdtererevaneenoperavandejongeFaccio,zichdeondoor- dachtebeweringlatenontglippendat:"Rossini,MeyerbeerenVerdihetal- taarvandekunsthaddenbezoedeldalsdewandenvaneenbordeel".) DeScapigliaturakondigde'Mefistofele'aanalseenreuzestapvoorwaarts inderichtingvandenieuweDuitsemode.Vreemdiswel,datBopitozelfniet eensmeerzo'ngrootvoorstanderwasvanWagner.In1864schreefhijineen brief,dathijvermoedde,datdeWagner-modezijnhoogtepuntalvoorbijwas. Iniedergevalhoopteeengrootdeelvanhetpubliekopeenmislukking. Verderwas'Mefistofele'eenveeltelangdradigwerkmetzijnproloogenvijf uitgebreideakten.Datbleekonverteerbaar,enduurdebijdepremiretotver nahetmiddernachtelijkeuur.Eenandereoorzaakwaaromdepremirezoonge- looflijklangduurde,laginhetfeit,datdevoorstellingsteedswerdonder- brokendoorvoor-entegenstandersvanBoito'swerk.Endatdroegnatuurlijk ooknietbijaanhetgenietenvaneenculturelemuzikaleavond. OmhetgeheelnogergertemakendirigeerdeBoitohetwerkzelf.Enhoe muzikaalhijookwas,dezekunstverstondhijniet.Zijnonkunde,gevoegdbij deslechterolbezetting,gooidealleenmaarolieophetvuurtje. Op7en8Maart1868werddeoperaintweedelenuitgevoerd.Echtermet hetzelfdeabominabeleresultaat.DeProloog,hetkwartetindetuinende KlassiekeSabatwerdenwelgewaardeerd,maarderestwerdweggefloten. DiepvernederdtrokBoitodepartituurweerin. IndehiernakomendejarenverdiendeBoitozijnbroodmethetschrijven banlibretto's.Beroemdiso.a.gewordenPonchielli's'LaGioconda'.Verder vertaaldehijveelwerkvoorhetItaliaansepubliek,zoals'DerFreischutz' en'RusslanundLudmilla'.Ondertussenhield'Mefistofele'hemnogwelbezig enbesteeddehijveeltijdaanhetbijschavenenverkortenvandepartituur. Zoschraptehijdegehele4deAkteinhetKeizerlijkPaleiseneenorche straalintermezzo,datdestrijdweermoestgeventussendedoorMefistofele geleidekeizerlijketroepenendeanti-keizerlijkerebellen.De5deAkteher- schreefhij,totwatnudeEpiloogisgeworden.Ookvoegdehijhetduet"Lon- tano,lontano,lontano"toe,dathijovernamuitzijnonvoltooideopera"Ero eLeandro",enhet"Fugainfernale".VerderveranderdehijFaustvaneenbas ineentenor. Hetsuccesvandezevernieuwdeenverkorteopera,dieinBolognain1875 inpremireging,deedveelvoorhetzelfvertrouwenvandecomponist.Ook werddeoperaweernieuwleveningeblazeninVenetiin1876,toenhijweder- omdenodigewijzigingenhadaangebracht. Daarnadeed'Mefistofele'derondedoordeItaliaanseschouwburgenen kreeghetwerkookinternationalebekendheid.Hetwerdopgevoerdinamerika, LondenenverschillendeEuropesestedenin1881. HetduurdeechtertotdetriomfantelijketerugkeerindeScala,op25 Mei1881,datBoitovolledigwerdgerehabiliteerd.Bijdezeuitvoeringhad BoitoderegieenwerddepremiregedirigeerddoorFaccio. Triomfantelijkofniet,Boitoheeftaltijdveelkritiekgekregen.Wagner b.v.deedditwerkafmet:"eenleukborduurwerkjevaneenaardigmeisje."En BernardShawschreef(onderhetpseudoniemCornodiBassetto)naeenopvoe ringinLondenin1889:"Hetgehelewerkiseenvreemdvoorbeeldvanwater ineenoperagedaankanwordendooreengevestigdliterairmens,dienietbe- schiktoveroriginelemuzikalegaven,maarmettienmaaldegoedesmaaken cultuurvaneenmusicusmetslechtsgewonebuitenissigheden".InVerdi's opiniezochtBoito"hetoriginele,dochthetresultaatklinktvreemd".Maar laterherzagVerdi,toenhijdeverlegenBoitobeterleerdekennenzijnvisie overhem:"jijBoito,neemtdestappenvaneenmier,maarjelaatdesporen achtervaneenneushoorn". WehebbenBoito'seigenwoorden,datdemuziekdoorhemslechtsmet enormeinspanningengecomponeerdkonworden.Daaromishetzoverwonderlijk, datdemuziekvan'Mefistofele'zo'ngoedeeenheidvormt.Ditondankshet libretto,datverschillendeepisodeskentenhetfeit,dathetwerkzovaak enzoingrijpendwerdveranderd. 9[.............................................................]1010 InvergelijkingmethetgeconcentreerdewerkvanGounod,datvoorname lijkdeverleiding,hetverraad endereddingvanMargarethabelicht,isBoi- to'swerkbrokkelig.Ditkomtvoornamelijkdoorzijnstreven,zoveelmogelijk vanGoethe'sepiekinmuziektevertalen.Hierdoorisheteenwerkgeworden vaneenseriehoofdscenesennieteencompleetgeheel.Hetdoetmeerdenken aaneenenormfresco,datmetbredestrekenisopgezetendatmenvaneen afstandmoetbekijken,danaaneendoekopeenezel,datmendooreenver- grootglaskanbewonderen.WatBoito'swerkmagmissenaanintimiteit,wordt ruimschootsgoedgemaaktdoordeenormekrachtvandemuziek. AlsItaliaanscomponist,dieschreefinhetmiddenvande19deeeuw, stonddenon-conformistBoitoinzijnmuzikaletaaldichterbijBerlioz,dan bijVerdi.Berlioz'invloedisgoedtebeluisterenindesprankelendegroots- heidvandeproloogendeepiloog,metdezeernauwgezetteorchestralekleu- ringenendeluidruchtigefanfares,dieheteenmassiefgeheelmaken.OokDe invloedvanBerliozisooktemerkenindenerveuzeveranderingenvan6/8in 3/4maatvandemuziekdiedoordemenigtegezongenwordtindePaasscene. Tevensopdemanierwaaropdezinnenvan3mateninhetduettussenElena (HelenavanTroje)enPantalis("Lalunaimmobile")lichtheenenweergaan vandeenestemnaardeandere.Berlioz'invloedisookdeherkenneninhet fuga-achtigegedeeltegedurendedeZwarteSabbateninhetweidsevandefi- nalevande1steAkte,alsMefistofelezijnmanteluitspreidtenFaustmee- voertindenachtelijkehemel. Ondanksdetwijfelaanzichzelfenhetdaaruitvoortvloeiendezwoegen, hebbenBoito'sideenietssprankelendsenverfrissends.Hetisschitterend zoalshijdewervelendegassenvandehemelseruimtesuggereertinhetdoor hetjongenskoorgezongenscherzo:"Siamnimbivolantidailimbi".Scherp heefthijdeijlendeMargheritagetekendinhaarberoemdearia"L'altranot- te".HoelevenwemeemetdeuitzinnigeangstvanElena,alszijeenvisioen heeftvandeverschrikkingenvandeoorlogenvernielingenvanTroje. Boitoverstaatzeergoeddekunstomdewrangehumor,diebijGoethein ruimemateaanwezigis,tevertalen.WehorenhetinMefistofele'sschertsin deproloogeninzijnmonoloog"Eccoilmondo",enookinMarta'suitbundige vrolijkheidindeTuin-sceneendedaaropvolgendelichteachtervolging. Deoperawordtvaakeenkoudengrootswerkgenoemd,maarkentvele bekendestukken,zoals"Lontano,lontano,lontano","Daicampi,daiprati"en Faust'sberoemdeariatotMargherita:"Colmailtuocor",hetensemblevande KlassiekeSabbat:"Formaidealpurissima",datleidttothetgepassioneerde duetvanFaustmetElena:"Amore!misterioceleste".Schitterendishetdeel, waarindestervendeMargheritaFaustverzoektomtezwijgenoverhunmislukte affaire:"Taciadognuns'ascondacheamastiMargherita". HetmeestopvallendeisechterdeEpiloog,ditgedeeltestaatalseen mijlpaalindegeschiedenisvandeItaliaanseopera,vanafhetbeginmetde orgelachtigetonenvandehoutblazers,totdeherhalingvanhethemelsekoor, datdeoverledenFaustendeverslagenMefistofelebegraaftondereenregen vanrozeneneenreeksvanvolzinnen,dietenhemelstijgen,vollofoverde waarheidendegoedheid.Zelfdemeestverstoktecynicuszalzichbewogen voelendoorBoito'shooglied.Metdezegolfvanmuzikaleluistereindigtde opera. -0-0-0- Meppel,03-06-1991. (enhetblijftregenendezezomer) 066000003040000132000000006008000 11 2Inleiding#OBERTO CONTE DI BONEFACIO1 F0110030001 9[.............................................................]1010  O B E R T O C O N T E D I S A N B O N I F A C I O Opera in twee akten door: Temistocle Solera eerste opvoering in het Teatro alla Scala Milaan, 17 November 1839 Rolverdeling:(destijds) CUNIZA, zuster van Prima Donna Mezzo-Soprano Mary Shaw Ezzelino da Romano RICCARDO, Graaf van Primo Tenore Lorenzo Salvi Salinguerra OBERTO, Graaf van San Primo Basso Ignazio Marini Bonefacio LEONORA, dochter Prima Donna SopranoAntoinetta Rainieri-Marini vandeGraaf van San Bonefacio IMELDA, Seconda Donna Mezzo-Soprano  Marietta Sacchi vertrouwelingevan Cuniza. verder: Ridders - Edelvrouwen - vazallen De handeling vindt plaats in Bassano in en om het kasteel van Ezzelino tijd van handeling: 1228 muziekvan:GiuseppeVerdi  OBERTO CONTE DI SAN BONEFACIO Er is niet veel bekend van Verdi's eerste uitgegeven opera. Althansniet genoeg naar de zin van de geleerden. Het is b.v. niet bekend wie detekstdich- ter is geweest. Op de aanplakbiljetten stond Temistocle Solera,doch zeer waarschijnlijk is het grootste gedeelte van de tekst geschrevendoor Antonio Piazza. Ook is het zeer waarschijnlijk, doch niet onomstotelijk bewezen, dat het een bewerking is van een eerder uitgegeven werk. Gedurende zijn studententijd had Verdi, door tussenkomst van zijn leraar Lavigna, kennis gemaakt met het Philharmonisch Gezelschap. Dat was een club van aristocratische amateurs. Dit soort clubs vormden de basis van het concert leven in Oostenrijk, gedurende de jaren dat de priv orkesten verminderden, en vr de opkomst van de beroeps orkesten. Eens was het gezelschap Haydn's 'Creation' aan het repeteren, toeneen van de leden ziek werd. Verdi werd gevraagd door de leider Pietro Massini, of hij niet wilde begeleiden op de piano. Aanvankelijk stond het gezelschap wat sceptisch tegenover te armoedig geklede, magere jonge student.Doch behalve te begeleiden op de piano, nam Verdi het dirigeren ook over.Het gezelschap en hun leider waren zeer enthousiast. Uiteindelijk wed hijgevraagd het con- cert te leiden, wat hij deed, en wat een succes werd. Massini had veel vertrouwen gekregen in de jonge musicus en vroeg hem een opera te schrijven voor "Teatro Filodrammatici" waar hij directeur van was. Verdi kreeg van hem het libretto van 'Oberto Conte di San Bonefacio". Uit brieven met Massini van enige tijd daarvoor, blijkt echter datVerdi een opera gecomponeerd heeft met de naam 'Rocester' op een tekst vanAntonio Piazza. Maar de jonge componist had nog heel wat werk te verzettenen teleur- stellingen te verwerken alvorens zijn opera werd uitgevoerd. Eerstzou het in Parma gebeuren, maar de impressario had er uiteindelijk geenbelangstelling voor. Daarna zou het in Milaan opgevoerd worden in het 'PioIstituto', maar daar werd vlak voor de repetities zouden beginnen werd eenvan de solisten ziek. En ging de zaak niet door. Dat was jammer, want daar beschikte men over uitstekende solisten,waar- onder de sopraan Strepponi. Deze solisten hadden dus al kennis gemaaktmet de muziek van Verdi, en via hen werd Bartolomeo Merelli, de directeurvan 'La Scala', op de muziek van Verdi attent gemaakt. Met Merelli maakteVerdi toen een contract voor een opera voor het volgende seizoen. De opera,die Verdi gemaakt had, moest hier en daar aangepast worden voor de stemmen,waar men in 'La Scala' de beschikking over had. Solera hielp hem met het aanpassen van de tekst.Het was Verdi's begin. De uitgever Giovanni Ricordi(het uitgevershuis waar Verdi jarenlang mee zou werken) kocht de rechtenvoor 2000 Oostenrijkse lires. Er zal wel veel aan de opera veranderd zijn in de loop der jaren,want de eerste maal, dat er over een opera geschreven werd, was in 1834.Eerst was het 'Rocester" en ineens was het 'Oberto'. Verdi had uiteraardaanvankelijk gedacht het in een van de kleinere schouwburgen op te latenvoeren, b.v.: de 'Carcano', de 'Canobbia' of de 'Filodrammatici' (allen te Milaan). Daar ieder theater over een andere samenstelling van solisten beschikte, kan hetniet anders of er is vele malen in de opera veranderd. Brieven uit deze tijd geven alleen maar een onvolkomen en daardoor ver- wardbeeld. Allereerst staat er ook, dat 'Oberto' door Antonio Piazza ge- schrevenwerd, en 'Lord Hamilton' heette. Solera veranderde het en maakte er 'Oberto' van. Het meeste is giswerk, alhoewel er natuurlijk veel navorsingen zijnge- daan. Maar in die dagen bestond een opera gewoon nog niet, als hij nogniet was uitgevoerd. In de brieven van Verdi uit die tijd heeft hij hetalleen over "mijn opera', dus niet "opera's". We mogen dus wel aannemen,dat 'Rocester' - 'Lord Hamilton' - 'Oberto' n en dezelfde opera zijn. Alis niet zeker, dat het uiteindelijke resultaat 'Oberto' in die volgordeontstaan is. En of de tijd nu Middeleeuws Itali was, of de tijd van deRestauratie in Engeland, och, dat soort dingen veranderde wel meer. Er is geen bewijs, maar men neemt aan dat de Rocester van het verhaal, John Wilmot was, de 2de Graaf van Rochester (1647-1680). Rochesterwas bekend in Europa door de memoires door Graaf van Grammont en geschrevendoor Walter Scott. Ook was Rochester bekend door het drama van Victor Hugo"Cromwell". Ook is er een drama geweest (1829) 'Rochester', geschreven door Antier Benjamin. Maar goed....... De eerste opvoering van 13 November 1839. En de ster van de avond was Ignazio Marini. De bas werd goed bevriend met de componist. Later zou hijin 'Atilla' de titelrol vertolken, en met gejuich in heel Itali wordenontvan- gen.De vrouw van Marini, Antoinetta, was ook een uitstekend artieste. Haar stem had geen grote rijkwijdte, zodat voor Verdi voor haar de muziek moest aanpassen. In alle opvoeringen was zij de prima donna. Het was deels doorhaar kunnen, dat er zoveel opvoeringen zijn geweest. Lorenzo Salvi schijnt een goed, doch niet opmerkelijke tenor te zijnge- weest.Mary Shaw was een engelse. Volgens de critici had zij een goede stem, maarhoorde ze toch niet thuis op het italiaanse toneel. Zij was de eerste, dieEngeland er op attent maakte, dat er een jonge briljante componist in Itali in opkomst was. Over het algemeen was de kritiek op de opera bemoedigend. In de 'Moda' stond dat Verdi's inspiratie niets te maken had met Donizetti, Bellini,Mer- cadante of zelfs Rossini. Verdi heeft wel degelijk aan alle vier componisten iets te danken, doch reeds hier, in zijn eerste opera blijkt duidelijk, dat hij eigen ideen had. Dat geheel eigen Verdiaanse idee: dat demuziek vaart krijgt, zo gauw het begint, en het lijkt soms of het steedssneller gaat. In Mantua was een componist, Achille Graffigna, die gespecialiseerdwas in het omzetten van tekstboeken. Bekende, jaarlijks terugkerende opera's wer- den door hem bewerkt. Een jaar na de premire van 'Oberto', was hetbekende rijtje: "Il Barbiere de Siviglia", "La Buona Figliuola", "Il Matrimonio Se- greto" en kwam "Bonifazio e i Salinguerra" er ineens bij. Het gepubliceerde libretto had destijds het volgende voorwoord: 'Oberto,Graaf van San Bonifacio, werd door Ezzelino da Romanoversla- gen. Deze was de Salinguerra groepering uit Verona te hulp gekomen. Oberto ontsnapte naar Mantua. Zijn dochter Leonora, zondermoeder, werd achtergelaten in Verona en de zorg voor haar werd dooreen oudere tante op zich genomen. Een jonge graaf van Salinguerraverleidde, onder een valse naam, het beeldschone meisje met de belofte van een huwelijk. Later werd hij smoorverliefd op Cuniza, diein het kasteel van Bassano was achtergelaten door haar broer Ezzelino. Ezzelino, heer van Verona, was onderweg naar de verovering vanMonselice, Padua en Monthaghana. De jon- ge graaf deed Cuniza een huwelijksaanzoek. Te laat kwam Leonora achter de waarheid in wanhopigging zij naar Bassano op de huwelijksdag, om haar verleider aan dekaak te stellen. Op dit punt begint de handeling van de opera. Ezzelino, die inde hele opera niet voorkomt, zou goed herkend worden door het Italiaanse publiek,als de wrede middeleeuwse despoot. De familie, die oorspronkelijk heerste over Bassano, was Duits,vandaar ook de on-italiaanse naam Cuniza. Ezzelino da Romano veroverde grote gebieden in Noord-Itali, waaronder de stad Verona, waarhij over heerste van 1227 tot 1259. -0-0-0- Nedlloyd Nagasaki Balboa-Papeete Nedlloyd Hoorn Goede Vrijdag 29 Maart 1991 MEPPEL, 8-8-'91 Singapore Jeddah 066000003040000132000000006008000 11 2Synopsis#OBERTO CONTE DI BONEFACIO1 F0110030001 9[.............................................................]1010 O B E R T O C O N T E D I S A N B O N I F A C I O door: Giuseppe Verdi S Y N O P S I S Een zeer korte ouverture leidt de opera in. E E R S T E A K T E: 1ste Scene: Een schitterende plek op het platteland met het kasteel Bassanoop de achtergrond. 9[.............................................................]1010 Een grote schare ridders, hofdames, hovelingen en vazallen zijn uitgelo- pen om Ricardo, Graaf van Salinguerra, te ontmoeten. Hij is de medestrijder van hun meester en diens toekomstige zwager. Ricardo wordt vereerdvanwege zijn overwinningen op het slagveld in een koor ("Di vermiglia amabil luce"). Als zij hem zien naderen verandert het ritme van de bekendebolero vorm in een nieuwe melodie. Ricardo komt op met twee regels recitatief om met zijn cavatina tever- volgen ("Son fra voi! Gi sorte il giorno"). Hij beantwoord de groetvan het koor en wijst hun eerbewijzen hoffelijk af. Die komen niet hem toe,zegt hij, maar zijn bruid. Er volgt een cabaletto waarin Ricardo uitvaart tegen zijn vijanden("Gi parmi udire il fremito"), terwijl het koor hem welkom thuis heet,waar zijn geliefde hem wacht. In een finale gaat het hele gezelschap richting Bassano. Dan komt de heldin Leonora op. Zij vertelt van haar trouwbelofte. Ook verhaalt Leonora van haar vader's verdriet. In een andante ("Sotto il paterno tetto"),vertelt ze hoe een engelachtige schoonheid, die onderdak vanhaar vader kreeg, haar liefde heeft verraden. Nu maakt de opera een sprong vooruit, er komt weer een instrumentalein- troductie, hiermede wordt de komst van Graaf Oberto aangekondigd, devader van Leonora. Uit het volgende - prachtige - recitatief blijkt de innerlijke strijd, die in hem woedt: Hij is blij zijn land weer te zien, maarverdrietig, dat hij het spoedig weer zal moeten verlaten, en deze keervoorgoed; liefde voor zijn ondankbare dochter; en hij dorst naar wraak. Leonora komt terug en zegt, dat ze vanavond, gedurende de bruiloft,naar het kasteel zal gaan. Oberto hoort en herkent haar stem. De twee ontmoeten elkaar, gevolg: Groots Duet. Oberto met zijn gedicht ("Guardami! Sulmio sig- lio"),krijgt antwoord van Leonora ("Padre, mi strazii l'anima"). Inhet tweede deel van het duet wordt de muziek wat formeler (Oberto: "Non tibast il periglio" en Leonora "A una tradita misera"). Het derde gedeeltevan het duet is conventioneel, waarin vader en dochter ("Del tuo favor soccorrimo") tot de hemel bidden om hulp. Oberto gebiedt zijn dochter naar het kasteel te gaan en haar verleider aan te klagen, alleen dn zal hij haar vergiffenis schenken. Leonoraherhaalt de order als een schoolmeisje. En zo eindigt het laatste deel vanhet duet ("Un amplesso ricevi, o pentita"). Vader en dochter zijn nu herenigd, en kun- nen dus dezelfde melodie zingen. 2de Scene: Een prachtige zaal in het kasteel van Bassano. Ricardo's bruid Cuniza wordt aangekleed voor het huwelijk, terwijlImel- da en haar dames een uitgebreidere versie zingen van de introductie.Men ver- wacht hier natuurlijk een cavatina of aria, maar destijds was desopraan Mary Shaw niet zo ervaren, dus is dit geschrapt. Cuniza bedankt meteen paar re- gels haar bediendes en zendt hen heen. Ricardo komt op, en Cuniza vertelt hem van de sombere voorgevoelensdie zij heeft, voor wat betreft haar liefde ( "Il pensier d'un amore felice".) Zo begint hun duet, en Ricardo antwoordt haar met geruststellendewoorden. Het is een opgewonden ontmoeting van twee geliefden. Maar tochtwijfelt Cuniza nog. Uiteindelijk zijn zij het geheel met elkaar eens, eneindigt hun duet ("Questa mano omai ritorni") Nadat Ricardo en Leonora, door tegenovergestelde deuren, zijn weggegaan, komt er een figuur aan, die de komst van Leonora aankondigt. Leonorakomt binnen, in gesprek met Imelde, de kamenierster van Cuniza. Vol angstwacht Leonoro, terwijl Imelda haar meesteres gat halen. Leonora bidt omsterkte. Hoffelijk ontvangt Cuniza haar gaste. Als de naam Oberto ter sprakekomt, schrikt zij even. "Pas op voor hem", waarschuwt Leonora. Dan staptOberto me- lodramatisch vanuit de schaduw. In het nu volgende terzetto ("Son io stresso! A te davanto") komen de contrasten tussen de drie schitterend tot uiting. Oberto toont verdriet en toch ook dreiging, Cuniza is een al opwinding en vol angstige voorgevoelens en Leonora is resoluut. Met haar openingszin ("Tutto puoi, lo puoi tu so la!") begint zij het verhaal van het verraad haar aangedaan. Het wordt aan Oberto overgelaten de naam van de verrader uit te spreken: "Conte de Salin- guerra",dondert Oberto. Deze onthulling geeft een ander, langzamer thema, ("Su quella fronte impressa"),waarin Oberto dreigementen uit, Cuniza verzoenend spreekt, enbe- loofd te zullen helpen, en Leonora haar dankbaarheid uit voor haar rivale.De stretta ("Ma fia l'estremo, o misera"), waarin Oberto, Cuniza en Leonoraieder besluiten Ricardo voor het gerecht te brengen, is een vrolijke mars. Na Oberto in een naastgelegen vertrek geleid te hebben, roept Cuniza haar gasten binnen. Onder hen bevindt zich ook Ricardo, op wie Cuniza beschul- digend wijst. Ricardo verbleekt, als hij Leonora herkent. Maar eerstprobeert hij zich met bluf uit de situatie te redden: "Ja, eens hield ikvan haar, maar zij was mij ontrouw". In een felle uitbarsting beschuldigd Leonora hem ten overstaan vanalle aanwezigen. Allen kiezen haar kant. Weer is het Oberto, met zijn neiging voor melodramatische effecten,die plots binnenkomt en de grote consternatie ontketent. (Leonora, Cuniza,Ricar- do: "A quell' aspetto in fremito"). T W E E D E A K T E 1ste Scene: De priv vertrekken van prinses Cuniza. Na een introductie van een koor van bedienden kondigt Cuniza, in re- citatief en dubbele aria, dat zij de hoofdschuldige is. De bedienden zijn bezorgd om haar, daar zij verdrietig is. Imelda komt binnen en vertelt haar meesteres, dat Ricardo haar wenst te spreken. Na een zucht van verdriet om haar verloren gegane dromen van geluk, besluit Cuniza om hem niet binnen te laten; laat hem maar terug gaan naar zijn eerste geliefde. Het koor laat horen het met deze beslissing eens te zijn ("Infelice! Nel cor tradito"). 2de Scene: Een verlaten plaats in de nabijheid van het kasteel. (Zo staat het tenminste aangegeven op de gedrukte tekst, maar men begrijpt, dat het koor van ridders ("Dov' l'astro che nel cielo") natuurlijk voor het neergelaten doek stonden, terwijl de coulissen werden gewisseld.) Verder heeft het koor geen betekenis, het koor doet niet meer danmede- lijden hebben met Cuniza, het heeft verder geen funktie. De ridders verdwijnen. het doek gaat op, en nu zijn we in de verlaten plaats, die hierboven vermeld werd. Hier staat Oberto ongeduldig te wachten opRicardo("E tardi ancor"). Heeft de boodschapper de uitdaging niet overge- bracht? Of is Ricardo bang om met hem te strijden? Oberto tobt enige tijd overhet verraad van zijn vijand.("L'orror del tradimento") Een koor van ridders komt verkondigen dat Cuniza hem gered heeft vande wraak van Ezzelino en dat zij nu op zijn aanwezigheid gesteld is. Voorhij gaat barst Oberto nog eens uit over het addergebroed van Salinguerra("Ma tu superbo giovane"). Oberto wordt niet teleurgesteld, want Ricardo komt aan, maar wil niet duelleren met de oude man. Maar Oberto's gesar over zijn lafheid, doen hem toch zijn zwaard trekken. Nu komen Leonora en Cuniza aan, vastbesloten om bloedvergieten tevoor- komen. Cuniza eist, dat Ricardo met Leonora zal trouwen. Vol wroegingen be- rouw stemt Ricardo toe in het huwelijk. Maar de blaam op Oberto's eeris nog steeds niet gewroken. Stil bespreekt hij met Ricardo af om elkaarlater te ontmoeten en het uit te vechten. Deze situatie wordt uitgedrukt ineen groot- se scene en kwartet. Op Oberto's uitdaging ("Vill all'armi, adonne eroi") volgt een woede uitbarsting van Ricardo. Cuniza en Leonorakomen terug en nu begint het kwartet. In het kwartet blijkt weinig van de gemoeds-stemmingen van de spelers. Er valt slecht op te maken, dat Ricardo nog steeds boos is, en tegelijk vol berouw is. Cuniza moet beschuldigend zijn en Leonora houdt nogsteeds van de man, die haar verraden heeft. Alleen Oberto springt er af entoe echt tussen uit, dan blijkt dat het vuur van wraak nog steeds smeult. Het einde is ook weer een samenzang van gemengde gevoelens: - Oberto is opgetogen over het vooruitzicht van wraak; - Leonora is dolgelukkig; - Ricardo voelt zich schuldig vanwege het op hande zijnde duel, datzijneer nu eenmaal verlangt; - En Cuniza is helemaal verdrietig, omdat zij nog Ricardo voor eeuwigverloren heeft. Nu vertrekken Leonora en Cuniza, op weg naar het kasteel, terwijlRicar- do en Oberto naar het nabijgelegen bos gaan. Het doek hoeft niet naar beneden voor de volgende scene. Een koor van ridders ("Li vedeste") geeft zijn mening over de valse verzoening tussen de twee edellieden, en doen daar nog al moraliserend over. Het koor eindigtmet een gebed om vrede. Dan wordt er het geluid van een gevecht gehoord ende man- nen gaan snel zien wat er aan de hand is. Na wat opgewonden muziek komt Ricardo op, met getrokken zwaard, alsofhij door iemand wordt achtervolgd. Maar hij heeft nog tijd genoeg, om eenromanza te zingen ("Ciel e feci?"). Het mooiste stuk hier is het einde:"Ciel pieto- so". Ricardo vertrekt en Cuniza komt haastig aanlopen, verteerd door debange voorgevoelens, die haar de hele opera al vervolgen. (Verdi weet despanning erin te houden met trompetten en trombones). Het koor van ridderskomt terug en melden, dat zij het ontzielde lichaam van Oberto hebben gevonden, met daar- naast Leonora, die het ooggetuige van het duel is geweest. Ondersteund komt Leonora aan, zij is een algehele instorting nabij.Cu- niza zingt een korte adagio met het koor ("Vien' o misera"), waarmee we de aanzet hebben voor de finale.  Cuniza leest een brief voor, die een boodschapper zojuist bracht,waarin staat dat Ricardo vrijwillig in ballingschap is gegaan. Hij laat alzijn be- zittingen na aan Leonora, zijn eerste liefde. Er volgt nog een cabaletta met het koor ("Cela il foglio insanguinato") en het einde met een cabaletta van Leonora. -0-0-0- Toch eindigt de geschiedenis van Verdi's opera nog niet. Er zijn nog enkele reprises geweest. In sommigen daarvan waren er belangrijke verande- ringen en zelfs vernieuwingen. B.v.: TURIJN 1840 (Voorjaar): In dat jaar was de opera "Il Templario" van Nicolai eengewel- dig succes. Toch werd 'Oberto' daar opgenomen in het repertoi- re, waarschijnlijk op aandringen van Antonietta Rainieri-Marini, die de hoofd- rol vertolkte. Voor Cuniza werd Luigia Abbadia aangetrokken, een veel hogere mezzo-sopraan, die echterniet wilde optreden, als er geen cavatina voor haar werd gecomponeerd. Daarom is er in het Turijnse tekstboek een andante("Parmi che al fin quest'anima"), verbindend recitatief en eencabaletta ("Da tanta gioia assorta").Het duet van Ricardo enCuniza (eerste akte) is geschrapt. In zijn memoires weet Nicolai te melden, dat 'Oberto' een fiasco werd in Turijn. Toch was het in Milaan eensucces geweest. MILAAN 1840 (Najaar): Na de absolute afgang van 'Un Giorno di Regno', vervingMerelli alle verder aangekondige opvoeringen te vervangen dooruitvoe- ringen van 'Oberto'. Hier behoefde Verdi (vanwege de solisten) niet veel ver- anderingen aan te brengen. Wel schreef hijtwee geheel nieuwe gedeelten: een cavatina voor Cuniza, en eenduet in drie delen voor Cuniza en Ricardo, dat het oude duetverving. Wie hier de tekstdichter voor is geweest is onbekend. NAPELS 1841 (Voorjaar): Verdi was hier niet aanwezig. De opera werd hier ook gebruikt om het repertoire te vullen. Vanwege de solisten (Antoinietta Rainieri-Marini speelde weer Leonora), werd de origineleversie weer gebruikt. De opera was niet een echt succes. Eencriticus merkte sarcastisch op, dat het 'Teatro San Carlo' welrood moest staan. De Italiaanse uitdrukking ge- bruikt hier hetwoord groen (=verde) voor. GENUA 1841 (Voorjaar): Dit was een her-uitvoering waarbij Verdi verplicht washem zelf te leiden. Van het tekstboek valt af te leiden, dathet aantal veranderingen voor deze uitvoeringen zeer groot was: 1. Een nieuw Cuniza-Ricardo duet 2. Een nieuw duet voor Leonora en Oberto 3. Een nieuw koor voor Cuniza's bedienden 4.Enook voor het orkest werden er veranderingen aangebracht. En dit is dan de eerste opera die Verdi schreef, op 26-jarige leeftijd. Gelukkig is Verdi niet jong gestorven, want dan was deze opera waarschijnlijk in het vergeetboek geraakt. En nog heden ten dage zullen waarschijnlijk al- leen Verdi fans het kunnen waarderen. Een heel verschil metandere componis- ten, die op jeugdige leeftijd reeds beroemd waren (Rossini,Mendelssohn, Mo- zart, Schubert en vele anderen). De opera kent vele mooie momenten, maar misschien zien we het dooreen gekleurde bril van een Verdi-fan, doch een goed luisteraar hoort hetbegin van een lange weg omhoog. -0-0-0- Nedlloyd Nagasaki Datumgrens Juli 1990 Nll Hoorn Goede Vrijdag Singapore - Jeddah 29 Maart 1991 Meppel 5Augusutus1991 066000003040000132000000006008000 11 2#1 F0110030001 9[...................................................]0010 L.S. 9[...................................................]0010 Zoalsookhetvorigeschijfje,datnuvermeldisindePD- bibliotheekondernummerA263hebikallesvoormezelfuitge printopeenSTARLC24-10printer,lettertype'Elite'met78of 80tekensperregel.Daarikhetoplossevellenpapierheb geschreven,staandemarges: Boven=0 Onder=3en4,ditinverbandmet depaginanummering. Eenfilemetdeextensie.SYN,iseenSynopsis. Eenfilemetdeextensie.INL,iseeninleidingvoordeopera metwetenswardighedenover hetontstaanvanditwerk. Veelplezier,envooralluistergenot! Opditschijfjestaandevolgendeopera's: 1.ALZIRA -GiuseppeVerdi 2.ATILLA -"" 3.DONCARLOS - " " 4.GIOVANNAD'ARCO - " "  5.UNGIORNODIREGNO - " " 6.IDUEFOSCARI - " " 7.BATTAGLIADILEGNANO - " " 8.RIGOLETTO - " " 9.OBERTO,CONTEDISANBONEFACIO - " " 10.ILCORSARO - " " 11.FALSTAFF(Alleendeinleiding, - " " deSynopsisstaatopA263) 12.JERUSALEM - " " 13.LUISAMILLER - " " 14.IMASNADIERI - " " 15.LAGIOCONDA -AmilcarePonchielli 16.MEFISTOFELE -ArrigoBoito 17.CARMEN -Bizet -0-0-0= AFUCILE(huurmoordenaar)..BassoComprimario........PaoloDamini 9[:::::::::::::::::::::::::::::::::::: ******************************************************************** Deze diskette is samengesteld door de Stichting ST, Postbus 11129, 2301 EC Leiden. Onze bibliotheek van public domain programma's omvat op dit moment (winter 1992) al meer dan zevenhonderd disks. Daarop vindt u programma's op elk gebied, van tekstverwerker en database tot de leukste spelletjes, de fraaiste tekenprogramma's en de handigste utilities. Ook bevat onze bibliotheek een speciale afdeling voor public domain disks met Macintosh software, die te gebruiken zijn onder de ALADIN emulator. Deze MAC-PD serie bevat tot nu toe ongeveer vijfendertig disks. ******************************************************************** U vindt in het twee maandelijks tijdschrift "ST" (Onafhankelijk tijd- schrift van en voor gebruikers van Atari ST computers) een overzicht en een bespreking van de inhoud van de nieuwe public-domain diskettes. Dit tijdschrift bevat tevens een bestelkaart zodat U vlot over de software kunt beschikken. De november/december uitgave bevat een compleet overzicht van de Public Domain bibliotheek op dat moment. De Stichting ST geeft ook een speciale PD catalogus disk uit. Deze public domain disk is geproduceerd en gedistribueerd door: ************** Stichting ST afd. Software Bakkersteeg 9A 2311 RH LEIDEN ************** Ondanks onze controle komt het af en toe voor dat een diskje niet goed is gecopieerd.Mocht U dit overkomen, aarzel dan niet en stuur de defecte disk aan ons terug. U krijgt dan direct een vervangende disk toegestuurd. ************************************************************************ Teneinde het voor ons mogelijk te maken om productiefouten op te sporen en vervolgens in de toekomst te vermijden, zijn alle disks, geproduceerd door de Stichting ST, voorzien van een groen productienummer. ************************************************************************ Korteoptredensvan:Damesenpages 9[....................